Znamenitosti Beograda

[Nina]

Kada je kralj Aleksandar Karađorđević I išao u Rumuniju da prosi buduću Srpsku Kraljicu Mariju poslao je buket žutih ruža.

To je bila Etoile de Lyon

Tom priikom Kralj Aleksandar I joj je posvetio i stihove Jovana Dučića:

"Ja ne mećem na te đinđuve sa trakom,
Nego zute ruže u te kose duge:
Budi odveć lepa da se sviđaš svakom,
Odveć gorda da bi živela za druge."

 

[Nina]

NARODNA BANKA SRBIJE

Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici Kralja Petra danas predstavlja sedište guvernera Narodne banke Srbije. Od svog nastanka pa do 2006. godine bila je glavna zgrada Narodne banke Srbije i Jugoslavije.Izgrađena u stilu neorenesansnog akademizma, predstavlja jedno od najvećih i najlepših ostvarenja u Beogradu u 19. veku, zbog čega je svrstana u spomenike kulture pod zaštitom države.

U vreme kada je srpska država, nakon oslobađanja od Turaka, započela obnovu i osnivanje državnih i kulturnih institucija, novčani sistem Srbije karakterisalo je odsustvo nacionalnog novca i upotreba čak 43 monete drugih država.Potreba za osnivanjem centralne banke postajala je sve očiglednija. U „Srbskim novinama“, u članku „Današnja novčana kriza“, objavljenom 1854, nailazimo na prvi pisani pomen o neophodnosti osnivanja jedne takve institucije. Ipak, od prve inicijative do njene realizacije protekle su tri decenije. Tek 2.jula 1884. zaživela je takva institucija pod imenom Privilegovana narodna banka Kraljevine Srbije.

Početk rada banke usledio je nakon donošenje Zakona o Narodnoj banci, 30. decembra 1882. godine, koji stupa na snagu potvrđivanjem od strane Kralja Milana Obrenovića 6. januara 1883. godine. Po ovom zakonu banka je osnovana kao privilegovana institucija (za narednih 25 godina u vidu akcionarskog društva), sa početnim kapitalom od 20 miliona dinara, a predviđeno je da se njen rad odvija pod kontrolom države. Zvanično Banka počinje sa radom 1. juna 1884. godine. Tog datuma pod zakup uzima prostor u ulici Kneza Mihaila br. 38, (današnja Kneza Mihaila br. 50), u Kući Hristine Kumanudi.

Obzirom da je rad banke zahtevao veći prostor nego što je pružalo privremeno rešenje, za potrebe izgradnje nove zgrade 1886. godine kupljen je plac na uglu ulica Dubrovačke i Cara Lazara. Godine 1887. usvojena je skica plana nove zgrade, čiji su autori bili dvojica arhitekata zaposlenih u Ministarstvu građevina. Ipak Upravni odbor banke odlučuje da izradu projekta poveri Konstantinu Jovanoviću, tada već afirmisanom arhitekti i sinu Anastasa Jovanovića, prvog srpskog litografa i dvoroupravitelja kneza Mihaila Obrenovića. Projekat banke bio je ujedno i njegov prvi autorski rad u Beogradu. Poslovi izvođenja objekta su dati preduzimačima Jirasek i Krausu iz Segedina „sa izuzetkom kamenarskih i veštačko bravarskih poslova, centralnog ogreva, osvetljenja, vodovoda i molovanja“. Tokom 1889. i 1890. godine trajali su radovi, da bi banka konačno bila useljena 15. marta 1890. godine. Koliki je značaj, u očima savremenika, imala ova zgrada svedoči i podatak da je Konstantin A. Jovanović 1890. godine odlikovan ordenom Svetog Save III reda. U izveštaju Banke za 1890. godinu stoji da Banka: „...ima kuću, kojom se može dičiti i ona sama i prestonica naša, kojoj ona služi na ukras“.

Palatu Banke,Jovanovic je izradio u stilu neorenesansnog akademizma. Nacrte za većinu detalja u enterijeru takođe je sam uradio, dok su dekorativna plastika i oslikavanje zgrade bili povereni Pašku Vučetiću. Fasadu za celu zgradu je uradio poznati majstor za fasade Petraš. Unutrašnja dekoracija predstavlja izuzetne domete primenjene umetnosti, a urađena je kombinovanjem raznih materijala i tehnika. Stubovi i obloge zidova u holovima i glavnim hodnicima na prvom spratu urađeni su u kombinaciji mermera u više boja, sa dominirajućom roze bojom na stubovima i smeđom na zidovima, dok su zidovi ostalih hodnika u prizemlju i na prvom spratu obrađeni štukaturom, imitacijom mermernih obloga. Stepeništa i ograde stepeništa i galerija u holovima izrađeni su od belog mermera sa neorenesansnim ukrasima. Svetlarnici u holovima i prozori u Sali banke izvedeni su u prekrasnom višebojnom vitražu. Lusteri predstavljaju vredne primerke mesingane plastike, sa obiljem skladno ukomponovanih detalja i simbola Narodne banke. Sala banke, sa impozantnom tavanicom u hrastovom duborezu i zidovima delimično obrađenim u duborezu, a delimično prekrivenim crvenom čojom, izuzetno je reprezentativan prostor. Plafon i zidovi sale su prvobitno bili oslikani i obrađeni gipsanom plastikom, delima Paška Vučetića.

Nameštaj u hodnicima, holovima i u Sali je od masivne hrastovine, sa bogato urađenim duborezom.
Na galeriji hola, iznad lepezasto izvedenih stepenica, 1901. je postavljeno bronzano poprsje „Srbija“
koje je Narodna banka otkupila posle izlaganja na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine.

Nakon I Svetskog rata, Privilegovana Narodna banka Kraljevine Srbije prerasta u Narodnu banku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a zbog funkcionalnih potrebe, u periodu 1922-25. godine, zgrada Banke biva proširena nadovezujući se na postojeće zdanje, duž ulice Kralja Petra I, Gračaničke, Spasićeve (tada Tvorničke) i u delu ulice Cara Lazara, zauzimajući tako celokupnu površinu urbanističkog bloka u obliku nepravilne petougaone osnove. Za autora projekta dogradnje Banke ponovo je angažovan Kostantin Jovanović, koji je držeći se stilskih principa primenjenih na starijem delu zgrade, uspešno realizovao i ovaj zadatak. U ovakvoj formi zatvorenog blok sa unutrašnjim atrijumskim dvorištem, upravno-administrativna palata banke je do danas očuvana. Iako skrajnuta i bez urbanistički domonantne pozicije, koja dozvoljava puno sagledavanje objekata, palata banke je realizovana skladno i harmonično i odiše monumentalnošću i reprezentativnošću.
Stilska i oblikovna osnova koja je poslužila Jovanoviću kao uzor leži u arhitekturi poznorenesansnih palata Italije XVI veka,
kao i u vidljivom uticaju Jovanovićevog profesora i istaknutog Bečkog arhitekte Gotfrida Sempera

Banka je između 1923. i 1925. godine, zbog povećanog obima poslova nastalog usled proširenja delokruga na celu zemlju tada ujedinjenih Južnih Slovena, dozidana, a projekat je ponovo uradio Konstantin Jovanović. Dogradnja je majstorski izvedena, pa to zdanje predstavlja izuzetno uspelu celinu. Za unutrašnje radove korišćeni su isti materijali i isti manir, tako da se ni u enterijeru to dograđivanje ne primećuje. Nažalost, arhitekta nije doživeo da vidi svoje potpuno završeno najznačajnije delo. Proširena zgrada je osvećena 15. februara 1926

Zgrada Narodne banke u konačnom savremenom obliku ima trezorski podzemni prostor, suteren, prizemlje, dva sprata i potkrovlje. Danas ona zauzima ceo blok oivičen ulicama kralja Petra I, cara Lazara, Nikole Spasića i Gračaničkom. Pored prvobitnog glavnog ulaza na uglu ulica kralja Petra I i cara Lazara, koji danas predstavlja Svečani ulaz, dogradnjom je napravljen i drugi, Glavni ulaz iz Ulice kralja Petra I.

Branislav Nušić je u „Autobiografiji“ o zgradi Banke pisao:
„...Rodio sam se u jednoj staroj kućici, u blizini beogradske Saborne crkve.
Ta kućica je docnije zbrisana sa zemlje i namesto nje sad se diže velika palata Narodne banke,
tako da su danas bančini trezori tačno tamo gde je bila soba u kojoj sam se ja rodio...“

Banka je organizovana po ugledu na Belgijsku narodnu banku, koja je u to vreme važila za obrazac savremenog organizovanja bankarske institucije. Formirani su Zbor akcionara, Glavni odbor, Upravni odbor, Nadzorni odbor i Eskontni odbor i ustanovljene funkcije guvernera.Prvi guverner je bio Aleksa Spasić, do tada ministar bez portfelja i viceguvernera.Đorđe Vajfert, jedan je od najistaknutijih guvernera NBS.

Aleksa Spasic prvi guverner nbs

Djordje Vajfert jedan od istaknutijih guvernera

 

[Nina]

Iako osnovana kao privilegovana privatna akcionarska ustanova, poslovanje Banke se odvijalo pod stalnom kontrolom države. Do 1920, kada je njena teritorijalna nadležnost proširena, zakonodavac je Banku smatrao samo kao kreditnu ustanovu, a od 1931. poverena joj je kao prva funkcija — monetarna politika, a kao druga — kreditna politika. Prvi i najvažniji zadatak Banke, koja, u skladu s promenom imena države od 1929. deluje pod nazivom Narodna banka Kraljevine Jugoslavije, postaje staranje o novcu i održavanje njegove stabilnosti.

Za vreme Drugog svetskog rata ,od aprila 1941. do oktobra 1944, obavljala je poslove iz svog predstavništva u Londonu.
U septembru 1946. Banka je nacionalizovana i od tada je obavljala svoje funkcije pod imenom Narodna banka Jugoslavije.

Zakonom za sprovođenje Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora, koji je stupio na snagu 4. februara 2003, Narodna banka Jugoslavije nastavlja i dalje,
da radi kao organ države Srbije. Zakonom o Narodnoj banci Srbije, koji je stupio na snagu 19. jula 2003, utvrđeni su položaj, organizacija, ovlašćenja i funkcije Narodne banke Srbije.
U ovoj zgradi se danas nalazi kancelarija guvernera Narodne banke Srbije, Arhiv Narodne banke Srbije, kao i muzej NBS - Centar za posetioce.

Sredinom sedamdesetih godina prošlog veka odlučeno je da se, za potrebe tadašnje, Narodne banke SFR Jugoslavije izgradi nova poslovna zgrada. 15 godina od početka gradnje, ogromno stakleno zdanje na Slaviji, u Nemanjinoj ulici, zvanično je puštena u upotrebu 21. marta 2006. godine. U gradnju ovog objekta površine 53.000 kvadrata uloženo je 134 miliona američkih dolara.
Odluku da se zgrada zida doneo je Savet guvernera bivše SFRJ još 1976, a detaljnim urbanističkim planom područja „Slavija“ iz 1980. godine određena je i lokacija ovog zdanja. Devet godina je razmatran investicioni program i konačno usvojen 1989. godine. Sa raspadom SFR Jugoslavije, Narodna banka Srbije nasledila je sve probleme i troškove oko izgradnje objekta. Gradnja je počela 1992, a u njoj je učestvovalo oko 60 firmi.
Objekat ima četiri podzemne etaže gde se nalaze parking, skladišta, trezori, štamparija, trafo-stanica, dizel agregat, razne radionice i slično. Zgrada ima 11 spratova, a pored kabineta za tri viceguvernera i kancelarijskog prostora nalazi se i sala sa 200 mesta, stručna biblioteka, trezor za numizmatiku, kao i centri za upravljanje objektom i za obezbeđenje, kuhinja i restoran.
U ovoj zgradi se nalazi oko 900 zaposlenih Narodne banke Srbije.

 

[Nina]

UNIVERZITETSKA BIBLIOTEKA SVETOZAR MARKOVIC

Univerzitetska biblioteka Svetozar Marković naučna je biblioteka Univerziteta u Beogradu i nalazi se u zgradi u Bulevaru kralja Aleksandra 71. Ona je matična biblioteka za sve univezitetske i fakultetske biblioteke u Srbiji. Služi nastavnim i naučnim potrebama studenata, univerzitetskih nastavnika i naučnih radnika. Dan biblioteke je 24. maj, dan slovenskih prosvetitelja Sv. Ćirila i Metodija.

Univerzitetska biblioteka ,vodi poreklo od Biblioteke Liceja Kneževine Srbije. Licej je osnovan 1838. godine i imao je biblioteku koju su koristili profesori i đaci Liceja i učenici Beogradske gimnazije. Fondove su sačinjavali pokloni domaćih i stranih darodavaca i obavezni primerak Kneževine Srbije. Licej Kneževine Srbije je 1863. prerastao u Veliku školu koja je imala centralnu i seminarske biblioteke. Kada je 1905. godine Velika škola prerasla u Univerzitet, centralna biblioteka je rasformirana, jer Univerzitet nije imao odgovarajući prostor i sredstva. Postojeći fond podeljen je seminarima odgovarajućih fakulteta. Ubrzo se uvidelo da je Univerzitetu ipak potrebna jedna opšta naučna biblioteka, ali izbijanje Balkanskih i Prvog svetskog rata odložili su njeno osnivanje.

Odlukom Filozofskog fakulteta, koju je potvrdio Senat Univerziteta, Univerzitetska biblioteka je osnovana januara 1921. godine. Ubrzo nakon toga, maja 1921. godine, Uroš Džonić je imenovan za upravnika Univerzitetske biblioteke, kojoj su privremeno date prostorije na Filozofskom fakultetu. One su uskoro postale nedovoljne za veliki broj knjiga koje su kao pomoć iz zemlje i inostranstva pristizale ratom opustošenom Beogradskom univerzitetu.

Na inicijativu poslanika Kraljevine SHS u Vašingtonu, dr Slavka Grujića, Karnegijeva zadužbina koja je do tada već izgradila čitav niz biblioteka u svetu, odlučila je da odobri 100 000 dolara za gradnju i opremanje jedne biblioteke u Beogradu. Izaslanik Karnegijevog fonda za mir, Lio Kepser, je došao u Beograd februara 1921. na završne pregovore sa Odborom za podizanje biblioteke. Tom prilikom je dogovoreno da se podigne zgrada koja će potpuno zadovoljiti potrebe Univerziteta za narednih pola veka, a da Univerzitet preuzima na sebe obavezu da je opremi. Grad Beograd je Univerzitetu ranije poklonio zemljište nekadašnjeg trkališta na kojem je planirano podizanje univerzitetskog kompleksa, te je rešeno da se tu podigne i biblioteka. Projekat su uradili članovi Odbora, profesori univerziteta Dragutin Đorđević i Nikola Nestorović.

Početak gradnje svečano je obeležen 23. juna 1921, kada je prestolonaslednik regent Aleksandar postavio povelju na pergamentu u temelj zgrade, u prisustvu patrijarha Dimitrija, ministra prosvete Svetozara Pribićevića, rektora Slobodana Jovanovića i predstavnika univerziteta, američkog ambasadora Persivala Dodža, predstavnika Karnegijevog fonda Lia Kepsera, Beogradske opštine i drugih visokih zvanica. Zgrada je građevinski završena i primljena februara 1923, ali sredstva za instalacije i opremu su iz sredstava državnog budžeta sukcesivno obezbeđivana i trošena sve do 1926.

studentska citaonica Endru Karnegi

Biblioteka je svečano otvorena na dan sv. Ćirila i Metodija, 24. maja 1926. godine. Profesor Uroš Džonić ostao je na položaju upravnika do početka Drugog svetskog rata. U radu mu je pomagao Bibliotečki odbor, čiji je predsednik bio profesor Filozofskog fakulteta Pavle Popović, a članovi predstavnici svih fakulteta. Glavni zadatak Biblioteke bio je "da kao samostalna univerzitetska ustanova pomaže negovanje nauke i u svojstvu naučne biblioteke posluži ne samo studentima i profesorima Beogradskog univerziteta, već i svima onima koji se bave naukom".
Za vreme Drugog svetskog rata Biblioteka nije radila sa publikom, deo zgrade zauzela je nemačka vojska, no zgrada i fondovi su uglavnom sačuvani. Povodom proslave stogodišnjice rođenja Svetozara Markovića 1946. godine, Biblioteka je dobila današnji naziv: Univerzitetska biblioteka Svetozar Marković.

Prilikom projektovanja zgrade Biblioteke, planirani su magacini za 300.000 svezaka, no bibliotečki fond je veoma brzo rastao, tako da 1975. godine dostiže preko milion. Preopterećenje je dovelo i do oštećenja i pucanja zgrade. Sedamdesetih godina počele su pripreme za sanaciju, dogradnju i adaptaciju Biblioteke. S obzirom na to da Biblioteka ima status spomenika kulture, što ne dopušta bilo kakve izmene u spoljašnjoj i unutrašnjoj arhitekturi, odlučeno je da se izgradi podzemni magacin na dva nivoa, koji bi imao kapacitet dovoljan za još najmanje 50 godina. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda predao je investiciono-tehničku dokumentaciju 1980. godine, a radovi su započeti 1984. Radovi su trajali veoma dugo, jer se ispostavilo da temelji nisu adekvatni i da se cela zgrada mora postaviti na armirane betonske šipove, što je i učinjeno.

Uprava Biblioteke je 1996. godine donela odluku da se fondovi presele u novoizgrađene magacine iako oni tehnički nisu bili primljeni, jer je smeštaj novih publikacija postao nemoguć. Posle preseljenja fonda, sredstvima grada Beograda obnovljena je fasada zgrade, sanirana krovna konstrukcija i postavljena ograda. Deo ispražnjenih magacinskih prostorija je adaptiran za rad korisnika i zaposlenih u Biblioteci.
Sredstvima dugogodišnjeg korisnika biblioteke, sudije u penziji Dušana Korlata, bivši magacin od 200 kvadratnih metara je 2005. adaptiran za čitaonicu. Grad Beograd je 2006. finansirao zamenu grejne instalacije i prilaza za korisnike sa hendikepom.

Sredstvima donacije U.S. Steel Serbia, koji nastavljaju tradiciju Karnegijevih čeličana, urađena je 2007. sanacija i adaptacija Studentske čitaonice i prostora za korisnike u prizemlju, a u holu na prvom spratu je napravljen prostor za izložbe i za održavanje manjih skupova i predavanja.
U fondu biblioteke čuvaju se kapitalna dela iz svih naučnih oblasti, velika zbirka domaćih i stranih priručnika (enciklopedije, bibliografije, rečnici), stručni i naučni časopisi, domaće i strane univerzitetske publikacije, bogata udžbenička literatura i značajna zbirka domaćih i stranih doktorskih disertacija. Biblioteka poseduje i fond retkosti gde su smešteni rukopisi, stare i retke štamparske knjige, stari časopisi i novine, arhivska zbirka, kao i zbirka karata, doktorski, magistarski i specijalistički radovi. Zbirka rukopisnih, ćirilskih pisama i orijentalnih knjiga, od neprocenljive su vrednosti.

Najreprezentativnije je rešena ulazna partija izvedena u vidu isturenog portika sa četiri korintska stuba koji nose trougaoni zabat sa simetrično raspoređenim akroterijama. Arhitektonska plastika, rad vajara Ace Stojanovića, u skladu je sa akademskom koncepcijom zdanja. Izvedena u veštačkom kamenu, raspoređena je oko otvora i na površini trougaonog zabata. Centralnu grupu na trougaonom zabatu čine dve dečje figure sa vencem, dok se sa strane nalaze dve pandan grupe visokoreljefnih figura - žene sa vencem u rukama postavljene iznad figura dece sa knjigama i anđelom. Predstavljene figure i predmeti su alegorije plodnosti, budućnosti, znanja, pobede, zaštite i sigurnosti.

Enterijer biblioteke izveden je tokom 1925. i 1926. godine, po uzoru na berlinske biblioteke. Nameštaj je izradila fabrike nameštaja Jozefa Trira i Ludviga Altera iz Darmštata. U celokupnom unutrašnjem uređenju izdvajaju se velika studentska čitaonica izrađena u stilu engleske renesanse sa zidovima obloženim hrastovim drvetom i profesorska čitaonica izvedena u stilu italijanske renesanse od orahovog drveta. U vestibilu, u niši na mermernom postolju, postavljena je bista Endrjua Karnegija koju je biblioteka dobila od uprave njegove zadužbine. Beograd je u znak zahvalnosti, ulicu u neposrednoj blizini biblioteke nazvao po ovom velikom dobrotvoru.

Univerzitetska biblioteka Svetozar Marković u Beogradu dobila je najveći grant u Evropi za 2016. godini u iznosu od 106.000 dolara, za očuvanje kulturnog nasleđa za obnovu istorijske zgrade biblioteke, saopštila je danas ta ustanova.

Sredstva iz programa Ambasadorov fond za očuvanje kulturnog nasleđa iz Sjedinjenih Američkih Država, namenjena su za kompletnu rekonstrukciju fasade i krova 2017. godine.Za grant je, u okviru programa, konkurisalo više od 130 ustanova iz celog sveta, od čega je 36 odobreno, dok je biblioteci iz Beograda dodeljen najveći iznos sredstava na području Evrope.Obnovu istorijske zgrade Biblioteke dodatno će pomoći Ministarstvo obrazovanja, nauke i tehnološkog razvoja i Ministarstvo kulture i informisanja Srbije.

Univerzitetska biblioteka predstavlja jedno od najznačajnijih zdanja darovanih Beogradskom univerzitetu. Sve do podizanja zgrade Narodne biblioteke na Vračarskom platou bila je prva i jedina zgrada u Srbiji namenski građena za te potrebe. Istovremeno, ovo monumentalno zdanje u Bulevaru kralja Aleksandra predstavlja značajno ostvarenje akademizma u srpskoj međuratnoj arhitekturi. Zbog neprocenjivog značaja za nauku i obrazovanje, njenih kulturno-istorijskih i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti, 1977. godine je proglašena za spomenik kulture.

 

[Nina]

Endru Karnegi

Endru Karnegi ( 25. novembar 1835 - 11. avgust 1919.) škotsko-američki industrijalac koji je predvodio ogromnu ekspanziju američke industrije čelika krajem 19. veka. Bio je jedan od najistaknutijih filantropa svog doba. NJegov članak iz 1889. "Jevanđelje bogatstva" (The Gospel of Wealth) pozivao je bogate da pomognu poboljšanje društva i izazvao je veliki talas filantropije, a ostaje bitan i do danas.
Endru Karnegi je rođen u Damferlajnu u Škotskoj u vrlo siromašnoj porodici. Godine 1848. odselio se za SAD. Najpre je radio kao telegrafista, a do 1860 već je ulagao u železnicu, proizvodnju spavaćih kola, mostogradnju i transport nafte. Dalje bogatstvo je stvorio tako što je prodavao američke obveznice u Evropi. U Pitsburgu je izgradio kompaniju Carnegie Steel Company, koja je 1901. godine prodata JP Morgan-u za 480 miliona dolara, čime je stvorena US Steel Corporation. Karnegi je posvetio ostatak života dobrotvornim aktivnostima, posvećujući posebnu pažnju lokalnim bibliotekama, svetskom miru, obrazovanju i naučnim istraživanjima. Sagradio je Karnegi Hol i između ostalog osnovao Karnegi korporaciju Njujork (Carnegie Corporation of New York), Fondaciju Karnegi za međunarodni mir (Carnegie Endowment for International Peace), Naučni institut Karnegi (Carnegie Institution for Science), Univerzitet Karnegi Melon (Carnegie Mellon University) i druge. Njegov život se često navodi kao ilustracija priče o uspehu, od nemaštine do bogatstva.Časopis Forbs je 2007. procenio bogatstvo Endrua Karnegija u trenutku njegove smrti na 298.3 milijardi današnjih američkih dolara, što ga čini jednim od najbogatijih Amerikanaca, kao i najbogatijih osoba u čitavoj istoriji.

 

[Nina]

CRKVA ALEKSANDRA NEVSKOG

Crkva Svetog Aleksandra Nevskog nalazi se na Dorcolu u Beogradu u ulici ulica Cara Dušana 63 i pripada Arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj Srpske pravoslavne crkve.

Crkva Sv. Aleksandra Nevskog, čiji su kult u Srbiju i Beograd doneli 1876 godine, vojnici Dobrovoljačkog ruskog korpusa pod komandom generala Černjajeva, bila je pokretna vojnička ruska crkva . Sastojala se od gvozdene konstrukcije, platna, drvenog ikonostasa sa ikonama i drugim potrebnim crkvenim stvarima. dikmenzija 20x8 metara

Bojni šator – crkva, posvećenu Sv. Aleksandru Nevskom, bila je postavljena na Studentskom trgu, ispred zgrade Beogradskog univerziteta. Osveštao ju je beogradski Mitropolit Mihailo 19. septembra 1876. godine. Obzirom na to da su se u njoj vršila bogosluženja, vojnici pričešćivali pred polazak na front, vršila opela poginulih, vojna crkva je u skladu sa potrebama vojske bila je premeštana po frontovima. Po završetku rata 1877. godine, smestena je u krug velike kasarne u Beogradu. Ruski dobrovoljci su je poklonili Srbiji i Beogradu prilikom njihovog povlačelja iz zemlje. Šator crkve, prodat je na licitaciji 1877. godine, a crkvene stvari su u većem delu prenete u Sabornu crkvu. Nešto kasnije, nakon izgradnje crkve Aleksandra Nevskog na Dorćolu, premeštene su u nju.

Za potrebe vernika dorćolskog kraja, umesto ove bogomolje, sagrađena je manja crkva , skromnih dimenzija, drvene konstrukcije ispunjene opekom i posvećena Svetom Aleksandru Nevskom 1877. godine na prostoru koje formiraju Dušanova, Dubrovačka i Skenderbegova ulica. Opština je 1891. godine porušila ovu crkvu i na njenom mestu izgradila školu.
Temelje novog hrama na uglu Dobračine i Ulice cara Dušana osvestao je mitropolit Mihailo 1894. godine , ali zbog podzemnih voda i pucanja temelja nije se nastavilo sa gradnjom.
Tek 1912. godine na novoj lokaciji, na prostoru koje obrazuju Dušanova, Dositejeva, Skenderbegova i Francuska ulica, počelo je sa izgradnjom nove crkve. Osvećenje temelja današljeg hrama Sv. Aleksandra Nevskog izvršio je Mitropolit Dimitrije 12. maja 1912. godine, u prisustvu prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića.

Crkva Svetog Aleksandra Nevskog je izvedena ugledanjem na srpsko srednjovekovno crkveno graditeljstvo moravske škole.
Planove za izgradnju izradila je arhitekta Jelisaveta Načić, prva žena-arhitekta u Srbiji.

Prvobitna gradnja, započeta 1912. godine, prekinuta je u vreme Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, da bi bila nastavljena 1927. godine,
ali po projektu donekle prerađenom od strane Pere J. Popovića i Vasilija Androsova.Osvećenje novopodignutog hrama izvršio je 23. novembra 1930. godine Patrijarh srpski Varnava u prisustvu najvećeg priložnika, Kralja Aleksandra Karđorđevića,koji je Hramu darovao mermerni ikonostas sa tronovima za kralja i arhijereje, prvobitno namenjen za crkvu Svetog Đorđa na Oplencu.

Kralj je, tom prilikom, crkvi darovao i veliku ikonu Sv. Aleksandra Nevskog, rad znamenitog poljskog slikara Jana Matejke iz 1890. godine,
zatim ulazna vrata crkve, tri tetrapoda i veliki polijelej.

Ikone na ikonostasu, kao i dve slike „Kosovka devojka” i „Filip Višnjić” na ulaznim vratima hrama, rad su slikarskog ateljea Borisa Seljanka iz 1930 . godine. Ikona Svetog kneza Lazara u severnoj apsidi hrama, kao i male ikone srpskih vladara na tetrapodima, sve ulja na platnu, delo su slikara Jovana Bijelića.

U južnoj apsidi hrama su spomen-ploče Sv. Caru Mučeniku Nikolaju II Romanovu i ruskim dobrovoljcima, a u severnoj apsidi hrama, spomen-ploče kralju Petru I i svim žrtvama palim za slobodu srpskog Otačastva.Hram je 1970-1973. godine oslikao jeromonah Naum Andrić, ali je taj živopis nažalost, dotrajao. Ponovno oslikavanje hrama započeo je slikar Milovaj Bjelošević 1998. freskopisanjem oltarske apside.Fasada hrama Sv. Aleksandra Nevskog urađena je od veštačkog kamena sa veoma bogatom dekorativnom plastikom i ornamentima koji su replike najlepših ukrasa srednjovekovnih srpskih manastira.

Na severnoj spoljnoj strani hrama, kod oltara, nalazi se mermerna spomen-ploča, na mestu gde su, u velikom krateru od avionske bombe, sahranjena 242 lica poginula prilikom bombardovanja od strane nacističke Nemačke 6. aprila 1941. godine.
Mali parohijski dom, sagrađan 1964. godine, od 100 kvadratnih metara i sa podrumskim prostorom, rekonstruisan je i ugrađen u novu zgradu parohijskog doma čija je gradnja otpočeta 19. maja 2002. godine, a završena 12. septembra 2003. godine, kada je i izvršeno njegovog osvećenje.

Početak izgradnje novog parohijskog doma bio je obeležen čudesnim događajem. U prva tri dana gradnje doletela su tri roja pčela, jedan za drugim, i naselila se u crkvenom dvorištu, neposredno pored nove zrade. Tu su bile sve dok je trajala gradnja, a saća su bila puna meda.

Novi parohijski dom, delo arhitekte Milana Milovanovića i arhitekte Danka Popovića, iz Beograda, u kome se na više od 700 kvadratnih metara reprezentativnog prostora svakodnevno organizuju raznovrsne aktivnosti crkveno-duhovnog sadržaja ubrzo je postao istinski duhovno-misionarski centar grada Beograda.Hram ima pet parohija, pet aktivnih sveštenika i dva đakona kao i Pravoslavnu misionarsku školu.
Hramovna slava je Prenos moštiju Sv. Aleksandra Nevskog (12. septembar).

 

[Nina]

Jelisaveta Nacic

Rođena je u Beogradu 1878. godine .Otc joj je bio imućni trgovc Mihailo S. Načić, a majka joj je bila ćerka Jovana Savića, upravnika Uprave fondova i po ženskoj linije je vodila porekla od porodice Ičko. Odluka da se upiše na tek otovreni Tehnički fakultet, kao prva studentkinja arhitekture u prvoj upisanoj generaciji studenata, nije naišla na razumevanje i odobravanje kod Jelisavetine porodice. Naime, u Srbiji je od 1863. postojao Tehnički fakultet, ali odsek za arhitekturu osnovan je tek 1896, pa su tako u 19. veku u Srbiju dolazili arhitekte iz inostranstva, a krajem veka u Beograd su pristizali srpski studenti školovani na univerzitetima u zapadnoj Evropi, donoseći nove i drugačije arhitektonske stilove.
Jelisaveta Načić je veoma uspešno i brzo završila studije i već 1900. diplomirala, postavši tako prva srpska arhitektkinja. Po završetku studija suočila se sa istim problemom rodne diskriminacije kao, nekoliko decenija pre nje, prva srpska lekarka, doktorka Draga LJočić. Jelisaveta se zaposlila u Ministarstvu građevina, na mestu crtača. Viši položaji i napredovanje u službi nisu joj u početku bili dostupni. Čak i ova pozicija bila je uspeh za jednu visokoobrazovanu ženu u Srbiji toga vremena, pošto su po zakonu državnu službu mogli dobiti samo muškarci, tj. samo osobe koje su služile vojsku. Jelisaveta je međutim uspela da probije tu, do tada nepremostivu barijeru. Položivši državni ispit, prešla je 1902. da radi u Beogradskoj opštini. Svoj društveni i profesionalni angažman Jelisaveta je ostvarivala i kroz aktivnost u Udruženju srpskih inženjera i arhitekata, čija je bila članica. Iako je bila socijaldemokratkinja i prijateljica Dimitrija Tucovića, političke stavove nije javno iznosila.
Bila je veoma aktivna na profesionalnom planu. Kao jedina žena zaposlena u inženjersko-arhitektonskom odseku Beogradske opštine, uspešno je raalizovala više projekata. Bila je angažovana u radovima na uređenju Kalemegdana. Jelisaveta je na Malom Kalemegdanu projektovala male stepenice, u neobaroknom stilu, koje od Savske aleje vode do Pariske ulice. Pored stepeništa njen rad je bila i ograda savskog šetališta, izgrađena u duhu secesije. Ta ograda je u Prvom svetskom ratu srušena.

Verovatno najveci projekat Jelisavete Načić bila je osnovna škola kod Saborne crkve koja danas nosi ime „Kralj Petar Prvi“. Kada je 1906. završena, škola je predstavljala jedan od najmodernijih školskih objekata u Srbiji. Opremljenost učionica i pomoćnih prostorija, kao i higijenski i nastavni uslovi, bili su na znatno višem nivou u odnosu na dotadašnje školske objekte. O izuzetnosti i uspehu ovog projekta govori činjenica da je bio izložen na IV jugoslovenskoj izložbi u Beogradu 1912. godne.
Kad je Beogradska opština odlučila da raspiše konkurs za uređenje Terazija, Jelisaveta se odmah našla na spisku arhitekata koji bi trebalo da osmisle čitav novi koncept. Po njenom projektu čitav prostor Terazija je trebalo da bude podeljen na dva dela, a u centru tog prostora trebalo je da se nalazi fontana sa Meštrovićevim Pobednikom. Radove na uređenju Terazija prekinuo je rat 1914.godine.
Po nacrtima Jelisavete Načić izgrađena je prva bolnica za tuberkulozne bolesnike, koja se nalazila na Vračaru. Potreba za ovako specijalizovanom bolnicom bila je velika, pošto je u Beogradu od 1901. do 1910. u proseku godišnje od tuberkuloze umiralo 500 ljudi. Zgrada bolnice je uništena u bombardovanju tokom Prvog svetskog rata.

Jelisaveta Načić se bavila i projektovanjem sakralnih objekata. Tako je po njenim nacrtima 1912-13. sagrađena crkva posvećena sv. Arhangelu Mihailu u Štimlju na Kosovu. U južnom delu crkve nalazi se spomen-ploča, koja predstavlja posvetu arhitektkinje srpskim vojskovođama koji su se borili na ovim prostorima:
“Spomen-ploča osvetnicima Kosova, vojvodama Radomiru Putniku, Živojinu Mišiću, Gligoru Sokoloviću, slava poginulima za Kosovo, arhitekta g-đica Jelisaveta Načić.”
Najznačajnije Jelisavetino delo iz domena sakralne arhitekture nesumnjivo je crkva Aleksandra Nevskog na Dorćolu. Radovi su započeti 1912. ali su zbog rata ubrzo i prekinuti, izgradnja crkve je nastavljena 1927. po prvobitnim nacrtima Jelisavete Načić uz manje izmene. Crkva je sagrađena u neovizantijskom stilu.
Jelisaveta Načić je za potrebe Beogradske opštine projektovala i više privatnih kuća u Beogradu, pa se tako i danas mogu pronaći građevine koje su sagrađene po njenim idejama i nacrtima. Jedna od njih je i kuća koja se nalazi na uglu ulica Šafarikove i Đure Daničića.
Plodna i uspešna karijera Jelisavete Načić prekinuta je 1916. godine kada je internirana u logor Nežider u Mađarskoj. Tu je upoznala albanskog intelektualca Luku Lukaja, za koga se 1917. udala i rodila ćerku Lulu. Po završetku rata kratko su živeli u Beogradu, odakle je otišla za Skadar. Jelisaveta se udajom potpuno odrekla svoje karijere i postala najvernija saputnica mužu. Tako je u Skadru zajedno sa njim učestvovala u dizanju ustanka za oslobođenje Albanije. Nakon propasti ustanka oni se 1923. godine sele u Dubrovnik, gde je Jelisaveta živela do smrti. Dolaskom u Dubrovnik posvetila se porodici, podizanju ćerke i negovanju bolesnog muža. Živela je od penzije koja joj je posle Drugog svetskog rata dodeljena na inicijativu Saveza arhitekakta Jugoslavije, u znak priznanja za njen nesporni doprinos polju arhitekture. Po drugim izvorima njena molba za penziju je odbijena.Umrla je u Dubrovniku 6. maja 1955. godine.

 

[Nina]

ČESMA MEHMED paše SOKOLOVIĆA

Veliki deo istorije našeg naroda i naše prestonice obeležen je turskom vladavinom, čiji ostaci se dan danas mogu videti na ulicama Beograda. Mnogi spomenici su uništeni, zatrti u sećanju, zaboravljeni u vremenu i zatrpani u prostoru. Jedan od tih spomenika bila je i Česma Mehmed-paše Sokolovića ili Vezirova cesma kako su je jos zvali,koja se nalazi na Kalemegdanu.
Česma se nalazi prislonjena uz severozapadni bedem Gornjeg grada, u rovu ispred Unutrašnjeg utvrđenja. Evlija Čelebija navodi da je česma podignuta 1576/1577. godine, za života, Velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića. Najraniji prikaz potiče sa plana iz Nacionalne biblioteke u Parizu, s početka XVIII veka. Na tom planu česma je prikazana kao pravougaoni objekat sa tri slobodne strane. Beograd je za vreme turske uprave posedovao vodovodnu mrežu. Jedan krak vodovoda napajao je vodom Gornji grad. Vezirova cesma bila je jedna od prvih sazidanih javih cesmi u Beogradu i imala je veliki znacaj za lokalno stanovnistvo, a pretpostavlja se da je sluzila za napajanje dzamije sultana Sulejmana koja se nalazila u blizini.Cesma ima pravougaonu osnovu, dimenzija 7,50 x 6,30 m. Pretpostavlja se da je prvobitno bila visoka oko 4,5 metra. Česma je bila dekorisana i ima lule za isticanje vode. Zanimljiv detalj je korito od kamenih ploča spojenih gvozdenim spojnicama, koje je očuvano u celini.

U prvoj polovini 18. veka, kada su Austrijanci izvršili rekonstrukciju Beogradske tvrđave, česma je bila delimično zatrpana i zaboravljena.
U planovima sa kraja 18. veka je naznačena kao pokvarena vodovodna cisterna i fontana, dok se u 19. veku navodi kao rezervoar i lednica.Zgrada pored sluzila je kao rezervoar.

Prilikom otkopavanja vršenih 1938. godine na Kalemegdanu, cesma je pronadjena i otkopana, mada znatno oštećena.

Fasada na kojoj su ugrađene pipe-lule, sastoji se od tri niše, ukrašene orijentalnim likovima, od kojih je srednja znatno veća i dublja, ali su krilne ulepšane plastičnim predstavama čempresa.Danas je ova česma zabačena i neugledna zbog nedostatka održavanja, a mnogi posetioci Kalemegdanskog parka je ni ne primete tokom svog boravka u centranom parku naše prestonice.

O nekadašnjoj lepoti česme svedoče reči turskog putopisca Evlije Čelebije iz 17. veka:
“Dođi, moj Bože, ako želiš da na ovom svetu piješ s rajskog izvora.“.

Mehmed pasa Sokolovic

Mehmed-paša Sokolović je bio veliki vezir u Osmanskom carstvu, koji je poreklom bio Srbin iz Hercegovine. Rođen je kao Bajica - Bajo Nenadić u selu Sokolovići u blizini mesta Rudo i kao dečak se školovao u manatiru Mileševi.Sa 15 godina je odveden u janjičare u "Danku u krvi", posle čega je školovan u Jedrenskom saraju gde se zadržava narednih 13 godina. Njegove sposobnosti su mu omogućile da napreduje sve do položaja velikog vezira, sa velikim uticajem na sultana i neograničenom moći u Carstvu u jednom trenutku.

Mehmed-paša je podizao brojne zadužbine širom Carstva, poput čuvenog mosta preko Drine u Višegradu koji je opisan u delu „Na Drini ćuprija" Ive Andrića i ovekovečen Nobelovom nagradom

 

[Џорџи]

 

[Nina]

STARA TELEFONSKA CENTRALA

Podignuta je 1908. na uglu Kosovske broj 47 i Palmotićeve ulice po projektu Branka Tanazevića. Ugaona dvospratna građevina projektovana je i građena za telefonsku centralu i prvi je objekat ove vrste u Srbiji. Treći sprat dozidan je posle Prvog svetskog rata, po planovima istog arhitekte. Osim što predstavlja uspešno ostvarenje srpsko-vizantijskog stila u beogradskoj arhitekturi i značajno je autorsko delo jednog od glavnih zagovornika tog stila.Zgrada ima i istorijski značaj kao reprezentativni objekat specifične namene koji dokumentuje razvoj telefonske službe u Srbiji na početku XX veka. Konzervatorski radovi izvedeni su 1988.god.

Sazidana je u vreme kada je Beograd, kao nevelika varoš sa 80.000 stanovnika i oko 8.000 mahom prizemnih kuća, već posedovao moderni vodovod, električnu centralu i predajnu mrežu, električni tramvaj koji je zamenio konjski, već pripremljen generalni projekt „kanalisanja" grada te gotovo poluvekovni običaj prenošenja informacija telegrafom. Po narudžbini Ministarstva narodne privrede još devedesetih godina XIX veka izrađen je projekat za Centralnu zgradu pošte, telegrafa i telefona Konstantina Jovanovića na mestu današnjeg Doma Vojske.
tel.centrala centala 1908 god.

Pravi tehnološko-tehnički osnov masovnijeg saobraćanja telefonom dalo je tek podizanje zdanja za glavni komutator, na novoizabranoj lokaciji, uglu Palmotićeve i Kosovske ulice. Posle studijskog obilaska Telefonske centrale u Pešti 1905, jedne od najsavremenijih u Evropi toga doba, osokoljen inostranim iskustvom, projekat beogradske Centrale izrađuje mladi docent Beogradskog univerziteta Branko Tanazević. Omogućivši postavljanje telefonskih instalacija za 6.000 pretplatnika, okupivši u svome enterijeru odeljenja poštanske i telegrafske službe, zgrada Telefonske centrale sasvim je zadovoljila potrebe malog, i još uvek sujeverjem zaodenutog grada, u kome je, uzgred rečeno, banalna predrasuda o baksuznom pretplatničkom broju 13, već jednom osujetila genezu i šire rasprostiranje telefonije.

„Jer svaki narod, ma koliko da je mali", pisao je Tanazević, „ima prava, kao i jedna individua, na svoje razviće u istoriji sveta". Time je, to uplašeno uvijanje tehnologije pod domaćinski, zavetni plašt srpsko-vizantijskog stila zadobilo opravdanje, premda je samoisticanje narodnih osobenosti i tradicijskih mitema bilo pristalije fasadi kakve ustanove od nacionalnog značaja poput Ministarstva prosvete (rekonstruisao takođeTanazević), no zdanju glavnog komutatora.

Telegrafski i telefonski mehaničari i monteri, ispred stare telefonske centrale u Kosovskoj ulici. 1914.god

Zgrada Telefonske centrale nije podignuta na regulacionoj liniji Kosovske ulice već, sasvim protivno građevinskom zakonu i onoga doba, sa nje povučena u „avliju", zbog stare zgrade komutatora koja se nalazila na toj liniji. Već sačinjeni projekat je otuda valjalo izvesti na nagnutom ter¬enu klinaste, a ne, kako je planirano, pravougaone osnove i bez nagiba, te je, pored otežane komunikacije određenih unutrašnjih prostorija i razlike u koštanju, trebalo „istegliti" već proporcionisani front zgrade za čitav metar. Građevinske radove na ovom, batal-džamijskom zdanju, izvodio je jedan od viđenijih „prestoničkih" građevinara toga doba, Nikola Vitorović.
Javni telefonski saobraćaj u Beogradu počeo je 1898. godine kad je u Kolarčevoj zadužbini postavljena prva induktorska telefonska centrala od 50 brojeva.

Beograd. Kolarčevo zdanje, pošta je sa desne strane, a telefonska centrala je na spratu. Prva centrala je montirana krajem 1897. godine:

telefonski kod stare narodne skupstine

Između dva rata, 1925.god.zgradi je nadzidan treci sprat koji nije narušio njen prvobitni sklad. Intervenciju je izveo sam autor a gradnju nadzirao Petar Popović. Ipak, veličina kubeta, primerena prvobitnim obrisima i razme Zdanje Telefonske centrale je obnovljeno 1989. po projektu Z. Jakovljevića . Ima podrum, prizemlje i tri sprata. rama objekta, uveličavanjem njegovog gabarita izgubila je svoj nekadašnji vizuelni značaj.Zdanje Telefonske centrale je obnovljeno 1989. po projektu Z. Jakovljevića .

plan za nadzidjivanje

Stara telefonska centrala i muzej PTT, u nazalost ne dovoljno rasprostranjenom tkz. neo-srpsko-vizantijskom stilu

 

[Nina]

PRVI TELEFONI U BEOGRADU

Telefon je u Srbiju stigao relativno rano, samo sedam godina nakon Belovog otkrića.Telefon u Srbiji zazvonio je prvi put , 14. marta 1883. godine.Međutim, Srbi nisu spremno i oberučke prihvatili novi izum. Da nije bilo upornosti Pante Mihajlovića, prijatelja i savetnika Nikole Tesle,ko zna koliko bi godina trebalo da se telefon useli u Srbiju.

Panta Mihajlovic

Panta Mihajlović je stigao u Beograd rane 1882. godine i odmah s velikim entuzijazmom krenuo u ostvarenje svoje velike ideje: uvođenje telefona u Srbiju. Dozvolu za postavljanje instalacija u Srbiji dobio je 27. novembra iste godine, i odmah je preko oglasa u listu Videlo obavestio građanstvo o svojoj nameri i pozvao zainteresovane da se pretplate. Međutim, teško je išlo. Stari Beograđani su nerado prihvatali tehničke novotatrije.

Telefonski aparat, fotografija objavljena 1896.god.

Mihajlović je odmah otišao kod ministra vojske, Teše Nikolića, i predložio mu da uvede telefon u svoje kancelarije. Nakon dosta ubeđivanja, ministar je samo pokazao na svoje kurire i pitao Mihajlovića da li ih vidi. Kad je ovaj odgovorio pozitivno, ministar je rekao:“šta će meni onda taj tvoj telefon, kad ovi moji momci mogu za tri minuta da stignu do grada i jave šta treba? Mani se ti ćorava posla”

Prvo su se dobijala po dva telefona,jedan za slusanje a drugi za razgovor

Sutradan, ministar samo što nije pao u nesvest kada je u svojoj kancelariji zatekao telefon koji je Mihajlović i pored ministrovog odbijanja, ipak instalirao u njegovoj kancelariji. Nakon što je oprezno uzeo slušalicu u ruke i razmenio par reči s pukovnikom Kostom Radosavljevićem, poverovao je da nije nikakva šala u pitanju i pozvao je ostale oficire da vide to čudo tehnike.

Prva beogradska telefonska centrala

Prve ustanove koje su telefonski povezane u Beogradu bile su Velika škola koja se tada nalazila u Kapetan Mišinom zdanju, i Požarna komanda, Dvor i Uprava grada,Narodna Skupština i Ministarstvo unutrašnjih dela, Narodna banka i Ministarstvo finansija.Međutim, pošto je na oglas iz „Videla“ odgovorio samo industrijalac Đorđe Vajfert,Mihajlović se razočarao, digao ruke i otišao u Ameriku. U Srbiju se vratio 1919. gde će ostati do svoje smrti, 1932.

tefonska govornica na Terazijama kod Šiškove kafane

i Karadjordjevoj ulici

Sledeća telefonska veza u Srbiji bila je uspostavljena između Beograda i Niša u toku srpsko bugarskog rata 1886. Vrhovna komanda, nezadovoljna brzinom otpremanja depeša, izdala je naređenje da se za osamnaest sati uspostavi telefonska veza između ova dva grada. Prvi razgovor ovom linijom obavljen je između kralja Milana Obrenovića i ministra inostranih poslova, Milutina Garašanina.
“Halo, ovde kralj”, izgovorio je Kralj Milan Obrenovic
Pošto je upozoren da govori glasnije, Garašanin je odgovorio: “Veličanstvo, ja govorim tako jako, da kad bi se popeo na toranj Saborne crkve, vi biste me morali čuti u Nišu i bez telefona!”
Od prvog telefonskog razgovora i bezuspešnih pokušaja Pante Mihajlovića da za ovo čudo neviđeno, kako ga je nazvao prvi korisnik, ministar vojni Teša Nikolić, zainteresuje vlast, do početka javnog telefonskog saobraćaja u Srbiji, proteklo je više od jedne decenije.

Konačno, maja 1889. proradila je prva centrala u Beogradu. Postavljena je na prvom spratu zadužbine Ilije Kolarca, u kojoj se tada nalazila Glavna gradska pošta i Glavni telegraf, i imala je mesta za 50 brojeva.
Putem štampe obavešteno je “građanstvo naše prestonice da se za njegovu privatnu upotrebu pruža mogućnost korišćenja telefonskim saobraćajnim sredstvom, tom kulturnom tekovinom novijeg doba, koju imaju svi gradovi u Evropi”. Načelnik PTT odeljenja Stevan Popović održao je čak i konferenciju za novinare. Onog prvog entuzijaste Pante Mihailovića, koji je pokušao da uvede telefon u Srbiju, niko se nije setio.
Iako su svečanom predstavljanju blagodeti telefonije prisustvovali i skoro svi srpski bankari, većina privrednika i mnoštvo trgovaca, na poziv za pretplatu odazvalo se malo građana. Prvi je probio led novinar Ljuba Bojović, osnivač “Večernjih novosti”, koji se smatrao glasilom liberala. On je imao čast da njegov broj telefona bude 1. Prvi telefonski korisnici dobijali su dva aparata: jedan za govor, drugi za slušanje. Kad se došlo do broja 13, stalo se, jer ga niko nije hteo. Jedan poznati beogradski advokat čak je poručio po svom kuriru ne samo da neće trinaesticu, nego ni brojke koje u zbiru daju baksuzni broj. Na kraju je broj 13 prihvatio Ljuba Srećković u ime Beogradske klanice.

kafana 3 lista duvana u kojoj je uvedena telefonska linija

Poštansko-telegrafsko-telefonskoj upravi nije preostalo ništa drugo nego da preduzme što veću agitaciju među građanima, što je u to doba podrazumevalo da se ide i od vrata do vrata. Činovnici su krenuli od trgovaca u glavnoj beogradskoj štrafti Knez Mihailovoj ulici ne bi li ih ubedili u značaj Belovog pronalaska. Ali, ni to nije bilo od naročite koristi. Godinu 1899. Glavna telefonska stanica u Beogradu završila je sa svega 28 pretplatnika. U daljem razvoju, do 1903. godine, uspostavljene su telefonske linije od 876 km i 608 pretplatnika. Telefoni su uvedeni u 24 mesta, a već 1905. Srbija je imala 1.203 pretplatnika.

Godišnja pretplata za sve telefone postavljene u hotelima, kafanama, kupatilima, pozorištima, i svim zgradama koje služe za javne skupove i zabave, iznosila je 250 dinara, a za sve ostale 125 dinara godišnje. Pet minuta razgovora u javnim govornicama naplaćivao se u radnom vremenu pola dinara, a posle toga dvostruko. Telefonski aparat je koštao 120 dinara, što je bila i mesečna plata telefonske službenice.

tel.govornica u Beogradu

delovi teksta preuzeti iz Istorijske biblioteke

 

[Nina]

PTT MUZEJ

Muzej se nalazi u centru Beograda (ugao Palmotićeve i Ulice majke Jevrosime), u zgradi koju je projektovao arhitekta Momir Korunović.
PTT muzej nastao je kao rezultat potrebe očuvanja i zaštite predmeta i podataka u vezi sa istorijom srpske pošte.
Počeci prikupljanja eksponata za muzej mogu se pratiti od kraja 19. veka, tačnije od 1887. godine kada je donet propis po kome načelnik Poštansko-telegrafskog odeljenja rukuje bibliotekom i "albumom stranih maraka".
Nešto kasnije, 1888. godine, u Pravilniku o podeli poslova pri Poštansko-telegrafskom odeljenju, odredba o poštanskim muzealijama je proširena na: "prikupljanje zbirke starijih i novijih poštansko-telegrafskih predmeta i rukovanje istom zbirkom".

Poštansko-telegrafsko-telefonski muzej je otvoren 31. jula 1923. godine, kada je donet i prvi Pravilnik o radu PTT muzeja.

Među najznačajnijim eksponatima Tehničke zbirke izdvajamo: Morzeove, Bodoove i Hjuzove telegrafske aparate, uređaj za prenos slika - Belinograf, razne tipove teleprintera, od najstarijih do digitalnih, zatim Simensov telefonski aparat proizveden po Belovom modelu, induktorske telefonske centrale, veliki broj induktorskih i automatskih telefonskih aparata i mobilnih telefona, poljske radiotelegrafske stanice i telefone, razne vrste izlolatora i značajan broj električnih cevi, lampi i kablova.

Poljski telegrafski aparat tipa Morze

Tehnička zbirka sadrži i makete, kao što su maketa Šapovog optičkog telegrafa maketa Avalskog tornja i UKT stanice.
PTT muzej se u prvo vreme nalazio u zgradi Ministarstva pošta i telegrafa u Deligradskoj ulici broj 49.
Za smeštaj PTT muzeja je 1928. godine određena svečana dvorana zgrade Ministarstva, a iste godine Ministarstvo je uputilo raspis ptt direkcijama sa ciljem da se prikupe podaci o svim predmetima koji mogu biti interesantni i značajni za muzej. "U tom cilju rešeno je da se prikupe svi predmeti sa područja naše Kraljevine, koji spadaju u delokrug poštanske, telegrafske i telefonske struke, a imaju svoju muzejsku vrednost, tj. potiču iz ranijih vremena". Od 1930. godine fond PTT muzeja je bio smešten na petom spratu novoizgrađene zgrade Ministarstva u Palmotićevoj ulici broj 2.

Drugi raspis upućen PTT ustanovama za pronalaženje, prikupljanje i dostavljanje retkih i interesantnih predmeta za Poštanski muzej potiče iz 1940. godine, kada je donet novi Pravilnik o Poštansko-telegrafsko-telefonskom muzeju. U novom pravilniku bilo je navedeno sedam zbirki muzeja: poštanska, telegrafska, telefonska, radio, filatelistička, zbirka ilustracija i slika i zbirka knjiga i isprava, a pravilnik je, između ostalog, po prvi put uredio i pitanje stručnog osoblja - kustosa, konzervatora, dokumentarista.

U toku 1941. godine, fond PTT muzeja je zbog opasnosti od oštećenja i gubitka u ratnim uslovima, spakovan u sanduke i prvobitno evakuisan u zgradu pošte u Gornjem Milanovcu, a posle kraćeg vremena vraćen u Beograd i deponovan u trezor Poštanske štedionice, gde je i ostao do 1948. godine.

Tako se dogodilo da je više od dvadeset i pet godina, uprkos dugogodišnjim inicijativama za organizovanje i rad muzeja, koje su pratili pravilnici i raspisi za prikupljanje predmeta i građe za PTT muzej, fond ostao zatvoren za javnost, muzeološki neobrađen, a PTT muzej nije postao javna kulturna ustanova, otvorena za posetioce.Značajno razdoblje za PTT muzej predstavlja period od 1950. godine do otvaranja muzeja za posetioce 1958. godine.
Postanska kocija

Krajem 1953. godine formiran je Odbor PTT muzeja Glavne direkcije pošta. Zadatak Odbora bio je da odredi tematsku strukturu muzeja, razradi šematsku osnovu rasporeda muzealija u izložbenom prostoru i odobri projekat adaptacije prostora u prizemlju zgrade u Palmotićevoj broj 2, koji je izabran za prvu postavku muzeja.

Televizijska katodna cev tipa zvorikin

PTT muzej je svečano otvoren 14. juna 1958. godine, sa postavkom koja je ostvarena u skladu sa tadašnjim najsavremenijim konceptima prezentacije muzealija.
Enterijer muzeja projektovao je arhitekta Slobodan Vasiljević.

Poštansko-telegrafsko-telefonski muzej funkcioniše kao muzej u sastavu Javnog preduzeća „Pošta Srbije”.

Muzej raspolaze zbirkom originalnim pismima sa kraja 18. i iz 19. veka ispisanim na različitim jezicima sa područja kojе je kasnije obuhvatala Jugoslavija. Na pismima su otisnuti originalni poštanski, carinski, karantinski i cenzorski žigovi. Na osnovu načina ozvaničavanja i overavanja tih pisama može se pratiti razvoj poštanske tehnologije.
Pored pisama, zbirka sadrži sredstva za prijem, prenos i uručenje poštanskih pošiljaka: poštanske žigove, pečatnjake, vage, poštanske torbe i trube. Postoje kolekcije poštanskih sandučića, kasa, poštanskih tabli, uniformi, značaka za kape.
Postonosa 1932.god u Beogradu

Pored originalne diližanse iz 19. veka, postoje i makete poštanskih kola, kočija, poštanskog vagona kao i jedrenjaka koji su služili za transport poštanskih pošiljaka.

U Filatelističkoj zbirci PTT muzeja nalaze se kolekcije domaćih i stranih poštanskih maraka.
Ubrzo posle puštanja u opticaj prve poštanske marke u Engleskoj, 1840. godine i ostale države uvode poštansku marku kao vrednosnicu, a poštanske uprave počele su, postepeno, da pridaju veliku pažnju likovnom i grafičkom oblikovanju poštanskih markaka kao i izboru tema i motiva na njima. Poštanska marka je postala nacionalno obeležje jedne države i sredstvo preko koga se prezentuju uspesi i dostignuća u oblasti kulture, nauke, umetnosti, sporta, kao i informacije o istorijskim događajima i prirodnim lepotama jedne zemlje.

Zbirka domaćih poštanskih maraka sadrži poštanske marke iz doba Kneževine i Kraljevine Srbije, Kraljevine Jugoslavije, DFJ, FNRJ, SFRJ, SRJ, SCG i RS.
Zbirka sadrži poštanske marke od prve poštanske marke iz 1866. godine do danas i redovno se dopunjuje.

deo teksta i slike preuzeto sa sajta ptt muzej

 

[☆Aždaha☆]

PTT MUZEJ

Pogledajte prilog 429064

Muzej se nalazi u centru Beograda (ugao Palmotićeve i Ulice majke Jevrosime), u zgradi koju je projektovao arhitekta Momir Korunović.
PTT muzej nastao je kao rezultat potrebe očuvanja i zaštite predmeta i podataka u vezi sa istorijom srpske pošte.
Počeci prikupljanja eksponata za muzej mogu se pratiti od kraja 19. veka, tačnije od 1887. godine kada je donet propis po kome načelnik Poštansko-telegrafskog odeljenja rukuje bibliotekom i "albumom stranih maraka".
Nešto kasnije, 1888. godine, u Pravilniku o podeli poslova pri Poštansko-telegrafskom odeljenju, odredba o poštanskim muzealijama je proširena na: "prikupljanje zbirke starijih i novijih poštansko-telegrafskih predmeta i rukovanje istom zbirkom".
Pogledajte prilog 429065

Poštansko-telegrafsko-telefonski muzej je otvoren 31. jula 1923. godine, kada je donet i prvi Pravilnik o radu PTT muzeja.
Pogledajte prilog 429066

Među najznačajnijim eksponatima Tehničke zbirke izdvajamo: Morzeove, Bodoove i Hjuzove telegrafske aparate, uređaj za prenos slika - Belinograf, razne tipove teleprintera, od najstarijih do digitalnih, zatim Simensov telefonski aparat proizveden po Belovom modelu, induktorske telefonske centrale, veliki broj induktorskih i automatskih telefonskih aparata i mobilnih telefona, poljske radiotelegrafske stanice i telefone, razne vrste izlolatora i značajan broj električnih cevi, lampi i kablova.

Poljski telegrafski aparat tipa Morze

Tehnička zbirka sadrži i makete, kao što su maketa Šapovog optičkog telegrafa maketa Avalskog tornja i UKT stanice.
PTT muzej se u prvo vreme nalazio u zgradi Ministarstva pošta i telegrafa u Deligradskoj ulici broj 49.
Za smeštaj PTT muzeja je 1928. godine određena svečana dvorana zgrade Ministarstva, a iste godine Ministarstvo je uputilo raspis ptt direkcijama sa ciljem da se prikupe podaci o svim predmetima koji mogu biti interesantni i značajni za muzej. "U tom cilju rešeno je da se prikupe svi predmeti sa područja naše Kraljevine, koji spadaju u delokrug poštanske, telegrafske i telefonske struke, a imaju svoju muzejsku vrednost, tj. potiču iz ranijih vremena". Od 1930. godine fond PTT muzeja je bio smešten na petom spratu novoizgrađene zgrade Ministarstva u Palmotićevoj ulici broj 2.

Drugi raspis upućen PTT ustanovama za pronalaženje, prikupljanje i dostavljanje retkih i interesantnih predmeta za Poštanski muzej potiče iz 1940. godine, kada je donet novi Pravilnik o Poštansko-telegrafsko-telefonskom muzeju. U novom pravilniku bilo je navedeno sedam zbirki muzeja: poštanska, telegrafska, telefonska, radio, filatelistička, zbirka ilustracija i slika i zbirka knjiga i isprava, a pravilnik je, između ostalog, po prvi put uredio i pitanje stručnog osoblja - kustosa, konzervatora, dokumentarista.

U toku 1941. godine, fond PTT muzeja je zbog opasnosti od oštećenja i gubitka u ratnim uslovima, spakovan u sanduke i prvobitno evakuisan u zgradu pošte u Gornjem Milanovcu, a posle kraćeg vremena vraćen u Beograd i deponovan u trezor Poštanske štedionice, gde je i ostao do 1948. godine.

Tako se dogodilo da je više od dvadeset i pet godina, uprkos dugogodišnjim inicijativama za organizovanje i rad muzeja, koje su pratili pravilnici i raspisi za prikupljanje predmeta i građe za PTT muzej, fond ostao zatvoren za javnost, muzeološki neobrađen, a PTT muzej nije postao javna kulturna ustanova, otvorena za posetioce.Značajno razdoblje za PTT muzej predstavlja period od 1950. godine do otvaranja muzeja za posetioce 1958. godine.
Postanska kocija

Krajem 1953. godine formiran je Odbor PTT muzeja Glavne direkcije pošta. Zadatak Odbora bio je da odredi tematsku strukturu muzeja, razradi šematsku osnovu rasporeda muzealija u izložbenom prostoru i odobri projekat adaptacije prostora u prizemlju zgrade u Palmotićevoj broj 2, koji je izabran za prvu postavku muzeja.

Televizijska katodna cev tipa zvorikin

PTT muzej je svečano otvoren 14. juna 1958. godine, sa postavkom koja je ostvarena u skladu sa tadašnjim najsavremenijim konceptima prezentacije muzealija.
Enterijer muzeja projektovao je arhitekta Slobodan Vasiljević.

Poštansko-telegrafsko-telefonski muzej funkcioniše kao muzej u sastavu Javnog preduzeća „Pošta Srbije”.

Muzej raspolaze zbirkom originalnim pismima sa kraja 18. i iz 19. veka ispisanim na različitim jezicima sa područja kojе je kasnije obuhvatala Jugoslavija. Na pismima su otisnuti originalni poštanski, carinski, karantinski i cenzorski žigovi. Na osnovu načina ozvaničavanja i overavanja tih pisama može se pratiti razvoj poštanske tehnologije.
Pored pisama, zbirka sadrži sredstva za prijem, prenos i uručenje poštanskih pošiljaka: poštanske žigove, pečatnjake, vage, poštanske torbe i trube. Postoje kolekcije poštanskih sandučića, kasa, poštanskih tabli, uniformi, značaka za kape.
Postonosa 1932.god u Beogradu

Pored originalne diližanse iz 19. veka, postoje i makete poštanskih kola, kočija, poštanskog vagona kao i jedrenjaka koji su služili za transport poštanskih pošiljaka.

U Filatelističkoj zbirci PTT muzeja nalaze se kolekcije domaćih i stranih poštanskih maraka.
Ubrzo posle puštanja u opticaj prve poštanske marke u Engleskoj, 1840. godine i ostale države uvode poštansku marku kao vrednosnicu, a poštanske uprave počele su, postepeno, da pridaju veliku pažnju likovnom i grafičkom oblikovanju poštanskih markaka kao i izboru tema i motiva na njima. Poštanska marka je postala nacionalno obeležje jedne države i sredstvo preko koga se prezentuju uspesi i dostignuća u oblasti kulture, nauke, umetnosti, sporta, kao i informacije o istorijskim događajima i prirodnim lepotama jedne zemlje.

Zbirka domaćih poštanskih maraka sadrži poštanske marke iz doba Kneževine i Kraljevine Srbije, Kraljevine Jugoslavije, DFJ, FNRJ, SFRJ, SRJ, SCG i RS.
Zbirka sadrži poštanske marke od prve poštanske marke iz 1866. godine do danas i redovno se dopunjuje.

deo teksta i slike preuzeto sa sajta ptt muzej

Jedna od najlepših zgrada u Beogradu

 

[Nina]

Gradjena ko i Telefonska centrala u srpsko-vizantijskom stilu, samo sto za zgradu Muzeja kazu da je masonska zbog trouglova na fasadi

 

[☆Aždaha☆]

Gradjena ko i Telefonska centrala u srpsko-vizantijskom stilu, samo sto za zgradu Muzeja kazu da je masonska zbog trouglova na fasadi

Pa masoni si zidari
Ima puno njihovih simbola na zgradama-često visoko i diskretno
A iako jeste srpsko -vizantijski stil-mene neodoljivo podseća na sinagogu

 

[Nina]

PALATA BEOGRADJANKA

Palata Beograd popularno nazvana Beogradjanka, nalazi se između Slavije i Terazija, na uglu ulica Kralja Milana, Resavske i Masarikove.Nastala je izmedju 1969 do 1974 god. u vreme dvojice imenjaka: arhitekte Branka Pešića koji je i projektovao palatu i gradonačlenika Branka Pesica, i 22. aprila 2014 godine, proslavila je svoj četrdeseti rođendan. Sa ukupnom visinom od 100,23 metra, Palata Beograd je u to vreme bila najviša zgrada u Beogradu, bivšoj Jugoslaviji i na Balkanu.

Zgrada predstavlja jedno od najznačajnijih ostvarenja beogradske arhitekture sa kraja šezdesetih godina 20. veka .
Vlasnik zgrade skoro u potpunosti je grad Beograd. Prvih nekoliko spratova su prodajni prostor, a na ostalim su poslovne prostorije.

U prošlosti se na najvišem spratu nalazio restoran koji je, zatvoren od 90-ih godina prošlog veka. Obzirom da Beograđanka predstavlja glavni orijentir grada,i da ima turistički značaj, u planu je rekonstrukcija spoljašnje fasade, kao i ponovno otvaranje restorana na najvišem spratu.

Ispred Beograđanke nalazi se plato koji nosi ime po srpskom novinaru Đoku Vještici, a na kome se nalazi fontana Vrelo života.
http://www2.*************/imgbnc.php/719adb03c60b6fcca5059b092d910ca05g.jpg

Na mestu današnje Beograđanke bila je jednospratna kuća Jeremije Milivojevića podignuta oko 1890. godine kao ugaona građevina,
sa fasadom oblikovanom u stilu akademizma,kao dostojna komšinica prelepim kućama u Njegoševoj ulici na Cvetnom Trgu.

Osim što je veoma atraktivna građevina, Beograđanka je građena najsavremenijim tehničko-tehnološkim sredstvima druge polovine 20. veka. Cela konstrukcija je armirano-betonski skelet.Za izgradnju je angažovano preko 20.000 radnika, tehničkih stručnjaka i umetnika iz 47 preduzeća iz zemlje i inostranstva. Prvi put u tadašnjoj Jugoslaviji primenjeno više od 20 novih tehničkih metoda.

Beograđanka posle četiri decenije treba ozbiljnu sanaciju, naročito njena fasada čija je površina od 11.500 metara kvadratnih izvedena kao zidna zavesa od aluminijuma i termopan duplog stakla sa roletnama na električni pogon. Atmosferski uslovi su unistili zlatni odsjaj sa stakala koji se video tokom sunčanih dana, koji će da se vrati kada se postave novi termo prozori. Predviđeno je i da se zamene dotrajale roletne. Međutim, neizvesno je kada će se to desiti pošto prihod od izdavanja prostora pokriva samo tekuće troškove.

Beogradjanka nikla na vodi
Na Terazijskom grebenu , nekada su bile bare, sve dok knez Miloš nije naredio da se ovaj deo grada prvo naspe, a zatim naseli. Isušivanje i nasipanje bili su nužni, jer Terazije leže na krečnjaku, koji je pucao, a voda je prodirala kroz pukotine, stvarajući podzemna jezerca. Zato su vlasnici svih građevina sagrađenih na ovom prostoru imali probleme sa podzemnim vodama.Od slične strukture je podloga koja je zadavala velike muke graditeljima Beogradjanke, koji su naleteli na obilje podzemnih voda kopajući temelje za soliter.Beograd je nekada bio bogat izvorima pijace vode.Izvori su se nalazili u Kneza Milos aulici , kod danasnje Beogradjanke. Kada su počeli radovi kod Vaznesenske crkve 1861. godine odmah se videlo da je zemljište bogato podzemnim vodama.

Istraživač Vojislav Dučić dalje beleži kako je od svih bunara iskopanih u Beogradu, najbolja voda za piće bila je u M. Mitića na Vračaru, koji je kopao do kamena, probio ga, i došao do prave planinske vode”. Ovo potvrđuje i bunar u staroj zgradi Vojne akademije (srušena 1941. godine), na uglu Miloševe i Nemanjine ulice, gde su se pojili konji tokom cele godine. S druge strane, na uglu Birčaninove i Kneza Miloša, u kući državnika Stevče Mihajlovića, takođe se nalazio bunar sa dobrom pitkom vodom, koja je po opštem mišljenju bila od iste žice.
Bunar pitke vode nalazio u dvorištu nekadašnjeg nekadasnjeg hotela London, kao i u blizini gornjeg dela Miloševe ulice, pored Ambasade Republike Turske. Takođe, podzemne vode su česte na platou kod Svetosavskog hrama, gde je u Karađorđevom parku bio pominjan jak izvor pijaće vode, ali i dalje prema Slaviji, kao i u Ulici Svetog Save. Čak i na samoj Slaviji, a uz nju i u Ulici prote Mateje, bilo je bunara, pa je Matejina ulica dugo nosila ime Bunarska.

Teško je danas nabrojati sve izvore starog Beograda, ali hroničari pamte i bunare u Kosovskoj, Kolarčevoj, Nušićevoj, Vlajkovićevoj, Kondinoj, Uzun Mirkovoj, Siminoj, Vuka Karadžića, Brankovoj, Zmaja od Noćaja, Studentskom trgu, Dečanskoj, Kraljice Natalije...
Vodama je posebno bogat ugao Takovske i Cvijićeve. Nekada se i u Ulici kraljice Marije nalazilo mnogo izvora. U Takovskoj, kod nekadašnjeg broja 51 postojao je bunar dubok 26 metara, na imanju dr Vladislava Bogdanovića. Drugi bunar se nalazio na mestu gde se ova ulica završava kod Bulevara despota Stefana, a još jedan na uglu Despota Stefana i Vojvode Dobrnjca. Odatle, pa do Bajlonijeve pijace bilo je još sedam jakih izvora hladne vode.

Knjiga utisaka Beograđanke je prepuna poznatih imena. U nju su se upisali : nobelovac Ivo Andrić, Tito i Jovanka Broz, posada Apolo Sojuza, mnogi sportisti,i brojne ličnosti sa javne scene ali i gradjani koji su dolazili da uzivaju u pogledu sa vidikovca.

Jos jedna nezaboravna i neraskidivo vezana licnost za Beogradjanku je Dusko Radovic i njegovo

„Dobro jutro, Beograde“
Svakoga jutra, tačno u 7:15 sa vrha Beograđanke, legendarni Duško Radović razbuđivao je Beograđane uz prvu jutarnju kafu. Da se podsetimo nekih aforizama:
„Naš grad se pretvorio u veliku čekaonicu. Svi čekamo lepše dane.“
„Život prolazi a mi ne znamo šta bismo sa njim. Mrzi nas ili ne umemo da živimo. Najradije bismo ga ustupili nekom drugom i uživali gledajući kako je lep naš život kad ga drugi žive.“
„Ne možemo živet bez drugih ljudi. Jedni nam stvaraju a drugi rešavaju probleme.“

Beogradjanka je simbole grada čiji je položaj neponovljiv, oblik upečatljiv, i tako već pune četiri decenije.

(delovi teksta preuzeti iz vecernjih novosti)

 

[☆Aždaha☆]

Srce moje -hvala na izvorima (vode)
Načula sam sa par strana o vračarskim podzemnim jezerima
Najveće je pod Narodnom bibliotekom što baš i nije dobro zbog vlage-no tu pomoći nema
Takođe sam čula da je česma u Skadarliji -izvor ali da nije baš dobra za piće

 

[Nina]

Od 26 javnih cesama sa izvorskom vodom na teritoriji grada, voda za piće ispravna je jedino na česmama,
Hajdučka u Košutnjaku, Miljakovački izvor, izvori Svete Petke na Kalemegdanu i u manastiru Rakovica,
kao i Sakinac na Avali, i oni se ispituju dva puta mesečno.

Za mnoge i neznamo
U beogradskom naselju Železnik, ušuškan u gustu Lipovačku šumu, nalazi se lekoviti izvor Svete Petke,
koji već 150 godina posećuju vernici sa iskrenom molitvom,u potrazi za pomoći velike svetiteljke.

Izvor je prvi put sagrađen 1872. godine. U ratu je srušen, ali su ga meštani zajedničkim snagama odnovili 1973. godine.
Priča se da je ovuda prolazio bogati trgovac i njegova slepa ćerka. Zastali su i umili se lekovitom vodom,
a devojka je sutradan kad se probudila videla sasvim normalno. Postoji priča da je u znak zahvalnosti baš ovaj trgovac podigao crkvu na tom mestu,
u kojoj su kasnije služila dva kaluđera, ali je u ratu srušena.

 

[Nina]

VOJNI MUZEJ

Vojni muzej Beograd je muzejska institucija koja sakuplja, proučava i prezentuje različite predmete za vojnu upotrebu a pre svega oružje, uniforme, ratne zastave, vojna dokumenta i umetnička dela sa vojnom tematikom. Vojni muzej u Beogradu smešten je na prvom bastionu jugoistočnog fronta Beogradske tvrđave u zgradi podignutoj 1924. godine za namene Vojnogeografskog instituta prema nacrtima, ruskog emigranta, arhitekte Vasiljeva, a koja je 1956. godine ustupljena Muzeju. Okružen gradskim bedemima i najvećim beogradskim parkom Kalemegdanom predstavlja jedan od simbola Beograda.

Osnovan ukazom kneza Milana Obrenovića 10. avgusta 1878. godine, neposredno nakon što je Srbija na Berlinskom kongresu dobila nezavisnost.
Мuzеј sе tаdа nаlаziо u skrоmnој zgrаdi pоdignutој јоš zа turskоg vrеmеnа, оdmаh dо Rimskоg bunаrа.
Prva postavka otvorena je povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka 1904. godine.

Vojni muzej 1904. god

Ubrzо pо оsnivаnju, ušао је nа vеlikа vrаtа u Еvrоpu i svеt, učеšćеm nа Bаlkаnskој izlоžbi u Lоndоnu 1907. gоdinе, gdе је sа stоtinu оdаbrаnih istоriјskih prеdmеtа,mеđu kојimа su bilе zаstаvе iz оbа srpskа ustаnаkа, privukао pаžnju lоndоnskе јаvnоsti, о čеmu је izvеstilа оndаšnjа štаmpа.

Zgrаdа оvоg muzеја pоrušеnа је u Prvоm svеtskоm rаtu, а еvаkuisаnе zbirkе dоbrim dеlоm su strаdаlе ili su zаplеnjеnе. Pоnоvо је prоšlо višе оd dvе dеcеniје dо оtvоrаnjа nоvе pоstаvkе.
Krаlј Аlеksаndаr I Kаrаđоrđеvić izdао је 1934. Urеdbu о оbrаzоvаnju Vојnоg muzеја u Krаlјеvini Јugоslаviјi. Brigаdni đеnеrаl Vојislаv Vukоvić, dоtаdаšnji uprаvnik Krаlјеvоg dvоrа pоstаvlјеn је zа uprаvnikа Мuzеја.

Za pripremu muzejske postavke formiran je Savetodavni odbor u koji su ušle značajne ličnosti oficirskog kora i kulturnog života među kojima su bili Milan Kašanin i Nikola Krasnov, arhitekta ministarstva građevina. General Vuković je bio ličnost potpuno dorasla svome zadatku. Obilazio je vojna skladišta i kulturne institucije po celoj zemlji i odabirao je predmete za Muzej. Znatan broj predmeta (oružje i zastave iz Prvog svetskog rata) donet je iz Vojnotehničkog zavoda u Kragujevcu 1936. godine. Iste godine posetio je Istanbul i od tamošnjeg Vojnog muzeja uspeo nekim čudom da otkupi 18 primeraka oružja. Muzejske zbirke bogaćene su i zahvaljujući brojnim darodavcima, potomcima slavnih predaka, junaka u oslobodilačkim ratovima. Tako su se u Muzeju našli i predmeti koji su pripadali vojvodi Stepi Stepanoviću, Božidaru Terziću, Pavlu Jurišiću Šturmu, Mihailu Živanoviću, Milošu Vasiću i drugim.

Dvor Kraljevine Jugoslavije i knez Pavle Karađorđević koji je Muzeju poklonio šest portreta srpskih vladara XIX veka koje su naslikali Marko Murat, Uroš Knežević, Stevan Todorović. Knez Pavle je Muzeju poklonio i sablju svog oca Arsena koju je ovaj dobio kao nagradu od ruskog cara Nikolaja II Romanova i lovački bodež Ludviga Badenskog. Uprava Dvora predala je Muzeju automobil u kojem su ubijeni kralj Aleksandar Karađorđević i francuski ministar spoljnih poslova Luj Bartu, kao i oružje atentatora. Oružje je nestalo u toku Drugog svetskog rata dok se automobilu izgubio trag nekoliko godina nakon rata (rashodovan iz knjige inventara 1951. godine). Danas se od predmeta kralja Aleksandra u Muzeju nalaze admiralska uniforma u kojoj je bio tragičnog 9. oktobra 1934. godine i nekoliko odlikovanja među kojima zvezda Ordena Legije časti.Imena darodavaca upisivаnа u nаrоčitu Zlаtnu knjigu kоја је sаčuvаnа u Vојnоm muzејu, а dеlо је ruskоg umеtnikа Vsеvоlоdа Gulјеvičа.

U Drugom svetskom ratu muzejske zbirke su ostale u Muzeju ali su mnoge pokradene od strane okupatora koji je odneo dragocene predmete među kojima i oružje,iz zbirke crnogorskog kneza Danila Petrovića, predmete dinastije Karađorđević, jednom rečju predmete od izuzetnog istorijskog značaja.

Početak rada Vojnog muzeja u Beogradu posle Drugog svetskog rata vezan je za naredbu Josipa Broza Tita od 13. decembra 1944. godine na osnovu koje je formirano Vojnoistorijsko odeljenje Glavnog generalštaba u čijem se sastavu nalazila grupa stručnjaka sa zadatkom da prikupi predmete i obnovi Vojni muzej.Pristupilо sе prikuplјаnju prеdmеtа, nаrоčitо iz minulоg rаtа, utvrđivаnju rаtnе štеtе, аli i prilаgоđаvаnju muzејskе pоstаvkе nоvој idеоlоgiјi. Оsеtnо је pоvеćаn muzејski fоnd, nаrоčitо prеdmеtimа iz rаtа i rеvоluciје, а Vојni muzеј је pоstао vеоmа vаžnа instituciја nоvе držаvе. Vеlikа pаžnjа pоsvеćеnа је аkviziciјаmа, stručnоm kаdru, nаučnоistrаživаčkоm rаdu, аrhеоlоškim iskоpаvаnjimа i priprеmi nоvе pоstаvkе, u kојој su pоrеd muzејskih stručnjаkа, kао sаrаdnici, rеcеnzеnti, kоnsultаnti, učеstvоvаli еminеntni istоričаri, аrhеоlоzi, аrhitеktе, tе umеtnici rаzličitih prоfilа. Pripremana je stalna postavka i za tu svrhu adaptirana zgrada Vojnogeografskog instituta u kojoj se Muzej i danas nalazi.

Pripremana je stalna postavka i za tu svrhu adaptirana zgrada Vojnogeografskog instituta u kojoj se Muzej i danas nalazi. Adaptacija zgrade je prepuštena poznatom arhitekti Đuki Kavuriću koji je vodio radove od 1956. do 1959. godine. Celokupna zgrada je uz izvesna doziđivana, u potpunosti adaptirana za specifične potrebe Vojnog muzeja po modernim standardima. Novu postavku otvorio je 1961. predsednik države, Josip Broz Tito.1961.

Svе vаžniје držаvnе i vојnе dеlеgаciје u pоsеti Јugоslаviјi bilе su gоsti Vојnоg muzеја. Мuzеј је prirеdiо vеliki brој tеmаtskih i studiјskih izlоžbi, urеdiо višе mеmоriјаlnih kоmplеksа i spоmеn sоbа, izdао višе mоnоgrаfiја, tеmаtskih i studiјskih kаtаlоgа i drugih stručnih publikаciја. Učеstvоvао је nа simpоziјumimа i stručnim skupоvimа u zеmlјi i inоstrаnstvu. Оsоbitа pаžnjа pоsvеćеnа је prikuplјаnju prеdmеtа i fоrmirаnju studiјskih zbirki. Dаnаs Мuzеј imа оkо 30.000 prеdmеtа sistеmаtizоvаnih u 12 zbirki i vеоmа impоzаntnu fоtоtеku kоја zbrаја оkо 100.000 fоtоgrаfiја.

Мuzеј rаspоlаžе i spеciјаlnоm bibliоtеkоm sа fоndоm оd 15.000 nаslоvа iz оblаsti istоriје, istоriје umеtnоsti, аrhеоlоgiје,
muzеоlоgiје, i drugih srоdnih grаnа nаukе, i sа višе оd 5000 čаsоpisа.

 

[Nina]

HAJDUCKA CESMA

Kosutnjak , u kome se nalazi Hajducka cesma, prvi put se spominje u spisima 1831. godine,gde se pominje gusta suma sa najvise hrastova.Odmah posle izgradnje Miloševog konaka knez Miloš Obrenović podiže ogradu oko šume, kako bi se zaštitila i kako bi se u njoj gajila divljač. Tada su angažovani i posebni čuvari. U drugoj polovini XIX veka Košutnjak postaje bogato lovište, ali samo u sklopu dvorskog kompleksa. Poznato je da su u to vreme sa knezom Milošem tuda lovili i pojedini strani konzuli , kao sto je engleski konzul Lodžes. Prema jednom dopisu iz 1849. godine u Košutnjaku je tada zabeleženo 13 jelena i 35 košuta, po kojima je ceo kraj i dobio ime. Postojala su mesta za prehranu divljači, sproveden je i vododovod do pojila za divljač.
Kako su se vremena i dogadjaji menjali tako je od 1903. godine Košutnjak je otvoren za građane. Ograda je pred I svetski rat uklonjena, ali su, nažalost od tada i košute, simbol ove šume, nestale. Kosutnjak se menjao.Ministarstvo građevina Srbije je, 1911. godine uradilo projekat mreža puteva koji je kasnije i izveden. Time je uspostavljena kolska veza železničke stanice u Topčideru i širokog platoa na vrhu Košutnjaka, gde su se u to vreme održavale vežbe društva Soko. Na samom platou je tada postojalo i igralište za golf, kojeg danas više nema, ali je ostao restoran Golf.

Golf klub iz 1937.god.

i danas

Košutnjak je pred II svetski rat trebalo da postane i centar za skijaške skokove. 1936. godine podignuta je skakaonica od 40 m visine, po projektu inženjera Stanka Bloudeka. Ipak, zbog neodgovarajućih klimatskih uslova i nedovoljnog interesovanja, ona nikad nije korišćena, a tokom II svetskog rata je i srusena. Međutim, 1953. godine skakaonica je obnovljena, da bi 26. februara 1956. na njoj bilo održano prvo i poslednje beogradsko takmičenje u skijaškim skokovima, na kome je prisustvovalo više od dve hiljade gledalaca.

Jedan od simbola Kosutnjaka do danasnjih dana je i Hajducka cesma.

O Hajdučkoj česmi u Kosutnjaku, ima malo sačuvanih zapisa i ne zna se kad je tačno podignuta, ali se pretpostavlja da je to bilo krajem 18. veka. Najstariji zapis u kome se spominje je oporuka srpskog prosvetitelja Dositeja Obradovića, u kojoj je izneo da želju da bude sahranjen pored Hajdučke česme. U drugom zapisu se spominje uređenje česme iz 1828. godine. Tada je cesma imala samo jednu lulu, a narodom je kružio glas da iz česme teče lekovita voda.

Oduvek je prostor oko Hajducke cesme bio omiljeno izletište do koga se stizalo pešice od tadašnje poslednje stanice tramvaja trojke. Trebalo je dobro poraniti, da bi se zauzelo parče livade i prostrlo ćebe.

U blizini cesme nalazi se restoran Košuta, sa svojom baštom i ribnjakom, koji se puni vodom iz Hajdučke česme.
Na putu do cesme veliki platani oduvek su pravili debelu hladovinu, a na samom prilazu česmi nalazi se veliki dud.

Sedamdesetih godina po ideji novinara Petra Popovića, kao oproštaj pred Bregovićev odlazak u JNA, bend je 28. avgusta 1977. održao besplatan koncert kod beogradske Hajdučke česme. Poseta je nadmašila sve planove organizatora: procene su se kretale od 70.000 do 100.000 ljudi. To je bio najveći skup poklonika u dotadašnjoj istoriji domaće rok muzike.

Hajdučka česma je obnovljena između 2001. i 2003. godine. Projekat za obnovu česme zvao se Zdencem života Košutnjaka.
Česma je pre 2001.godine, poslednji put renovirana pre Drugog svetskog rata.

U blizini Hajducke cesme i samom Kosutn jaku , nalazi se veliki broj istorijski značajnih mesta iz bogate bliže i dalje prošlosti. Najinteresantniji, a prilično zaboravljeni su dva spomenika poginulim vojnicima u I svetskom ratu 1915. godine. Jedan, veći, od belog mermera, posvećen je austrougarskim vojnicima, a na drugi je podignut srpskim vojnicima i na njemu pise „Ovde počivaju srpski junaci“. Ono što ih čini posebnim je da je oba podigao austrougarski Maršal fon Makenzen. Na 50-tak metara od austrougarskog je srpski, podignut u znak priznanja velikoj hrabrosti i požrtvovanosti tridesetšestorici vojnika 7. puka II poziva srpske vojske, koji su dve duge noći branili Košutnjak i Beograd od napada višestruko nadmoćnijeg neprijatelja, jeseni 1915. godine.

Blizu je i Topčidersko groblje, formirano još u XIX veku. Ime mu je dato po Topčideru, ali se zapravo nalazi na obroncima Košutnjaka. U njemu je kapela Sv. Trifuna, podignuta 1903. godine. Jugoistočno od kapele je i veliki obelisk nad grobom vojvode Stevana Knićanina (1808 – 1855). U blizini ovog obeliska je i grob književnice Isidore Sekulić. Na istom groblju počiva i veliki prijatelj srpskog naroda Dr Arčibald Rajs, čije je srce, po njegovoj želji sahranjeno na vrhu Kajmakčalana. U Topčideru postoji i spomenik Rajsu, podignut 1931. godine, u znak zahvalnosti ovom švajcarskom kriminologu, publicisti i počasnom kapetanu srpske vojske, rad Marka Brežanina i postavljen je u neposrednoj blizini Rajsove kuće u Bulevaru Vojvode Mišića 73, dve godine posle Rajsove smrti.
Verovatno najznačajnije istorijsko mesto u Košutnjaku u blizini Hjducke cesme , je mesto ubistva kneza Mihajla Obrenovića, 10. juna,po crkvenom kalendaru 29. maja 1868. godine u poslepodnevnim satima. Knez Mihajlo, sin kneza Miloša, prvi put je došao na vlast posle smrti brata Milana. Bio je knez Srbije od 1839. do 1842. godine. U avgustu 1842. Toma Vučić je podigao bunu i primorao ga da pobegne u Austriju. Na vlast je došao Aleksandar Karađorđević. Međutim, kada se Miloš Obrenović vratio u Srbiju 1858. godine, sa njim je došao i Mihajlo i prvobitno postao komandant vojske, a po smrti kneza Miloša ponovo stupio na presto 1860. godine. Osam godina kasnije ubijen je u atentatu.

Živeći u rezidenciji Obrenovića, u obližnjem Topčideru, knez Mihajlo je imao običaj da često šeta Košutnjakom. Prema istorijskim podacima sa suđenja atentatorima, isto je uradio i tog kobnog 10. juna 1868. godine, kada je sa Ankom Konstantinović – Obrenović (kći Jevrema Obrenovića, književnica), Katarinom c erkom Anke Konstantinović sa kojom je knez zeleo da se ozeni, Tomanijom , ađutantom Garašaninom, i poslužiteljem Mitom obišao Hajdučku česmu, a zatim se uputio uskom stazom, na jugoistok kroz gustu šumu. Na oko 900 m od Hajdučke česme sačekali su ih atentatori: Lazar Marić, Stanoje Rogić i Kosta Radovanović, a u blizini je bio i Đorđe Radovanović. Kneza je iz pištolja ubio Kosta, a pucali su i Marić i Rogić. Anka je takođe ubijena. Katarina i Mita su ranjeni, kao i Garašanin, dok je Tomanija uspela da se spase begom u šumu. Ovaj događaj je imao dalekosežne posledice po istorijske prilike u Srbiji.

Na samom ulazu u Košutnjak iz pravca Topčidera posle podvožnjaka, sa desne strane, nalazi se i spomen obeležje na mestu krvavog sukoba beogradskih studenata i policije 8. septembra 1940. godine. Sada je ovaj spomenik oštećen.
U aprilu 2014. usvojeno je Rešenje o proglašenju zaštićenog područja Košutnjak kao spomenik prirode, samim tim je zasticena i Hajducka cesma.

 

[Nina]

MOSTOVI BEOGRADA

Beograd se nalazi na ušću dve velike reke, Save u Dunav. Zbog svog strateškog položaja, oko grada se vodilo više od 115 ratova i bio je rušen 44 puta.Sličnu sudbinu imali su i njegovi mostovi.Primera radi, danasnji,Stari železnički most treći je po redu koji stoji na tom mestu .Prethodna dva srušena su u Prvom i Drugom svetskom ratu. Slična je i sudbina današnjeg Brankovog mosta , koji je podignut na mestu srusenog mosta Kralja Aleksandra, a Stari Savski most umalo nije srusen od strane Nemaca prilikom povlacenja u Drugom svetskom ratu.Prava je sreća i čudo da su svi beogradski mostovi preživeli poslednje bombardovanje,obzirom da su i zvanično bili označeni kao meta i cilj od strane Nato pakta.
Danas Beograd ima 10 mostova.Od toga 8 savskih i 2 dunavska , sto je nedovoljno za jedan prestonicki grad na dve reke . Do izgradnje Mosta na Adi tri decenije nije izgrađen nijedan most, iako je boj stanovnika višestruko povećan, a Beogradom se svakodnevno kreće 700.000 automobila.

Mostovi
Most na Adi premošćava Savu na donjem špicu Ade Ciganlije.Drumski i sinski( predvidjen za metro)
Most "Gazela" premošćava Savu i nalazi se na trasi auto-puta E-75 Niš-Beograd-Zagreb. Drumski
Brankov most, koji premošćava Savu u području najužeg gradskog jezgra iz Brankove ulice. Drumski
Stari savski most premošćava Savu iz Karađorđeve ulice. Drumski i sinski za tramvaje
Most Mihajla Pupina premošćava Dunav i spaja Zemun sa Borčom. Drumski
Pančevački most je do 2014. godine bio jedini gradski most preko Dunava. Drumski i sinski
Ostružnički most na reci Savi se nalazi 20 km jugozapadno od grada kod istoimenog mesta. Drumski
Ostruznicki zeleznicki most na Savi. Sinski
Stari železnički most premošćava Savu u blizini Beogradskog sajma. Sinski
Novi železnički most je izgrađen 1979. godine i premošćava Savu u blizini Ade Ciganlije. Sinski

“Od svega što čovek u životnom nagonu podiže i gradi, ništa nije u mojim očima bolje i vrednije od mostova. Oni su važniji od kuća, svetiji, opštiji od hramova.Svačiji i prema svakom jednaki, korisni, podignuti uvek smisleno, na mestu na kome se ukršta najveći broj ljudskih potreba, istrajniji su od drugih građevina i ne služe ničem što je tajno i zlo.”
Ivo Andrić

Beograd je svoj prvi pravi most dobio je tek u 19. veku. To je bio stari Železnički most, koji je preko reke Save u Beogradu povezao evropske prestonice sa Carigradom. Do tada postoje zapisi o prvom mostu preko Save, koji je istoričar Zosim (5. vek),pominjao u zapisima o Singidunumu. Pontonski mostovi preko Save podizani su u doba Vizantije, a zatim u vreme turskih pohoda ka Evropi.Sulejmanov vojskovođa Karadža-paša učinio je to pred osvajanje Beograda 1521. godine, dok su graditelji sultana Ahmeda kod sela Višnjica prvi premostili Dunav 1595. godine. Na istom mestu, 120 godina kasnije,vojska Eugena Savojskog je izgradila novi pontonski most i osvojila Beograd 1717 godine. Ipak, najspektakularniji beogradski most je podignut 1688. godine. Austrougari su premostili Savu kod Ostružnice, a zatim i preko Ade Ciganlije. Najpre je napravljen Dugi most ili Most prekomočvare i preko vodoplavnog terena današnjeg Novog Beograda. Na taj most se oslanjao pontonac preko Save. Iskusni beogradski majstor Đorđević,za samo mesec dana uz pomoć 400 radnika, podigao je Dugi most,koristeći 2.000 stabala, 1.100 drvenih stubova, 15.500 snopova kolja i 12.000 palisadnih oblica.

Sto se tice Dunava,Trajanov most je prvi rimski most izgrađen 105 godine na donjem toku Dunava. Dužina mosta je bila 1.097,5 metara i oko 1.000 godina je važio za najduži most ikada sagrađen u svetu .
“Biću poštovan kada Dakiju učinim rimskom provincijom i kada Dunav i Eufrat pređem preko mosta”, ostale su zabeležene reči rimskog cara Trajana (98-117), koje je izgovorio prilikom preuzimanja vlasti.

reljefni prikaz na slavoluku u Rimu trajanovog mosta

Virtulena rekonstrukcija mosta

MOST ADA

Godine 1923, arhitekta Đorđe Kovaljevski je uradio prvu urbanističku skicu Beograda sa mostom preko Ade Ciganlije.Most je u ranijim planovima bio na mestu današnje severne prevlake, a projektom UMPeSO pomeren je do samog špica. Idejno rešenje danasnjeg mosta Ada dala je slovenačka firma Ponting, pobedivši na konkursu održanom 2004. godine, u konkurenciji 11 preduzeća. Projektanti mosta su konstruktor Viktor Markelj i arhitekta Peter Gabrijelčič.
Most na Adi svečano je otvoren 1. januara 2012. godine. Jedan od novih simbola Beograda, most sa kosim zategama i pilonom preko Ade Ciganlije. Pilon je visok ukupno 198 metara, na vrhu je širok 1,5, a na dnu 16 metara. Dužina glavnog raspona je 376 metara.Karakteristično je i to da pilon ima „dve noge“ odnosno izgled grčkog slova „Λ“.Dugačak je 929 metara, ima šest kolovoznih traka, dve staze za pešake i dva koloseka .

Tokom dva dana avgusta 2011, kada je most bio otvoren za pešake, sprovođena je anketa o nazivu mosta. Od oko 13.000 anketiranih građana, njih oko 3.350 tada je predložilo Most na Adi, a među popularnim predlozima za naziv mosta bila je i Harfa, zatim Most patrijarha Pavla, Most Zorana Đinđića, Žirafa, Lepeza,Andrićev most i druga imena.
Iako su lingvisti pri komisiji za imenovanje ulica i trgova konstatovali da je naziv Most na Adi gramatički nepravilan i da je pravilno: Most preko Ade, komisija je odabrala prvobitni naziv. Skupština grada je ovaj naziv i zvanično usvojila 15. decembra 2011. godine.

Najnoviji, i najlepši i savski most ujedno je i novi vizuelni simbol glavnog grada Srbije, koji je jedan od svetskih rekordera. Most na Adi, je najveći viseći most na svetu koji „visi“ na samo jednom pilonu-stubu koji se ne nalazi na sredini mosta tj. reke ,pa i ovaj beogradski most vizuelno izgleda prilično nestabilno. To ipak nije tako jer su dva kraka mosta različite težine pa je balans ipak savršen. Kraci deo mosta (200 metara) izgrađen je od prednapregnutog betona kako bi bio što teži a duži deo mosta (380 metara) je izgrađen od čelika koji je lakši materijal.
Zanimljiva je i činjenica da je po dužini kablova o koje je most okačen, ovo treći most na svetu. Naime, dužina svih kablova okačenih o pilon iznosi oko 1.000 kilometara što je približo isto razdaljini između Beograda i Ankare. Po dužini kablova ovaj most premašuju samo dva mosta u Rusiji.

 

[Nina]

MOST GAZELA

Gazela je najprometniji beogradski most iznad reke Save. Dnevno preko njega pređe više od 165.000 vozila iako je most projektovan za oko 40.000. Građen je od 1966. do 1970. kao deo gradskog auto-puta i auto-puta Bratstvo i jedinstvo koji je trebalo da poveže ondašnje republike SFRJ - Makedoniju, Srbiju, Hrvatsku i Sloveniju. Rekonstrukcija mosta je trajala u više faza 2010-2012. godine.
Most dugačak 332 m, a širok 27,5 m i napravljen kombinacijom grede i luka. Ukupna širina kolovoza je 21,8m,po tri trake u oba smera, širine 10m sa razdvojnicom od 1,5m. Delom dužine mosta postoje i dve pešačke staze širine po tri metra.Gazela se iznad Save izdiže 22,8m tokom srednjeg vodostaja.

Deo je čuvene Mostarske petlje, jednog od najsavršenijih sistema ovog tipa u Evropi. I ovaj most je po nečemu (svojevremeno) jedinstven i prvi u svetu. Naime, u pitanju je konstrukcijska kombinacija sistema grede i luka. To znači da most nema klasičan luk koji ga nosi (kao npr Brankov) a nije ni „greda“ koja stoji na stubovima već nešto između a to „nešto“ je prvi put u svetu primenjeno upravo kod nas tj. na ovom mostu. Gazela je most „krivih stubova“zbog kojih naizgled deluje nestabilno. Čuvena je reakcija Jovanke Broz koja je sa Titom došla da obiđe gradilište dok most još nije bio sastavljen po sredini i čudom se čudila kako će da stoji bez ijednog podupirača na sredini.

Glavni projektant Gazele je bio profesor Građevinskog fakulteta Milan Đurić. Ime mu je dao Đorđe Lazarević, predsednik konkursne komisije za gradnju mosta, on je rekao „ovaj most je preskočio Savu kao gazela u skoku“.Gradnju mosta je izvelo preduzeće „Mostogradnja“ iz Beograda, u sradanji sa preduzećem „Goša“ iz Smederevske Palanke.

Pre svečanog otvaranja 1970. godine izvedeno je testiranje tek završene građevine. U pomoć je pritekla Jugoslovenska narodna armija, pa je veliki broj kamiona natovarenih šljunkom i vojnih transportera za balističke rakete istovremeno prešao preko tek izgrađenog mosta. Jedan viteški običaj onog doba i tada je bio poštovan, pa su tako, tokom testiranja, na mostu bili gradonačelnik Branko Pešić i projektant profesor Milan Đurić. Posle 40 godina postojanja ovog sjajnog mosta, od silnog saobraćaja i neodržavanja, stanje građevine bivalo je sve gore. Zato je u januaru 2010. godine na glavnom nosaču uočena pukotina. Teretnjaci su usmereni na obilaznicu, a uskoro je počela i dugo čekana obnova, u okviru koje je na Gazeli, praktično, zamenjeno sve, a njena građa je znatno ojačana.

Televizija Beograd je direktno prenosila ispitivanje nosivosti mosta.

Most je otvoren 4. decembra 1970. u prisustvu Josipa Broza Tita i Branka Pešića.

 

[Nina]

BRANKOV MOST

Brankov most je glavni gradski most, iako to nije i po obimu saobraćaja (po ovom parametru vodi most Gazela). Po obimu saobraćaja, Brankov most zauzima drugo mesto. Brankov most je menjao ime cetiri puta.Prvo ime i prvi most koji je nazvan po nekoj ličnosti je Most kralja Aleksandra, izgrađen 1934. godine, koji je srusen.Ime Most bratstva i jedinstva dobija 1956. godine, ali ga Beograđani nazivaju Brankov most koje nastavak Brankove ulice, a koja nosi ime po pesniku Branku Radičeviću a ne po piscu Branku Ćopiću, koji je izvršio samoubistvo skočivši s njega.Cetvrti nezvanican naziv u periodu izgradnje bio je Savski most a neki kazu i Zemunski most.

Podignut je 1956. godine na mestu gde se između dva rata nalazio most Kralja Aleksandra I Karađorđevića, sa stubovima u srpsko-vizantijskom stilu i čeličnim užadima, srušen na početku rata. Kako je Nemcima posle osvajanja Beograda nedostatak mosta na ovom mestu predstavljao problem, 1942. godine su dopremili i montirali današnji Savski most, kojim je od 1984. godine krenuo i tramvajski saobraćaj.

Današnji most sagrađen je na stubovima i oporcima starog mosta kralja Aleksandra, , sasvim drugačijeg mosta. Bio je to veličanstven lančani tj. viseći most. Most kralja Aleksandra su krasila dva pilona u srpsko-vizantijskom stilu koja su stajala na veličanstvenim postamentima koji i danas nose Brankov most. Na ulazima na most trebale su da stoje četiri monumentalne konjaničke statue: Cara Dušana i kralja Petra I Karađorđevića sa desne strane obale a hrvatskog kralja Tomislava i bosanskog kralja Trvtka sa leve. Ipak, nadolazeći ratni suton u čijim užasima je most i stradao, sprečili su postavljanje statua.

Nakon sto je 1930.godine raspisan je javni konkurs za izgradnju drumskog mosta preko reke Save u Beogradu, a posao je ustupljen inostranoj firmi iz Oberhauzena. Izgradnja je počela jula 1930, a most je pušten u saobraćaj decembra 1934. Glavna mostovska konstrukcija je izvedena po ugledu na viseći most preko reke Rajne u Kelnu. Konstrukcijski, most je bio remek delo svetske arhitekture. Naime, Savu je trebalo premostiti mostom bez ijednog stuba podupirača u sredini obzirom da se most nalazi u zoni pristaništa gde je neophodno obezbediti uslove za nesmetano okretanje brodova.

Most kralja Aleksandra je udovoljavao ovim zahtevima. Godine 1930. raspisan je javni konkurs za izgradnju drumskog mosta preko reke Save u Beogradu, a posao je ustupljen inostranoj firmi iz Oberhauzena. Do tada je preko Save u Beogradu postojao samo železnički most sagrađen još 1884. Pošto je položaj mosta definisan u pristanišnoj zoni, a da bi se omogućilo nesmetano okretanje brodova, zahtevan je uslov da se reka Sava premosti još jednim mostom velikih dimenzija.

Nakon rata, izgrađen je novi most,svojevrsni svetski rekorder. 1953. godine završena je rekonstrukcija mosta. a 1956. pušten je u saobraćaj novi drumski most.Brankov most je, sa glavnim rasponom od 261 m, svojevremeno držao rekord u svetu za ovakav tip mosta. Reč je o kontinualnom sistemu tzv. kolovozne table u vidu ortotropne ploče koja je na ovom mostu prvi put primenjena kod nas.

Još jedna zanimljivost vezana za ovaj most je da Brankov most ustvari čine dva samostalna mosta blizanca od kojih je jedan, onaj u pravcu Novog Beograda, stariji čak 15 godina.

Prokletstvo Brankovog mosta

Među sujevernim beograđanima vekovima se prepričava legenda o prokletstvu ovoga mosta. Kažu i da je prethodni most srušen upravo zbog ovoga prokletstva a činjenica je da je Brankov most čuven po velikom broju samoubistava koja se izvrše ili pokušaju sa njega. Na Vikipediji postoji podatak da svake godine oko 40 ljudi reši ili pokuša da izvrši samoubistvo skočivši sa Brankovog mosta.
Na mestu gde se i danas nalazi postament Brankovog mosta, na desnoj obali Save, nekada je postojala Liman džamija koja je srušena kako bi se podigao most. Mnoge džamije u Beogradu su porušene, što od strane Austrougara što od strane Srba ali Liman džamija imala je goru sudbinu: Kada su Turci, te kobne 1862. godine ubili srpskog dečaka kod Čukur-česme, krenula je srpska odmazda. Tursko stanovništvo Savamale koje nije znalo gde da se skloni ili nije stiglo da pobegne u tvrđavu, zatvorilo se u Liman džamiju. Jedna verzija priče navodi da su Srbi opkolili džamiju, ali da su odustali od spaljivanja. Međutim, u narodu se veruje u drugu verziju priče, da je džamija zapaljena i da su izgoreli svi koji su bili u njoj. Ovaj tragični događaj smatra se uzrokom prokletstva ovoga mosta.

 

[Nina]

STARI SAVSKI MOST

Stari savski most je najmanji most koji služi za drumski i tramvajski saobraćaj u Beogradu. Dugačak je 430m, dok je raspon između dva glavna stuba 157m. Most ima po jednu saobraćajnu traku za svaki smer.On je za vreme rata i posle rata zvan nemački ili švapski most, kasnije ga je narod nazivao Savski, Stari ili Tramvajski.Danas nosi ime Stari savski most.
Ovaj most, Beograd nije ni hteo niti mu je bio namenjen. Sagradili su ga Nemci za vreme okupacije 1942. godine za potrebe prebacivanja svojih trupa za napredovanje ka bliskom istoku. Konstruisan je i izgrađen u Nemačkoj a u Srbiju je dopremljen sa namerom da bude montiran u blizini Žablja kako bi premostio Tisu ali, kako ga tadasnja Jugoslovenska kraljeva vojska minirala most kralja Aleksandra da bi usporila napredovanje Vermarhta (minirali su ga tako da kasnije može da se popravi ali su ga ipak, potpuno uništili amerikanci u savezničkom bombardovanju Beograda 1944. godine), Nemci su ovaj most montirali u Beogradu na Savi. Okupatori su ga nazvali Princ Eugen ali su, pri povlačenju iz Beograda rešili da ga sruše. Most je bio miniran sa tim da kada poslednji nemavcki vojnik napusti Beograd bude srusen, ali ga je od rusenja spasao beogradski učitelj Miladin Zarić u neverovatnom junačkom poduhvatu.
Tokom rata, Zarić je živeo u stanu u Karađorđevoj ulici broj 69. Kada su se oktobra 1944. zahuktale borbe za oslobođenje Beograda, tada pedesetpetogodišnji Zarić je sa prozora svog stana primetio da nemački vojnici miniraju Stari savski most.

Taj most je predstavljao praktično jedinu vezu centralne Srbije sa Sremom,izuzev mosta u Šapcu, koji je bio u veoma lošem stanju i, ako bi ga srušili, Nemci bi dobili dragoceno vreme za povlačenje. Zato je Zarić, kad je nakon nekoliko dana borbi u blizinu došla sovjetska vojska, a glavnina nemačkih trupa se povukla, 20. oktobra ujutro izašao iz skloništa i pronašao grupu vojnika Crvene armije.S njima se uputio ka mostu. Međutim, pošto je samo on znao položaj detonatora i žica, popeo se na most, uzeo ašov koji je ležao kraj jednog mrtvog nemačkog vojnika i njime prekinuo detonatorsku žicu koja je već bila zapaljena.Nemci, koji su se utvrdili s druge strane Save na Starom sajmištu, shvativši da miniranje mosta nije uspelo, pokušali su zatim ponovo da ga unište, gađajući ga iz daljine, ali su jedinice sovjetske armije uspele da pređu most i zaštite ga.Nekoliko godina unazad, u Beogradu postoji inicijativa da ovaj most ponese ime svog spasioca, učitelja Miladina Zarića.

Miladin Zarić rođen je u Sečoj Reci, nedaleko od Kosjerića. Učestvovao je kao rezervni oficir u balkanskim i Prvom svetskom ratu. Dobio je zlatni i srebrni orden za hrabrost „Miloš Obilić”, Krst kralja Petra Prvog i Albansku spomenicu. Po završetku Drugog svetskog rata postavljen je za predsednika Trećeg rejona grada Beograda, ali se protivio nacionalizaciji i u znak protesta napustio funkciju. Odlikovan je i za spasavanje Starog savskog mosta.

Prema idejnom projektu koji je već napravljen, gradske vlasti planiraju da prošire most. Prema najavama iz gradske kuće, most će biti isečen, podignut na viši nivo i pretvoren u pešačku i biciklističku zonu a na taj način će se očuvati autentičan izgled mosta. Ispod njega će biti spušten tramvajski saobraćaj a sa obe strane su planirane po dve kolovozne trake.

 

[Nina]

STARI ZELEZNICKI MOST

Samo Beograd ima most koji je cetiri puta bio rušen , od toga dva puta na brodove pune vojnika.To je bio prvi beogradski most koji je premostio Savu.Za vreme Drugog svetskog rata ovaj most je obnovljen i nosio je ime Most generala Vila.Posle Berlinskog kongresa 1880. godine potpisana je Železnička konvencija na osnovu koje su se Srbija i Austrougarska dogovorile da reše pitanja vezana sa transport preko Save, a kasnije je na Srbiji bilo da železnicom stigne i do Niša.Dvadesetog dana avgusta 1884. godine otvoren je 462 metra dugi i 7.200 tona težak Železnički most, koji je premostio Savu oslonjen na šest kamenih stubova,kao prvi čvrst most kojim je Srbija prekoračila u Evropu. Ova građevina bila je po pola vlasništvo Srbije i Austrougarske.

Na samom početku Prvog svetskog rata, četnici Jovana Stojkovića Babunskog, koji su bili među malobrojnim braniocima grada, minirali su Železnički most, oko 2.30 ujutro, kada su austrougarski vojnici pokušali železničkom kompozicijom da uđu u grad. Most se srušio na brod „Alkotmanj“ prepun austrougarskih vojika. Sve se odigralo u noći između 28. i 29. juna 1914. godine.

Nekoliko decenija kasnije, most se opet našao u mutnoj reci u noći između 10. i 11. aprila 1941. godine, kada su naši vojnici rešili da sruše sve beogradske mostove, u nadi da će na taj način sprečiti nadiranje Nemaca u Beograd. Sve se odigravalo neposredno posle šestoaprilskog bombardovanja, dok se jugoslovenska vojska ,koja se, borila 13 dana pre kapitulacije nije konačno predala.

Tada je opet srušen Železnički most, a za ovo miniranje ostao je vezan jedan veoma tragičan događaj. Most je srušen tokom noći, kada se ispod njega nalazio naš brod „Tanasko Rajić“ koji se povlačio prema Ostružnici. Na njega su se, prethodno ukrcale posade sa monitora „Morava“, „Sava“ i „Vardar“, koje je naša vojska potopila u okolini današnjeg Muzeja savremene umetnosti. Inženjerci u mrkloj noći nisu videli da tačno ispod mosta prolazi brod pun ljudi, baš u trenutku kada su aktivirali eksploziv. Epilog je bio više nego tragičan: posle obrušavanja mosta na brod, stradalo je 95 ljudi, od 110 koliko ih je bilo na brodu.

Tokom Drugog svetskog rata ovaj most imao je brata blizanca. Dve građevine bile su napravljene paralelno, tako da je vojni transport obavljan u dva smera. Danas postoje samo ostaci temelja tog, drugog mosta, dok je tokom rata on bio strateški izuzetno važna građevina, koju su saveznici tokom rata temeljno gađali.Posle rata odlučeno je da na ovom mestu ostane samo jedan most podignut na kamene temelje koji su uspeli da prežive rat.

Današnji Stari železnički most bio je jedini beogradski železnički most preko Save sve do izgradnje Novog železničkog mosta, 1979. godine. Dugačak je 350, a visok 12 metara. Preko njega saobraćaju vozovi između Srema i beogradske Glavne železničke stanice. Most je poslednji put rekonstruisan 1986. godine, uz manje popravke 1995. i 1996. godine, a za 2009. godinu izvrsena je zamena drvenih železničkih pragova sintetičkim.

Postoji i legenda, o razlozima zbog kojih stari železnički most nikada nije ofarban. Naime, njegovi projektanti su, zaboravili da uračunaju težinu farbe. Budući da je za kompletno farbanje mosta potrebna izuzetno velika količina boje, koja se meri u tonama, ovo dodatno opterećenje bi u značajnoj meri ugrozilo statiku mosta. Neki govore da je ovo skrivena osveta Nemaca obzirom da je izgrađen u okviru ratne reparacije.