Znamenitosti Beograda

[Nina]

CRKVA PRESVETE BOGORODICE

Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu, srpska je pravoslavna crkva, sagrađena na Zvezdari, na prostoru između Crvenog krsta, Đerma i Cvetka.
Pripada Beogradsko-karlovačkoj arhiepiskopiji. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

U periodu između dva svetska rata, zbog velikog priliva stanovništva, od 1921-1931 broj stanovnika Beograda se udvostručio, i javila se potreba za izgradnjom novih hramova. Područje od "Cvetkove mehane" pa sve do Crvenog Krsta nije imalo crkvu i pravoslavno stanovništvo je zahtevalo izgradnju pravoslavne crkve, obdaništa "Dom majke Jevrosime" i ženskog manastira. Tadašnji Patrijarh Dimitrije je odobrio fond za izgradnju, a posle njegove smrti, Patrijarh Varnava nastavlja projekat izgradnje. Radovi su završeni pre 1.oktobra 1933., i prvog dana hramovne slave, na Pokrov Presvete Bogorodice 14. oktobra 1933. godine, je vikarni Episkop Vikentije Vujić izvršio osvećenje crkve po blagoslovu Patrijarha Varnave.

Projekat pretvaranja postojeće industrijske zgrade u sakralni objekat poveren je arhitekti Momiru Korunoviću. Izvođač radova bio je Anton Sara, koga su u to vreme smatrali najboljim majstorom na Balkanu u oblasti zidanja hramova sa kubetom. Crkva je koncipirana kao građevina bazilikalne osnove sa horom, bočnim galerijama i četvorospratnim zvonikom iznad priprate. Sagrađena je u vizantijskom duhu, ali nosi i elemente romanskog stila, pre svega u arhitekturi zvonika.

Pravougaoni pevnički prostori, smešteni uz poligonalnu oltarsku apsidu na istoku, posvećeni su Sv. Antoniju i Sv. Petki. Prvobitni živopis i ikone na ikonostasu izradio je 1947. godine slikar Živorad Nastasijević, a živopis na oltarskom zidu ruski slikar Ivan Dikij 1933. godine. Sadašnji živopis i nove ikone na ikonostasu izveo je slikar Milovan Arsić iz Beograda, u periodu od 1967-1973. godine. Prema nacrtima istog autora izvedeni su 1967-1969. godine mozaici u timpanonima iznad sva tri portala. Svojim posebnim arhitektonsko-urbanističkim vrednostima crkva zauzima posebno mesto u stvaralačkom opusu arhitekte Momira Korunovića i predstavlja značajan arhitektonsko-umetnički poduhvat u godinama pred Drugi svetski rat.

Crkva i bliža okolina nisu bile oštećene tokom ratnih razaranja u Drugom svetskom rat
U njoj se nalazi ikona Presvete Bogorodice koja je kopija ikone Majke Božije iz Pećke Patrijaršije.

 

[Nina]

UMETNICKA LIVNICA PLASTIKA

Umetnička livnica "Plastika" u Beogradu, sa pokretnim dobrima u njoj koja su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja nalazi se na teritoriji opštine Stari grad, u gradu Beogradu, Carigradska ulica broj 23
Predstavlja jednu od najstarijih umetničkih livnica u Srbiji sa očuvanim autentičnim procesom proizvodnje. Podignuta uoči Prvog svetskog rata kao fabrika sapuna, potom adaptirana u automobilsku radionicu i livnicu, nakon Drugog svetskog rata, zbog konstruktivnih i tehničko-tehnoloških mogućnosti i postojanja livačkih peći, nastavila je rad kao umetnička livnica. Projekat prizemne fabrike sapuna izveden je najverovatnije prema predlošcima iz nemačkih tehničkih udžbenika. Usled promene proizvodnog procesa, nakon Prvog svetskog rata, izvedena je dogradnja i adaptacija fabrike, prema projektu jednog od najznačajnijih srpskih arhitekata Milana Antonovića. Tom prilikom za potrebe automobilske radionice dograđena je mala livnica sa livačkim pećima. Fabrička zgrada oblikovana je u duhu industrijskih objekata s početka prošlog veka, a njen spoljašnji izgled definišu standardni elementi romantičarskog izraza. Arhitektonskoj kompoziciji doprinose i lanterne u krovnoj zoni, posebno ona iznad topionice. Nakon Drugog svetskog rata, Udruženje likovnih umetnika Srbije (ULUS) otvorilo je u objektu umetničko-zanatsku radionicu za potrebe livenja i montiranja skulptura pod nazivom Umetnička livnica „Plastika”. Projekat adaptacije uradio je arhitekta N. Ristić u projektnom birou „Plan“, a radovi su izvođeni tokom 1953. godine.

Radi pokrivanja prolaza u kome se vrši montaža spomenika, produžen je krov fabričke zgrade, spajajući na taj način fabriku i prizemni objekat na delu iz Carigradske ulice. Zatim je izvršeno ukrupnjavanje prostorija kako bi se formiralo gipsarsko, voskarsko i peskarsko odeljenje, kao i odeljenja za čišćenje i montiranja skulptura. Potom je proširena topionica, na krovu je otvorena lanterna za odvod gasova i uređena je kranska staza, a nekadašnji stanovi u dvorišnom objektu adaptirani su u magacine. U spoljašnjoj arhitektonskoj obradi livnica je zadržala autentičan izgled.

U livnici je prvi put u Srbiji uvedena i jedino se ovde primenjivala tehnologija liva u vosku. Osim članova vajarske sekcije ULUS, svoje skulpture ovde su izrađivali najznačajniji srpski i jugoslovenski vajari Sreten Stojanović, Lojze Dolinar, Franjo Kršinić, Olga Jančić, Vida Jocić i mnogi drugi, a izliveni su i neki od najznačajnijih javnih spomenika i spomen obeležja, umetničkih skulptura i bista, brojni reljefi, plakete, priznanja i predmeti primenjene umetnosti, koji su trajno ubeleženi u istoriji srpskog vajarstva. Predmeti tehničke kulture (kranovi i kranske staze, peć (livački lonac) i bušilica) koji se nalaze u Umetničkoj livnici utvrđeni su za pokretna kulturna dobra.
Sfinga

Po Meštrovićevom modelu izradila livnica Plastika u bronzi,260 cm.
Čini se da je sfinga bila najzastupljeniji Meštrovićev motiv u vizuelizaciji ideje jugoslovenstva. Ona se pojavljuje u Paviljonu Kraljevine Srbije u Rimu 1911. zatim u konceptu Vidovdanskog hrama, potom na Spomeniku neznanom junaku na Avali, a dve skulpture sa ovim motivom nalaze se u okviru Dvorskog kompleksa. Još od Egipatske civilizacije sfinga je predstavljala solarni simbol, zaštitnicu univerzalne moći, simbol večnosti i mudrosti. Predstava tog mitološkog bića sa telom žene-lava i krilima često se sreće u periodu zenita secesije.

Sfinga je za Dvor KJ poručena 1933. kada najpre nastaje maketa sfinge u bronzi, a zatim i delo u mermeru namenjeno javnom prostoru dvorskog vrta. Sudeći po foto-dokumentaciji mermerna skulptura Sfinge stajala je u blizini Kraljevskog dvora, uz skulpturu Miloša Obilića. Oštećena tokom Drugog svetskog rata, mermerna Sfinga je 1957. godine zamenjena odlivom u bronzi koji se i danas nalazi na istom mestu u dvorskom vrtu. Pošto je originalni rad u mermeru bio oštećen, a pretila je opasnost od daljeg propadanja, KPR je odlučio da skulpturu ustupi Narodnom muzeju u Beogradu. Mermerna Sfinga je tada prebačena u vajarsku radionicu Venčačkog majdana u blizini Aranđelovca, kako bi se izvršila restauracija i gde je ostala do danas u parku Bukovičke Banje kao simbol grada

 

[Nina]

POZORNICA NA KROVU ZGRADE U BALKANSKOJ ULICI

Na vrhu zgrade u Balkanskoj ulici, preko puta hotela "Moskva" i odmah pored Terazijske terase, nalaze se ostaci misteriozne pozornice stare, po svemu sudeći, duže od jednog veka.
U svojoj dugoj i bogatoj, ali burnoj istoriji, Beograd je pretrpeo brojne promene. Nisu se menjali samo nazivi naselja i ulica, već su i mnogi objekti izgubili ili promenili namenu. Ima i onih koji su izmešteni, dok su neki u prošlosti kultni prostori danas potpuno zaboravljeni. Jedan od njih je i već pomenuta pozornica koja se nalazi u samom centru grada, a za koju je tek pokoji Beograđanin čuo. Realno, moguće ju je videti samo sa okolnih objekata, pošto je zavučena negde iza bivšeg bioskopa "20. oktobar". Ipak, njeni ostaci i danas deluju impozantno, a fotografije s kraja 20-ih godina prošlog veka otkrivaju svu njenu lepotu i moć, poput najpoznatijih antičkih građevina.

Prema nekim arhivskim spisima, prvi podaci o ovoj pozornici pojavljuju se još u periodu balkanskih ratova, zna se tek toliko da se tu nalazila letnja scena na kojoj su se izvodile predstave. Međutim, u nekim beleškama pored jedne stare fotografije zabeleženo je i ime Branislava Nušića. Moja je pretpostavka da je i ovo bila jedna od njegovih ideja koja je kasnije sprovedena u delo. On je, naime, želeo da sačuva stari Beograd sa modernim duhom Zapada, poput Paviljona Cvijeta Zuzorić, rađen baš po ideji Nušića.
Njen izgled je, po svemu sudeći, narušen tokom bombardovanja u Drugom svetskom ratu, da bi je zatim dodatno nagrizao zub vremena. Ipak, dugi niz decenija je bila u funkciji.
Veruje se da je sredinom prošlog veka ova pozornica predstavljala letnju scenu studentske organizacije "Indeks", dok se ona glavna nalazila u podrumu zgrade. Pored pozorišnih predstava, na krovu su se puštale i bioskopske projekcije, a tri puta nedeljno organizovane su i igranke. Studentska knjižica bila je ulaznica na krov.

U ovoj zgradi od 1946. do danas nalazi se i AKUD "Branko Krsmanović" koji je takođe bio korisnik ove pozornice, dok je kasnije bila jedna od glavnih džez i rok scena. Organizovane predstave i igranke za mlade. Stanari zgrade načuli su za priče o predstavama i igrankama na krovu, ali sa sigurnošću jedino potvrđuju da toga u poslednjih 30 godina sigurno nije bilo. Na pozornici sa koje se pruža jedan od najlepših pogleda na Beograd snimane su scene filma „Subotom uveče” iz 1957. godine, a nekoliko decenija kasnije i spot popularnih Partibrejkersa. Kompletna zgrada je, prema priči pojedinih stanara, trenutno u fazi restitucije, a terasi koja bi trebalo da bude zajednička svima već neko vreme zbog nerešenih komšijskih odnosa nemaju pristup. preuzeto iz Blica

 

[електрика]

Фантастично, нисам за ово знала.

 

[Nina]

DOM PORODICE PAVLOVIĆ

Dom porodice Pavlović nalazi se u Beogradu, u ulici Gospodar Jevremovoj 39 i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture
Krajem 19. veka Beograd napušta model orijentalne varoši sa krivudavim ulicama i sokacima koji su pratili konfiguraciju terena, i uređuje se prema principima evropskog regulacionog urbanizma, primenjen prvo na prostor Varoši u šancu, a zatim u ostalim gradskim zonama. Podižu se reprezentativna državna i dvorska zdanja, parkovi, verski i stambeni objekti u duhu srednjoevropske i zapadnoevropske arhitekture. Transformacija Dunavske padine zasnivala se na ortogonalnoj mreži približno jednakih veličina gradskih blokova. Nova ulična regulacija vršena je i duž Jevremove ulice kojom se trasiraju parcele pravilnog oblika, podižu se porodične prizemne zgrade nad podrumom i suterenom, čvrsto zidane u pečenoj opeci sa kapijom na bočnoj strani koja vodi u prostrano dvorište sa cvetnom baštom. Takva imanja pripadala su višem građanskom staležu čije su kuće gradili srpski arhitekti školovani u Beču, Pešti, Parizu i Minhenu, i koji su u tek oslobođenu Srbiju doneli duh moderne Evrope. Menjao se privatni prostor, enterijer je ispunjen evropskim nameštajem i akseosarima, što se posebno moglo videti u kućama uglednih Beograđana
Među prvim građanskim kućama u Jevremovoj ulici ,bila je kuća Koste i Anke Pavlović, podignuta 1882. godine. U to vreme bila je to jedna od najvećih parcela na Dunavskoj padini koju je Kosta, prvi upravnik niške varoši i načelnik ministarstva unutrašnjih poslova, kupio mirazom svoje supruge Anke rođene Aćimović. Pored njih, plac je kupio Ljuba Kovačević, profesor Velike škole i političar, i general i akademik Jovan Mijušković. Bila su to tri najveća placa u Jevremovoj ulici pošto je urađeno presecanje i uređenje kvartova beogradskih prema prvom urbanističkom planu Emilijana Josimovića. Kosta je na mestu upravnika grada Niša, 1878. godine, doneo Ukaz o organizaciji grada, i po dolasku u Beograd posebnu pažnju posvetio je uređenju ne samo sopstvenog doma već i ulice u kojoj živi, te je tako radio na sređivanju terena, rabadžije su na svojim kolima donosile zemlju sa Terazija kako bi poravnao nagib parcele sa ulicom, kaldrmisao je trotoar ispred kuće što se smatra prvim privatnim ulaganjima u infrastrukturu grada. Do Prvog svetskog rata bila je to mirna stambena ulica sa drvoredima bez skoro i jedne trgovačke radnje, sa prizemnicama koje odlikuje duh evropske arhitekture i stila života

Građena je postupkom karakterističnim za kraj 19. veka, opekom u krečnom malteru sa masivnim zidovima premošćenim plitkim pruskim svodovima. Spolja je bila oblikovana u klasicističkom maniru. Imala je pet soba i veliko predsoblje. U suterenskom delu bila je kuhinja i još jedno odeljenje. Kuća je u Prvom svetskom ratu oštećena, a potom obnovljena je 1927. godine kada je dozidan sprat sa mansardom prema projektu arhitekte Aleksandra Sekulića, skladno uklopljen u postojeći arhitektonski koncept objekta. Fasade su obnovljene jednoobrazno, u duhu akademizma sa dekorativnim elementima u vidu pilastera, konzola, venaca, i prozorskih okvira. Vertikalnost fasade postignuta je kamenim kvaderima duž ivica zgrade, središnjim rizalitom i prozorima koji su izvedeni u vidu vrata sa dekorativnom gvozdenom ogradom poput francuskog balkona. Glavni kolski ulaz, koji je iz vremena izgradnje, sastoji se iz dva slobodna stupca i gvozdene kapije. Ulaz u kuću je iz dvorišta na bočnoj fasadi. Sa dvorišne strane izvedena su određena proširenja prema projektu arh. Dragomira Tadića. Bašta porodice Pavlović proglašena je 2004. godine za jednu od najlepše uređenih bašti na Opštini Stari grad koja predstavlja pravu cvetnu oazu u centru Beograda.

Basta sa kamenom fontanom uokvirena je obodnim stazama od prepecene granitne cigle i kamenim plocama.Unutar dvorista je prava cvetnma oaza:brsljeni, ruze, perunike , bozuri, kaktusi, hibiskusi i jorgovani, drvo lipe, duda, smokve tresnje i dunje, samo su deo bogate baste na privatnom imanju u centru beograda.Najstariji clan ove baste je drvo drena, kao nemi posmatrac i svedok porodicne trdicije na ovom prostoru.

Bio je to period uspona Srbije iskreno okrenute ka Evropi.U kucama gradjanske elite okupljo se poznat i postovan svet.U salonima porodice Pavlovic koji su odisali evropskim duhom,estetikom i izgrdjenim ukusom, odvijali su se susreti Kraljevske porodice Karadjordjevic,rumunske princeza Ileana, britanska vojvotkinja Marina od Kenta, i dilomatskog kora, umetnika i vodecih intelektualaca poput Stojana Novakovica,Jovana Cvijica, Jevrema Grujica,Sime Loznica,Nikole Pasica,Milenka Vesnica,Mihajla Petrovic Alsa,Bete Vukanovic,Tome Rosandica, Ivana Mestrovica, Jovana Ducica, Milana Rakica i drugih.

Sin Anke i Koste Pavlovic Stevan presao je Albaniju i kao sekretar kraljevske vlade i pomocnik ministra inostranih poslova , orgnizovo prenos drzavne arhive i znacajnih nacionalnih vrednosti.Drugu sin,Stevan Pavlovic bio je pravnik i diplomata , nosilac zvezde Legije casti , guverner 77.distrikta Rotari Internesnal i predsednik drustva prijatelja Francuske , prevodilac i pesnik.
Na samom pocetku Drugog svetskog rata Stevan Pavlovic je odveden kao talac u logor na Banjici , najstariji unuk Koste Pavlovica, Kosta, odlazi u emigraciju u Englesku a drugi unuk Dobroslav biva uhapsen od strane Specijalne policije .Pod nemackom okupacijom u kuci je otvorena vojna kantina i javni klozet.

Nakon 1945.godine nastupio je tezak period za porodicu Pavlovic , jer je drzava imala drugaciji odnos prema predratnoj burzoaziji, njenoj imovini,njenom mestu u novonastalom socijalistickom drustvu.Porodica je ipak uspela da sacuva kucu u svom vlasnistvu.U potkrovlju kuce i dalje je bilo sediste najstarijeg likvnog udruzenja Lada gde su odrzavane redovne sednice na kojima su prisustvovali Petar Lubarda,Mihajlo Tomic,Cuca Sokic,Zuko Dzumhur,Vlada Velickovic i drugi.U prvim decenijama socijalizma redje ali dosledno porodicnoj tradiciji Pavlovici odrzavaju kontakt sa vodecim intelektualcima kao i clanovima kraljevske porodice Lindom i Djordjem Kradjordjevice.Porodica je deo svog blaga poklonila Narodnom muzeju,Galeriji Beljanski u Novom Sadu,veci deo biblioteke Sumadijskoj eparhiji u Kragujevcu a kolekciju ikona Matici srpskoj.U prizemlju kuc e u hodniku nalazi se podni mozaik sa uklesanim trobojnim cetvorolistom i godina 1882.

Početkom dvehiljaditih, u podrumu Doma, otvoren je Kulturni centar sa stalnom izložbenom postavkom koja predstavlja bogatu zbirku umetničkih i etnoloških predmeta i dokumenata šest generacija porodice Pavlović koju su činili, i dalje čine: diplomate, ministri, pravnici, prevodioci i umetnici. Zbirka obuhvata bogatu arhivu, stare fotografije sa posvetama, diplome, ordenje i ukaze, priznanja, delove stare gradske odeće, živopisne nošnje, arhaično pokućstvo i druge predmeti iz svakodnevnog života 19. i prve polovine 20. veka.

 

[Nina]

FABRIKA ŠEĆERA

Fabrika šećera je prvi objekat ove vrste u Beogradu. Izgrađena je između 1899-1901. godine kada je počela sa radom. Investitor je bilo akcionarsko društvo iz Nemačke, sa stranim kapitalom. Imala je mašinsku halu, sušaru, činovničke stanove i zgradu za radnike. U okviru rekonstrukcija u međuratnom i posleratnom periodu ugrađene su nove mašine i dograđen izvestan broj objekata. Sa stanovišta arhitektonskih vrednosti, pomenuti objekti predstavljaju standardne primere industrijske arhitekture sa kraja XIX veka u severnoj i srednjoj Evropi. Svojom arhitekturom izdvaja se centralni objekat, mašinska hala, koji je građen u fugovanoj opeci, sa karakterističnim bogen-frizom ispod krova.

Izgradnju fabrike omogućio je kralj Aleksandar Obrenović, na osnovu Zakona o potpomaganju domaće industrije iz 1898.
Na oglas o izgradnji si se javili zainteresovani iz Japana, Belgije, Engleske, Nemačke i Austrije.

Povlastice za proizvodnju šećera Srbiji su dobili investitori iz Nemačke: Alfred Hake, inženjer iz Magdeburga, Julijus Goldšmit, konzul i bankar iz Lugshafena, i Maks Vajnšenk, industrijalac iz Regenzburga, glavni akcionari velike fabrike šećera u Regenzburgu. Oni su u Beogradu osnovali preduzeće pod nazivom „Kraljevsko srpska povlašćena fabrika šećera u Beogradu, Hake, Goldšmit i Vajnšenk”.

Kao deo industrijskog kompleksa fabrika je bila jedan od centara sindikalne aktivnosti i okupljanja radnika u vreme najjačeg delovanja Srpske socijaldemokratske partije. Ostala je poznata po štrajku iz 1907. godine, koji je ugušen u krvi, nakon intervencije policije i vojske, a po nalogu Državnog saveta. Tom prilikom su smrtno stradala četvorica radnika, a više njih je povređeno.

Fabrika se nalazila u vlasništvu stranog kapitala od 1899. do 1918. godine. Međutim, zbog nerentabilnosti je proizvodni proces u fabrici zaustavljen 1902.

Tokom Prvog svetskog rata šećerana fabrika je teško oštećena. Nakon rata se nalazila pod upravom Ministarstva pravde sve do 1925. godine, kada je dobila naziv „Državna fabrika šećera na Čukarici”. Tokom bombardovanja Beograda 1941. godine, fabrika je ponovo oštećena, a za vreme povlačenja neprijateljskih trupa i opljačkana. Od 1945. godine do početka devedesetih godina 20. veka se nalazila u društvenom vlasništvu.

Godine 1948. je dobila naziv Industrija šećera i vrenja „Dimitrije Tucović”, u spomen na Dimitrija Tucovića, glavnog ideologa i vođe Srpske socijaldemokratske partije i jednog od organizatora velikog štrajka radnika fabrike 1907. godine. U krugu fabrike je 1952. postavljen njegov spomeniku. Bista je međutim do danas nestala, a namesto nje je do danas ostalo samo oskrnavljeno postolje.
Od 1969. godine fabrika je bila deo Poljoprivrednog kombinata Beograd (PKB). Šećer se u ovoj fabrici proizvodio sve do 1983. godine, posle čega je proizvodnja prebačena u Padinsku Skelu. Svi pogoni u fabrici, osim onih koji su pripali „Vrenju” su napušteni, deo opreme je prenet je u novu fabriku, dok je deo rasprodat.
Trgovinski sud u Beogradu je 2007. pokrenuo stečajni podstupak Fabrike i tada su svi zaposleni u fabrici dobili otkaz.

U delu kompleksa u blizini Ade Ciganlije delimično rade proizvodni pogoni „Vrenja”, preduzeća koje se nekada nalazilo u sastavu šećerane, a zatim je od nje odvojeno.

 

[Nina]

FABRIKA COKOLADE ŠONDA

Prvu prodavnicu čokolade u Beogradu, pa i u Srbiji, otvorio je 1905. godine Kosta Šonda

„On je od male radionice bombona stvorio veliku fabriku. Bio je tihe naravi i obično je stajao na pragu dućana posmatrajući prolaznike, držeći u šakama ćilibarske brojanice. Radnja mu je bila u Dubrovačkoj ulici, ispod Trgovačkog suda. Osnovao je fabriku čokolade, kakaoa i bombona na Jaliji. Izgradili su velike zgrade na sprat, kojima se prilazilo širokom ulicom sa drvoredima. Fabrika im je bila na dobrom glasu i neprestano je povećala svoj promet. U njoj su radili sinovi, a on je nastavio i dalje svoj bakaluk u Dubrovačkoj ulici.”
(iz knjige „Uspon Beograda”, Milivoje M. Kostić)

Prva beogradska i jugoslovenska fabrika čokolade, nalazila se u Ulici cara Uroša na Dorćolu.Tu je proizvedena prva čokolada u Srbiji, čuvena "Olga", za koju su svi koji su je probali tvrdili da je najbolja. Ovo je priča o porodici koja je proizvodila čokoladnu radost u kojoj se uživalo i van granica tadašnje Kraljevine Jugoslavije.

Nedelja, 1910. godine - Oglas za čokoladu "Olga"

Ova čokoladna porodična priča počinje u drugoj polovini XIX veka kada su braća Nikola i Konstantin Šonda odlučili da se dosele iz grčkog sela Klisure u Beograd. U to vreme, Beograd je iz orijentalnog prelazio u Evropski grad i za mnoge bio obećana zemlja. Bilo je to vreme kada se iz musavih opanaka preobuvalo u uglancane cipele. Mnogi ljudi iz različitih delova Evrope, dolazili su da rade u našu prestonicu u potrazi za boljim životom. Verovali ili ne, ljudi su birali između Amerike i Srbije. Braća Šonda su bili trgovci. Nikola je imao bakalsku radnju na Zereku, na uglu sadašnjih ulica Uzun Mirkove i Kralja Petra.

Prelomni trenutak u poslovnoj karijeri Konstantina Šonde bio je kada je dobio od države povlastice da započne fabričku proizvodnju kakaoa, čokolade i bombona, 1902. godine. Kosta Šonda je iskoristio poslednju priliku da po važećem Zakonu o pomoći domaćoj radinosti iz 1898. otvori fabriku, jer je zakon ukinut već 1903.
Uslov je bio da uloži 50.000 dinara, da fabrika bude podignuta u roku od godinu dana i da koristi domaće sirovine, ali i da radnici i njihove porodice budu osigurani. Na porodičnom imanju na Dunavskoj jaliji, na uglu ulica Solunske i Despota Đurđa, podignuta je prvo prizemna fabrika. Prvobitno zgrada je imala samo prizemlje a vremenom su dozidana još tri sprata i nalazi se i dan danas na istom mestu. Za direktora je postavljen Nemac Konrad Tajsen koji je veoma uspešno vodio proizvodnju i ostvarivao dobar prihod.

1930. godine - Jednostavna reklama "Šonda čokolada je najbolja", mogla se naći svakodnevno u novinama, često uz reklamu za neki drugi proizvod, što je ponekad dovodilo do zanimljivih zaključaka
Tako se Kosta Šonda izdigao iz mase trgovaca i počeo da se predstavlja kao industrijalac. Kao takav se pojavljuje i u spiskovima onih koji su dali dobrovoljni prilog siromašnima. Posle nekoliko godina, Kosta je upravljanje fabrikom prepustio sinovima od kojih je najstariji Mihajlo pokazao najviše trgovačkog duha. Kosta Šonda umro je 1910. godine. Te godine prizemna fabrička hala je proširena i imala je 35 stalno zaposlenih radnika.

Radnice iz nekadašnje fabrike Šonda (snimak iz 1932. godine)

Pod Mihajlovim rukovodstvom i uz saradnju s tehničkim direktorom Tajsenom posao je procvetao. O Šondonoj čokoladi se pričalo kao "najboljoj od svih čokolada". Kosta Šonda je kao "specijalitete za posluživanje" prodavao i čokoladne poslastice i praline. Savetovao je domaćicama da u kafu dodaju po jednu kašičicu kakaoa. Mihajlo Šonda je nasledio smisao za posao od svog oca i svoje proizvode izlagao u Parizu, Londonu, Rimu i Bordou. Zaradio je veliko bogatstvo, ali je bio i veliki dobrotvor i humanista. Braća Šonda pomagali su dom staraca i starica, davali novac za siromašne. Mihajlo Šonda je 1911. godine napravio boskop Koloseum , kasnije Zvezda na Terazijama. Isti filmovi koji su se gledali u Parizu, mogli su se videti i na Terazijama.

"Poznata domaća fabrika čokolade K. M. Šonda predala je Jugoslovenskom nogometnom savezu vrlo lep i ukusno izrađen pehar od čistog srebra. Ovaj pehar dobiće onaj futbalski klub koji u ovogodišnjem takmičenju za državno prvenstvo osvoji titulu prvaka. Pehar ostaje pobedniku u trajno vlasništvo, a predaće se na terenu odmah posle druge finalne utakmice." (Politika, 8. septembar, 1932. godine)

Politika, 1932. - Pehar Fabrike Šonda koji je dodeljen prvaku

Kako je u narodu fudbal već neko vreme bio popularan, Mihajlo je vrlo maštovito osmislio ovaj svoj poslovni potez. Iste godine, Mihajlo je došao na ideju da u omotu čokalada izdaje i sličice fudbalera, a te godine je štampao i album za sličice igrača, koje je prodavao uz svoju čokoladu. I tu je bio prvi!

Jedan od poduhvata fabrike Šonda, bio je i album sličica "Veliki rat",

U februaru 1941. godine, samo dva meseca pred početak Aprilskog rata, fabrika je prerasla u akcionarsko društvo. Novo ime fabrike je bilo "Fabrika kakaoa, čokolade, bombona, keksa, veštačkog leda i kvasca K. M. Šonda a.d." Članovi upravnog odbora bili su sva trojica braće i Mihajlov sin Konstantin. Ali, akcionarsko društvo nije bilo dugog veka. Fabrika koja je za 39 godina rada svoj novčani kapital uvećala 300 puta, već prilikom aprilskog bombardovanja 1941. doživela je značajno oštećenje. Konstantin–Koka Šonda, je kao stručnjak i posle rata radio u svojoj struci – u Ministarstvu industrije i prehrane i može se reći da je zaslužan za osnivanje mnogih jugoslovenskih fabrika slatkiša kao što su "Takovo" iz Gornjeg Milanovca, "Evropa" iz Skoplja, fabrika keksa i bombona u Sarajevu i druge.
Iako pehari nisu ni približno toliko skupoceni kao Šondin, danas teško možemo da zamislimo sportsko takmičenje bez pehara. Albumi sa sličicama fudbalera su, takođe, deo svakodnevnog života, ali onaj ko se prvi kod nas toga setio je upravo Mihajlo Šonda, koga slobodno možemo nazvati beogradskim kraljem čokolade. Mihajlo je poginuo u Drugom svetskom ratu kada je bomba pala na porodičnu kuću.

Porodica koja je toliko radosti donela Beogradu, nema potomaka, a sva imovina je posle rata nacionalizovana i skoro sva imovina porodice Šonda je konfiskovana. Ostavili su im samo jedan stan. Fabrika je konačno likvidirana 1952. godine. U zgradu nekadašnje fabrike čokolada uselila se Grafička škola a zatim Narodna radinost i stanari. Pre više godina ceo kvart sa zgradom otkupila je i preuredila Modna kuća “Mona”.

U Kosovskoj ulici u centru Beograda od skora se ističe zgrada na broj 5, gde je zasjala nova sveža fasada. Reč je o porodičnoj kući braće Šonda. Sagrađena je 1929. godine u stilu akademizma.

Ime Koste Šonde, tvorca prve fabrike čokolade u Srbiji, uskoro će nositi skver na uglu Ulica cara Uroša i Solunske na Dorćolu.

delovi teksta preuzeti sa: Radivoje Davidović “Stari Dorčol”, Blic i 011info

 

[Nina]

Prva Cokolada u Srbiji

Čokolada i čokoladne poslastice pojavile su se u Srbiji samo godinu dana nakon što je 1896. čokolada počela da se na jugoslovenskim prostorima pravi u manufakuri pri jednom manastiru u Brestanici (Slovenija, Krško), za potrebe manastira i okolnog stanovništva.

Prva industrijska čokolada pod imenom Roda, proizvodila se u Srbiji od 1924. u fabrici u Zemunu čiji je vlasnik bio Francuz Danijel Pešmažu. Bila je to treća čokolada na jugoslovenskim prostorima, posle one koja se od 1911. proizvodila u Zagrebu u fabrici Union (danas Josip Kraš) i od 1922. u Ljubljani (Gorenjka).

Fabrika u Zemunu je promenila nekoliko vlasnika, a danas je to fabrika Soko Štark ili samo Štark . Čokolada Roda je odavno postala Menaž.

Ali se čokoladna bananica koju je još 1938. smislio Franja Vaja, koji je čokoladno umeće učio u Mađarskoj i Slovačkoj, i dalje proizvodi po originalnom receptu.

Ubrzo posle čokolade Roda pojavila se još jedna čokolada, takođe sa ptičijim imenom. Bila je to čokolada Galeb koja se od tridesetih godina prošlog veka pa do danas proizvodi u Subotici, u fabrici koja se od 1946. zove Pionir.

 

[Nina]

CRKVA SV.ANTUNA PADOVANSKOG

Na jednom od obodnih vračarskih brežuljaka prema Zvezdari, u blizini Crvenog krsta, između ulica Bregalničke i Pop Stojanove, uzdiže se crkva neobična u Beogradu. Pri katoličkoj crkvenoj opštini – župi osnovan je 1925. godine samostan franjevačkog reda bosanske provincije. Crkva je posvećena Svetom Antunu Padovanskom, a izgrađena je između 1929. i 1932. godine u spomen 700 godina od od upokojenja. Sledbenik Svetog Franje Asiškog i veliki propovednik, jedan od najpoštovanijih zapadnohrišćanskih svetitelja, poreklom iz Lisabona, gde je živeo krajem 12. i u prvoj polovini 13. veka, počiva u italijanskom gradu Padovi. Projekat ove beogradske crkve izradio je istaknuti slovenački i srednjoevropski arhitekt kraja 19. i prve polovine 20. veka Josip Plečnik (1872–1957), učenik čuvenog bečkog arhitekte Ota Vagnera, kasnije profesor arhitekture na Univerzitetu u Pragu. Ideja o angažovanju arhitekte Plečnika potekla je od fra Josipa Markušića, a nakon projektantskog rada za franjevce u Sloveniji. Ceo koncept građevine prepušten je samom arhitekti.

Ova monumentalna kružna građevina (rotonda), impresivna po dimenzijama i formi, centralnim planom osnove i bojom, odnosno materijalizacijom – oblogom od opeke – predstavlja povratak na antičke uzore, početke hrišćanstva, na obrasce ranohrišćanske i ranovizantijske sakralne arhitekture, posebno na primere u Rimu, Carigradu, Solunu i Raveni (Panteon u Rimu, ranohrišćanske krstionice ili baptisterijumi, Crkva San Vitale u Raveni, Crkva Sergija i Vakha u Carigradu, Crkva Svetog Georgija u Solunu), kao i na kasnije srednjovekovne, renesansne i barokne crkve centralnog tipa.

Toranj-zvonik visok je 52 m, a crkva 25. Na vrhu je postavljen 3,70 m visok krst, izrađen od belog čelika. Zvonik je nagnut 42 centimetra u odnosu na samo zdanje i temelje, tako da predstavlja svojevrsnu malu atrakciju.

Nakon Plečnikove smrti 1957. godine, uputstva za dalju gradnju preuzeo je njegov učenik arhitekta Valentinčič.
Toranj je dograđen 1962. godine.
Nove orgulje nabavljene su 1966. godine.
Glavni oltar Svetog Antuna je u apsidi, sa bronzanom skulpturom patrona hrama koji drži malog Isusa Hrista, rad Ivana Meštrovića, postavljen 1935. godine.

Crkva Svetog Antuna, kao delo istaknutog arhitekte koji je u Beogradu ostavio jedinstveno delo posebnih i retkih arhitektonskih vrednosti, utvrđena je za spomenik kulture 2010. godine (Odluka, Službeni glasnik RS, br. 29/10).
(podaci o crkvi i slike skinuti sa neta)

 

[Nina]

ZGRADA TRECE BEOGRADSKE GIMNAZIJE

Zgrada Treće beogradske gimnazije se nalazi u ulici NJegoševoj 15, podignuta 1906. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja
1859. godine za vreme II vladavine kneza Miloša osniva se na Terazijama polugimnazija, popularno nazvana Terazijska polugimnazija.
1875. godine dobija nov naziv - Beogradska niža gimnazija.
1891. godine ukazom Ministarstva prosvete i crkvenih poslova Kraljevine Srbije dobija naziv Treća beogradska gimnazija.
1906. godine Treća beogradska gimnazija useljava se u novu, posebno za nju zidanu zgradu, živopisno zdanje u NJegoševoj 15.
Poznata je u jednom periodu kao Klasična gimnazija, a od 1963. Osma beogradska gimnazija.
Na glavnom ulazu Gimnazije nalazi se bronzana ploča sa ugraviranim natpisom.

Zgrada Treće beogradske gimnazije, podignuta je prema projektu arhitekata Dušana Živanovića i Dragutina Đorđevića,
odnosno prema istom projektu prema kojem je sagrađena i gimnazija u Valjevu dve godine ranije.

Zgrada je podignuta u potpunosti domaćim snagama i materijalom. Preduzimačke radove vodio je Vasa Tešić. Arhitektonsku plastiku, odnosno dekorativne i štukaturske radove izveo je tada poznati likorezac Franja Valdman. U svečanoj sali zidove je obrađivao Dragutin Inkiostri Medenjak, a plafon je slikama ukrasio slikar Paško Vučetić.
Zgrada je arhitektonski oblikovana u stilu akademizma.
Objekat ima prizemlje i sprat. Koncipiran je kao slobodna građevina, povučena prema ulici, sa osnovom u obliku ćiriličnog slova „Š“, koja obuhvata glavni podužni trakt sa naglašenim centralnim rizalitom i tri poprečna dvorišna krila od kojih je srednje znatno kraće. Obrada fasade zasniva se na strogo sprovedenoj klasičnoj simetriji. Središnji rizalit glavne fasade jako je naglašen karijatidama na ulaznom portalu, udvojenim stubovima na spratu, bogatom plastičnom dekoracijom prozorskih otvora kao i bronzanim poprsjima Dositeja Obradovića, Vuka Karadžića i Josifa Pančića, radovima poznatog vajara Petra Ubavkića.

Zgrada Treće beogradske gimnazije predstavlja najbolji, retko sačuvani primerak školske arhitekture svog vremena, prvi moderni školski ambijent u Beogradu,
koji je prevazišao dotadašnje prostorne uslove naših škola. Celokupno arhitektonsko rešenje označilo je progresivan skok u osavremenjivanju školskih potreba.

Ovu školu pohađale su brojne poznate ličnosti među kojima i Todor Mijušković, Stevan Sremac, Vladimir Titelbah, Nikola Vulić, Simo Matavulj, Živojin Mišić i Marko Murat.
Kao objekat koji u sebi inkorporira istorijske vrednosti razvoja školstva Beograda, zbog svojih arhitektonsko-urbanističkih vrednosti i kao autorsko ostvarenje značajnih arhitekata tog vremena, Zgrada Treće beogradske gimnazije proglašena za spomenik kulture 1964. godine, a za kulturno dobro od velikog značaja 1979. godine.

(koriscene slike sa sajta gimnazije)

 

[Nina]

FABRIKA HARTIJE MILANA VAPE

Osnivanje fabrike hartije bilo je aktuelno još tridesetih godina XIX veka zbog toga što je država imala velike troškove zbog kupovine hartije iz Austrije.
Međutim, proizvodnja je počela tek u prvoj deceniji XX veka. Osnivač fabrike bio je Milan Vapa iz Smederevske Palanke.

Srpsku fabriku za preradu hartije osnovao je 1905. sa Milenkom Markovićem i Glišom Andrejevićem. Bila je smeštena u staroj trošnoj zgradi preko puta kafane Proleće. 1907. se razišao sa ortacima, isplatio ih i postao jedini vlasnik. Zgradu na Kosančićevom vencu sagradio je 1910. godine i do početka Prvog svetskog rata u fabrici je bilo zaposleno oko 100 radnika. Prilikom austro-ugarskog bombardovanja zgrada je oštećena pa je Vapa na ime nemačkih reparacija dobio znatnu odštetu. Za potrebe smeštaja Narodne biblioteke ova zgrada je otkupljena od vlasnika 1921. godine. Posle radova na adaptaciji, veruje se po projektu Branka Tanazevića, 1925. godine Narodna biblioteka je useljena u renoviranu zgradu. U bombardovanju aprila 1941. godine potpuno je uništena. Novcem od odštete iz Prvog svetskog rata i kreditom dobijenim od Francusko-Srpske banke u kojoj je bio prvi klijent, Milan Vapa je kupio zemljište kod železničke stanice na Senjaku, danas Bulevar vojvode Mišića 10.

Izgradnja nove fabrike na 3600 kvadratnih metara sa sopstvenom električnom centralom i vodovodom trajala je od 1921. do marta 1924. godine. Godine 1937. fabrika je prerasla u akcionarsko društvo. Prestala je da radi početkom Drugog svetskog rata.
Dozvolu za izgradnju fabrike dalo je Ministarstvo trgovine i industrije u avgustu 1921, a gradnja je počela 17/30. septembra. Arhitekta je bio Karl Haniš, a radovima je upravljao Vladimir Bilinski. Svečano je otvorena u martu 1924. godine i bila je prva nova fabrika sazidana u Jugoslaviji posle rata. Spadala je u najveće fabrike toga vremena.

Fabrika je bila na odličnoj lokaciji podignuta uz savski železnički most,jedan kilometar udaljena od železničke stanice. Imala je sopstvenu insustrijsku prugu i kej za pristajanje brodova sa električnim kranom sa utovar i istovar robe. Fabrička zgrada je bila u osnovi nepravilnog pravougaonika, prostirala se na površini od oko 3.600 metara kvadratnih. U prostranoj fabričkoj zgradi nalazila su se sledeća odeljenja: kotlarnica, električna centrala, odeljenje glavne transmisije, holender sala, odeljenje za preradu krpa (sala za sortiranje i sala za kuvanje i pranje), odeljenje za mašinsku izradu hartije, sala za hlađenje hartije, odeljenje za sečenje, sortiranje i pakovanje hartije, mašinska radionica, magacin, laboratorija i odeljenje za ekspediciju gotove robe. Imala je najmodernije mašine uvezene iz Nemačke. Bila je povezana sa vodovodnom stanicom iz koje se snabdevala savskom vodom. Pažnja je posvećena i spoljašnjem izgledu, pažljivo su odabranim arhitektonski elementi te je ona predstavljala reprezentativno arhitektonsko zdanje.

Bila je prva sagrađena fabrika nakon Prvog svetskog rata i bila je veoma značajna za razvoj srpske privrede. Pokrenula je novu granu industrije i gotovo tri decenije bila je jedina fabrika papira u Srbiji. Jedno vreme je čak i izvozila papir što je za tadašnje vreme bila prava retkost.
Proizvodila je finu hartiju za pisanje, štampanje i crtanje, trgovačku i katastarsku hartiju, koncept hartiju, koričaru, hartiju za pakovanje i umnožavanje, mašinsku hartiju, fini luksuzni, kao i novinski papir

Milan Vapa umro je 1939.god u 63. godini zivota. Na celo upravnog odbora imenovana je njegova supruga,M ilica Vapa,koja je posedovala njaveci broj akcija.
Fabrika je povremeno radila tokom Drugog svetskog rata, a njene mašine su ostale neoštećene. Nakon rata počela je obnova zgrade koja je oštećena u savezničkom bombardovanju 1944. godine. Kao i sva preduzeća nakon rata, i ovo je prešlo u društveno vlasništvo. Fabrika je 1947. počela da posluje pod imenom „Beograd”. Tokom pedesetih godina prošlog veka, obustavljena je proizvodnja hartije u nekadašnjoj Vapinoj fabrici i premeštena je u industrijsku zonu na Adu Huju. Fabrička zgrada je tada dobila novu namenu, jer se u nju uselilo Preduzeće za međunarodnu špediciju i javna skladišta „Jugošped”. Fabrika hartije proglsena je za spomenik kulture..Predvidjena je izgradja hotela
( delovi teksta wikipedija, sllike sa neta )

 

[Nina]

DOKTOROVA KULA

Doktorova kula u Beogradu nalazi na bregu Guberevac na teritoriji opštine Savski venac. Smeštena je u ulici Kneza Miloša 103, a u njoj se danas nalazila Psihijatrijska klinika. Zaštićena je zakonom kao spomenik kulture od velikog značaja od 1965. godine.
Kao jedan od najznačajnijih spomenika iz doba Kneza Miloša Obrenovića, Doktorova kula je ujedno i prva i najstarija psihijatrijska bolnica u jugoistočnoj Evropi. Prva lekarski izveštaj, datira od 26.08.1861, a prva sačuvana istorija bolesti potiče iz 1880. godine, kada se u istoriji srpske medicine pojavljuje dr Laza Lazarević. Njegovo ime nosi današnja Klinika za psihijatrijske bolesti, a u njenom sastavu se nalazi upravo Doktorova kula.

Ovo zdanje podigao je 1824. doktor Vito Romita iz Italije, jedan od prvih lekara obnovljene Srbije. Bio je lekar velikog vezira i kneza Miloša, da bi 11 godina kasnije prešla u vlasništvo njegovog zeta, nadaleko čuvenog dr Silvestera Bartolomea Kuniberta.Doktor je svoju vilu okružio voćem, lozama i povrćem, čije je mladice naručivao direktno iz Italije. Beograđani su bili vrlo iznenađeni ovom zgradom koja se razlikovala od svih tadašnjih zdanja u gradu, kao i činjenicom da je izgrađena na mestu koje je tada bilo pusto.
Zbog svog oblika, spoljnih zidova od neobrađenog kamena i malih prozora u prizemlju u narodu je prozvana Doktorova kula. Zidana je od mešovitog materijala – kamena i opeke. Konstrukcija unutrašnjih zidova je drvena sa ispunom od opeke ili ćerpiča. Tavanice su drvene. Raspored prostorija je simetričan, s vestibilom u srednjem delu prizemlja i sprata. Visina i veličina prostorija ukazuju na uticaj srednjoevropske arhitekture.

Zgrada sjedinjuje u sebi odlike kule, konaka i palate i spada među prve veće objekte građene u Srbiji posle Drutog srpskog ustanka.
Doktor je u svojoj kući podučavao i kneževu mlađu ćerku Savku (Jelisavetu) italijanskom jeziku, kao i sviranju klavira. Već 1830. zgrada je bila predmet rekonstruisanja, za šta je bio angažovan Milošev neimar Hadži-Nikola Živković. U jednom trenutku veziru se zgrada u kojoj je živeo doktor učinila sumnjivom, jer je za to vreme bila veoma velika, i zatražio od kneza Miloša da je sruši. Italijan je povodom toga napisao pismo u kome je objasnio kako zgrada nije nikakvo utvrđenje, već da je to iskjlučivo privatno zdanje namenjeno stanovanju. Upravo ovim pismom je spasio svoj dom od rušenja.

Kula je na kraju prodata knezu Milošu, koji je ostavlja u nasledstvo knezu Mihailu Obrenoviću, da bi on tu 1861. osnovao bolnicu za duševne bolesti, odnosno kako se tada zvala Dom za s uma sišavše. U prvoj godini je imala pet pacijenata, a nakon pet bilo ih je 20.
Potreba za psihijatrijskom klinikom dolazi na javnu raspravu još 1837. kada je jedan čovek koji je ukazivao na znakove duševnog rastrojstva izvršio samoubistvo.
Do tada se većina ljudi hospitalizuje u manastirima ili kućama na obodu grada, koji su bili više azili.
Prvi pacijent Doma za s uma sišavše bila je Kata Radmanova, koja se nakon smrti muža odala prostituciji, zbog čega je bila javno osuđena na bičevanje. Nije mogla da istrpi torturu. Kasnije je pobegla iz bolnice.
Najpozatija dva stanovnika su dr Laza Lazarević, kao lekar, i Petar Kočić, kao pacijent, obojica hrabri i obrazovani ljudi, ali sa ličnim tragedijama. Kočiću je najveća želja bila da živi u slobodi, da samo izvesno vreme ne mora da gleda austrougarsku vojsku, ali je umro 1916. u bolnici dok je Beograd bio okupiran.

Iako su mu dva sina umrla od tuberkuloze ovde je dr Lazarević shvatao osnove neuropsihijatrijskih oboljenja, pisao svoje romane i pripovetke tokom neprospavanih noći provedenih sa usnulim pacijentima. Pravnik, lekar i pisac Laza Lazarević je preminuo u 39. godini života, takođe od tuberkuloze, a ova bolnica od 1971. nosi naziv Specilna bolnica za psihijatrijska i nervna oboljenja "Dr Laza Lazarević".
Pacijenti su u bolnicu dospevali isključivo po nalogu suda. U okviru kule je bio i paviljon za posmatranje, da se slučajno ne dogodi da je neko došao u duševnu bolnicu, a da je zdrav. Zbog nasledstva, na primer. Sličan objekat postoji i danas.

Inače, paviljoni su bili podeljeni na muški i ženski, smireni i uznemireni, prljavi i čisti (higijenski). Ukupno 21 paviljon oko Doktorove kule bio je smešten na 12 hektara zemlje, koliko je upisano u katastar 1965.
Doktorova kula je za vreme Prvog svetskog rata (1914 - 1918) bila jedino mesto gde austrougarska vojska nije ulazila, pa je dr Stojimirović krio mnoge značajne ličnosti.
Brojni Jevreji su u Drugom svetskom ratu su takođe tu skrivani, ali je Gestapo ,avgusta 1944. ušao u bolnicu i odveo ih u Jajince na streljanje.

Od osnivanja bolnice upotrebljavani su tretmani kapima opijuma, a neretko rakija i vino. Tek nakon toga su primenjivane insulinske kome - pacijenta stavite u hipoglikemiju (pad šećera u krvi) i on se smiri. Pet godina po osnivanju ove psihijatrijske bolnice dr Mladen Janković je uklonio sva nasilna sredstva u lečenju psihijatrijskih pacijenata.
Godine 1953. se pojavljuje prvi lek u psihijatriji - hlorpromazin (largaktil) i on je nađen tako što su rađena ispitivanja za alergije.

Doktorova kula je u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kategorisana kao spomenik kulture, odnosno kao "nepokretno kulturno dobro od velikog značaja". Zgrada koja je preživela mnoga razorna bombardovanja Beograda i ratove do danas nije revitalizovana. Započeti su radovi na rekonstrukciji 1998. godine, ali su prekinuti zbog bombarovanja i nikada nisu nastavljeni zbog nedostatka finansijskih sredstava.
Procene su da bi bilo potrebno tri do četiri puta više novca da se jedan od najstarijih beogradskih objekata dovede u red, nego da se sagradi nova zgrada.
Doktorova kula moze se posetiti u Noci Muzeja

 

[електрика]

Ау, ово нисам знала.

 

[Nina]

ZGRADA BIOSKOPA BALKAN

Davne 1896. godine u kafani “Zlatni krst” na Terazijama održana je prva projekcija filma predstavnika kompanije „Braća Limijer”, a premijeru na beogradskom platnu ,na zaprepašćenje svih ,došao je da pogleda ,kralj Aleksandar Obrenović.
Bioskopske sale postajale su mesta za razonodu i druženje, a vrhunac popularnosti doživele su u posleratnim godinama, kada ih je u Srbiji bilo preko 600.

Najveća ostvarenja srpske kinematografije prikazivana su u zdanjima koje uglavnom pamte samo stari Beograđani: ” Balkan”, “Moderni bioskop” na Trgu Republike, “Slavica” na Karaburmi, “Koloseum” koji će kasnije nositi ime “Zvezda”, “Takovo”, “Kozara”, “Voždovac”, “20. oktobar”. Legendarni glumci svoje prvence upravo su imali u nekim od ovih bioskopa, a buran kinematografski život prepričava se dan danas.

Zgrada bioskopa „Balkan“ podignuta je između 1867. i 1870. godine. Sastoji se iz tri posebne celine između današnjih ulica Makedonske, Braće Jugovića i Bulevara despota Stefana. Reprezentativna, akademski oblikovana građevina, bila je prvobitno namenjena hotelu „Bulevar“, koji je u to vreme imao 14 soba i bio hotel prve kategorije. Dnevna štampa o ovom zdanju tada je veoma puno pisala. Godine 1885. reklamira se čak kao hotel „sa elegantnim nameštenim sobama i elegantnim zimskim i letnjim salonom“. Dopisnik engleskog lista „Dejli Ekspres“ H. Vivijen prikazuje hotel 1896. godine kao beogradski mjuzik hol. U njegovim salama održavane su ozbiljne muzičke i scenske priredbe, a gostovali su i mnogi strani umetnici. Od kraja 19. veka u sali počinju da se daju i bioskopske predstave. Isto tako, na ovom mestu svoje predstave izvodio je i „Orfeum“, prvo srpsko vodviljsko humoristično-satirično društvo. Vremenom je zgrada i doziđivana, a kasnije zbog starosti postaje hotel drugog ranga.
Zgradu je počeo da zida Đorđe Pašona proizvođač alkoholnih pića, ali mu je vremenom ponestalo novca, pa je dobio zajam od Vanđela Tome, poznatog duvandžije. Kako je pozajmica bila velika, Pašona nije uspeo da je vrati, te je 1900. godine celo imanje prodao Vanđelu Tomi.

Godine 1899, svega tri godine posle prve filmske projekcije u Beogradu, u ovoj sali prikazan je prvi film.
U hotelu je, između ostalih, prikazan i film o venčanju Aleksandra Obrenovića sa Dragom Mašin 1900. godine. Deset godina kanije emitovan je i zvučni film „Hronomegafon Gomon“. Nakon toga, u hotelu je počeo da radi i stalni bioskop pod nazivom „Grand bioskop porodice Gomon“. Izuzev toga, mnogi događaji još vezuju se za ovu zgradu. Naime, iz kafane hotela krenula je 1903. godine i jedna od pet zavereničkih grupa, kada je izvršen prevrat u kom su ubijeni kralj Aleksandar i njegova žena Draga. Ista godina značajna je i za Radnički savez, što ukazuje tabla koja se danas nalazi na ovom zdanju. Na njoj piše: „U ovoj zgradi održani su osnivački kongresi Srpske socijaldemokratske partije i glavnog Radničkog saveza 2. avgusta 1903. godine. U njoj su održani i kongresi 1904, 1907, 1908, 1909, 1910. godine“. U hotelu su, međutim, jedno vreme boravili i poznati književnici Jakov Ignjatović i Gustav Matoš.
U zgradi današnjeg bioskopa „Balkan“ radila je od 1909. do1911. godine Beogradska opera pod rukovodstvom Žarka Savića, zbog čega je i čitav hotel postao poznat pod nazivom „Opera“.
U sali hotela tada predstave je davala prva opera u Beogradu. Izvodile su se opere „Prodana nevesta“ Bedžiha Smetane i „Knez Ivo od Semberije“ Isidora Bajića, kao i opereta „Baron Trenk“ Srećka Albinija. Opera je prestala sa radom već 1911. godine. Posle Prvog svetskog rata na ovom mestu otvoren je stalni bioskop „Opera“, u kom su prikazivani uglavnom kaubojski i avanturistički filmovi. Današnji naziv „Balkan“ dobija 1928. godine.

Zgrada bioskopa „Balkan“ predstavlja svedočanstvo kulturnog, urbanog i arhitektonskog razvoja Beograda tokom druge polovine ХIХ veka. Danas ima status spomenika kulture

Bioskop „Balkan“, koji je zatvoren 2010. godine, biće pretvoren u multifunkcionalni, višenamenski prostor sa fokusom na organizovanje filmskih projekcija, a investitor je najavio da će bioskop biti otvoren na jesen 2020. godine.Za sada je uradjena spoljna fasada i delimicno unutrasnji prostor

 

[Nina]

HOTEL MAŽESTIK

Hotel „Mažestik“ se nalazi u Beogradu, na teritoriji opštine Stari grad, u ulici Obilićev venac 28.
Podignut je 1937. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Smatra jednim od simbola Beograda. Hotel je prva art deko zgrada ove vrste u glavnom gradu koju je projektovao arhitekta Milan S. Minić,a koji je bio ne samo projektant i izvođač radova, već i vlasnik objekta. Ovaj vrsni arhitekta je posle Drugog svetskog rata, kada je hotel nacionalizovan, nastavio da živi na šestom spratu, gde su mu nove vlasti ostavile mogućnost da ostane.
Hotel sačinjavaju dva objekta, projektovana za ovu namenu, koja formiraju jedinstvenu funkcionalnu celinu. Prvi izgrađeni objekat podignut je 1936, a dograđen 1940. godine, na parceli koja u odnosu na prvu stoji pod pravim uglom.

Pasaz izmedju Obilicevog venca i Kosmajske ulica 1930 g.

Zgrada hotela „Mažestik“ je sinteza arhitekture, likovne i primenjene umetnosti, što se ogleda i u oblikovanju fasada i obradi enterijera.Ima podrum, prizemlje, galeriju i šest spratova. Zidan je u masivnom konstruktivnom sklopu, sa nosećim zidovima od pune opeke i armirano-betonskim, horizontalnim i vertikalnim serklažima. Krovna konstrukcija sale je armirano-betonska školjka sa kružnim prstenom koji prihvata obodna rebra. Centralno formirana kružna površina zastakljena je staklenim prizmama preko kojih sala dobija i prirodno osvetljenje. Krovnu konstrukciju sale nosi niz stubova kružnog preseka, koji su locirani uz masivni kružni zid.

Smešten u središtu centralne pešačke zone, Hotel Majestic je okružen mnoštvom restorana, barova, prodavnica, muzeja, kao i mnogobrojnim znamenitostima kao što su Narodno pozorište i Kalemegdanska tvrđava kao i glavna ulica Knez Mihailova, najveća pešačka zona u Beogradu.Hotel poseduje 83 sobe i 7 apartmana, uključujući i 2 mini apartmana.

Osnova prizemlja, 1936

Jedan od sacuvanih snimaka pre Drugog svetskog rata je fotografija tamnoputog, mladolikog liftboja.
Ovaj hotel imao je, u skladu sa ondašnjim svetskim trendovima, posebnog momka koji je upravljao komandama u liftu, sto je bila beogradska atrakcija.

Pre Drugog svetskog rata ovaj hotel je bio luksuzno stecište elite, pa je imao svoju pekaru, posebne akvarijume sa slatkovodnom i morskom vodom, restoran sa pokretnim krovom.
Prilikom jedne rekonstrukcije šezdesetih godina napravljena je greška i zatvoren je pokretni krov.

Sala hotela „Mažestik“, kao i bašta ispred zdanja mogli bi da ispričaju beogradsku posleratnu istoriju. Kako je pisao Momo Kapor, „u uglu jedna grupa gostiju svaki dan je ritualno nanovo osvajala Prozor, Kupres, prelazila Sutjesku i Neretvu, i istrajno vodila bitke Drugog svetskog rata, dok bi u drugom kraju sedele najzanosnije Beograđanke i najlepše gošće ovog grada“

Neke od poznatih licnosti koje su odsedale u Mazestiku bili su : Elizabet Tejlor i njen tadašnji muž Majkl Tod,Alen Delon, umetnici iz Mulen Ruza,Danilo Kiš, Momo Kapor, Dobrica Ćosić, zatim glumac Voja Mirić, fudbaleri Laza Radović i Fahrudin Jusufi, Peko Dapčević svraćao je sa suprugom Milenom, Harlem Globtrotersi,kao i fudbaleri Mančester junajteda 1958. godine. Posle remija sa Crvenom zvezdom, kada je rezultat bio 2:2, engleski sastav je odleteo za Minhen, gde je doživeo avionsku nesreću u kojoj je većina tima stradala.

 

[Nina]

DOM DRUSTVA CRVENOG KRSTA

Crveni krst je osnovan u Ženevi 1863.g. kao Internacionalni komitet za pomoć ranjenicima. Amblem udruženja je bio crveni krst na beloj zastavi (suprotno od švajcarke zastave).
Srpsko društvo Crvenog krsta, osnovano je 6. februara 1876. godine. Inicijativu za osnivanje pokrenuo je dr Vladan Đorđević, a za prvog predsednika izabran je mitropolit Mihajlo Jovanović.
Sedište Crvenog krsta Srbije nalazi se na istoj adresi u Beogradu od 1879. godine. Plac za gradnju doma Crvenog krsta je besplatno ustupila kneževska Vlada
U godini osnivanja, Srpsko Društvo Crvenog krsta okupilo je oko 2000 članova i osnovalo je 35 pododbora u zemlji. Kneževina Srbija je, na inicijativu Srpskog Društva Crvenog krsta, potpisala prvu Ženevsku konvenciju 1876.godine. Crveni krst Srbije danas deluje kao organizacija sa kontinuitetom međunarodnog priznanja u neprekidnom trajanju od 1876. godine

Kneževina Srbija visoko je cenila zalaganje Društva u pomoći ljudima, a osnovni zadatak tadašnjeg Crvenog krsta bio je pomoć vojnom sanitetu. Knez Milan Obrenović odlikovao je predsednika Crvenog krsta Velikim krstom Takovskog reda, a 11.juna 1876. godine Međunarodni komitet Crvenog krsta priznao je Srpsko društvo Crvenog krsta. Kao siguran oslonac u ratovima i drugim nevoljama, Srpsko društvo Crvenog krsta dobija od Kraljevske vlade, zakonom iz 1896. godine naročite povlastice. Po tom zakonu društvo je autonomno a njegov amblem, crveni krst na belom polju, zaštićen je od svake zloupotrebe. Srpsko društvo Crvenog krsta dobija i povlastice na železnici i pravo da se besplatno služi poštom i telegrafom za svoju prepisku. Stvari koje mu stižu iz inostranstva oslobađaju se carine. Isto tako Društvo se oslobađa svih taksi kod zemaljskih vlasti.

Društvo je 1920.godine imalo 40 pododbora i oko 30.000 članova. U to vreme veliku pomoć narodu preko Crvenog krsta, pružali su naši iseljenici. Srpsko društvo Crvenog krsta održalo je 25.decembra 1921.godine svoj poslednji godišnji skup i svoje tekovine prenelo je na svog naslednika – Društvo Crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Crveni krst je i kasnije menjao ime i zavisnosti od imena države u kojoj je postojalo. Tokom drugog svetskog rata Društvo je delovalo pod imenom Društvo Crvenog krsta Kraljevine Jugoslavije, a krajem 1944.godine u svim republikama osnovani su glavni odbori Crvenog krsta. U periodu raspada bivše Jugoslavije, Crveni krst Srbije nastavio je da ostvaruje svoje zadatke zbrinjavajuci veliki broj izbeglica i raseljenih, distribuirajući pomoć od međunarodnih donatora, uglavnom od Međunarodnog komiteta Crvenog krsta, Međunarodne Federacije društava Crvenog krsta i Crvenog polumeseca, Visokog komesarijata za izbeglice Ujedinjuenih nacija, od Svetskog programa hrane, Humanitarnog biroa Evropske unije i nacionalnih društava i donatora koji su pružali pomoć tokom devedesetih i početkom ovog veka.

Dom je sagrađen 1879. godine po projektu Aleksandra Bugarskog, jednog od najvećih srpskih arhitekata XIX veka. Dva sprata i mansarda dozidani su između 1925. i 1927. godine. Zgradu je podiglo Društvo srpskog Crvenog krsta za svoje kancelarije i magacine, koji su u ratu pretvarani u bolnicu.
Slikarka Nadezda Petrovic koja je bila dobrovoljna bolnicarka sestra u

Skupština Republike Srbije 2005.godine usvojila novi Zakon o Crvenom krstu. Zakonom su definisana javna ovlašćenja koja je država poverila Crvenom krstu: motivacija dobrovoljnih davalaca krvi, obuka građana u prvoj pomoći, priprema za nereće i delovanje u nerećama, pomoć socijalno ugroženom stanovništvu, traženje nestalih.

Dom društva Crvenog krsta nalazi se u Siminoj ulici br. 19, u Beogradu. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

 

[Nina]

KUPLERAJI U STAROM BEOGRADU

Prvi pisani zapisi o prostituciji datiraju iz vremena 4.000 godina pre Hrista . Najstarija javna kuća kod koje su sačuvani podaci bila je u gradu Uruku u Sumeriji.
Srbija po ovom pitanju nije zaostajala za svetom iako nema pisanih tragova od samog zaceca prostitucije. Prvi pisani tragovi o prostituciji u Beogradu potiču iz XIX veka. "Crveni fenjeri" najpre su se upalili u Zemunu u Ulici Ribarskoj. Kad su se preselili u Beograd zasvetleli su na Dorćolu u Vidinskoj i u Ulici Cara Dušana, a zatim i u drugim varoškim kvartovima.Bordela je najviše bilo u Savamali .Današnja galerija "Manakova kuća" bila je jedna od prvih beogradskih harema i poznato leglo kurtizana, a iz policijskih izveštaja o racijama se vidi da je prostitutki bilo i na Vračaru i u Terazijskom kvartu.

Oni koji su hteli da prođu jeftinije, "prodavačice ljubavi" tražili su gde i danas, ispod Zelenog Venca i blizu takozvanog "Picinog parka" kod Ekonomskog fakulteta.
U pocetku prostitucija je bila ilegalna.Stav države prema prostituciji u Srbiji nije se menjao vekovima, a devojke koje su se njome bavile bile su kažnjavane i proterivane. Ipak, "zanat najstariji" ništa nije moglo iskoreniti. Sredinom XIX veka, vlasti su pokušale da nešto promene legalizujući pojavu.
Svake nedelje, utorkom i petkom grupa devojaka pod punom večernjom opremom, sa mnogo šminke, kovrdžanim ili ispeglanim punđama, pod pratnjom žandara šeta ulicama Beograda ne obazirući se na pogrdne povike i dobacivanja uzornih žena. One su prostitutke i idu na redovni lekarski pregled.
Ministar "vnutrenih dela" je 10. decembra 1871. godine, pod brojem 10072, po Knjaževini razaslao raspis "javni rad bluda i bludionica". Tada je u Beogradu počeo da radi prvi bordel (kupleraj) ubrzo u narodu prozvan "zavod za ljubav". Pisalo se i o ekskluzivnim kurtizanama koje su iz austrogarskih zemalja dolazile na dvonedeljno gostovanje u Beograd.

Tada je u Beogradu najbolja zabava bila u takozvanim mahalama koje su postojale na obodima varoši, mada naravno bez jasnih granica među njima; te mahale, bile su sastavni delovi grada kao i svi drugi, samo što su bile nešto drugačije ustrojene.
Bukurešt-malu koja se nalazila na pristaništu, a koja je bila načičkana kućercima od blata sa slamnatim krovovima pod kojima su se točili rakija i vino, a ponekad nudilo i prenoćište i bila je epicentar noćnog života tog starog Beograda: naprosto je vrvela od mehana, krčmi, gostionica i od "hrđavih žena" koje su tu dolazile iz svih delova Srbije, "trbuhom" za hlebom.
Ostao je zapis o njima, koji kaže da "dođu u našu malu i tamo se poznadu sa Turcima i šnjima vratove lomidu". Podsetimo, Turci su u Beogradskoj tvrđavi bili smešteni sve do 1867. godine.

Posebno su na zlom glasu bile izvesne "nevaljale žene" Joka Šabčanka, Maca Šabčanka i Marija Vlahinja koje su stanari iz blizine hteli da "istrebe" ,barem su to tražili od kneza Miloša Obrenovića, i još dodali da bi trebalo da se opomenu "bećari koji besposleni po mehanama hodaju i bekriluk i bludodjejanije provode".
Vlast je krenula u progon, bilo je tu pretnji, batina, izgnanstava, čak su izvesne Velika i Stanica udavljene bacanjem u Savu, ali se vrlo brzo sve vratilo na staro, zbog čega je Bukurešt-mala krajem 1830. godine porušena.
Jula 1830. godine u Srbiju je stigla i neka 19-godišnja Nesiba (na arapskom: plemenita), verovatno Turkinja, koja se u manastiru Rakovica pokrstila u Katarinu (na grčkom: čista) i počela da se bavi prostitucijom na Dorćolu, nakon što joj je knez Miloš vratio stvari koje su joj oduzele turske starešine na pristaništu.
Uskoro je, međutim, morala da ide na sud u Kragujevac jer ju je žena jednog krojača optužila da je "rospija" kod koje njen muž ostavlja celu platu; knez Miloš ju je prepoznao i oslobio, ali se nije popravila pa je kasnije proterana u Smederevo, gde je, verovatno, nastavila sa onim što najbolje ume i zna.
A nastavile su i vlasti da se rvu sa tom aždajom bluda i razvrata, kako su najbolje umele i znale.
Zabranjena su okupljanja na otvorenom koja su se završavala "pevankom i vriskom", bilo je zabranjeno psovati, nije se smelo ni pomisliti na sramotne pesme i crteže, zabranjena su bila i "smešanija", odnosno mešanje muškaraca i žena koji nisu u braku; ako bi ti potonji bili uhvaćeni na delu, morali su da se venčaju ili da se suoče s kaznom.

Bludnice sa decom su imale šansu da se pokaju, ali svi ostali koji su bili umešani u prostituciju nisu: policija je redovno vršila racije po kafanama, pa su prostitutke i podvodači rđavo prolazili, uz pisane policijske izveštaje koji danas zvuče komično, poput onoga da je žena "kurvanjski svoj život provodila", uz priložene dokaze kao što su "gaće od svile sa zlatnim širitom".
Nesrećna Babika Vlahinja sa Dorćola je morala, recimo, da se suoči sa "dvanaest sati apsa i deset kamdžija", to jest, udaraca bičem. Muškarci su dobijali po dvadeset pet udaraca štapom po "debelom mesu", odnosno po turu.
Medjutim, sve je to bilo bez efekta. Prostitucija se širila nezadrživom brzinom, a i viđeniji varošani nisu mogli da odole čarima neverstva. Samo što su oni išli kod najboljih prodavačica ljubavi i plaćali od pet do dvanaest groša; velika suma ako se ima u vidu da je 1836. godine za jedan groš moglo da se kupi deset jaja ili litar rakije.

Epicentar elitnog "kurvarluka" se izgleda već tada preselio na Dorćol gdesu radile sređene "javne ženske" koje su tražile višu cenu; izgleda da u tu grupu spada izvesna Kata koju su prozvali Šugava, a koje bila lepotica i miljenica Vuka Karadžića (budimo realni, sve su širile polno prenosive bolesti, i često šugu).

Ipak, glavna tačka dobrog provoda bila je u Savamali u koju su se slivali trgovci i špekulanti, uvek u pratnji "devojaka". Tu se odigralo i jedno ubistvo koje je potreslo ondašnji Beograd, kada su Turci došli da uhapse jednog od svojih zbog toga što je išao "na kurrve", ali su greškom upucali i "kurvu".

Komšije su joj digle spomenik, a ceo događaj je opisan reljefom na kojem su bili prikazani bog Mars i boginja Venera; nažalost, nije preživeo bes moralnih gromada i čistunaca, pa tako danas ceo svet misli da je Amsterdam taj koji je prvi u Evropi podigao spomenik jednoj prijatelji noći, a ne zna da je Beograd to uradio barem 150 godina ranije.

Elem, uskoro su kazne dodatno pooštrene pa su tako sada prostitutke i podvodačice išle na robiju od deset do trideset dana, a ako bi prenele polnu bolest onda su plaćale i "vidarinu".

To nije dugo potrajalo; krenule su industrijalizacija i urbanizacija, ljudi su se rojili u gradove, mnogo devojaka je iz unutrašnjosti dolazilo da konobariše pa završavalo na stranputici, i gradske vlasti su digle ruke od borbe koja je ionako unapred bila osuđena na propast: 1871. godine napokon je dozvoljeno otvaranje javnih kuća, da bi se prostitutke prebrojale i da bi se sprečilo širenje polnih bolesti.

Sada je već Dorćol počeo da preuzima primat od Savamale i što se opšteg broja bordela tiče; najviše ih bilo u gornjem delu Dušanove i današnje ulice Džordža Vašingtona, koja se tada zvala Vidinska.

Za vlasnicu jednog od njih, Mariju Lordovicu, govorilo se da je "gotovo svu generaciju Beograđana propustila kroz svoju radnju"; znamo i za Branislava Drugog i njegovu suprugu "Buvinicu", kao i za Đoku Sofijanca, kojeg su tako prozvali jer je šest godina živeo u Sofiji.
Dorćolci su se, razume se, bunili i tražili da se kupleraji zatvore jer se narod sablažnjava, ali i brate mili terevenče do ranog jutra. Ali, do Prvog svetskog rata stanje je ostalo nepromenjeno.

Prostitutke su i same imale primedbe na podvodače: te da ih neisplaćuju, da ih iskorišćavaju, da ih odgovaraju od lekarskih pregleda. Njihove koleginice koje bi iz Beča dolazile na dvonedeljna gostovanja su potvrđivale da je Zapadu skroz drugačije i da su uslovi mnogo bolji.

 

[Nina]

Oko 1900. godine, međutim, uveden je sanitetsko-policijski nadzor za žene koje su u tom zanatu, i dozvoljeno im je da se prijavljuju pod drugim zanimanjima, recimo, kao sobarice, kuvarice, kasirke, da ne bi bilo zabeleženo šta stvarno rade i da bi se motivisale da dođu.

Zbog slabog odziva policija je morala da ih juri, a ako bi ih uhvatili dobijale su zabrane izlazaka na javna mesta poput pozorišta, igranki i parkova, boravka na ulici posle zalaska Sunca, primanja maloletnika i šegrta, hodanja gradom u "neobično bezobraznom odelu", vožnju u otvorenim kolima, stajanja na vratima i prozorima. Sve tako neke besmislice.

Uglavnom, ako to prekrše, plaćale su kaznu od 120 dinara ili su išle u zatvor na 20 dana, a ako ponove prestup - na prinudni rad. Simptomatično je što mušterije nisu odgovarale.

U Beogradu koji je tada brojao 60.000 stanovnika bilo je čak 10 bordela i 120 "javnih ženski". Što je priličan broj. Bili smo dosta dekadentni u to vreme.

Portret prosečne beogradske prostitutke bio je da ima oko 20 godina, da obično boravi dve-tri godine u kafani, da je podvodač drži poput robinje, i da je brzo izbacuje zbog velike potražnje za "taze espapom" (espap je roba za trgovinu).

Nakon Velikog rata bordeli su neko vreme bili zabranjeni, ali samo neko vreme, pošto su vrlo brzo ponovo otvoreni jer su iako "nepoželjni" bili "neizbežni".

U knjizi "Prodavačice tela i tajna prostitucija u Beogradu" iz 1928. godine navodi se da je u gradu bilo čak 80 kupleraja, od kojih su neki bili javni a neki tajni, a opisane su i demimontkinje koje su usluživale po nekoliko imućnih muškaraca u zamenu za pare i skupe poklone.

Za većinu prostitutki je, razume se, sve bilo kao i pre: užasno. Dok su se vlasnici bordela i podvodači bogatili, one su živele u užasnim uslovima. Gazde su im naplaćivale sve, od hrane preko smeštaja do pranja rublja, i one su praktično radile ni za šta, i svakim danom bile u sve većim dugovima prema svojim "vlasnicima". Na kraju su ih gazde prodavale kao stoku na pijaci.

Policijski izveštaji iz tog vremena pokazuju da je u prljavim "kasarnama" (većim sobama) pretrpanih "zavoda za ljubav" bilo sabijeno i po petnaest žena, u manjim sobama i po pet-šest. Dešavalo se i da dve spavaju u istom krevetu.

Zakonom je određeno da gazda bordela mora da se iseli iz zgrade u kojoj se nalazi, da mora da se obezbede higijenski uslovi i ambulanta, ali avaj!
Crvene fenjere, bar zvanično, pogasio je general Živković 1929. u vreme Šestojanuarske diktature, a zahtevi javnosti za ponovnu legalizaciju kako bi se izbeglo širenje zaraznih bolesti koje su 1935. u Beogradu izazvele strašnu epidemiju tripera i gonoreje od kojih su, zaražena zajedničkim rubljem i sanitarijama, oboljevala čak i deca, do danas nije dobio pozitivan odgovor
Tada su i feministkinje krenule da spasavaju žene, da ih prevaspitavaju, da ih obučavaju za zanate u kojima neće biti izrabljivani kao do sada, a prostitucija je 1934. godine zabranjena zakonom u Kraljevini Jugoslaviji.
Naravno, nastavila je da postoji. Postoji i danas.
Izvor: politikin zabavnik , kurir

 

[Nina]

Za vreme okupacije,zavučene između "Londona" i "Malog Odeona", prostorije zgrade u Ulici kneza Miloša 14 , bile su poprište zadovoljstva nemačkih oficira. Istu tajnu prošlost kriju i mnoge druge zgrade u prestonici, pored kojih ste sigurno prošli makar jednom u životu.
Zgradu je izgradio poznati ahitekta Nikolaj Krasnov i danas se u njenim prostorijama vrše stranačke delatnosti, dok pre toga bila Grčki kulturni centar i Kubanska ambasada.

Za razliku od vela misterije koji ovu zgradu povezuje s nekadašnjim kuplerajom, u centru Beograda postoje građevine za koje se pouzdano zna da su bile tzv. "Soldatenhheim" ili "vojnički klubovi" za zabavu nemačkih oficira. Podaci upućuju na to da je "u krugu dvojke" nekad bilo čak pet javnih kuća, koje su danas poznati objekti.

Nemački vojnički klub kod Železničke stanice, u prostoru bioskopa Partizan.

Jedna od takvih javnih kuća bila je u današnjem institutu SANU u Knez Mihajlovoj ulici, jedna je bila u sad zatvorenom bioskopu "Partizan" kod Železničke stanice, jedna u nekad kultnom klubu "Cinema" u Gračaničkoj ulici prekoputa kafane "Proleće", a jedna je u zgradi broj 4 u Ulici kraljice Natalije. Striptiz klub "Lotos" u Zmaj Jovinoj bio je takođe jedan od retkih striptiz klubova i u vreme okupacije, gde su dolazili samo najugledniji nemački oficiri. Ovo sigurno nije konačan spisak javnih kuća tog vremena, jer ih je bilo zaista mnogo.

 

[Nina]

ZGRADA BEOGRADSKE NADBISKUPIJE

Svetozara Markovica br.20

Uoci Prvog svetskog rata 1910.g. Beograd je imao 90.000 stanovnika. Bila je to varoš koja se brzo razvijala u koju je dolazilo sve više stanovništva razlicitih vera .
Na uglu Krunske ulice i Svetozara Markovića, tačnije Svetozara Markovića br. 20, nekada je bilo muslimansko groblje, pa je izvesni engleski trgovac kupio veliki plac da na njemu sagradi porodičnu zgradu. Posle četiri godine kuću je prodao Austro-ugarskom poslanstvu. Podrum, prizemlje i sprat 1900. godine dobijaju još jedno krilo. Godine 1925. zgrada je predata Beogradskoj nadbiskupiji, u čijem posedu se i danas nalazi, i tome duguje što je do danas sačuvana.

Zgrada je postala fokus interesovnja i diplomatske aktivnosti nakon ubistva Franca Ferdinanda u Sarajevu, 28. juna 1914. godine. U zgradi ,10. jula desio se značajan događaj kada je ruski poslanik u Beogradu Nikolaj Hartvig, poreklom Nemac, ali vrlo žestok panslavista i veliki patriota, čovek koji je mnogo podržavao Srbiju, došao u Austro-ugarsko poslanstvo da razgovara sa austrijskim poslanikom Vladimir Gizl fon Gizlingenom. Baron Vladimir Gizl je bio jedna prava austro-ugarska figura, vrlo kruta ličnost, uvek u uniformi. Tog dana je Nikolaj Hartvig došao sa svojim kočijama da sazna od austrijskog poslanika šta Austrija namerava sa Srbijom, šta će se dalje dešavati.

Iako je sam baron fon Gizl govorio da je on imao vrlo pomirljiv ton i da je mislio da će se sve rešiti diplomatski, energični Nikolaj Hartvig se toliko uzrujao posle sastanka sa njim da je doživeo srčani udar pri izlasku iz poslanstva. Kada je stigao doktor, Slobodan F.Ribnikar, dve godine mlađi brat Vladislava F. Ribnikara, jednog od osnivača „Politike“, mogao je samo da konstatuje smrt. Zanimljivo je da će Vladislav Ribnikar poginuti pet nedelja kasnije, 1. Septembra, tokom borbe sa Austrijancima, namlađi od trojice braća Ribnikar, Darko, samo dan ranije, 31. avgusta, a 1. septembra 1919. godine i naredniih pet godina, jedini preživeli brat Slobodan Ribnikar, stajaće na čelu “Politike”.

Beogradom se odmah proširila glasina da je poslanik otrovan, što nije bilo tačno, ali u tom trenutku je zvučalo da su Austrijanci izvršili atak na najboljeg srpskog prijatelja i dva dana kasnije priređena mu je ogromna sahrana, na kojoj se pojavilo državno rukovodstvo i sam kralj, kao i desetine hiljada Beograđana. Hartvig je sahranjen u Beogradu, gde i dan danas počivaju njegovi ostaci.
Ova zgrada je dalje ostala u žiži javnosti zbog toga što je 23. jula stigao austro-ugarski ultimatum Srbiji da u roku od 48 sati odgovori na njenih 10 zahteva - šta sve Srbija mora da uradi, šta sve Austro-ugarska zahteva od nje. Ti zahtevi su bili dosta teški, međutim, Srbiji, koja je već bila iscrpljena od Prvog i Drugog balkanskog rata, nikako se nije isplatilo da ulazi u još jedan rat sa državom koja je imala 54 milona stanovnika naspram njenih 3,5 do 4 miliona, je odlučila da bude vrlo pomirljiva. Srbija je prihvatila sve osim šeste tačke, mada su i ostale bile jednako uvredljive za jednu suverenu državu, koja je zahtevala da će austro-ugarske vlasti, zapravo njena policija, čak i vojska vršiti istragu na srpskoj teritoriji.

Nikola Pašić je lično došao do poslanstva, predao odgovor srpske vlade austro-ugarskoj i rekao da i za šestu tačku se nadaju da može doći do nekog dogovora, da su spremni za nekakve dogovore. Međutim, što se kasnije pokazalo kao jedan od ključnih dokaza da Austro-ugarska želi rat ,fon Gizl se već bio spakovao i stajao je sa koferima na vratima. Pitao je srpskog predsednika vlade Nikolu Paštića da li su prihvatili notu, na šta je Pašić odgovorio: „sve osim šeste tačke“. Ovaj je zahvalio na datom odgovoru, izašao i seo u jednu od tri kočije-fijakera, u koja se spakovalo celo poslanstvo i odvezlo se do pristaništva, gde je otplovio za Zemun. Kada su se te vesti pročule, bilo je očigledno da se rat bliži, iako se stanovništvo još nadalo sledeća dva dana da će diplomatske inicijative uspeti to da razreše. To se nije desilo i 28. jula, tri dana pošto je ulimatum odbijen, počeo je Prvi svetski rat.

Takođe, Austro-ugarsko poslanstvo je zanimljivo jer su njihove snage zauzele Beograd 1914. godine na 12 dana, zatim su bili isterani iz njega, ali su onda sledeće godine u poznu jesen ponovo zauzeli Beograd, te je naredne dve i po godine Beograd bio okupiran. U to vreme ceo grad je bio pod Austro-ugarskom ali Austro-ugarsko poslanstvo je bilo vrlo važno zbog činjenice što se odmah iza ugla nalazi župska crkva Kista Kralja (Krunska 23), jedina katolička crkva u Beogadu u to vreme. Kasnije, dugo godina je bila katedralna crkva, a zapravo je počela kao kapela Austrougarskog poslanstva.
Na sledećem uglu nalazilo se i Nemačko poslanstvo. Kada je austro-ugarski poslanik otišao iz Beograda predstavljanje austro-ugarskih građana u Srbiji preuzeo je nemački poslanik.


Beogradska nadbiskupija smeštena je od 1926. godine u zgradi nekadašnjeg Austrijskog poslanstva u Beogradu, koja je sagrađena 1884. godine. Jednospratna zgrada, okružena uređenom baštom, spadala je u red značajnijih ostvarenja beogradske arhitekture osamdesetih godina XIX veka. Ime autora projekta, kao ni okolnosti u kojima je zgrada podignuta, danas nisu poznati. Zgrada je koncipirana u duhu tada vladajućeg akademizma s neorenesansnim elementima u obradi detalja fasade. Posebna pažnja je stavljena na obradu razuđene severne fasade zgrade, okrenute intimnoj atmosferi uređenog, prostranog vrta. Zajedno sa kapelom iz 1888. godine, baštom i zgradom parohijskog ureda iz 1926. godine, zgrada Beogradske nadbiskupije čini jedinstvenu prostorno-funkcionalnu celinu. Zgrada Beogradske nadbiskupije ima status spomenika kulture

 

[Nina]

KUCA VOJVODE STEPE STEPANOVICA

Rodna kuca vojvode Stepe Stepanovića, smešten je u Kumodražu, u Vrčinskoj ulici 1. Podignuta sredinom 19. veka, po svojim graditeljskim karakteristikama kuća pripada tipu starije moravske kuće, kao čest primer tipa koji se podižu u selima beogradske okoline. Osnovana je pravougaona i sastoji se od tri prostorije, dimenzija 10x8 metara. Zidana je u bondručnoj konstrukciji sa ispunom od čatme, dok je temelj od lomljenog kamena. Očuvano je autentično ognjište na kome je stari sač.Sa istočne strane nalazi se trem koji zahvata polovinu glavne podužne fasade. Kuća je zidana u drvenom bondruku sa ispunom od čatme dok su temelji u lomljenom kamenu. Krovni pokrivač je, sudeći po visini krova, prvobitno bio pokrivan šindrom. Prozori su dvokrilni, a vrata jednokrilna puna drvena. Podovi su od cigle i daščani.Krov je četvoroslivni sa konstrukcijom od drvenih rogova i greda i pokrivačem od biber crepa.

Poreklo ovog tipa kuće je iz Kosovskog pomoravlja, odakle se tokom seoba proširila krajem 19. veka i u okolinu Beograda.
Zbog arhiktetonskih, etnografskih i memorijalnih vrednosti, ova kuća je proglašena za spomenik kulture od velikog značaja.Kao primerak narodne arhitekture njen značaj raste s obzirom na mali broj očuvanih kuća ovog tipa u najužoj okolini Beograda. Iz ove skromne seoske kuće potekao je čovek čije ime predstavlja sinonim oslobođenja Srbije.

Vojvoda Stepan Stepanović (1856-1929) učestvovao je gotovo čitavog života u ratovima, počev još od srpsko-turskih ratova gde je služio kao pitomac-narednik da bi na kraju stigao do čina potporučnika. U Prvom balkanskom ratu komandovao je Drugom armijom, a u Drugom balkanskom ratu njegova vojska je branila nišavsku zonu sa utvrđenim logorom u Pirotu. U Prvom svetskom ratu rukovodio je mobilizacijom i koncentracijom Srpske vojske, ali se ubrzo vratio na dužnost komandanta Druge armije. Zahvaljujući pobedi koju je izvojevao nad 21. divizijom austrougarskog 8. korpusa, dodeljen mu je čin vojvode.

Posle toga je učestvovao u velikim bitkama, uključujući i bitku na Drini, Kolubarsku bitku, proboj Solunskog fronta i Cersu bitku. Zahvaljujući svim pobedama koje su on i njegova Druga armija izvojevale, danas se sa pravom smatra jednim od najvećih vojskovođa Prvog svetskog rata, i jednim od najvećih vojskovođa naše ratne istorije.

 

[Nina]

KUĆA FLAŠAR

Kuća Flašar se nalazi u beogradskoj opštini Vračar u ulici Kornelija Stankovića broj 16.
Predstavlja izuzetan primer arhitekture porodičnih kuća i vila u periodu između dva svetska rata.
Status spomenika kulture dobila je 2007. godine.

Podignuta je 1932. godine prema projektu arhitekte Milutina Borisavljevića.

Prvobitno je zamišnjena kao porodična vila pravougaone osnove sa jednim spratom i potpuno simetričnim rasporedom prostorija.

Sagrađena je u duhu akademske tradicije sa monumentalnim, udvojenim pilastrima duž čitave fasade, koji se završavaju elegantnim jonskim volutama.

Kada je 1936. godine vilu otkupio Ignjat Flašar, nadzidan je sprat sa terasom, za koji je arhitekta Milutin Borisavljević takođe izradio projekat. Nadzidani deo kuće ne obuhvata čitavu površinu krova već samo jednu polovinu, dok je druga iskorišćena kao terasa. Krov je ravan, oivičen balustradom sa ukrasima u obliku urni. Prozori u prizemlju, kao i ulaz u kuću, lučnog su oblika sa slepim balustradama ispod, dok su prozori na spratu pravougaoni prozori-balkoni sa ogradama od kovanog gvožđa.
Ispred kuće nalazi se mala, lepo uređena bašta sa zidanom ogradom, čiji su stubovi ukrašeni urnama od veštačkog kamena i kapijom od kovanog gvožđa.

 

[Nina]

KOVNICA NOVCA U BEOGRADU

Kompleks Zavoda za izradu novčanica i kovanog novca Narodne banke Srbije smešten u jednoj od najlepših prostorno kulturno-istorijskih celina Beograda, između Topčiderskog parka, nekadašnjeg Trkališta (danas Hipodroma) i Košutnjaka, predstavlja prvi moderni industrijski kompleks izuzetne autorske arhitekture. Podignut za značajnu državnu instituciju, štampariju novca i kovnicu, kompleks je od svog osnivanja do danas očuvao izvornu namenu i više od osam decenija služi proizvodnji državne banknote. Predistorija Zavoda za izradu novčanica počinje odmah po završetku Prvog svetskog rata i stvaranja velike države, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Neposredni povod za njegovo osnivanje, sredinom treće decenije prošlog veka, bili su veliki problemi oko izrade državne monete, koja je do tada izrađivana u inostranstvu i to najčešće u Belgiji, Francuskoj i Austrougarskoj, kao i činjenica da je za znatno proširenu državu Narodna banka morala da obezbedi uvećani novčani opticaj.

Izrada novčanica u zemlji garantovala je njihovu veću sigurnost i zaštitu, štednju deviznog novca, a važna je bila i mogućnost da u slučaju hitne potrebe, naročito u ratnim uslovima, država izradi novčanice brzo i u potrebnim količinama. Pozitivni efekti su se ogledali i u zapošljavanju domaćeg stanovništva i u smanjenju troškova izrade, posebno troškova transporta. Iz tih razloga, glavni Upravni odbor Narodne banke na čelu sa guvernerom Đorđem Vajfertom doneo je 30. decembra 1925. godine odluku o osnivanju domaćeg Zavoda za izradu novčanica, kao i da se odmah po uspostavljanju proizvodnje počne s izradom rezervnih banknota. Uz punu podršku koja je za ovaj poduhvat dobijena od Francuske banke (Banque de France) rešeno je i da se jedan mašinski inženjer uputi u Pariz na proučavanje procesa izrade novčanica.

Početkom iduće godine Banka je imenovala inženjera Milivoja Obradovića za budućeg upravnika Zavoda i poslala ga u Pariz kako bi se uz pomoć direktora Francuske banke Pola Šilera (Paul Schuhler) upoznao sa svim poslovima oko izrade novčanica. Takođe je doneta i odluka da se projektovanje fabričkog kompleksa poveri arhitekti Josifu Najmanu. Prema uputstvima Pola Šilera arhitekta Najman izveo je urbanističko uređenje i projektovanje svih objekata u kompleksu, dok je inženjer Obradović definisao unutrašnji raspored prostorija pogonske zgrade. Samo izvođenje radova povereno je preduzimaču Ivi Valandu. Istovremeno sa sprovođenjem pripremnih radova za podizanje državne štamparije novca, Narodna banka je dobila punu podršku kraljevske vlade ,tako da je već marta 1927. godine zaključila ugovor sa Ministarstvom poljoprivrede i voda o dugoročnom zakupu zemljišta u Topčideru. Zemljište na kojem je 1. avgusta 1927. godine počeo da se podiže Zavod za izradu novčanica nekada je pripadalo Topčiderskoj ekonomiji. Nakon njene likvidacije ono je podeljeno crkvi, dvoru i državnim ustanovama, a deo između Topčiderske reke i groblja, na kome su se u vreme kneza Miloša nalazile vojničke kasarne, dodeljen je Narodnoj banci za izgradnju državne kovnice novca. Sama lokacija na kojoj je izgrađen Zavod za izradu novčanica bila je idealno pozicionirana uz reku i državnu železničku prugu Beograd – Niš – Skoplje, a industrijska pruga fabriku je direktno povezivala sa železničkom stanicom u Topčideru, kako bi se novac i materijal potreban za njegovu izradu lakše transportovali.

Kamen temeljac je položen na praznik Rođenja Bogorodice, 21. septembra 1927. godine kako stoji u povelji uzidanoj u temelje zgrade, u kojoj su takođe ispisana imena ličnosti značajnih za nastanak i izgradnju kompleksa. Ovoj svečanosti prisustvovali su izaslanici vlade, opštine i svih privrednih korporacija. Novinari dnevnih listova „Politika“ i „Vreme“ pomno su pratili sve aktivnosti i izvođenje radova na podizanju još jednog značajnog državnog industrijskog kompleksa.Zavod za izradu novčanica i kovanog novca Narodne banke podignut je na zemljištu koje zauzima površinu od preko pet hektara. U okviru čitavog kompleksa pored glavne, pogonske fabričke zgrade podignuti su i drugi objekti potrebni za nesmetano funkcionisanje Zavoda, projektovani i postavljeni tako da što bolje odgovaraju svojoj nameni: elektrokalorična centrala, garaža, dvanaest zgrada za stanovanje osoblja, zatim dve portirske kuće za obezbeđenje ispred pogonske zgrade, kuća za „tri žandarma“ i moderna štenara za pse čuvare u užem fabričkom krugu. Najreprezentativniji prateći objekti u kompleksu bile su vile za upravnika i pomoćnika upravnika izvedene u duhu arhitekture akademizma, dok su preostale vile i zgrade za stanovanje radnika izvedene jednostavnijim arhitektonskim izrazom, shodno njihovoj nameni i značaju.

Svi objekti i instalacije Zavoda za izradu novčanica završeni su oktobra 1929. godine, a izrada banknota počela je dva meseca kasnije, uz pomoć dvojice grafičara Francuske banke. Prvi primerci izrađenih novčanica bili su u apoenima od 10 i 20 dinara s natpisom Kraljevina Jugoslavija i datumom izdanja 1. decembar 1929. Guverner Ignjat Bajloni po tradiciji je prve primerke banknota, pre puštanja u opticaj, predao kralju Aleksandru Karađorđeviću prilikom njegove audijencije Zavodu. Svečano osvećenje Zavoda u Topčideru obavljeno je 26. januara 1930. godine u prisustvu kraljevog izaslanika, članova Vlade i predstavnika svih važnijih ustanova u zemlji, kao i direktora Pola Šilera i viceguvernera Francuske banke Pjera Furnijea koji je u ime guvenera Emila Moroa održao prigodan govor.

Na taj način je svečano obeležen početak rada prve fabrike za izradu novca u Jugoslaviji i redovna proizvodnja novčanica. Uprava Zavoda za izradu novčanica od samog početka je pratila savremene evropske tokove. U cilju upoznavanja kvaliteta proizvodnje i nabavke kvalitetnog materijala i pribora korišćena su iskustva iz Beča,Praga, Berlina i Lajpciga. Kako se proces proizvodnje stalno usavršavao, septembra 1937. godine izvršeno je i instaliranje odeljenja za izradu metalnog novca i od tada do danas sav redovni opticajni kao i većina prigodnog kovanog novca Jugoslavije, a potom Srbije, iskovan je u Zavodu u Topčideru.

Kovnica novca, naziv koji je tokom vremena postao toponim čitavog kompleksa, u istoriji novije srpske arhitekture zauzima važno mesto kao jedan od prvih modernih industrijskih objekata čistog autorskog izraza i jedan od izuzetnih primera ekspresionističke arhitekture kod nas u periodu između dva svetska rata. S druge strane, najveća vrednost ovog reprezentativnog industrijskog kompleksa je to što više od osam decenija predstavlja instituciju od nacionalnog značaja, prvo i jedino mesto nastanka štampanog i kovanog državnog novca – dinara. Glavna fabrička zgrada kompleksa, pod nazivom Zgrada Kovnice novca, zbog svojih kulturno-istorijskih, arhitektonskih i estetskih vrednosti, utvrđena je 2007. godine za spomenik kulture.

 

[Nina]

Beograd na 29 brežuljaka

I na našim prostorima odvajkada je važila ista mudrost – gradovi su podizani na uzvišenjima. Tako se, na primer, Cetinje nalazi na 700 metara nadmorske visine, Bitolj se uzdiže na oko 630 metara iznad mora. Sa Trsatskog brda u Rijeci pruža se izvanredan pogled na more, s jedne i Gorski kotar, sa druge strane. Petrovaradinska tvrđava u Novom Sadu poznata je po izuzetno lepom pogledu na vojvođanske ravnice, a do grada celjskih grofova trebalo je pešačiti uzbrdo i po nekoliko časova.

Vremenom, kada je prestajala potreba da se razmišlja o odbrani od neprijatelja, ljudi su i dalje, po navici, gradili dvoja naselja na bregovima ili brdima. Jedan od najpoznatijih gradova u svetu po tome što njegovi žitelji udišu čist vazduh, sudeći bar po nadmorskoj visini, jeste i glavni grad Srbije – Beograd.

Začudo, malo Beograđana može tačno da nabroji brda na kojima obitavaju njihovi sugrađani. Ako je nekada bilo poznato osam bregova: Kalemegdan, Vračar, Banjica, Dedinje, Zvezdara, Banovo brdo, Pašino Brdo i udaljenija Avala, danas se Beograd rasprostro na brda koja su ljudi maštovito krstili. čak će i stručnjaci, istoričari i hroničari koji prate razvoj grada tek uz mnogo muke reći koja su i gde se nalaze ta silna brda. A o njihovim imenima da i ne govorimo.

Gde se nalaze ta brda? Idući prema centru grada Ibarskom magistralom, putnik nailazi na gusto naseljeno Petlovo brdo. Taj naziv upisan je i u najnovijem planu Beograda. Brdo je oivičeno Mrakovačkom ulicom, zatim Rasinskom, Tuzlanskom i ulicom Omladinsko šetalište. Stariji žitelji nekada daleke periferije grada, reći će vam da je ono dobilo po nekom petlu, ali ne onom kojeg je opevao Đorđe Balašević 1983. godine. Tačnih podataka jednostavno nema. Visina Petlovog brda – 205 metara iznad mora.

Za Labudovo brdo, novo naselje nakrcano soliterima, postoji sijaset priča mada se poreklo imena, ipak, ne zna. Smešteno je između Gočke ulice, ulice Serdara Janka Vukotića i 11. krajiške divizije. Da li su novodoseljenim građanima soliteri iz daljine izgledali kao beli labudovi ili je život u njima labudova pesma – nije razjašnjeno. Najverovatnije je da su prihvatili šifru pod kojom je urađen projekat Aleksandra Đokića, arhitekte, i saživeli se sa nazivom Labudovo brdo.

Za Banovo brdo postoje, međutim, tačni podaci. Onaj prostor iznad Makiša, koji se u kartama austrijskog porekla iz početka XIX veka, naziva Repiško brdo, kasnije Ordija i Golo brdo, početkom sledećeg stoleća menja naziv po Matiji Banu, Srbinu rođenom 1818. godine u Petrovom selu, kraj Dubrovnika. On se, prema podacima iz knjige Marinka Paunovića "Beograd – večiti grad" (Beograd, 1968) doselio u Beograd i 1861. godine "podneo molbu Beogradskoj opštini da mu se proda zemljište na brdu daleko izvan Beograda, da tamo sagradi lep i prostran letnjikovac u srpskom stilu". Odbornici su odlučili da mu traženo zemljište poklone, a ne prodaju, smatrajući da je to ovaj veliki rodoljub zaslužio. Inače, Matija Ban je obavljao poverljive poslove za srpsku vladu i istovremeno se bavio književnošću. Uz njegovo ime ostalo je zapisano da je 1849. godine u Dubrovniku pokrenuo zabavnik koji se zvao "Dubrovnik". Po njemu se ceo kraj u početku nazivao Banovac, a posle njegove smrti 1903. godine – Banovo brdo. Najviša tačka ovog uzvišenja nalazi se u ulici Kneza Višeslava, na 216,68 metara nadmorske visine.

Za Julino brdo, sa kojeg se nebu pod oblake uzdiže 15 solitera, raspredaju se mnoge priče. Jedna od njih kazuje da je na njemu, svojevremeno, u doba prvog srpskog ustanka, živela baba Jula. Bila je, vele, veliki rodoljub i prilikom svakog napada Turaka pomagala ustanicima. Jedne noći, kaže legenda, Turci su iznenada napali srpsku vojsku. Videvši da je stanje kritično, baba Jula se dosetila da, uz pomoć nekoliko ustanika, zapali velike iskrčene panjeve i gurne ih niz padinu. Vatrene buktinje su omele i zbunile Turke, što je omogućilo ustanicima da se priberu i odbrane od napada. Pouzdano se ne zna da li je ovo kazivanje tačno, ali je rado prepričavaju najstariji žitelji Žarkova koji su ga "čuli od starijih". Vrh Julinog brda nalazi se u ulici Poručnika Spasića i Mašere i doseže 124,23 metara nadmorske visine.

Kanarevo brdo, nekada Goljino brdo počelo je da se izgrađuje između dva svetska rata. O njegovom nazivu postoje tačni podaci. U "Detaljnom urbanističkom planu za Košutnjak i Dedinje" iz 1984. godine, piše da je: Kanarevo brdo teren na kojem je krajem treće decenije našeg veka, podignuta "Prva železnička kolonija". Ona se nalazi na periferiji imanja Đorđa Kanare, rentijera, po čijem je imenu nazvano i obližnje – Kanarevo brdo. S ostalih strana – severne i severoistočne – teren je bio prirodno oivičen prugom Beogad – Požarevac (i naglom strminom prema Dedinju). Se do podizanja železničke kolonije ovo područje bilo je nenastanjeno. Urbanističkim projektom iz sredine dvadesetih godina predviđenim "vrtnim gradovima" kao minijaturni isečak "vrtnog grada" i ova kolonija imala je središnju saobraćajnu aveniju (ulica Pere Velimirovića) kao svoj javni centar. Parcele su približno jednake i pretpostavljaju porodične zgrade – vile u središtu sa dovolno okolnog prostora za odmor i zabavu. Posle drugog svetskog rata srušena je osnovna šema "vrtnog grada" izgradnjom novih zgrada i solitera.

Očigledno da se od prvobitnog lokaliteta Kanarevog brda ime proširilo i na deo novoizgrađenog naselja u Rakovici, a ono je na visini od 107 metara. Oivičeno je ulicama Milana Blagojevića Španca, Borskom, Vareškom, Srzentićevom i I šumadijske brigade.

Nekada je Banjica bila upisana na kartama kao breg. To govore podaci iz prethodna dva stoleća, kao i Rista Nikolić u knjizi "Okolina Beograda", objavljenoj 1903. godine. Tamo piše da se: "iz poznijeg vremena zna, na primer, da je na banjičkom brdu bilo mesto gde su Rimljani spaljivali mrtve u III veku nove ere". Danas se sve više za taj deo grada, oivičen Bulevarom oktobarske revolucije, zatim ulicama Neznanog junaka, Crnotravskom, Borskom, Milana Blagojevića Španca i Velisava Vulovića, Banjičkim vencem i Ljutice Bogdana naziva Banjički vis. Oznaka da je to brdo nema, mada je visina Banjice 198 metara nadmorske visine. Naselje Banjica dobilo je ime po potoku pokraj koga se izgrađivalo.

Dedinje se u geografskim kartama iz XVIII veka pominje kao "Dedinberg" – u prevodu Dedinjsko brdo. Na njemu se 1789. godine nalazio austrijski logor, a bilo je omeđeno današnjim ulicama Teodora Drajzera, Zatim Bulevarom oktobarske revolucije, ulicom Velisava Vulovića, sa jugoistočne strane Milana Blagojevića Španca i Rakovičkim drumom. U međuvremenu je dobilo kraći naziv Dedinje, mada se danas često govori da su na Dedinju i površine Topčiderskog brda, Senjaka… Na Dedinju su, inače, pre drugog svetskog rata podigli kuće i letnjikovce viđeni i ugledni trgovci, političari i ministri.

O nazivu Topčiderskog brda postoje zvanični podaci. Ime je, po svemu sudeći, dobilo spajanjem dve reči: turske – tobdžija (onaj koji lije topove) i persijske – dare ili dere (dolina). U pomenutoj knjizi Marinka Paunovića kaže se: "Prema nekim podacima ovo je bilo mesto gde su Turci, prilikom opsade Beograda 1521. godine lili topove za napad na Beograd". A kasnije, 1831. godine, Knez Miloš je počeo uređenje Topčidera. U pismu od 24. februara iste godine on naređuje Tomi Vučiću Perišiću: "… Postarajte se da u dogovoru sa kapetanom Stankovićem, put, duž i preko Topčidera, gde god iskvaren i od vode izlokan bude, dobro opraviti date. Nikakva kola ne puštajte da preko Topčidera idu, da livade ne kvare. Vi ćete se pri tom postarati da nekoliko krečara nađete, da mi kreč peku, jer sam namjereniju neka zdanja u Topčideru rad graditi". Zaista, od 1831. do 1834. godine, knez Miloš je u Topčideru sagradio sebi Konak, a na njegovoj gradnji bili su angažovani i robijaši.

 

[Nina]

U knjizi Rajka Veselinovića "Građa za istoriju Beograda od 1806. do 1867. godine" nalazimo podatak u dokumentu od 26. maja 1857. godine: "Tapija o prodaji javnog vinograda i do njega ležeće njive na Topčiderskom brdu od strane Atanasija Jankovića, trgovca, dr. Janku Šafariku, profesoru Liceja, za 70 cesarskih dukata..."

A u dokumentu od 29. maja 1863. godine Nikola Hristić, ministar unutrašnjih dela, izveštava kneza Mihaila o događaju na Topčideru: "Gospodaru, noćas je pobeglo 4-5 robijaša koji su bili izvan Topčidera kao čuvari. Žandarmi konjanici noćas u patroli naiđu na jednoga kod drva na Savi i pucali, ali je i on pucao, pa onda se negdi sakrio. Ne zna se kud su utekli..." Visina Topčiderskog brda je 148 metara nadmorske visine, a okruženo je bulevarima Vojvode Putnika i Oktobarske revolucije, i ulicama Teodora Drajzera i D. Radenkovića.

Milićevo brdo između Višnjice i Slanaca zabeleženo je i na kartama iz prošlog veka. Spominje se u knjizi Riste Nikolića, objavljenoj 1903. godine. Osim pomena imena nikakvih drugih podataka nema. Brdo je, inače, visoko 279 metara.

O Mitrovom i Glumčevom brdu nema nijednog objašnjenja u knjigama. Očigledno zato što su naselja na njima podignuta, skorašnjeg porekla. Ni današnji hroničari, profesori Univerziteta i poznavaoci istorije Beograda ne mogu da objasne otkud imena ovih brda.

Na karti Beograda iz 1925. godine zapisano je da se Stojčino brdo nalazi negde na pola puta od Konjarnika prema Malom Mokrom Lugu. Njegova visina je tačno 253 metra. Po kome je ovo brdo dobilo ime ostaje da se razjasni. Kao što treba da se objasni poreklo imena Orlovog brda. Njegova visina je 266 metara. Da li su nekada na tom uzvišenju orlovi svijali gnezdo – nije poznato. Na otprilike istom geografskom odredištu – današnjoj okolini Mirijeva – nalazi se i ćurtovo brdo. O kojem ćurti je reč – nije zapisano.

Za Maleško brdo koje može da se nađe na kartama s početka XX veka, isto tako nema podataka. Nalazi se u stvari na padini Vračarskog visa, iznad današnje raskrsnice "Mostar", preko puta beogradske pivare. Na njemu se nalaze nova zdanja i nekoliko bolnica.

Sa platoa spomenika Neznanom junaku na Avali vidi se Vodičko brdo. Između Vinče i Ritopeka proteglo se Starac-Vasino brdo, na visini od 209 metara. O Stanovačkom brdu između Višnjice i sela Slanci nema drugih podataka osim pomena na karti iz 1906. godine. Kao što nema pomena ni o Lisastom brdu iznad sela Leštana, zatim o Lozovičkom brdu koje se nalazi nedaleko od Boleča na visini od 209 metara i Moračkom brdu koje susrećemo ispred Umke ako idemo iz Beograda.

O Pašinom brdu ima mnogo podataka, čak sasvim tačnih. Dobilo je naziv u vreme prvog srpskog ustanka, preciznije, posle ubistva Sulejman-paše, beogradskog vezira, 1807. godine. On je, napuštajući Beograd sa celom svojom pratnjom, naslućujući namere ustanika, hteo da zavara trag. Umesto da krene Carigradskim, on se zaputio Kragujevačkim drugom, a zatim jednim poprečnim putem preko brda koje je bilo pod retkom šumaricom, želeći da izbije na Carigradski put, ali Karađorđevi ustanici su ga pratili, a kad je došao do nekog istočnika ubili su i njega i njegovu pratnju. Brdo kojim je hodio paša znavano je Pašino brdo, a izvorište Pašina česma. Kasnije će Menka Veljković, pišući o predgrađu Vojvode Stepe u knjizi "Prilozi za poznavanje gradova u našoj zemlji", objavljenoj u Beogradu 1931. godine reći da će izgradnja naselja Vojvode Stepe na Pašinom brdu, početi 1922. godine: "Kuće su male i bez sprata, od slabog materijala većinom pravljene od nestručnjaka i bez plana. Podignute su na brzu ruku, izvesno će u skorom vremenu ustupiti mesto velikim zgradama, kada ovo predgrađe bude sastavni deo Beograda. Stanovnici su radnici, činovnici, zanatlije i trgovci. Ima dosta bakalnica, hlebarnica i piljarnica…" Ovo brdo je inače, oivičeno Kragujevačkim drumom, zatim ulicom Vojvode Gligora sa juga i jugozapada, čuburskim potokom sa severa i severozapada, ulicama Vojislava Ilića i Grčića Milenka sa istoka". I danas neke od ovih ulica nose ista imena. Visina Pašinog brda, koje se dvadesetak godina posle drugog svetskog rata zvalo Lekino brdo, jeste 151 metar.

Preciznih podataka o Erinom brdu, visokom 280 metara, koje se nalazi iznad Grocke – nema. Kao što nema ni zanimljivosti o Golom brdu, visina 248 metara, koje se proteglo između Velikog Mokrog Luga i Kumodraža. Ni Veliko brdo, visina 201 metar, nije zavredilo pažnju hroničara. Sasvim je mogućno po veličini kao što se pretpostavlja da je Belo brdo na visini od 252 metra iznad Ritopeka, zračilo nekom belinom.

Iznad sela Sinovec i Gradine na obali Dunava upisano je u starim kartama Nikino brdo. Njegova visina je, prema podacima geodetske uprave Beograda, 257 metara. Bližih podataka ko je bilo Niko ili Nika – nema. Nema podataka ni o Žutom brdu koje se nalazi južno od Velike Moštanice na visini od 200 metara nadmorske visine.
izvor (politikin zabavnik)