Znamenitosti Beograda

[Nina]

DORCOL, ZEREK, DUNAVSKA JALIJA

Dorćol je deo Beograda koji se nalazi u najstarijem gradskom jezgru u gradskoj opštini Stari grad. Današnje granice Dorćola se nalaze između Kalemegdana, Vasine i Uzun-Mirkove ulice , Bulevara despota Stefana i Dunava. Nekada se Dorćolom u vreme turske vladavine, smatrao samo prostor od Kalemegdana i ulice Kralja Petra, do raskrsnice sa ulicom Cara Dusana i nazivao se Zerek, sto znaci vidik ili padina. Sa tog dela Beograda je bio najlepši pogled na Dunavsku Jaliju i Vojvodinu, ali i ka Mirijevu i Višnjici, u to vreme pusta brda na desnoj obali Dunava.

Ulica kralja Petra zvanično nosi ovo ime od 1904. godine, da bi je, posle Drugog svetskog rata gradske vlasti prekrstile u 7. jula.
Kada smo se odrekli tekovina komunizma i krenuli u takozvanu tranziciju, vratili smo ime ovoj ulici pa opet nosi ime po starom kralju.

Zerek koji se od Uzun-Mirkove ulice , koji vodi ka Dunavu, strmo spuštao naniže,i sve do Prvog svetskog rata imao je mnogo starih turskih kuća i dubrovackih magaza i ducana.
Tuske kuće su obično bile spratne, sa drvenim stepeništem.Trgovacki kucerci imali su samo po jedan prozor, jednu omanju kapiju, i to je bio dućan.Kasnije su podignute lepše i veće kuće, i ovaj kraj posto je poznat po prodaji tekstila, i to na veliko.

Ulice Kralja Petra sa prodavnicom namestaja Vilija Feldmana. Preko puta se vide skele na zgradi Zaduzbine Nikole Spasica,
a u cosku reklama za salon namestaja u nekadasnjem Modnom magazinu, sagradjenom po projektu Viktora Azriela

Ulica Kralja Petra, ranije Dubrovacka bila je nekad glavna trgovacka ulica i veza savske i dunavske padine.
Takodje, ova ulica bila je vrlo znacajna za Jevreje koji su tu imali svoje ranjde, stanove, kuce, Opstinu.

Na slici je prikazan deo ulice gde je u toku izgradnja hotelskog kompleksa. Treca kuca s leva je kuca Arona Levija koja i danas postoji a u dnu se vidi kupola Jevrejske opstine.
Posle Prvog svetskog rata ovaj način života u Zereku postepeno počinje da zamire, industrijska proizvodnja tekstila uticala je na snažniji razvoj domaće proizvodnje, pa su ovakve radnje postepeno počele da nestaju.

Dorćol je ime dobio po turskom izrazu Dörtyol, (dort – četiri, jol – put),što znači četiri puta. I zaista, u vreme Turaka na uglu ulica Kralja Petra, Cara Dušana i Dubrovačke nekada se nalazila velika raskrnica četiri trgovačka puta koja su vodila ka Istanbulu, Vidinu (Bugarska), Beču i Dubrovniku. Shodno tome, Dorćol se razvio u centar trgovine u regionu.Na raskirsnici se nalazila i velika pijaca polovnih stvari, zbog čega su je Turci zvali Bitpazar.

Posle turskog bombardovanja beogradske varoši sa Kalemegdanske tvrđave 1862. pijaca je raseljena. Kako su se dućandžije rasporedile po celoj varoši, na intervenciju državne srpske vlasti 1887. ponovo su skupljeni na jedno mesto, u gornji deo Fišekdžijske ulice (danas Bulevar kralja Aleksandra u nivou hotela Metropol). Kada su Austrijanci početkom 18. veka osvojili Beograd, najpre su počeli da tadašnju tursku kasabu pretvaraju u modernu zapadnjačku varoš, a najviše izmena pretrpeo je Dorćol, gde su tih godina doseljene 333 nemačke porodice iz oblasti Vormsa i Majnca.
Najveća u Dušanovoj ulici,bila je , višespratnica kneza Aleksandra Virtemberškog, vladara austrijske Kraljevine Srbije (1718—1739), u ulici Cara Dušana.
Delovi ove palate zvane Pirinčana (iskvareno od prinčev han)postojali su do sredine XIX veka, cije su rusevine uklonjene 1930 god,

ulica Cara Dusana sa ostacima Pirincane

Na dorćolskoj padini Zereku bile su kuće u vreme austrijske i turske vlasti. Na vrhu brda, bile su bašte, tamo gde je sada Knez Mihailova ulica.

U vreme turske vlasti na Dorćolu su živeli Turci i drugi muslimani. Bilo je i Jermena.
U jednom delu donjeg Dorćola,ispod Dušanove ulice, bilo je dosta Jevreja.

Jevrejska ulica

Jedna od ulica ostala je po nazivu Jevrejska, gde se nalazila Jevrejska mahala.
Njihove zgrade svih važnijih institucija nalazile su se u ulicama: Jevrejska, Solunska, Cara Uroša, Cara Dušana, Kralja Petra.
U mnogim svečanim prilikama, o praznicima, kroz Jevrejsku ulicu su prolazile svečane povorke u kojima su se ponekad nosile relikvije iz obližnje sinagoge

Sinagoga Bet Izrael u Ulici Cara Uroša na cijem mestu je danas Galerija fresaka

Na Dorćolu je krenuo poslednji juriš srpske vojske u odbrani Beograda 1915. godine,
nakon čuvenog govora komandanta majora Dragutina Gavrilovića,na prostoru donjeg Dorćola,
odnosno donjeg dela ulice Cara Uroša i Solunske, prema nasipu gde se i danas nalazi železnička pruga.

Danas se vode rasprave oko prave teritorije Dorcola koji se deli na gornji donji Dorcol iako se padina iznad Dusanove ulice zvana Zerek
i ravni deo od Dusanove ulice do pruge i dunavska obala Jalija od nekadašnjeg Đačkog kupatila do Stare centrale razlikuju.

To se jasno vidi i po arhitekturi, čije su višespratnice na padini istovetne sa centrom grada, dok kuće ispod Dušanove upadljivo svedoče o jednom sasvim drugom,
skromnijem svetu običnih beogradskih dvorišta. Pravi Dorćol, bio je neka vrsta predgrađa u centru grada, sa mešavinom siromašnog i zanatskog, ali i samoniklog bogatijeg sveta..

Dorćolska dunavska obala je uređena, sa dugačkom biciklističkom stazom, šetalištem i splavovima. U zimskom periodu dorćolski kej je važan za posmatrače vodenih ptica,
jer se ovde mogu videti i vrste koje su retke .. Najveća mana donjeg Dorćola jeste blizina industrijske zone.

Međutim, projekat buduće dorćolske marine mogao bi sve da učini znatno lepšim.

U šestoaprilskom bombardovanju u Drugom svetskom ratu, Dorćol je dosta stradao, ali najveće su bile ljudske žrtve.
Pogođena je i porta Crkve Svetog Aleksandra Nevskog, u kojoj su mnogi potražili sklonište od bombi.

Za vreme rata uništene su i mnoge zgrade, na čijim mestima su rata podignute socijalističke stambene zgrade u duhu soc-relizma.

U posleratnom periodu na Dorćolu su izgrađene velike funkcionalne zgrade i bilo je dosta doseljenika. 1974. godine, pored Dunava je izgrađen sportski centar.

 

[Nina]

Neke znamenitosti Dorcola

Najstarija kuća u Beogradu, jednospratna velika gradska kuća Elijasa Flajšmana, građanina Beograda, bogatog majstora remenara, podignuta je između 1724. i 1727. godine kao jedan od prvih objekata, koji su izgrađeni u vreme austrijske okupacije Beograda (1717—1739), prema regulacionom planu pukovnika Nikole Doksata de Moreza. Nalazi se u ulici Cara Dušana 10. Pretpostavlja se da je bila u sastavu dvora kneza Aleksandra Virtemberškog. Nekada je bilo sedam istih ovakvih zgrada u nizu

Zgrada Velike škole, reprezentativna begovska kuća sa selamlukom i haremlukom u kojoj je u tursko vreme.
Pre Prvog srpskog ustanka u njoj je bio smešten Francuski konzulat, danas Vukov i Dositejev muzej

Kuća Cvetka Rajovića, po projektu Franca Jankea sagrađena je oko 1840. godine, kao privatna rezidencija upravitelja varoši Beograda, zeta vojvode Vula Ilića, bila je zgrada konzulata Britanskog carstva, zatim žandarmerija, vojni štab, a od 1867. godine do Drugog svetskog rata neprestano Prva beogradska realka. Danas je u njoj smešten Pedagoški muzej, Uzun-Mirkova ulica 14

Kuca u kojoj je stanovao Knez Aleksandar Karadjordjevic i Ljuba Davidovic

Kuća Miloja Božića, nekadašnjeg učenika Velike škole, podgnuta na temeljima starije austrijske vile,
danas Muzej pozorišne umetnosti, Gospodar Jevremova 19.

Čukur česma, Dobračina 30

Kapetan Mišino zdanje, danas Rektorat Univerziteta u Beogradu podignutio sa namenom da bude,
dvor kneza Đorđa Karađorđevića,na Velikoj pijaci, danas Studentski trg

Bajrakli džamija, sagrađena 1660—1688. godine, kao zadužbina sultana Sulejmana II, Gospodar Jevremova ulica 11

Dom porodice Pavlović, kuća Koste S. Pavlovića, tadašnjeg načelnika Ministarstva unutrašnjih poslova, podignuta je 1882 god,
sa dograđenim sprat i potkrovljem prema projektima arhitekte Aleksandra Sekulića 1927. godine. Nalazi se u Gospodar Jevremovoj ulici 39

Dorćolska osnovna škola podignuta 1893. godine, po projektu arhitekte Milana Kapetanovića u stilu akademizma 19. veka,
spada među prve moderne škole, građane po evropskim standardima po kojoj je Dorćol dobio ime, ulica Cara Dušana 23

Kuća porodice Hristić-Mijušković ,kuća na placu Filipa Hristića, predsednika vlade, Dobračina 3

Kuća slikara Đorđa Krstića, istaknutog slikara srpskog realizma podignuta oko 1890. godine, Kneginje Ljubice 23

Dom Svetog Save, sagrađen je 1890. godine, ulica Cara Dušana 13

Prva beogradska gimnazija, iz 1938. godine, ulica Cara Dušana.
Gimnazija je ovde od 1938. godine,a do tada je bila u Kapetan Mišinom zdanju

Zgrada Aero kluba, sagrađena (1934—1935), Uzun Mirkova 4 i Kralja Petra 36

Parno kupatilo braće Krsmanović, izgrađeno na ostacima starog hamama iz 18. veka, ulica Cara Dušana 45a

Kuća Stevana Mokranjca, sagrađena krajem 1872. godine, ulica Dositejeva 16

 

[Nina]

ZEREK
Napisao: Branislav Nušić

Drugu polovinu beogradske trgovačke čaršije čini Zerek. Zerekom se zvala današnja Ulica kraja Petra od raskršća sa Uzun-Mirkovom ulicom pa naniže sve do Dušanove ulice. To je najcentralniji deo i najživlja ulica starog Beograda. Dok je u onome delu ka Sabornoj crkvi, koji se zvao Glavna čaršija, bilo i grosista i velikih radnji i magacina, dotle su se na Zereku sabrale sve zanatlije i radnje na detalj. Pa i po samim nosiocima firmi bilo je izvesne razlike između Glavne čaršije i Zereka. Dok u Glavnoj čaršiji preovlađuje potpuno hrišćanski elemenat - Srbi i Cincari - dok se u toj čaršiji nalazi svega jedan nehrišćanin, Ruso, saraf, dotle je Zerek mešavina svih vera i svih rasa: Srba, Cincara, Turaka, Jevreja, Jermena i Bošnjaka Muslimana, ako ove treba izdvojiti kao zaseban elemenat.

Uostalom, Zerek je i najstarije beogradsko naselje. Svi Turci, erlije, tu su imali svoje kuće sakrivene u duboke bašte. Sem njih, a ispod Dušanove ulice pa sve do Jalije bila je poznata jevrejska mahala. Jedva pokoji Cincarin starosedelac ako je tu ranije imao kuću. Tek od odlaska Turaka iz Beograda počeli su Srbi i Cincari (a naročito ovi poslednji) da otkupljuju turska imanja i da naseljavaju Zerek.

Zerek je turska ili jos verovatnije arapska reč. Po jednome tumačenju, koje je i u literaturi zabeleženo, ta reč znači: mudar, pametan, trezven, bistar. Ona se kao pridev dodaje imenu čoveka koga cene kao mudra i pametna. Tako će reći: Zejrek-Mahmud, Zejrek-Ismail itd. To tumačenje pretpostavlja da je u tome kraju Beograda stanovao nekada kakav zejrek i bio toliko popularan da je svoje ime prostro na ceo kraj.

Ovo mi tumačenje izgleda i proizvoljno i neozbiljno. Meni nije poznat primer da su Turci po ličnim osobinama (pridevu) nekoga čoveka davali imena mestu; oni su ga davali samo po ličnome imenu (kao i mi: Petrovac, Mihailovac, Aleksandrovac). Zejrek je verovatno termin koji obeležava izvesan oblik ili formaciju tla. Interesantno je da i u Carigradu postoji mahala koja se zove Zejrek i da i ona počiva na padini kao i naš Zerek. Postoji i u Maloj Aziji mesto koje se zove Zerek. Izgleda vrlo verovatno da su stanovnici toga mesta u Aziji naselili onu mahalu u Carigradu, kada su ga Turci osvojili i izabrali sebi sličan teren kakav je onaj u njihovome gradu. Tako je isto moguće da su ti Zerečani iz Carigrada došli zatim u osvojeni Beograd i istovetnome terenu dali ime Zerek.
Po tome imenu nazvana je i džamija, koja je u tome kraju postojala, Zejrek-džamijom, iako je ona za turske vladavine imala zvanično ime Bajrak-džamija. Ta džamija i pod tim imenom i danas postoji i služi Alahu.

Pokušaćemo ovde da rekonstruišemo Zerek šezdesetih godina prošloga veka kako bi se stekla što bolja slika toga interesantnoga kraja naše prestonice.

Kada stanete na raskršće Uzun-Mirkove i Kralja Petra ulice, leđima okrenuti Savi a licem Dunavu, onda je s vaše desne strane bio ovaj red radnja i dućana u to doba:
Na samome uglu bila je radnja čuvenoga Jovana Papa-Naska bakalina. Do Papa-Naska bila je znamenita firma Braća M. Bodi koju je osnovao ćir Guša Bodi, čija je porodica i danas još vrlo prostrana i ugledna. Ma koliko čovek toga doba, ćir Guša je polagao jako na prosvećenost i vaspitao je svoju decu tako da mu je kćerka Anka, koja se udala za Svetomira Nikolajevića, tadanjeg mladog profesora Velike škole, bila jedna od najotmenijih i najobrazovanijih dama u Beogradu.
Do gazda-Guše bio je neki terzija čijeg se imena ni ja ni stariji od mene ne mogu da sete. Do toga terzije bila je radnja Jove Kujundžića, oca Janićija Kujundžića, koji je docnije, u doba kada je ta manija nastala, promenio svoje ime i nazvao se Milan Kujundžić a, po nazivu jedne zbirke svojih pesama, dodao svojem imenu i prezimenu još i nadimak "Aberdar". Milan Kujundžić Aberdar bio je jedan od najagilnijih i najoduševljenijih učesnika omladinskoga pokreta, profesor Velike škole, predsednik Narodne skupštine i ministar prosvete. Bio je šurak naučnika Stojana Novakovića.

Do Jove Kujundžića bila je radnja Joze Tenešdžije koji je trgovao sa carigradskim espapom. Do Joze Tenešdžije bio je Tefa, bakalin, pa onda G. i G. Nuša. Jedan od ortaka ove firme bio je Kir Geras, onaj kojega je Stevan Sremac ovekovečio u svojoj priči istoga imena. Do G. i G. Nuše bila je radnja Antonija Simića, zatim jedan Muhamedanac koji je držao bošnjačku robu i do njega gazda Marko Mitrović sa carigradskom robom. Do gazda-Marka bila je jedna turska kafana. Tu je bilo tada i jedno sokače.

Odmah posle sokačeta bila je radnja gazda-Pešikina. Ta porodica i danas još ima živih članova u Beogradu. Do Pešike je bila sitničarska radnja Maclijaha Buli a do Bulija kolonijalna radnja Dimitrija Kumanudija, oca Koste Kumanudija, profesora univerziteta, ministra i predsednika Narodne skupštine. Do Kumanudija držali su radnju neki Bošnjaci, braća koja su prodavala bosansku robu. Do Bošnjaka bila je ugledna radnja sinova Bajrama Mahmuda a do njih Pešikine magaze. Do Pešikinih magaza bila je radnja Mace pekarke a do nje Mate Klozera. Do Mate Klozera bila je duvandžinica Stojana Dančevića a do ove apoteka Delinijeva. Do apoteke je bio čuveni Davičov han a zatim dućan Nikole Džange koji je držao Nikola Kiki. Na uglu, na današnjoj Dušanovoj ulici, kafana Tala Stefanovića, kraće zvana Taletova kafana, koje ime i danas nosi. Tale Stefanović je otac publiciste i književnika Pere Taletovog.
Taletovom kafanom završava se desna strana Zereka od Uzun-Mirkove do Dušanove ulice.

Levu stranu Zereka, kada se pođe od današnje Uzun-Mirkove ulice, počinje ćir Nikola Šonda (otac fabrikanta čokolade i bankara Mihaila Šonde), a do ovoga Dangalo pamuklijaš, otac poznijega p-pukovnika Koste Naumovića-Dangala. Do Dangala je bila trgovina Mate Jovanovića, jedina na Zereku koja je imala firmu na evropski način. Ta firma je glasila: "Trgovina Mate Jovanovića kod pastirke". Do Mate je bio poznati Fiča jorgandžija a do ovoga čitav niz, četiri li pet, pamuklijaša gde se po ceo dan na ćepenku drndala vuna. Iza ovih pamuklijaša bio je sokačić a preko sokačića bakalnica Dume Jane, oca poznatoga beogradskog sudije Ðorđa Jane. Do Dume je bio čiča Vasiljko papudžija a do ovoga Andreja berberin. Do berberina je bila kuća ćir-Ničina a odmah do nje znameniti Pelivan, preteča svih današnjih Pelivanovića koji su se toliko razmnožili po Beogradu. Do Pelivana je bila Hodžina kafana a zatim prostrana poljana na kojoj je bila i džamija, ova koja se i danas održala.

Ispod poljane na daljoj strmini Zereka, ka Dorćolu, bio je najpre Tone piljar a do njega kuća Stojana Dančevića, pa onda magaza Petre Džehane i do nje dućan Petra Ðeme koji je imao dva sina, jednog poznijeg apotekara i drugoga Vasu, darovitog boema koji je umeo pisati dosta uglađene stihove te je ispunjavao dugi niz godina stupce svih humorističnih listova.

Do Ðeminoga dućana bile su magaze Mace Dukine a do ovih Nestor Kalupdžija. Do Nestora Kalupdžije znamenita Ðozina kafana a odmah do nje Milutinova kafana. Iza ove druge kafane bio je mali sokak a preko sokaka opet kafana Jovana Dere. Do te kafane bio je Blagoje bakalin a do njega Dimitrije buregdžija. Iza ove buregdžinice pa sve dole do Dušanove ulice bio je čitav niz telalnica.Dole, u Dušanovoj ulici bile su kasapnice i ribarnice.

Eto takav je izgledao tadanji Zerek, sav u ćepencima i sa niskim kućicama čiji se krov rukom mogao dotaći. Bilo je i nekoliko dvospratnih ali turskih kuća; jedina dvospratna ciglom zidana, propisne visine i za današnje doba, bila je kuća Dimitrija Kumanudija. Interesantno je da su prva dva dućana na vrhu Zereka s leve strane, koje su držali Jovan Papa-Nasko i Mihailo Šonda, bili ostaci stare dubrovačke čaršije i zidani sasvim po dubrovačkom načinu, kamenom sa zasvođenim vratima. Ti su dućani dugo trajali i tek ih je posle svetskoga rata zbrisala nova moderna građevina koja se na tome mestu podigla.

Danas se Zerek, ponevši novo ime Ulice kralja Petra, preobrazio i po njemu se ponosito uznose četvorospratne građevine - ali u njemu nema više onoga života i onoga šarenila kakvo je bilo polovinom prošloga veka.

Nakon krunisanja Kralj Petar prodsao je od Saborne crkve, Dubrovackom ( danasnja Kralja Petra), Knez Mihajlovom i Terazijama do Dvora

 

[Nina]

KUCA U MAKEDONSKOJ BR.23

U centru Beograda, u Makedonskoj ulici, br.23, nalazi se kuca sa lepim doksatom, koja ima dve price.Prva prica je o vlasniku i graditelju kuce
Kucu je sagradio lekar Jovan Stejić , koji se moze smatrati pionirom transfuziologije koji je u knjizi koju je napisao pod nazivom„Makroviotika", razmatrao sta bi se desilo kada bi se u telo starca ubrizgala krv mladica. Knjiga je iz 1856. godine, iz doba kada se u Evropi ni izdaleka nije razmisljalo o transfuziji, a koja je krenula da se primenjuje tek za vreme Prvog svetskog rata.Zajedno sa Karlom Pacekom jedan je od osnivaca srpskog građanskog saniteta i 1831. izdavac prvog medicinskog spisa u Srbiji "Poučenije za lečenje bolesti holere".
Takođe je među prvima u Srbiji bio zagovarnik ideje o makrobiotickom nacinu ishrane i zivota. Preveo je sa nemackog jezika knjigu „ Makroviotika, ili nauka o produženju života čovečeskog".

Jovan Stejić rođen je u Aradu 1803. Nakon sto je dobio stipendiju Save Tekelije, skolovao se u Segedinu gde je zavrsio srednje obrazovanje. Medicinski fakultet studirao je u Pešti. Doktorirao je u Beču 1829. godine.Kako ga je pri kraju studija medicine stipendirao gospodar Jevrem Obrenović, dr Jovan Stejić je po povratku u Srbiju prvo dosao kod njega u Šabac 1829. U Kragujevac je otisao 1830. godine, nakon sto ga je Knez Miloš predlozio za svog licnog lekara i vaspitaca svojih sinova Milana i Mihajla. Ovu duznost obavljao je od 1830. do 1832. godine.
Nakon stampanje svog prvog originalnog spisa, u kome je koristio moderno slobodoumno razmisljanje, „Sabor istine i pouke“, odstupio od novoprihvacenog Vukovog pravopisa. Knezu Milošu se, na nacin Stejićevog pisanja, zalio Vuk Karadžić pismom u kom je naveo: „Taj spis je opasniji za Vas od proklamacije Čarapića i učitelja Mije.“ Stejić je prihvatio Vukovo pismo, ali je odbijao da se u pismo unose crkveno–slovenske reci a ortografija koju je napisao prakticno je onemogucila uvođenje Vukovog pisma sve do 1868. godine.
Uvređen ovim postupkom Vuka Karadžića Dr Stejić je napustio Srbiju 1832. i presao u Zemun gde se osam godina bavio privatnom lekarskom praksom. Povremeno je dolazio da pomaze dr Kunibertu u lecenju Miloševe porodice.
Konacno se vratio u Srbiju 1840, nakon Miloševog proterivanja, kada je postavljen za sefa građanskog saniteta (u Popečiteljstvu vnutrenih dela), a 1845. i za glavnog sekretara Državnog sovjeta. Ovu duznost obavljao je sve do svoje smrti 1853. godine.

Doktor Stejić je po povratku u Srbiju, u Beogradu 1845. godine podigao kucu sa elegantnim doksatom u Makedonskoj 23 u kojoj je ziveo sa porodicom.
Druga prica je o danasnjim vlasnicima i nameni te kuce.

Dr.Stejić koji je za zivota bio zakleti naucnik i prosvetitelj, vrlo kritican prema religiji, nije mogao ni da pretpostavi da ce naslednici 1930. godine, njegovu kucu prodati beogradskim isusovcima, koji su je pretvorili u manastir.
Kuca ima nekih 400 kvadrata, i danas je njen unutrašnji raspored ocuvan. Iz kolskog ulaza, koji je zatvoren lucnom drvenom kapijom, ulazi se levo i desno u dva dela kuce. Levi ima stepeniste, kojim se penje na sprat i silazi u podrum. Galerija na spratu je uzana i iz nje vode dugacki hodnici.Unutrasnji raspored nije bio srecno resenje za porodicni dom koji trazi otvorene, siroke prostore za dnevni boravak familije. Ali, je, taj unutrašnji raspored idealan za ono sto ce kuca kasnije postati .
Danas u manastiru zive troje isusovaca kojima je na celu senior Vinko Maslać. Katolicki red Isusovaca u nasoj sredini ,poznat je kao jezuitski red.U dvoristu Stejićeve kuce sagrađena je crkva, zupni hram Svetog Petra apostola. Crkva je pogođena sa dve bombe u nemackom bombardovanju 1941. Nije se zapalila, niti je njena najveća relikvija ostecena.
Relikvija ovog manastira je Bogorodica Beogradska. Ikona doneta u Beograd iz Bavarskog grada Pasaua 1718. godine, predstavlja Bogorodicu s malim Isusom u narucju. Slikana je u stilu rafaelovskih madona. Pred najezdom Osmanlija, Isusovci je sklanjaju u Petrovaradin. Na pozlacenoj ploci urezuju natpis po kojem je i dobila ime Beogradska: „ Iz Beograda izgnana Djevice, svojom zastitom neprestano cuvaj Petrovaradince”. Bogorodica je vracena u Beograd 1934. godine.

Koliko ste puta prosli Makedonskom ulicom pored te kuce a da niste znali da je kuca dr.Stejica, danas isusovacki manastir.

 

[Nina]

UMETNICKI PAVILJON "CVIJETA ZUZORIC"
Beograd,Mali Kalemegdan 1

Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić", podignut je1928. g.zahvaljujuci prilozima Društva prijatelja umetnosti “Cvijeta Zuzorić”, koje je osnovano je 1922 po ideji Branislava Nušića,koji je tada bio načelnik Umetničkog odeljenja Ministarstva prosvete i pokrenute inicijativu da se podigne zdanje u kojem bi se izlagala umetnička dela, održavali koncerti i priređivali književni susreti.

Uzidjivanje povelje “Umetnicki paviljon” 1927 god.

Paviljon je podignut prema projektu arhitekte Branislava Kojića, koji je spojio vise funkcija u jednu arhitektonsku celinu,a koja obuhvata slikarske sale, izlozbenu i koncertnu dvoranu. Predstavlja jedan od istaknutih primera prelaznog oblika između klasicističko-akademskog i modernog stila. Smešten je na obronku bedema beogradske tvrdjave u parkovski rešenom ambijentu. Sastoji se od podruma, prizemlja i povučenog spratnog dela.

Novine o otvranju umetnickog paviljona 1928.g.

1933.god

Nusic otvara Paviljon

Prva jesenja izložba beogradskih slikara i vajara otvorena je 30. decembra 1928. godine u tek dovršenom paviljonu. Između ostalih,
izlagali su slikari Beta Vukanović, Milena Pavlović Barili, Vasa Pomorišac, Uroš Predić, kao i skulptori Petar Palavičini, Toma Rosandić.
Godine 1931.god i 1933. god održan je Salon arhitekture i dve velike izložbe jugoslovenske moderne arhitekture.

2016.g.

Paviljon je imao poseban značaj od osnivanja do Drugog svetskog rata kada je bio prvi namenski izložbeni prostor u Beogradu.
Od 1945.g pa do danas u paviljonu je nastavljeno da se odrzavaju likovne izložbe, koncerti i druge kulturne manifestacije.
Najznačajnija izložba je “Oktobarski salon” koji se održava svake godine počev od 1960, a koja od 2004. ima međunarodni karakter..

Dvadesetih godina u Beogradu nije bilo nijednog galerijskog prostora pa su umetnička dela najčešće izlagana u skolskim salama ili cesto
u svečanoj sali Kapetan-Mišinog zdanja. Tada se radja ideja o Umetnickom paviljonu i počinje prikupljanje priloga za izgradnju.
Već u februaru 1923. godine priređen je bal u „Kasini“ pod nazivom „Hiljadu i druga noć“. Imućni pojedinci su se odazvali pozivu,
pa su, između ostalih, pomogli i Luka Ćelović, Đorđe Vajfert, Miloš Savčić, Nikola Nestorović.

Pomoć izgradnji ovog važnog umetničkog okupljališta pružila je i Narodna banka, Jadranska podunavska banka, a kralj Aleksandar Karađorđević je, povodom osvećenja kamena temeljca, u novembru 1927. godine darovao veću novčanu pomoć ovom udruženju.Čak je i Mihajlo Pupin, pružajući podršku iz dalekog sveta, u dva navrata pomogao prilikom isplate zaostalih dugova.Samo udruženje„CvijetaZuzorić” osnovanoje 1922. godine,na inicijativu BranislavaNušića. Osnivači su, pored njega, bili: Ana Marinković, Emka Krstelj, Olga Stanojević, Leposava Petković, Tonica Ribnikar, Angelina Odavić, Darinka Nušić, Teofanija Bodi, Bosa Petrović, Mara Tešić, Krista Đorđević, Lala Tešić, Radmila Bajloni, Divna Popović, Sonja Bulić, Todor Manojlović, Marko Car, Branko Popović i Miloje Milojević. Prva predsednica udruženja bila je Ana Marinković, a zatim godinama Olga Stanojević i Krista Đorđević.

1922.god

Uprava udruzenja od 1925 do 1927 god.

Osnovni cilj udruženja bio je da širi interes za umetnost i stvara uslove za njen napredak i razvitak u našem narodu putem tri sekcije: za književnost, muziku i likovnu umetnost.Za svaku od njih postojao je odbor i žiri, u koje su svoje predstavnike delegirali članovi stručnih udruženja.
Do početka Drugog svetskog rata, Udruženje je organizovalo više od 250 izložbi, od kojih 30 međunarodnih. Posredstvom Udruženja publika je mogla da vidi na ovom mestu dela Renoara, Van Goga, Matisa, Pikasa, Šagala, Grosa, Kirhnera. Drugi svetski rat prekinuo je aktivnost „Cvijete Zuzorić" a rad Paviljona obnovljen je 1945.godine i dat na upravu ULUS-u koji preuzima vodeću ulogu u likovnom životu Srbije, pa se tako danas ovde nalazi središte Udruženja likovnih umetnika Srbije.

Ispred Umetničkog paviljona još davne 1936. godine postavljena je skulptura „Buđenje“, u vidu nage ženske figure s golubovima,
iz čijih kljunova izbijaju mlazevi vode. Ovo delo rad je Dragomira Arambašića

Dubrovčanka Cvijeta Zuzorić - Pešoni ili Floria Zuceri (1552-1648),

čijim imenom je nazvano udruženje i beogradski Umetnički paviljon na Kalemegdanu, bila plemkinja, poeta i pesnikinja iz renesansnog Dubrovnika.Rođena je u istaknutoj trgovačkoj porodici kao jedna od pet ćerki. Obrazovanje je stekla u Ankoni, gde se još kao mlada preselila kod sestre Nike Zuzorić. Priklonivši se očevoj volji udala se za firentinskog plemića, trgovca Bartolomea Pešonija, s kojim se preselila u Firencu, a potom kao supruga konzula vratila u svoj rodni grad, koga je toskanski vojvoda Kazimo de Mediči imenovao za firentinskog konzula u Dubrovniku. Umrla je u Ankoni, u dubokoj starost .Oko sebe je okupljala brojne umetnike. Bila je predmet obožavanja u krugu pesnika okupljenih u „akademiji složnih“ (it. Accademia degli Concordi).Našla se u posvetama velikog broja dubrovačkih renesansnih autora, ali i svetskih klasika koji su pevali o njenoj lepoti i pesničkom talentu.

Torkvato Taso posvetio je Cviijeti niz soneta i madrigala
“Ni svježe stablo nema takve kose,
kad ih rasplete, il mraz ih stegne leden,
il kad se noćna koprena razvede
K’o te, što Amorove nose.
Ni zvijezde jutra, vlažne još od rose,
Na čistom nebu, privlačne i blijede
Nisu k’o oči što me žegu, lede
K’o usnice, gdje grimiz skupio se.
Da to je cvijet, visoko u ljepoti
I kreposti, kog Ilirija rodi,
Al amo ga je prevezao Amor.
Tu uzdasi ma naši laki lahor,
a mjesto toplih voda, tu od plača
Ljepota mu je zamamnost jača.”

 

[Nina]

POBEDNIK NA KALEMEGDANU

Pobednik je naziv spomenika koji je podignut 1928.g. na Gornjem gradu Beogradske tvrđave povodom proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Spomenik čine bronzana muška figura sa orlom u levoj ruci kao drevni egipatski simbol nepobedivosti i nesputane slobode i spuštenim mačem u desnoj, rad vajara Ivana Meštrovića, kao i postament koji je izradjen u vidu dorskog stuba sa kanelurama na visokoj kubičnoj bazi, autorsko delo arhitekte Petra Bajalovića.

Period izrade i podizanja spomenika trajao je od 1913. do 1928. godine, mada prve ideje potiču iz 1912. godine kada se pobedom u Prvom balkanskom ratu u javnosti počnju iznositi predlozi za podizanje spomenika u Beogradu, u slavu konačne pobede nad Turcima.Tadasnji predsednik opštine Beograd Ljubomir Davidović i gradski čelnici u avgustu 1913. donose Odluku da se ovaj veliki istorijski događaj obeleži podizanjem spomenika pobedi.

Projekat je poveren vajaru Ivanu Mestrovicu koji je osim bronzanog „Pobednika“ podrazumevao i veliku fontanu – česmu od kamena, crveni bavarski granit sa reljefima koji prikazuju borbu protiv Turaka, sa 20 bronzanih maski koju bi nosila četiri kamena lava. U sredini fontane je petostepeni stub visine 5 metara sa 50 bronzanih maski koji simboliše pet vekova ropstva pod Turcima, a na stubu Pobednik. Prečnik fontane je 8 metara, visina lavova koji nose fontanu 4 metra, a stub 5 metara. Nepobedivi Pobednik, večno zaustavlja vekovno ropstvo srpskog naroda. Iznad Pobednika koji se odatle neće pomeriti širi se vekovna sloboda. Voda bujno teče sa „izvora“ pobede i slobode.Fontana sa spomenikom, koja je trebala biti postavljena na prostoru Terazijskog platoa, odnosno Trga prestolonaslednika Aleksandra, kako se trg tada nazivao, i trebala je da nosi naziv „Alegorija“.

Da bi što brže svršio rad oko podizanja te fontane Meštrović je preselio svoj atelje u Beograd.
Radio je u suterenu Osnovne skole kod Saborne crkve. Za kratko vreme on je dovršio figuru Pobednika i lavovske glave.

Nakon sto ih je poslao na livenje u Češku, otpočeo je izrađivanje velikih reljefa kopljanika. Skice velikih lavoskih figura takođe su bile gotove. U to vreme izbio je Prvi svetski rat, i Meštrović napusta Beograd, i svi radovi na spomeniku morali su biti obustavljeni. Za vreme okupacije od strane austrijskih, nemačkih i mađarskih trupa sve figure, osim figure Pobednika i lavovskih maski, koji su bili na livenju u Ceskoj, bilo je unisteno.

Po zavrsetku I svetskog rata Pobednik i nekoliko maski preneti su u Beograd i smešteni u zapušteno skladište na Senjaku, da bi 1923.godine, kada je Kosta Kumanudi postao predsednik Beogradske opštine, sa Meštrovićem obnovio pregovore o zavrsetku spomenika i predlozio je da se do donošenja odluke o konačnom rešenju Pobednik postavi na postament na Terazijama. Meštrović se složio. Nakon što su počeli pripremni radovi na kopanju temelja i postavljanju spomenika, 1927. godine izbio je skandal. Beogradska javnost se pobunila, prevashodno beogradske dame, koje su smatrale da je nedolično da figura nagog muškarca bude u centru grada. Dnevni listovi su pisali , da je simbol srpske pobede morao da ima šajkaču i opanke.

Hajku je pokrenuo Petar Odavić 1927, napisom u listu Pravda. On je negirao umetnički karakter Meštrovićevog dela i kritikovao je proporcije kipa i namrštenost njegovog lica. Polemika se brzo proširila, pa je u Politici vođena estetsko-moralna anketa koja je trebalo da ispita mišljenje stanovništva o spomeniku. Rasprava, u koju su bili uključeni brojni intelektualci i Srpska pravoslavna crkva, ubrzo je sa estetskog prebačena na politički teren. Radikali su mahom bili protiv, a demokrate za podizanje spomenika. Protiv javne hajke istupale su i pojedine istaknute Beograđanke.
Pobednik je podelio narod, pravoslavnu crkvu, intelektualnu javnost, da bi rasprave poprimale i političku dimenziju.

Pobuna javnosti, bila je toliko burna da je oformljena komisija koja je trebalo da presudi o sudbini Pobednika. Kumanudi je nakon odluke kom isije obavestio Mestrovica da su radovi na postavljanju spomenika na Terazijama obustavljeni i da ce spomenik dobiti svoje mesto na platou Gornjeg grada Beogradske tvrđave. Vest o tome kako će završiti njegov Pobednik izazvala je u Meštroviću rezignaciju koja je došla dotle da je rekao da su mogli i da ga ostave tamo gde je godinama bio,u zapuštenom skladištu, u šupi. Odluka Opštine o mestu postavljanja Pobednika se poklopila sa završetkom radova na uređenju Savskog šetališta i Velikog stepeništa na Kalemegdanu, kao i godišnjice obeležavanja proboja Solunskog fronta. Upravo u spomen tog događaja 7. oktobra 1928. godine je svečano otvoren novi deo Savske aleje i otkriven spomenik Pobednik.

Spomenik koji je danas simbol modernog Beograda postavljen je na 17 metara visok stub, ne da bi se bolje video, već da bi se skrilo nago telo junaka. Povorka Beograđana slila se na bedeme kalemegdanske tvrđave da bi prisustvovala svečanom trenutku otkrivanja spomenika. Statua koja je u početku naišla na žestoko protivljenje polako je prihvaćena, kao simbol otpora i pobede nad svima koji su napadali Beograd. Spomenik je postao čuvar grada koji bdi nad ušćem Save u Dunav, gordo uzdignutog čela, prkosan i spreman da se suprotstavi svakom ko se usudi da naudi Beogradu i Srbiji.

Tokom vremena Pobednik je postao jedan od najupečatljivijih simbola Beograda, a uz Spomenik zahvalnosti Francuskoj, pripada malom broju monumentalnih javnih spomenika koji su podizani između dva svetska rata u Beogradu, a koji se odlikuju savremenim stilskim stremljenjima. Spomenik Pobedniku je utvrđen za kulturno dobro 1992. godine.
Spomenik i plato ispod njega dnevno poseti više hiljada turista. Pobednik je najfotografisaniji i najpopularniji beogradski spomenik.

U Beogradu se dugi niz godina održava dodela statue Beogradski pobednik te se istom mogu pohvaliti mnogi umetnici države Srbije.

Ivan Meštrović (1883-1962) je završio studije vajarstva i arhitekture u Beču. Bio je zagovornik kompaktnog jugoslovenstva.Izlagao 1911.godine na međunarodnoj izložbi u Rimu u okviru paviljona Kraljevine Srbije, kada i počinje njegova svetska slava. Bio je blizak sa kraljem Aleksandrom Karadjordjevicem i prijatelj sa Nadeždom Petrović koja je redovno posećivala njegove izložbe u Zagrebu, a potom pisala oduševljene kritike o grčevitim i bolnim Meštrovićevim skulpturama.

Umro je 1962. godine u South Bendu, u drzavi Indiani SAD, a sahranjen je Hrvatskoj, prema njegovoj posljednjoj želji.
Mnogi gradovi kod nas i u svetu imaju skulpture i spomenike muzeje koje je uradio Ivan Mestrovic.
U Beogradu je „Pobednik“, „Anđeo smrti“, „Nikola Tesla“ (identično delo je i u Americi), spomenik „Neznanom junaku“ na Avali, „Sfinga“ u Bukovičkoj banji, Svetozar Miletić“ u Novom Sadu, Njegošev mauzolej na Lovćenu, „Zdenac života“ u Zagrebu, „Grgur Ninski“ u Splitu…

 

[Nina]

DOSITEJEV LICEJ

Kuća se nalazi na padini u Gospodar Jevremovoj br.21 i najstarija je sacuvana turska kuca u Beogradu.
Ona je još poznata i kao Jugovićeva Velika Škola,ali je nikako ne bi trebalo mešati sa Velikom školom (Akademijom) osnovanom pola veka kasnije u zgradi Kapetan Mišinog zdanja. Škola o kojoj je ovde reč najveći deo svog kratkog postojanja bila je useljena u zgradu u kojoj se danas nalazi Vukov i Dositejev Muzej na prostoru u tursko vreme zvanom Zerek.
Prostor oko Dositejevog liceja počeo je da se formira posle pada Beograda pod tursku vlast 1521. godine.
Ova najstarija sačuvana turska kuća u Beogradu, podignuta je još sredinom XVIII veka.

Izgled iz 1928.god

Beograd XVII veka je varoš orijentalnog tipa sa spontano formiranom uličnom mrežom koja prati prirodnu konfiguraciju terena, sa mahalama razvijenim oko džamija i čaršijama povezanim u veće celine. Prostor oko Dositejevog liceja predstavlja jedno od malobrojnih svedočanstava postojanja orijentalnog Beograda. Takav Beograd se nalazio u spletu krivudavih ulica i ćorsokaka, u prizemnim ili spratnim bondručnim kućama pokrivenim ćeramidom, povučenim duboko u zelenilo bašti ograđenih visokim zidovima. Doksati, tremovi, divanhane, ćoške, osmanluci - karakterisali su tadašnje građevine. Izvan privatnosti stambenih kuća nalazili su se javni prostori čaršija, džamije, bezistani, amami, saraji, trgovi i česme. Posle 1867. godine, nakon predaje ključeva Grada knezu Mihailu i odlaska Turaka, Dunavska padina je potpuno transformisana prema regulacionom planu Emilijana Josimovića. Orijentalna varoš je ustupila mesto modernom evropskom gradu sa ortogonalnom mrežom ulica i približno podjednakim blokovima i ivičnom izgradnjom. Ambijent oko Dositejevog liceja, sa zgradama Velike škole, Dositejevog liceja i Božićevom kućom, sa Šeih-Mustafinim turbetom, nepravilnom Gospodar Jevremovom ulicom i trasom Kosačine ulice, danas predstavlja najstariju prostornu celinu Beograda izvan tvrđave. Za neke od njih vezano je nastajanje i delovanje značajnih ustanova iz vremena Prvog srpskog ustanka: Praviteljstvujušči sovjet, kao prva ustanička vlada, i Velika škola, prva viša prosvetna ustanova u Srbiji. Karađorđe, Dositej Obradović i Vuk Stefanović Karadžić živeli su ili delovali na ovom prostoru.

Zgrada Dositejevog liceja, sagrađena je, najverovatnije u periodu od 1739. do 1789. godine, što se istorijski poklapa sa ponovnim uspostavljanjem turske vlasti u Beogradu posle pobede nad Austrijancima 1739. godine. Za smeštaj civilne uprave Turci su u početku koristili zatečene sopstvene građevinske objekte koji nisu bili porušeni. Izgradnju civilnog Beograda Turci su započeli pomoću vakufa, zadužbina koje su stvarali pojedinci za opšte, religiozne i humanitarne ciljeve. Jedna od takvih najpoznatijih zadužbina posle 1740. godine bio je vakuf Reis-ul-Kutab-Hadži Mustafe. U turskim izvorima iz tog perioda zabeleženo je da je u tom vakufu, na raskršću tri ulice, podignuta i jedna velika zgrada sa baštom u kojoj je neko vreme stanovao i sam defterdar.Zgrada ima prizemlje i sprat sa erkerom prema Višnjićevoj ulici. Objekat predstavlja tipičnu orijentalnu građevinu podeljenu na selamluk, deo prema ulici namenjen muškarcima, i haremluk, deo prema bašti u kojem su boravile žene. Reprezentativni prostor predstavlja centralni hol sa divanhanom na spratu.

Iz tog centralnog prostora ulazilo se u sobe i odžaklije. Krov je tipičan za orijentalnu arhitekturu, pokriven ćeramidom sa strehom. Kuća je zidana u bondruku sa ispunom od opeke u krečnom malteru. Zgrada pri kraju XVIII veka postaje sedište francuskog konzulata. U proleće 1809. godine u ovu zgradu se uselila Velika škola, koju je kao Licej otvorio 1808. veliki srpski prosvetitelj i prvi srpski ministar prosvete Dositej Obradović. Po naredbi Sovjeta zgrada je popravljena i, kako navodi Lazar Arsenijević Batalaka u svojoj „Istoriji srpskog ustanka“,zadržala je onaj prvi, pređašnji kroj spoljašnji. U prizemlju su smeštena tri odeljenja osnovne škole dok su na spratu tri prostorije uređene za Veliku školu a druge dve za profesore. Povećan broj đaka u 1809. godini uslovio je dogradnju jedne velike prostorije. Ova dograđena prostorija, odžaklija, uz bočnu fasadu, sačuvana je do danas. Velika škola je u njoj bila od proleća 1808. do 1813.god. a Vuk Karadžić je u njoj bio učenik.Velika škola iškolovala je u ovoj zgradi dve generacije đaka, a svoj rad završila je 2. avgusta 1813. godine.

Harem

Sa propašću ustanka nestale su i tek stvorene ustanove poput Velike škole. U Beograd su se vratili Turci, a obe zgrade Velike škole postale su svojina prethodnih vlasnika i ostale u njihovom posedu sve do četvrte decenije XIX veka. Zgrada Dositejevog liceja se potom pominje kao vlasništvo trgovca Nikole Kutule i njegovih naslednika. U zgradi koja je posle Drugog svetskog rata u potpunosti restaurirana nalazi se Muzej Vuka i Dositeja,koji je osnovan 1949. godine.

Dostitej Obradović se obraća prisutnima prilikom otvaranja Velike Škole 1808. godine

Nove prosvetiteljske ideje Dositej Obradovic uveo je u Srbiju preko vodje Prvog srpskog ustanka Vozda Karadjordja.Imao je značajan ugled kod Karađorđa i to je koristio da bi među Srbe uveo prosvetiteljstvo. On je čak doneo i prvi krompir u Srbiju, ali zasluga za osnivanje pripada jednom drugom Srbinu, Ivanu Jugoviću. Rođen je u Somboru, 1772. u svešteničkoj porodici. Prava završava u Pešti, zatim postaje profesor u Karlovcima i sekretar ministarstva Stratimirovića. Zbog spletki napušta vladičanski dvor i priključuje se ustanicima u beogradskom pašaLuku.Čovek očiglednih sposobnosti, dobija visoko mesto u tadašnjoj vlasti. Radio je na nacrtu ustava i zakona, vršio je poverljive diplomatske misije, osnovao Veliku školu pod patronatstvom Dositeja Obradovica i kratko vreme u njoj predavao. Umro u Beču kao izbeglica u skloništu za internirane osobe nakon propasti Prvog srpskog ustanka.

Dobro poznavajući prilike u zemlji i preku potrebu za administrativnim kadrom, Jugović zamislio svoju veliku školu, po ugledu na Mađarsku Kraljevsku Akademiju. Zapravo to je prva moderna visokoobrazovna ustanova kod Srba. Ona nije bila ni srednja škola (gimnazija), a ni Visoka (Univerzitet) iako ima elemente i jednog i drugog, već zapravo svojevrsna stručna škola za činovnike koja je uz to davala i šire, opšte obrazovanje. U toj školi po prvi put uveden je nameštaj (skamije, table, stolice) jer su do tada đaci po običaju sedeli na podu. Pored Jugovića koji je i sam živeo u zgradi tu su boravili i neki učenici kao u internatu, a tu je bila i blagovaonica gde su se učenici hranili.

Vuk Stefanovic Karadzic, napoznatiji ucenik Velike skole

Prema kazivanju Vuka , u početku su to bili sinovi istaknutih ustaničkih starešina (Karađorđa, Milenka Stojkovića, Vase Čarapića, Jakova Nenadovića i drugih), ali nije bilo diskriminacije ni prema drugima. Jedini uslov za upis je bio taj da je učenik već morao znati da čita i da piše, kao i da ume da računa, bez obzira na uzrast. Za siromašne učenike bilo je obezbeđeno blagodenije, neka vrsta stipendije u obliku stana i hrane.Učilo se i pre i posle podne. Nedeljom i četvrtkom se išlo na crkvenu liturgiju, pa su đaci zapravo imali jako malo slobodnog vremena.
Udžbenici formalno nisu postojali, već je Jugović prevodio sa nemačkog predloška,i predavao, a đaci su to zapisivali i kasnije su po tome učili.Posle prve školske godine 1808-1809. škola nije radila zbog ratnih prilika, tako da je tek 1810-1811 otvoren drugi razred, a naredne i treći, kada je školu završilo sedam učenika iz prve generacije,koji su odmah bili postavljeni za pisare, a od 1811 do 1813 god, školu, koja je tada i prestala sa radom, ukupno je pohađalo oko četrdeset učenika.

Spisak predmeta po razredima mkoji su se ucili a koje je sačuvao Lazar Arsenijević – Batalaka, inače i sam učenik ove škole, docnije poznati istoričar i ministar prosvete u vreme Ustavobranitelja bio je sledeci:
I razred: Opšta istorija do podele crkve na istočnu i zapadnu,Opšti zemljopis, Računica, Nemački jezik i krokiranje(topografsko crtanje)
II Razred: Opšta istorija,Geografsko-statistička istorija Mađarske, Rusije, Engleske, Francuske, Austrije i Turske, Satistika sasavremene Srbije, Nemački jeik, Računica i statistika
III Razred: Geografsko-statistička istorija (ukoliko nije završena),Nemački jezik,Stilistika (pisanje poslovnih i drugih pisama i akata), Narodno Pravo, Državno pravo i način suđenja kriminalnog.

 

[Nina]

Moralne pouke o obavezanama građana, činovnika u službenika,Crkveno pojanje i egzercir,vojne vežbe sa puškama, učili su se u sva tri razreda.
Pored Jugovića, koji se na tom mestu zadržao kratko vreme, jer je bio postavljen za sekretara Praviteljstvujušćeg Sovjeta, profesori Velike škole su bili još: Miljko Radonjić, kasnije takođe sekretar Sovjeta, Lazar Vojnović i Sima Milutinović – Sarajlija pesnik i Njegošev privatni učitelj.
Jovan Miljković je bio zadužen za crkveno pojanje, a Kapetan Petar Đurković za vojne vežbe. Zanimljivo je da su ovom potonjem, kao asistenti ili pomagači, bila priključena i dva ruska podnarednika koji su bili u pratnji ruske diplomatske misije u Beogradu. Ono što je sasvim siguno krasilo ovu obrazovnu ustanovu, unikatnu u tadašnjoj Srbiji, jeste entuzijazam i posvećenost, kako đaka, tako i profesora. I podrška od strane Dositeja, kao prvog ministra obrazovanja i naklonost ustaničke revolucionarne vlade učinile su da se prvi odrazi prosvetiteljskog poleta i vere u važnost obrazovanja, ukorene u Srbiji, u skladu sa tadašnjim trendovima u prosvećenim evropskim državama. Još pre otvaranja ove škole, u jednoj odluci Sovjeta,pisano najverovatnije Dositejevom rukom stoji : “Na obrazovanje stanovnika Srbije da se obrati najveće staranje.”

Tada se dešava i prelom u pokroviteljstvu obrazovanju, koje konačno iz okrilja crkve,bez obzira što će ona i dalje imati vidan uticaj, prelazi u nadležnost države, koja otada preuzima sve ingerencije u obrazovnom sistemu.Prema misljenju istoricara, nastanak i rad Velike škole u Beogradu , bio je začetak visokog obrazovanja u Srbiji, koje je omogućio stvaranje Univerziteta u Beogradu čitav vek kasnije.
Bez obzira na kratko vreme rada,svega 5 godina, jer je po propasti Prvog srpskog ustanka Skola prestala sa postojanjem, u jednom odlučujućem trenutku, Srbi su imali ustanovu koja će zauvek u istoriji ostati kao primer da se za slobodu valjalo boriti ne samo na bojnom polju, već i na polju duhovnosti i nematerijalne kulture.
Društvena klima docnije, a to se vidi već za vreme vladavine Kneza Miloša, nije ni izdaleka više bila naklonjena školama i umetnosti, pa tako sve do pojave Liceja (1938) i Velike škole (opet 1863) postoji diskontinuitet u misiji koju su započeli već pomenuti akteri.

Po propasti Prvog srpskog ustanka i povratka Turaka u Beograd, zgrada je ponovo prešla u tursko vlasništvo i to ostala sve do četvrte decenije 19. veka, kada je otkupio trgovac Nikola Kutula. Obimnim konzervatorsko-restauratorskim radovima izvršenim 1949.god. objektu je vraćen prvobitni izgled, nakon čega je u njega smešten novoosnovani Muzej Vuka i Dositeja,od Vukove zaostavštine i od sakupljenih predmeta vezanih za Dositejev život i stvaralaštvo.
Muzej ima stručnu biblioteku, sa manjom čitaonicom i sastoji se iz dva dela.U prizemlju je deo posvećen Dositeju Obradoviću, a na spratu deo o životu i delu Vuka Stefanovića Karadžića.

Zaostavštinu Vuka Karadžića otkupila je svojevremeno srpska država od njegove kćerke Mine Vukomanović. Ovamo su prenesene i sve lične i porodične stvari Vuka Karadžića čuvane u Narodnom muzeju, kao i jedan deo arhivskog materijala iz zaostavštine koja se nalaze u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti.Diplome, posetnice, razne zabeleške, računi i recepti.
Lične stvari, biblioteka i rukopisi Dositeja Obradovića odneti su na različite strane 1813. godine, pa je bilo teže sakupiti autentičan materijal za muzejsku postavku. U Irigu su pronađene knjige u biblioteci manastira Hopovo iz doba kada je u njemu bio Dositej Obradović. Na jednoj je i originalni Dositejev zapis o tome da je knjigu pričitao.
Dositejev licej je spomenik kulture 1981. godine upisan u centralni registar Srbije kao nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja.
delovi teksta preuzeti od Aleksandra Milivojevića

 

[Nina]

BALKANSKA ULICA

Smestena u centru Beograda, blizu Zeleznicke stanice sa svojom uzbrdicom, prva je ulica kojom su pridoslice po silasku iz voza isle ka centru grada i Terazijama.Nekada je bila centar zanatstva, trgovine i života prestonice.

....

Bila je poznata po ceten alvi, sladoledu,baklavama, bozom, starim zanatima i prodavnicama gde ste mogli kupiti skoro sve sto vam je bilo potrebno.
Zanati i zanatlije čiji su dućani bili nanizani jedan do drugog,kao porodicna manufaktura, prvo su utihnuli da bi danas potpuno zamrli,poput saračkog,kovačkog,abadžijskog i sličnih.lopstale su dve ili tri radnje i poslasticarnica koje danas predstavljaju istorijske spomenike jedne epohe koja je ovu varos svojevremno nacinila gradom.

Balkanska ulica je jedna od retkih ulica koja od 1872.god, nije menjala ni svoje ime.Ime je dobila po Balkanskom poluostrvu na kom se nalazi Srbija i Beograd,niz ciju se strminu od Terazija do Zeleznicke stanice ova nekada poznata ulica prostire .Nekada sva u kaldrmi, danas do pola presvucena asfaltom,sa novim hotelima i prodavnicama uvozne robe i zatvorenim bioskopom “20 Oktobar”

Balkanska ulica, levo je plac na kome je danas hotel "Prag"

Zgrada u Balkanskoj 24, sazidana je 1876. godine u akademskom stilu sa makazama na pročelju kao reklama za krojačku radnju.
Nekada je to bila abadžijska radnja Đorđa Arsenijevića i svojom ugaonom pozicijom predstavljala je ulaz u deo čaršije koji je bio namenjen,
isključivo trgovačko-zanatskim sadržajima.Danas je u toj zgradi pekara i sklepana cesma koja ne radi

1910.god

..

 

[електрика]

На дну Балканске улице, стара ташнерска радња. Отац ми је ту купио торбу (на раме) од дебеле жуте коже за први гимназије.

 

[Nina]

BEOGRADSKI ZOOLOSKI VRT

Nalazi se u centru grada na Malom Kalemegdanu u okviru Beogradske tvrdjave.B io je prvi i najmoderniji zooloski vrt u Srbiji.Po svom mestu jedinstven je u svetu i, mada nevelik, uvek je bio zanimljiv ne samo po životinjskim vrstama koje se u njemu nalaze, nego i po svom specifičnom fizičkom okviru i arhitekturi. Projektovao ga je inženjer Aleksandar Krstić, inače tvorac niza objekata i parkova tadašnjeg Beograda.
Adresa:Mali Kalemegdan, Beograd
Povrsina: 7 ha
Otvoren:12. jula 1936.god
Na Petrovdan, 12. jula 2016. godine, Zoološki vrt grada Beograda je, proslavio svoju krsnu slavu i 80. rođendan.

Zamisao o osnivanju zoološkog vrta u Beogradu postojala je još pre Prvog svetskog rata, ali se na realizaciju te ideje čekalo neko bolje vreme. U Kraljevini SHS zoološki vrtovi su postojali u Zagrebu i Splitu desetak godina pre Beograda. Tako je bilo sve dok Vlada Ilić svojim novcem na svom posedu nije pokrenuo stvari sa mrtve tačke. Na predlog predsednika opštine, podnesenog Gradskom veću Beograda, pod brojem 17898, 16. maja 1935. godine, odlučeno je: Da se pristupi osnivanju zoološkog vrta – rasadnika u Beogradu na prostoru, koji se nalazi između gradskih zidina na padini Malog Kalemegdana.
Ilić je bio prvi donator životinja za budući vrt poklonivši dva lava, vuka i lisicu, o čemu je Politika 17. septembra 1935. obavestila javnost.Samo uređenje terena i početak građevinskih radova privlačili su znatiželju Beograđana koji su svakodnevno posmatrali šta se dešava i dokle se stiglo.

Svečano otvaranje Zoološkog vrta desilo se u 11 časova 12. jula 1936, a Petrovdan je izabran najverovatnije kao imendan mladog kralja Jugoslavije.
Spisak darodavaca pročitao je arhitekta Aleksandar Krstić, po čijem je projektu urađen vrt i koji je imenovan za prvog upravnika.
Među najvećim darodavcima nalazi se Vlada Francuske, ali i supruga Vlade Ilića i supruga premijera Milana Stojadinovića. Ustanovljena je praksa da većina beogradskih privrednika i imućnijih trgovaca kupe bar po jednu životinju i tako pomognu razvoj Zoološkog vrta.

Poseta Zoološkom vrtu bila je ogromna i prelazila je cifru od 400.000 godišnje, što je za 100.000 više nego što je Beograd imao stanovnika. Česti gosti bili su kraljica Marija sa sinovima Andrejom i Tomislavom, a neretko u društvu Vlade Ilića. Naravno dolazio je i prestolonaslednik Petar II Karađorđević, a o svemu tome pisala je tadašnja štampa. Posebno je zanimljiva fototrafija dvogodišnje princeze Jelisavete, ćerke kneza Pavla Karađorđevića.

Zoo vrt je tada bio dvostruko veci nego danas i prostirao se sve do Nebojsine kule na 14 hektara . Prvi stanovnici vrta su bili: lavovi, leopardi, beli i mrki medvedi, vukovi, makaki i mangabej majmuni, antilope, bivoli, zebui, mufloni, jeleni, srne, rode, ždralovi, paunovi, fazani, sove, pelikani i papagaji. U toj formi dočekao je Drugi svetski rat.Bombardovan je 1941. i 1944. i tada su sve životinje poginule osim nekolicine.

Zbog razaranja i smanjenja broja eksponata, zoološki vrt je nakon rata smanjen na 7 hektara, koliko i danas zauzima.Uprkos svim istorijskim iskušenjima, periodičnim velikim padovima i svakodnevnim poteškoćama, Beogradski zoo-vrt se uspešno održao i danas predstavlja značajnu i reprezentativnu ustanovu u našem glavnom gradu, koja objedinjuje naučni, edukativni, kulturni i rekreativni spektar delovanja.

Današnji imidž Beogradski zoo vrt dobija od 1. maja 1986. god.U njemu je svoj dom našlo preko 2,000 životinja, tj. 270 životinjskih vrsta. U okviro kompleksa nalaze se i kafe, prodavnica suvenira, fontane, a mališani mogu da jašu ponija ili se igraju sa mladuncima. U poslednjih nekoliko godina, beogradski zoo vrt je dospeo u žižu javnosti zbog beba belih lavova koje su u relativno kratkom vremenskom roku rodjene u njemu. Beogradski zoo vrt je jedna od omiljenih destinacija za nedelju popodnevnu šetnju sa decom, naročito u periodu proleća i jeseni.

Jedan od najpoznatijih stanovnika zoovrta bio je Sami, majmun koji je u zoovrt stigao 12. 01. 1988. godine a potom dva puta u kratkom roku bezao iz njega.
Prvi put je pobegao 21. 2. 1988. oko 20.00 časova, napravivši pravu pometnju kada je dorćolskim ulicama,Gospodar Jevremovom i Kralja Petra krenuo prema Domu JNA, praćen u stopu od policije i čuvara zoološkog vrta. Majmun je nonšalantno došao do bioskopa „Balkan“. Da to nije samo „slatki majmun“ prolaznici su shvatili kada se nakostrešio i raširenih ruku im potrčao u susret. Nastala je panika, bežalo se glavom bez obzira. Tada se uputio pravo u terazijski tunel, ali su policajci i vrtni radnici uspeli nekako da ga usmere ka Kalemegdanu. Uz pratnju desetak policijskih automobila i patrola, koje su mu krčile put Sami je ulicom Vase Čarapića stigao do Studentskog trga. Neposredno za njim došao je i direktor Vuk Bojović . On je uspeo da ga uvede u svoj auto, lično doveze do Vrta i smesti u kavez.

Drugi put je pobegao kroz dva dana,23. 2. 1988. u 10.00 časova .Opet je razvalio rešetke svog kaveza, preskočio ogradu vrta i krenuo ulicom uz navijanje i skandiranje radnika fabrike „Beko“ i učenika Srednje mašinske škole „Petar Drapšin“, koji su, videvši ga kroz prozor, počeli da napuštaju pogone i učionice. Nekoliko radnika iz vrta je sa velikim mrežama krenulo za njim, ne bi li mu tako preprečili put i usmerili ga nazad ka Vrtu. Prolazeći između kamiona i tramvaja koji su stajali na semaforu i iz kojih su ga putnici začuđeno posmatrali, iskoristio je priliku da se odupre šakama o kamion i tramvaj i malo ih zaljulja, tek toliko da pokaže koliko je jak. Taj momenat su iskoristili radnici vrta pa su stali sa mrežama i usmerili ga da uđe u dvorište u Ulici Cara Dušana br. 33, gde se popeo prvo na jednu višnju, a kasnije na krov garaže. Čim je vest o njegovom ponovnom bekstvu objavljena u elektronskim medijima, u Dušanovu se sjatio veliki broj ljudi. Bilo je glasnog navijanja u stilu „Čuvaj se, Sami!“, „Ne damo te, Sami!“…Ulica je bila blokirana..Do tada nigde nije viđen toliki broj novinara, fotoreportera, snimatelja, izveštača.Radio-stanice su direktno, iz minuta u minut, prenosile događaje na Dorćolu. Posle dugotrajnog i bezuspešnog ubeđivanja, odlučeno je da se Sami uspava i tako vrati u kavez. Pušku za uspavljivanje Beogradski zoološki vrt tada nije imao, čekalo se da je donesu iz Osječkog vrta. Sami je uspavan oko 17.00 kada se temperatura već približavala nultom podeoku. Oporavljanje je trajalo nekoliko dana, uz antibiotike i tople čajeve.

Sami je uginuo, od iznenadne opasne bolesti, 11. 9. 1992. u jedan sat posle ponoći. Samiju je podignut

i kerusi Gabi

 

[Nina]

Vlada Ilić (1882-1952) rodom iz Vlasotinca, bio je na čelu Beograda od 10. januara 1935. do 13. novembra 1939. godine. Napravio je karijeru industrijalca, pa je pod njegovom upravljačkom palicom bilo 17 fabrika, mahom tekstila, ali i Električno preduzeće Srbije. Neki od pogona bili su u Leskovcu, drugi u Beogradu, a ostali širom ondašnje Jugoslavije. Njegovu sklonost učenju otac je podržao pa ga je poslao na školovanje, prvo u Ljubljanu, a posle na Tekstilni fakultet u Ahenu, u Nemačkoj. Oženio se Olgom Dunđerski, unukom čuvenog Laze, veleposednika, pa je došlo do ukrštanja porodičnog kapitala, sa kojim su supružnici očigledno umeli spretno da vladaju.Leskovac je u to vreme slovio za jedan od najperspektivnijih gradova, a zbog briljantnog razvoja upravo tekstilne industrije bilo je uobičajeno da ga zovu i Mali Mančester.

Iz takve sredine Ilić dopire do Beograda, i kao veoma uspešan u svom poslu uskoro staje na čelo grada. Njegove ideje su pokrenule izgradnju Zoološkog vrta, ali i Beogradskog sajma, koji je tada bio ekskluzivno mesto razvoja ekonomije i trgovine, ma kako da ga mi danas doživljavamo kao ruinu i nazivamo Starim sajmištem.
Beogradski sajam otvoren je 1937. godine, i tokom naredne dve godine tu su se odigrale velike međunarodne manifestacije. Osim redovnih jesenjih i prolećnih sajmova, u istoriji grada su ostavili veoma buran trag "Salon automobila" kao i "Vazduhoplovna izložba", obe održane 1938. godine. Iste sezone emitovan je i prvi eksperimentalni televizijski program na "Filipsovom" štandu na jesenjem sajmu.
Ilićev doprinos bio je ogroman i prilikom stvaranja Zoološkog vrta, jer je otvoren na zemljištu koje je lično poklonio gradu.

U doba ovog gradonačelnika Beograd pamti veliki napredak, kako u ekonomiji tako i u izgradnji infrastrukture. Kao prvi čovek grada, Ilić je bio popularan i stoga što je podizao radničke stanove, bolnice, dispanzere i dečije prihvatilište. Za onaj Beograd, koji je imao oko 300.000 stanovnika, to su bili značajni iskoraci. Istovremeno je ostao zapamćen i kao čovek koji je finansijski stabilizovao opštinu i njene investicije učinio efektnim, opravdanim i profitabilnim.

U Ilićevo vreme otvoren je prvi drumski most - Most kralja Aleksandra, potom i Pančevački, koji je poneo ime kralja Petra, prva tramvajska pruga ka Zemunu je prošla takođe za vreme njegove vlasti, podignuto je zdanje Glavne pošte, otpočeli su radovi na izgradnji Hrama Svetog Save,Vukov spomenik, desetak novih osnovnih i srednjih škola, Gradsku polikliniku, Polikliniku za kožne i venerične bolesti, Dom dečje zaštite u Zvečanskoj.
Vladu Ilića su uhapsile komunističke vlasti 1945. godine i osuđen je na 10 godina zatvora zbog kolaboracije jer su njegove tekstilne fabrike radile i tokom rata i nemačke okupacije. Dve godine kasnije celokupna Ilićeva imovina je konfiskovana.
Pred kraj 1951. Vlada Ilić je pušten iz zatvora, a umro je 1952; Okružni sud u Beogradu rehabilitovao ga je u februaru 2009, čime je poništena presdua Vojnog suda iz 1946.
Proveo je sedam godina u zatvoru u Sremskoj Mitrovici, a od smrtne kazne spasao ga je lično Vinston Čerčil.
Umro je siromasan,u Beogradu ,kao podstanar u kući daljeg rođaka.

Najviše zahvaljujući Vuku Bojoviću, direktoru Zoološkog vrta, život i delo Vlade Ilića počelo je polako da izlazi na svetlost dana. Godine 1992. na ulazu u vrt postavljena je tabla sa sledećim natpisom: Ovaj Zoo-vrt podigao je g. Vlada Ilić. Na Bojovićevu inicijativu Petrovdana 2009. godine postavljen je spomenik osnivaču vrta. Vest o ovom događaju pokrenula je interesovanje šire javnosti za Vladu Ilića.

 

[alfa_i_omega]

SKADARLIJA

Danas je Skadarlija oronula, pogotovo se to vidi van sezone. Stare preostale gradjevine nisu dugo renovirane a kaldrmi je potrebno sredjivanje.

Majko moja što je ovo??? Tu kao da je vrijeme stalo pre 150-200 godina... U Purger Vakufu nema takije ulca... Mislim ono,

Po mom mišljenju gledajući slike, BG bi trebao jednu temeljito uljepšavanje... Pogotovo fasade... Vidim da ima i nekih lijepih stvari, ali generalno trebalo bi poraditi na tome...

 

[Nina]

Skadarlija je nastala negde posle 1867 god. a ulica Skadarlija dobbila je ime 1872 god.
Sacuvan je njen stari izgled i boemski duh..i francuski Monmart sa kojim se Skadarlija pobratimila ima ovako stare zgrade i fasade
Stare zgrade Skadarlije treba restaurirati iako je za neke to za sada problematicno jer su pod sudskim sporom zbog naslednika ,
kao na primer Bajlonijeva pivara , gde treba da se izgradi Trzni centar sto je jos tragicnije od ruiniranih starih zgrada


citat:

Na inicijativu grada Pariza 22. oktobra 1977. godine, došlo je i do bratimljenja beogradske Skadarlije i pariskog Monmartra. Tom prilikom, iz Francuske je stigao karavan u kojem su bili jedan pesnik, dva slikara, predstavnici uprave Slobodne komune Monmartr, petnaest muzičara iz paradnog orkestra i nekoliko članova Udruženja pivopija, viteza drugog reda hmelja. U čast tog događaja, velika povorka Beograđana, zajedno sa gostima, prodefilovala je od Spomenika zahvalnosti Francuskoj, preko Trga republike, do Skadarske ulice, gde je podignuta spomen-ploča. Šest meseci kasnije, Skadarlija je uzvratila posetu bratskoj komuni, a skadarlijski umetnici izveli su svoje programe na najznačajnijim punktovima Monmartra.

 

[Nina]

1914. g. u Beogradu su se mogli čuti i ovakvi razgovori:
– Gde ćete provesti leto?
– U vinogradu moje sestre na Zapadnom Vračaru. Tamo ima i bunar, a ima i jedan izvor ispod velikog bresta u kamenjaru iznad kuće.
Danas je na tome kamenjaru jedan od paviljona Medicinskog fakulteta,

Beograd 1903.god.

 

[cvinker]

Neznam koliko je ovo kultno, svaki put kada dođem u Beograd obavezno navratim u Tramvaj Pub, živa svirka veselo društvo.

 

[Nina]

GARDOŠ u ZEMUNU

Zemun je beogradska opstina koja se nalazi na ušću Save u Dunav u jugoistočnom delu Srema, ispod sremske zaravni na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save.
Teritorijalno, istorijski, politički, kulturno, ekonomski i saobraćajno vezan je za Beograd, u čijem je sastavu od 1934. godine.. Према попису из 2011. било је 157.367 становника.

Zemun 19.vek

Prvo naselje na mestu današnjeg Zemuna i danasnje beogradske opstine, bio Taurunum u ravnici ispred brda Gardoš, Ćukovac i Kalvarija.
Smatra se da je ovo naselje podignuto oko 85.godine p.n.e. i nalazilo se na teritoriji današnjeg Gardoša.

Na osnovu arheoloških iskopavanja na području Gardoša i Zemuna utvrđeno je da se na ovom području živelo već u doba starčevačke i vinčanske kulture.
Početkom nove ere grad zauzimaju Rimljani i grade svoje utvrdjenje, gde je Zemun bio važna luka i središte Dunavske rimske flote.
Naziv Zemun potiče iz 9. veka kada na ove prostore dolaze Slovenska plemena, a verovatno je izveden od reči Zemlin, što je značilo zemljani grad, kako su stari Sloveni nazivali tadašnji Zemun.

Imena kroz Istoriju

Taurunum keltsko ime grada
Mallevilla Zli grad − u spisu Alberta Ahenskog, hroničara Prvog krstaškog rata 1
Semlin austrijsko ime
Zimony mađarsko ime

U narednim vekovima grad je prelazio iz ruke u ruku raznih osvajača, dok je najveći uticaj u njemu ostavila Austro-Ugarska, što se da videti po arhitekturi Zemuna, koja se znatno razlikuje od Beogradske.Ovaj deo Beograda odiše drugačijim duhom, drugačijom arhitekturom.Zemun je još jedan deo slagalice koja se zove Beograd i koji donekle objašnjava zašto je ovaj grad tako šaren i raznolik, po svačijoj meri i za svakoga.

Gardoš je danas poznat po kafanama, tamburašima, lupkanju štikli u sitne sate niz starinsku kaldrmu i nekim novim beomima. Na vrhu uzvišenja, uzdignuta iznad krovova kuća i zvonika crkve sv .Nikole stoji Milenijumska kula, jedan od poslednjih simbola nekada moćnog Ugarskog kraljevstva na tlu Srbije. Zaboravljena, do skoro zapušena i runirana, danas obnovljena , ona je dom umetničke galerije i vidikovac.

Granici se sa naseljima Ćukovac, Donji Grad i Gornji Grad. Ograničeno je ulicama Glavna, Trg Branka Radičevića ,Cara Dušana, Nade Dimić, Sibinjanin Janka, Sinđelićevom, Njegoševom i Karamatinom.
Na osnovu istorijskog istraživanja naziv Gardoš ima koren slovenskog porekla tj. izmenjen oblik slovenske imenice „grad“ kojoj su Mađari kasnije dodali nastavak” oš “. Prema drugom tumačenju, Gardoš predstavlja groblje, što nije bez osnova jer su tu nađeni grobovi još iz keltskog doba. Predmeti nađeni tokom arheoloških istraživanja, oruđa i oružje napravljenih od glačanog kamena i kostiju, keramičko posuđe i ukrasi nalaze se i čuvaju u Zavičajnom muzeju u Zemunu

Gardoš je pre svega bila tvrđava oko koje se formiralo stambeno naselje i poznato je po svojim kratkim i uskim ulicama i stepeništima.
U podzemlju brda nalazi se mreža podzemnih laguma, koja datira iz perioda austrijske vladavine u Zemunu. Ovi lagumi povezuju Ćukovac, Muhar i Gardoš.

Zemunska tvrđava potiče iz ranog srednjeg veka i smeštena je na današnjem Gardošu. Od nekadašnjeg utvrđenja se očuvala samo četvorougaona citadela.Duzina njenih stranica, sa kulama, iznosi oko 45 metara,u čijem središtu je 1896. godine podignuta tzv. Milenijumska kula, danas poznatija kao Kula Sibinjanin Janka.U tvrdjavi je 11.08.1456. godine, od posledica rana zadobijenih tokom odbrane Beograda, preminuo Janoš Hunjadi (Sibinjanin Janko).

Milenijumska kula je podignuta 1896. godine u sklopu proslave 1000. godina od doseljavanja Mađara u Panonsku niziju. Savez mađarskih plemena na čelu sa legendarnim vođom Arpadom, doselio se na prostor Transilvanije odakle su se raširili Panonskom nizijom pod vođstvom Arpadovih naslednika, kneževa iz dinastije Arpadović. Ime Ugri potiče od turske reči ongur što znači deset strela i verovatno predstavlja savez deset plemena prilikom doseljavanja. Jedan vek kasnije otac ugarske nacije sv Stefan (mađarski Ištvan) primio je hrišćanstvo i dobio kraljevsku krunu od rimskog pape 1001. godine.
Sudbina mađarskog kraljevstva slična je sudbini drugih koji su nicali na vetrovitom Balkanu. Godine 1896, Mađarska je bila deo Austro-Ugrske, dvojne monarhije na čijem prestolu u Beču je sedeo car iz dinastije Habzburg koji je, između ostalih, nosio i titulu kralj Ugarske i tako bio nominalni naslednik sv. Stefana. Mađari su u ogromnoj carevini bili u povlašćenom položaju i kontrolisali su veliku teritoriju koju su smatrali svojom istorijskom baštinom, zemljom sv Stefana, kako su govorili. U sklopu proslave hiljadugodišnice doseljavanju u Panoniju odlučili su da podignu monumentalni trg i kulu u Budimpešti i četiri kule na četiri strane sveta, u najudaljenijim gradovima kraljevstva.
Kulu su projektovale mađarske arhitekte, kombinujući različite umetničke stilove među kojima neznatno dominira romanički, kako bi naglasile tradiciju i dužinu trajanja ugarske kraljevine. Kula je građena od kamena i opeke a visina joj doseže 36 metara. Na vrhu kupastog krova nekada se nalazio orao čiji je raspon krila bio četiri metra.

Godine 1919. su popravljana oštećenja nastala za vreme Prvog svetskog rata, kada su je austrougarski vojnici koristili kao mitraljesko gnezdo. Kula je potom imala periode u kojima je služila kao umetnički atelje, ali i period kada je bila potpuno ruinirana. Danas je restaurirana i služi kao umetnička galerija i vidikovac sa koga se pruža jedan od najlepših pogleda na Dunav, Zemun i Beograd.

..

 

[Nina]

DVORSKI KOMPLEKS na DEDINJU

1938.god.

Dvorski kompleks Karađorđevića podignut je na vrhu Dedinjskog brega, između 1924. do 1936. godine,
na imanju kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića koji se prostire na 134 hektara

U okviru dvorskog kompleksa nalaze se dve primarne rezidencije:Kraljevski dvor, Beli dvor,zatim,Dvorska kapela Svetog Andreja Prvozvanog,
koja je sa Kraljevim dvorom povezana kolonadom stubova,bazeni, kuhinje , Slamnata kuca i ostale pratece celine

Dvorovi su okruženi parkom za čije je projektovanje bio zaslužan pejzažni arhitekta Eduard Andre.

Do venčanja kralja Aleksandra I i rumunske princeze Marije, ćerke kralja Ferdinanda I iz dinastije Hoencolern-Sigmaringen, srpski dvor, posle decembra 1918. godine bio je neka vrsta muškog kluba. Stari kralj Petar bio je udovac još od 1890. godine, brat mu je bio razveden, a njegovi sinovi i sinovac neoženjeni. Cerka, kneginja Jelena, bila je udata za ruskog kneza Joana Romanova, i u Srbiju će se vratiti tek posle tragične muževljeve smrti od ruku boljševika. Život dvora, i zvanični i privatni, vodio se u zdanjima u samom centru Beograda: Starom dvoru, podignutom za vlade kralja Milana, i Novom dvoru, koji se još gradio i opremao. Stari dvor služio je za službene potrebe vladara kao šefa države, Novi dvor kao njegova rezidencija. Danas se u Starom dvoru nalazi Skupština grada Beograda, a u Novom je Kabinet predsednika Republike Srbije.

Dolaskom kraljice, juna 1922. godine, znatno su se izmenile okolnosti života i rada dvora. Ukazala se potreba da se privatni život kraljevske porodice,pogotovu posle rođenja prestolonaslednika Petra 1923. godine, i zvanično razdvoji od javnih, svečanih i službenih delatnosti suverena.

Kralj Aleksandar tada donosi odluku da započne gradnju privatne rezidencije. Izbor je pao na u to vreme udaljeno predgrađe, poznato po voćnjacima i retkim letnjikovcima, Dedinjski breg. Znatan deo zemljišta na najvišoj koti nalazio se u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve. Kralj se sa crkvom sporazumeo oko zemljišta, uglavnom zamenom imovine koju je posedovao u samom centru Beograda, pretežno na Vračaru. Ostatak je pribavljen otkupom od pojedinačnih vlasnika. Konačna veličina parcele od oko 65 hektara stvorena je do 1941. godine otkupom manjih imanja na obodu. Dalje proširenje parcele izvršeno je posle Drugog svetskog rata, kad je uglavnom postupkom konfiskacije ,njena površina gotovo udvostručena.

Prva zgrada podignuta na raskrčenom bregu bila je skromna prizemna vila, veličine oko 200 kvadratnih metara, s krovom prekrivenim suvom barskom trskom. Zahvaljujući tome, nazvana je Slamnatom kućom. Prvobitna namena bila joj je da služi kao privremeno boravište kraljevskoj porodici dok se ne završi započeti dvor. Kasnije, kad je zgrada dvora završena i useljena, u Slamnatu kuću prenet je umetnički atelje kraljice Marije, izvanredno darovitog grafičara i vajara. Od njenih vajarskih dela do danas je u dvorskoj zbirci, nažalost, sačuvan samo jedan rad. Posle 1930. godine, kad je prestolonaslednik dorastao do školske klupe, u Slamnatoj kući uređene su učionice naročite osnovne škole u kojoj su polaznici bili kraljevi sinovi, a odeljenja su popunjavana njihovim vršnjacima kako ne bi odrastali u društvenoj i generacijskoj izdvojenosti. Sudbina Slamnate kuće posle Drugog svetskog rata na neobičan način odslikala je korenite promene koje su se desile. Naime, posle 1953. godine, u njoj su privremeno bile smeštane službe za vezu šefova inostranih država koji su kao zvanični gosti Jugoslavije boravili u kraljevskom dvoru. Tako su porodični život, umetničko stvaranje i školsko vaspitanje zamenili poslenici tajnih službi, šifranti, vezisti... Posle 2001. godine, u ovoj zgradi nalaze se službe fondacija prestolonaslednika Aleksandra za obrazovanje i princeze Katarine za humanitarnu delatnost. Krajem 2009. godine Slamnata kuća počela je da se koristi i kao izložbeni prostor .Pedagoški muzej postavio je prvu izložbu o školovanju srpske omladine u Francuskoj tokom Prvog svetskog rata.

KRALJEV DVOR

Gradnja kraljevskog dvora počela je 1923. godine. a zavrsena je 1929.god.Rešenje je izradio arhitekta Živojin Đorđević, ali je uređenje spoljnih delova dvorca, terasa i platoa povereno dvojici iskusnih ruskih emigranata, arhitektama Nikolaju Krasnovu i Sergeju Smirnovu. U toku gradnje dvora uposlen je još jedan u to vreme poznati stručnjak, francuski parkovski arhitekta Eduar Andre, zadužen za održavanje ogromnih istorijskih parkova Versaja. On je postavio osnovno rešenje silvikulture i hortikulture dedinjskih dvorova, koje se danas, s izuzetkom arboretuma, vidi samo u tragovima. Ipak, glavna podela na geometrijske (francuske) vrtove i na podražavanje slobodnih oblika pejzaža (engleski park), opstale su do danas. Uređeni deo kompleksa oko dvorskih objekata danas zauzima oko 25 hektara, dok je ostatak pod šumom. Nekadašnji dvorski rasadnici, u Ulici patrijarha Dimitrija u Topčideru, više nisu u sastavu dvorskog kompleksa. Šumu dvorskog kompleksa čini preko 180 različitih vrsta drveća i žbunja, među njima španske jele, arizonski čempresi, sekvoje, taksodijumi, javori, kesteni, crvenolisne bukve, platani i lipe, čak i veoma retki primerci severnoameričkog drveta Liriodendron tulipifera.

1935.god

Kraljevskom dvoru prilazi se iz Bulevara kneza Aleksandra Karađorđevića, kroz veliku kapiju od kovanog gvožđa sa dve kamene stražarske kućice. Odatle se, pored male zgrade namenjene jedinici dvorske žandarmerije, i pored kasarne gardijske jedinice na službi u dvoru, put uspinje ka ulazu u dvor. S desne strane ostaju Slamnata kuća i, skriven u zelenilu, jedini veći objekat podignut posle 1945. godine, zgrada zatvorenog bazena, a s leve se prolazi pored zgrade dvorske kuhinje, koja je sa dvorom povezana podzemnim hodnikom dugačkim gotovo sto metara. Naspram glavnog ulaza u dvor, koji štite stabla kedra i Meštrovićeve bronzane urne, otvara se pogled ka glorijeti, kamenom paviljonu u kome je smeštena Meštrovićeva skulptura. U bazenu koji je služio kao ogledalo, glorijeta je dobijala u pogledu sa daljine obrnuti odraz na mirnoj površini vode.

beli paviljon i bazen , vodeno ogledalo 1932.god

Nešto dalje od nje, zaklonjen zelenilom, nalazi se objekat nekadašnje Uprave dvorskih imanja i Maršalata kraljevskog dvora, sa konjušnicama i garažama, magacinima i kancelarijama, kao i dve slobodno stojeće vile sa službenim stanovima za osoblje dvora.

Kraljevski dvor ima prostranu terasu sa koje puca pogled na Košutnjak, sa Rakovicom ka jugu i rekom Savom sa Novim Beogradom ka severu. Na jednom kraju terase je natkriveni paviljon, ispod koga se nalazi manji bazen i stepenište sa dve veličanstvene skulpture: bronzanom sfingom (kamena verzija ovog kipa, izrađena od venčačkog mermera, danas se nalazi na ulazu u park Bukovičke banje u Aranđelovcu) i ogromnom statuom Miloša Obilića, a na nižem nivou teniski teren okružen ružičnjakom.

Na prostoru između terasa i glorijete, u zelenilu se krije otvoreni muzički paviljon sa bronzanom skulpturom violiniste, rad Tome Rosandića.

Sama zgrada dvora je građena u srpsko-vizantijskom stilu, a fasada je obložena belim bračkim mermerom.

U prizemlju se nalaze : biblioteka, kraljev kabinet, zlatni salon, velika trpezarija i svečani hol, svi opremljeni u renesansnom stilu, i plavi salon opremljen u baroknom stilu. U zlatnom salonu, čija je kasetirana drvena tavanica obložena listićima zlata, čuva se slika Jakopa Palme Starijeg, a u plavom salonu se nalazi slika „Venera i Adonis“ Nikole Pusena.

Na prvom spratu nalaze se privatne prostorije u kojima danas živi porodica princa Aleksandra II.

U suterenu su prostorije čiji su zidovi i tavanice raskošno oslikani po uzoru na dvorac u Kremlju. Tu se nalazi dvorana Dušanove ženidbe na čijoj su tavanici oslikani motivi iz ove narodne pesme, a tu su i dvorana šapata, mali salon i dvorana za projekcije.

 

[Nina]

U sklopu kompleksa se nalazi i dvorska kapela koja je posvećena svetom Andriji Prvozvanom, krsnoj slavi Karađorđevića.
Upravo je na praznik svetog Andrije vožd Karađorđe, čukundeda kralja Aleksandra, oslobodio Beograd od Turaka 1806. godine.

Uzor za gradnju je crkva manastira Sv. Andreja na Tresci u Makedoniji, koju je 1389. godine sagradio Andrija, sin kralja Vukašina.
Crkva je projektovana i građena istovremeno kada i glavni objekat.

Oslikavalje crkve je urađeno prema kartonima i crtežima koje je pripremila ekipa umetnika iz Udruženja umetnika Beograda. Ova grupa je po nalogu Kralja Aleksandra I obišla većinu srpskih srednjovekovnih manastira sa zadatkom da na kartone prenesu (kopiraju) freske i životopise. Organizator je bio akademik Nikolaj Krasnov. Posle pripreme zidova, izvršeno je slaganje kartona i crteža a definitivnu odluku doneo je Kralj Aleksandar I Karađorđević. Za oslikavanje životopisa u crkvi izabrani su slikari: Boris Obraskov, Nikola Majendorf, Vladimir Bičkovski, Rejtlinger i Evgenije Varun-Sekrat. Od ovih slikara tražene su potvrde o njihovim radovima na sličnim poslovima u srednjovekovnim manastirima i hramovima. Radovi u crkvi su trajali oko 36 meseci.

 

[Nina]

BELI DVOR

Zgrada Belog dvora, sagradjena je po želji Kralja Aleksandra I kao rezidencija za njegove sinove Petra (budućeg Kralja Petra II), Tomislava i Andreja , zidana od 1934. do 1936 godine prema projektu arhitekte Aleksandra Đorđevića, pod uticajem francuske akademske arhitekture, pa su mu i terase pravljene nalik na balkone dvorca u Versaju.

..

Malo je građevina u svetu u čiju istoriju je za tako kratko vreme utkano toliko tragike kao u najmlađi beogradski dvor,Beli dvor na Dedinju. Samo nekoliko meseci po početku gradnje novog dvora, kralj Jugoslavije Aleksandar Karađorđević ubijen je u atentatu u Marseju, 9. oktobra 1934. godine. Kralj Aleksandar, vojnik, diplomata i zakleti pristalica ideologije Jugoslovenstva, želeo je da Beli dvor bude palata u kojoj će odrasti njegova tri sina: Petar, Tomislav i Andrej. Hici teroriste presekli su kraljeve namere. Najstariji Aleksandrov sin, jedanaestogodišnji Petar, postao je kralj i preselio se u zvaničnu kraljevsku rezidenciju, Kraljev dvor, koji se nalazi u blizini i danas predstavlja deo istog dvorskog kompleksa. Maloletni kralj je ubrzo ostao sam jer su mu braća sa majkom otišla u Englesku kako bi se školovali. Gradnju tek započetog dvora je dovršio knez Pavle, brata pokojnog kralja Aleksandra i namesnik kraljevine.

Po završetku gradnje 1937. godine knez Pavle se sa porodicom uselio u novi dvor. Bio je ozenjen grčkom princezom i uskim rodbinskim vezama povezan sa britanskom kraljevskom kućom.Knez je bio veliki poznavalac i ljubitelj umetnosti. Svoj novi dom opremio je umetničkim delima izuzetne vrednosti među koijma se ističu dela Rembranta, Nikole Pusena, Jana Brojgela.Dvorska biblioteka brojala je preko 35 000 naslova a među njima je bio i Korpus Justinijanovih zakona štampan oko 1500 godine, jedna od najstarijih sačuvanih štampanih knjiga u Evropi. U prizmelju zgrade izgrađene u klasicističkom stilu nalazi se Svečani hol i niz salona opremljenih u stilu Luja XIV i Luja XV sa venecijanskim lusterima. U svečanoj trpezariji nalazi se luksuzni nameštaj stila čipendejl.

..

..

Enterijere dvora ispunjava antikvitetni nameštaj, kao izuzetno vredna firentinska slikana škrinja iz 15. veka, zatim porcelan, tepisi i ćilimi (više od 250) i tapiserije iz 17. i 18. veka. U nekoliko drvenih kovčega postavljenih jelenskom kožom sačuvani su pozlaćeni tanjiri i escajg, mnoštvo posuđa od srebra, gde se izdvajaju dva engleska ibrika za čokoladu i kafu i pozlaćena ruska posuda za vino. Od posebnog značaja je i venecijanski barokni Zvezdani globus iz 1683. godine, koji se čuva u biblioteci.

Novi dom nije doneo mnogo sreće svom stanaru. Teška vladavina nevoljenog kneza završila se vojnim pučem i narodnim nezadovoljstvom, zbog kneževe politike. Srbi nikako nisu mogli da zavole uzdržanog engleskog gospodina koji nikada nije razumeo dušu srpskog seljaka. Nezadvoljstvo je dodatno podpirivano glasinama kako knez želi da preotme presto maloletnom kralju i vlast zadrži za sebe i posle Petrovog punoletsva. Kada je knez potpisao pristupanje Trojnom paktu sa Nemačkom i Italijom očajnički pokušavajući da Jugoslaviju sačuva od rata koji je buktao Evropom, narod i vojska su ga zbacili 27. marta 1941. godine. Knez je iste večeri proteran van granica zemlje i predat Britancima koji su ga deportovali u Keniju. Samo nekoliko dana kasnije, Nemačka je napala Jugoslaviju. U strašnom bombradovanju u kome je živote izgubilo na hiljade Beograđana, zgrada dvora je pretrpela manja oštećenja.

Glavni prilaz Belom dvoru je iz Ulice Baja Pivljanina, kroz kapiju između dve gotovo iste zgrade, od kojih se u jednoj nalazila dvorska kuhinja Belog dvora, a u drugoj garaže. Drugi prilaz vodi od glavne kapije iz Bulevara kneza Aleksandra Karađorđevića, alejom crvenih kestenova, do svečanog ulaza u dvor.

Baštenska terasa Belog dvora uređena je kao francuski park, sa geometrijskim lejama, a ispod nje se nalazi (danas veoma oštećen) bazen, potpuno okružen engleskim parkom.

Posle 1960. godine, deo spoljne ograde kompleksa dvorova na Dedinju ograđen je delom ukrasne ograde od gvožđa koja se nekada,
nalazila oko zgrade Doma Narodne skupštine u Bulevaru kralja Aleksandra u Beogradu.

Po završetku rata u Beli dvor se uselio novi vladar, maršal Josip Broz Tito. Za vreme njegove tridesetpetogodišnje vlasti u Belom dvoru su odseli najugledniji ljudi sveta: car Etiopije Hajle Selasije, britanska kraljica Elizabeta, španski kralj Huan Karlos i mnogi drugi. Ipak, život u Belom dvoru je i za Tita započeo tragedijom. Mlada Davorjanka Paunović, Titova sekretarica i ljubavnica tokom rata, umrla je od tuberkoloze 1946. godine. Iako poznat kao veliki zavodnik i ljubitelj žena, Tito je Davorjanku voleo pa je naredio da je sahrane u dvorištu dvora, kako bi mu njen grob uvek bio u blizini.

Po raspadu Jugoslavije u dvor se uselio predsednik Srbije Slobodan Milošević. I opet će tragične stranice srpske istorije biti ispisane u raskošnim salonima Belog dvora. Ovde je 1999. godine američki diplomata Ričard Holbruk Miloševiću je saopštio da je donesena odluka da se bombarduje Srbija.

 

[Nina]

Postoji prica da je general Draza Mihailovic streljan i sahranjen negde u parku Belog dvora odmah posle izricanja smrtne presude, 15. jula 1946. godine.
Prema prici Broz je odabrao „zabranjeni grad“ Beli dvor za streljanje i sahranu, jer se bojao da bi informacija o bilo kom drugom mestu egzekucije kad-tad procurele.
Postoji i mapa koju je nacrtao svedok sa Drazinim grobnim mestom blizu zida dvorske ograde.
Prema toj mapi, Dražin grob se nalazi u uvali ispod dvorske kapele, gde se teren strmo spušta ka Lisičjem potoku, a dvorska ograda deli padinu na dva dela.
Taj svedok je u Belom dvoru proveo od 1955. do 1957. i tvrdi da su mu stariji pokazali Dražin grob oivičen kamenjem, išaranim mahovinom, pored koga se pružala pešačka staza. Još je zanimljivije njegovo svedočenje o podzemnom kompleksu koji je pravljen pred rat, a kao protivvazdušno sklonište i proteže se od Doma garde u Topčideru sve do Belog dvora. U jednoj od tih prostorija koje su povezane tunelima, iza teških metalnih vrata, kako su mu ispričale starešine, čuvan je Draža posle hapšenja

izvor: Novosti


Kompleks Dvorova otvoren je za posetioce . Turistička Organizacija Beograda (TOB) organizuje posete Dvorskom kompleksu svake subote i nedelje od 7. aprila do 31. oktobra u dva redovna termina, od 11:00 i od 14:00 časova, uz mogućnost organizacije grupnih poseta tokom radnih dana uz prethodnu najavu. Cena ulaznice uključuje i organizovan autobuski prevoz sa Trga Nikole Pašića. Broj ljudi u grupi je ograničen na 50.

 

[Nina]

OPSERVATORIJA u BEOGRADU

Astronomska opservatorija Beograd, skraćeno AOB, međunarodna oznaka 057, najstariji je srpski naučni institut u Beogradu.Nalazi na brdu koje je upravo po njoj nazvano Zvezdara, a sa godinama je taj naziv počeo da označava ceo jedan kraj Beograda,danas, jednu od najvećih beogradskih opština. Na glavnom ulazu se nalazi prilazno stepenište i trem sa stubovima iznad kojeg je napisano na latinskom: „Omnia in numero et mensura“ (Sve je u broju i merenju)

Akt o osnivanju Astronomske i meteorološke opservatorije potpisao je Ministar prosvete i crkvenih dela Kraljevine Srbije Milan Kujundžić 26. marta (7. aprila) 1887. godine, na inicijativu Milana Nedeljkovića, profesora Velike škole, koji je određen za prvog upravnika Astronomske i meteorološke opservatorije.
Nedeljković , 1. maja 1887. godine, počinje sa radom u provizornoj opservatoriji u zakupljenoj kući porodice Gajzler, na uglu današnjih ulica Svetozara Markovića i Vojvode Milenka. Ovde je Opservatorija radila do 1. maja 1891. godine, kada je preseljena u novoizgrađenu sopstvenu zgradu, današnju Meteorološku opservatoriju u Karađorđevom parku. U ono vreme zemljište Opservatorije obuhvatalo je ne samo današnji Karađorđev park, nego i mesto na kome se danas nalazi Dečja klinika. Zgrada prve Astronomske i meteorološke opservatorije sagrađena je u duhu romantizma, prema projektu arhitekte Dimitrija T. Leka, a po skici profesora Milana Nedeljkovića.

Nedeljković je bio na čelu Opservatorije od 26. marta 1887. godine do 30. januara 1924. godine sa dva kraća prekida. Tokom I svetskog rata Opservatorijom je upravljao okupacioni upravnik (1916 - 1918. god.). Pošto su prilikom bekstva iz Srbije u Prvom svetskom ratu Austrijanci odneli ili uništili sve instrumente, Milan Nedeljković, zahvaljujući svom ogromnom zalaganju i stručnosti, nabavlja u Nemačkoj na ime ratnih reparacija teleskope i prateću opremu za novu opservatoriju. Instrumenti koje je nabavio sve do nedavno su bili praktično jedina posmatračka baza Opservatorije, iako su neke Nemci odneli u II svetskom ratu, a neki manji nisu nikada ni montirani. Najveći od instrumenata, Veliki refraktor, bio je tada četvrti po veličini u Evropi.

Opservatorija je ubrzo postala Glavna meteorološka stanica odakle se rukovodilo meteorološkom mrežom na prostoru Srbije. Astronomska delatnost se svodila na nastavnički rad tokom kojeg su vršena osnovna posmatranja kao deo pokaznih i praktičnih vežbi za visokoškolce. Pod rukovodstvom Nedeljkovića za Opservatoriju se nabavljaju i prvi seizmološki i geomagnetni instrumenti čime je ova ustanova proširila delatnost.
Astronomska i meteorološka opservatorija od 1891. do 1924.
Danas je ova zgrada Spomenik kulture od velikog značaja, Bulevar oslobođenja 8

Posle Prvog sv.rata,potiče još jedna inicijativa Milana Nedeljkovića, a to je da se astronomska opservatorija izdvoji od meteorološke. Do tog odvajanja je i došlo ali tek pošto je Nedeljković, 1924. godine, u svojoj 67-oj godini penzionisan.

Nakon Milana Nedeljkovića na mesto direktora Astronomske opservatorije dolazi Vojislav Mišković. Sa njim počinje novo razdoblje u srpskoj astronomiji i cijom zaslugom Opservatorija je dobila lokaciju za izgradnju četiri zgrade na Velikom Vračaru na koti 253 i na površini od 42000 kvadratnih metara. Uz to su sledila i odgovarajuća sredstva u vidu 10 miliona dinara (oktobra 1929.). Projekat nove, savremene Opservatorije na Velikom Vračaru, čija je izgradnja trajala od 1929. do 1932. godine, izradio je češki arhitekta Jan Dubovi (1892 -1969. god.), kome je to bila i doktorska disertacija, odbranjena 1930. godine u Pragu.

Godine 1932. na površini od 4.5 ha sagrađene su sledeće zgrade:
Centralna zgrada sa podrumom (u kome je postavljeno 6 časovnika sa klatnom pod staklenim zvonom), prostorom za veliku biblioteku, kancelarijama, i krovnom terasom sa paviljonom tražioca kometa Zeiss 20/133 cm.
Paviljon Velikog refraktora Zeiss 65/1055 cm (tada četvrti po veličini instrument u Evropi)
Paviljon malog refraktora Zeiss 20/302 cm i dva fotografska durbina sa objektivima 16/80
Paviljon Zeiss astrografa 16/80 sa vizuelnim durbinom 11/128
Paviljon sa dva mala pasažna instrumenta Askania 10/100 i 8/80
Zgrada sa mehaničarskom i stolarskom radionicom i dva stana
Glavni ulaz sa dva stana
Zgrada rezervoara za vodu sa stanovima i spremištem
Astrogeodetski paviljon (završen 1949. godine) sa instrumentima: pasažni 10/100 cm Askania i zenit-teleskop 11/110 cm.
Zgrada sa 4 stana za astronome.
Nove zgrade Opservatorije otvorene su 1932. a sledećih godina su se montirali instrumenti. Tada počinje i realizacija prvih posmatračkih programa i službi Opservatorije, a od 1936. izlazi i bilten "Bulletin de l'Observatorie astronomique de Belgrade" (1992. menja naziv u " Bulletin Astronomique de Belgrade").

Tih godina Opservatorija beleži i prve značajne rezultate svog rada. Milorad Protić na Opservatoriji 1936. pokreće Službu posmatranja malih planeta i Sunca i u naredne dve decenije sam otkriva čak 33 asteroida što je u ono vreme bio podvig vredan svakog poštovanja.
Ali taj period u kome je Opservatorija krenula velikim koracima u ozbiljna istraživanja uskoro su zasenili tragični događaji koji su usledili na kraju treće decenije prošlog veka. Izbio je Drugi svetski rat.

U toku II svetskog rata na Opservatoriji se nalazi nemačka vojska a Vermaht dovodi svoje profesore koji popisuju instrumente kao nemačku imovinu i neke od njih (tražilac kometa i spektroheliograf) šalju u Nemačku. Na terasama upravne zgrade smeštene su protivavionske artiljerijske baterije, a biblioteka je pretvorena u oficirsku kantinu. Prilikom borbi za oslobođenje Beograda, teško su oštećeni centralna zgrada sa bibliotekom, zgrada rezervoara za vodu i paviljon Velikog refraktora. Posle rata započinje obnova, i već u prvim posleratnim godinama, ratna oštećenja na Opservatoriji su sanirana.

Vojislav Mišković ostaje direktor Opservatorije do 1954. uz jedan prekid od 1949. do 1951. kada je jedno kratko vreme direktor bio i Milutin Milanković.U periodu 1958-1959. godine Astronomska opservatorija dobija sredstva za podizanje tri nova posmatračka paviljona, jedne stambene zgrade, zgrade za društvene prostorije, nove portirnice, kao i zgrade za smeštaj kvarcnih časovnika. Kompleks Opservatorije je proširen sa 4.5 ha na 10.5 ha. Instrumenti koji su do tada još uvek bili u sanducima postavljaju se u tri novosagrađena paviljona: Veliki meridijanski krug, Veliki pasažni instrument i Veliki vertikalni krug (Askania Werke).
Paviljon Veliki refraktor pokretnog krova sa aparatom za posmatranje zvezda Cajs (Zeiss) 65/1055 cm, izgrađen 1932. godine (u to doba četvrti u Evropi).

1932.god

Od 1954. godine, kada je postala samostalna naučnoistraživačka organizacija, Astronomska opservatorija je isključivo finansirana iz budžetskih izvora, a finansiranje danas teče putem projekata.Danas na Opservatorija zapošljava preko 50 astronoma i drugih radnika. Mnogi su sa najvišim zvanjem u svojoj profesiji.

Grad je odavno opkolio Opservatoriju i ona se kupa u svetlosti pa se sa nje, sem Sunca, teško šta se može ozbiljnije posmatrati na nebu. Opservatoriji su preostala teorijska istraživanja pa se na njoj proučavaju nebeska mehanika, planetologija, dinamička astronomija, astrofizika, kosmologija i zvezdani i galaktički sistemi. Radi se, uči i dolazi do novih znanja. Ali jedna opservatorija ne može bez posmatranja.

Odavno je utvrđeno da je nebo nad planinom Vidojevicom u blizini Prokuplja, najtamnije i najpovoljnije za astronomska posmatranja u Srbiji i odluceno je da se tamo izgradi osmatracka opservatorija. U prvoj fazi izgrađena su dva objekta: smeštajni i posmatrački paviljon. Posmatrački paviljon, prečnika 6m, ima pokretnu kupolu i u njemu je smešten teleskop sa primarnim ogledalom prečnika 60 cm.

U drugoj fazi u okviru projekta Belissima, postavljen je robotizovani teleskop “Milutin Milanković”,
sa ogledalom prečnika 1,4 metra,koji je ujedno i vodeci teleskop na celokupnom prostoru jugoistočne Evrope, što vraca Srbiju u centar istraživanja u oblasti moderne posmatračke astronomije. Kontrola i nadzor teleskopa vrsi se u realnom vremenu preko interneta i ne zahteva posmatrače na licu mesta.

Finansijska sredstva za izgradnju završenih objekata i nabavku manjeg teleskopa (60cm) obezbedilo je Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije,
dok su sredstva za nabavku velikog teleskopa obezbeđena jednim delom od Evropske komisije kroz FP7 REGPOT projekat Belissima, uz značajno učešće Republike Srbije.

 

[Nina]

Biblioteka Astronomske opservatorije je najveća i najpotpunija naučno-stručna astronomska biblioteka u Srbiji. Fondovi biblioteke nude svim zainteresovanim korisnicima preko 5.000 knjiga i oko 100.000 brojeva periodičnih publikacija iz oblasti astronomskih i astrofizičkih istraživanja. Smeštena je u prostor, koji je tokom izgradnje današnje opservatorije na Zvezdari tridesetih godina XX veka, specijalno njoj namenjen.Nabavka stručne literature je počela već 1926. godine i traje kontinuirano sve do danas. Jedna od najstarijih knjiga u biblioteci je Elementorum UniversaeMatheseos, Tom III, Ruđera Boškovića štampana u Rimu 1754. godine. Osim nje, biblioteka poseduje i Kalendar Zaharija Orfelina, koji je štampan u Beču 1783. godine.

Vodeći međunarodni časopisi iz oblasti astronomije, kao što su Astronomy and Astrophysics, Astronomical Journal, Astrophysical Journal, Monthly Notices ili Astronomicheskiy Zhurnal, kupovali su se uglavnom redovno, neki od njih od samog početka izlaženja. Danas je većina ovih časopisa dostupna u elektronskoj formi preko Konzorcijuma biblioteka Srbije za objedinjenu nabavku (KoBSON). Većinu časopisa biblioteka Astronomske opservatorije dobija putem razmene. Svoja serijska izdanja Serbian Astronomical Journal i Publications of the Astronomical Observatory of Belgrade, opservatorija razmenjuje sa preko 180 astronomskih i naučnih institucija u zemlji i inostranstvu.

Astronomsko društvo Ruđer Bošković je jedno od najstarijih, najvećih i najopremljenijih astronomskih društava u jugoistočnoj Evropi.Ima korene u Akademskom astronomskom društvu koje su osnovali studenti astronomije Beogradskog univerziteta 22. aprila 1934. godine. Društvo je menjalo nazive, a od 1952. koristi današnji. Danas ima oko 500 članova i okuplja sve naše profesionalne astronome (oko 50) i većinu ljubitelja astronomije. U cilju popularizacije, stručnog usavršavanja članova i unapređenja nastave astronomije, Društvo štampa „Vasionu“, časopis za astronomiju, koji izlazi u četiri broja godišnje i organizuje aktivnosti na Narodnoj opservatoriji, koja je počela sa radom 1964. godine.

Istraživačka stanica Petnica, nastala 1982. godine, predstavlja jedinstvenu instituciju u Srbiji, ali i Evropi, koja se bavi naučnom, vanškolskom, edukacijom osnovnoškolske i srednjoškolske populacije i omogućava im da naprave svoje prve korake u nauci. Programski Istraživačka stanica pokriva skoro sve prirodne nauke, uključujući i astronomiju, veliki broj društvenih i tehničke nauke

 

[Nina]

STARI DVOR

Stari Dvor je reprezentativno zdanje u Beogradu, na uglu Ulice Kralja Milana i ulice Dragoslava Jovanovića, čiji je glavni ulaz iz Bulevara kralja Aleksandra.
Sagrađen je između 1882. i 1884. po projektu Aleksandra Bugarskog u maniru arhitekture akademizma XIX veka
Adresa: Dragoslava Jovanovića 2, Beograd 11000

Engleski putopisac Herbert Vivijen, koji je krajem XIX veka obišao Stari dvor, detaljno je opisao njegovu unutrašnjost: "S leve strane nalazi se otmena dvorana za balove, sa zidovima boje limuna i velikim belim lusterima od venecijanskog stakla, koji na državnim svečanostima prijatno blistaju, osvetljeni električnom svetlošću. Kada prođete kroz prostranu salu za prijeme, ulazite u dvoranu za bankete. U dvorani se sve blista: od parketa do izrezbarenog stola od mahagonija. Za sto može da sedne 60 zvanica. Stolice od kože imaju boju jesenjeg lišća. Pada u oči dobar ukus koji karakteriše svaku stvar, bila ona upotrebna ili služila samo kao ukras. Vaše divljenje još više privlače lepo izrezbarene tavanice koje su nasleđene iz turskog vremena i njihove mode"

Početak osamdesetih godina 19. veka bilo je vreme velikih promena u Srbiji. Posle dva teška rata sa Turcima, srpska kneževina je priznata kao nezavisna na kongresu evropskih sila u Berlinu 1878. godine.Iako je sticanje nezavisnosti izgledalo kao istorijski uspeh, Srbi su odluke Berlinskog kongresa dočekali sa razočarenjem jer nije dozvolio proširenje mlade države na sve krajeve koje je u ratu, uz velike žrtve, srpska vojska osvojila. Knez je zato trebao brz i veliki uspeh u unutrašnjoj politici. Uz pomoć novog pokrovitelja, Austrougarske, uspeo je da obezbedi pristanak evropskih sila da Srbiju proglasi za kraljevinu, a sebe za prvog srpskog kralja posle više od 500 godina. Uzdizanje države trebalo je da prati i uzdizanje njene prestonice, Beograda, koji je tada imao svega 50,000 stanovnika. Prvi korak na tom putu bila je izgradnja nove, raskošne zgrade dvora, koja je danas poznata pod imenom Stari dvor koji ima priblizno kvadraturu 40x40 metara.

Dvor je podignut na mestu gde se nalazio Konak, od 1842 godine je dom srpskih vladara sve do 1903. kada su u njemu ubijeni poslednji Obrenovici.
Porusen je godinu dana kasnije. Parcelu na kome je dvor podignut pola veka ranije kupio poznati srpski narodni prvak i političar Stojan Simić.

Kako se parcela nalazila na močvarnom tlu i van tadašnje male beogradske varoši, beograđani su sa podsmhom gledali na ovu kupovinu.
Nušić piše: “Beograđani su mu se smejali i nazivali ga budalom koja rasipa lako stečeno blago”. Podsmeh je zamenila zavist kada je Simić
parcelu i kuću koju je na njoj sagradio prodao knazu Aleksandru Karađorđeviću, koji je od nje načinio dvorsku rezidenciju.

Novo zdanje dvora projektovao je Aleksandar Bugarski, najveći srpski arhitekta 19. veka. Gradnja je započela 1881. godine. a kralj Milan se u svoju novu rezidenciju uselio 1884. godine. Po spoljašnjoj arhitekturi, zgrada predstavlja najlepše arhitektonsko ostvarenje u Srbiji 19. veka. Prvobitno zdanje su krasile dve velike kupole sa zlatnim krunama na vrhu. Bugarski je fasade oblikovao u duhu akademizma, sa ukrasnim detaljima preuzetim iz renesanse i baroka.

Najbogatije je ukrašena fasada prema vrtu. Na njoj se nalaze karijatide, ženske statue u dugim haljinama koje se upotrebljavaju umesto stubova na građevini.
Karijatide se nalaze u visini prvog sprata i ponavljaju se na fasadi okrenutoj današnjoj ulici Kralja Milana.
Fasade su bile omalterisane i obojene žutom bojom. Tri ugla zgrade završavala su se kubetima.

Centralno mesto u unutrašnjosti dvora zauzimao je središnji hol u kome je arhitekta predvideo zimsku baštu okruženu,
hodnicima sa tremovima u prizemlju i na galeriji, sa stepenistem koje je sruseno a nije obnovljeno.

Okolo su se nalazile ostale prostorije od kojih su najveće bile dvorane za prijeme i balove i trpezarija. U Starom dvoru se nalazila i biblioteka sa više hiljada knjiga i kapela u duhu pravoslavlja koja posle rušenja nije obnovljena. O unutrašnjoj dekoraciji dvora brinula se komisija u kojoj su se, pored arhitekte Bugarskog, nalazili i profesor Velike škole Mihajlo Valtrović i slikar Domeniko d’Andrea. Celokupna unutrašnja oprema dopremljena je iz Beča.

Zgrada koja je podignuta kao simbol uzdizanja Srbije i dinastije Obrenović bila je svedok koja vladavine kralja koji je zaslužan za njenu izgradnju. U njoj je kralj Milan Obrenović abdicirao 1889. godine u korist svog maloletnog sina Aleksandra Obrenovića. Od 1903. Stari dvor je rezidencija dinastije Karađorđević. Od 1919. do 1920. u njemu su se održavale sednice privremene Narodne skupštine, a sve do 1941. dvorske zabave i prijemi visokih gostiju. Dvor je dva puta oštećen, u Prvom svetskom ratu i bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. godine.

Po završetku Prvog svetskog rata dvor je popravljen, a veća adaptacija je izvršena 1930. godine. Sređivanje i preuređivanje Starog dvora po završetku Drugog svetskog rata trajali su sve do 1947. godine. Arhitektura je tom prilikom znatno izmenjena. Dvor je ostao bez dva kubeta prema bašti, a fasada prema današnjem Bulevaru kralja Aleksandra je potpuno izmenjena. Od tada su u dvoru Prezidijum Narodne skupštine, zatim Vlada FNRJ, Savezno izvršno veće, a, od 1961, Skupština grada Beograda

U Starom dvoru danas se nalazi nekoliko reprezentativnih salona nameštenih skupocenim nameštajem i ukrašeni umetničkim delika najvećih srpskih i inostranih autora. U Crvenom salonu pažnju privlače slika “Portret devojke” Đure Jakšića i faksimil pisma pape Jovana VIII iz 878. godine, najstarijeg pisanog dokumenta u kome se pominje Beograd. U Crvenom salonu je izložen i orden Narodnog heroja kojim je Beograd odlikovan 1974. godine.

U Žutom salonu se nalaze slike izuzetne vrednosti brojnih domaćih autora. Izložena su dela Save Šumanovića, Jovana Bijelića, Petra Lubarde, Miodraga Bate Mihajlovića,Ljube Laha, Jovana Zonjića, Peđe Milosavljvića, Petra Omčikusa i Vase Pomoršca kao i skulpture u drvetu Riste Stijovića.

Enterijer salona iz 19. veka uredio je Muzej grada Beograda u duhu vremena kada je Stari dvor nastao. U njemu se nalazi originalni nameštaj koji je koristila kraljica Natalija, supruga kralja Milana, delovi njenog porcelanskog escajga uvezeni sa zapada. Tu je i porcelanski tanjir sa krunom i kraljevskim inicijalima. Zidove krase portreti uglednih Beograđana iz 19. veka: vojvode Stevana Knićanina, trgovca Vula Bogdanovića, pesnika Jovana Jovanovića Zmaja.

U zgradi Starog dvora danas se nalazi Skupština grada Beograda.
U salonima Starog Dvora priredjuju se prijemi domaćih i stranih delegacija i uglednih gostiju iz zemlje i sveta, svečanu dodelu priznanja Skupštine grada, prijeme, bankete,balove, koncerte, promocije knjiga i druge kulturne manifestacije. Ostale prostorije su kabineti predsednika, potpredsednika i sekretara Skupštine grada Beograda,predsednika, potpredsednika i članova gradske vlade.

..

Pored Starog dvora deo dvorskog kompleksa na Terazijama čini i zdanje Novog dvora izgrađeno samo tri decenije kasnije

..

 

[☆Aždaha☆]

Jedna od najboljih i najkvalitetnijih tema od kad je Krste