Znamenitosti Beograda

[Nina]

PRVA VAROŠKA BOLNICA

Prva varoška bolnica sagrađena u Beogradu 1868. godine, na inicijativu kneza Mihaila Obrenovića. Nalazi se u ulici Džordža Vašingtona, nekadašnjoj Vidinskoj.Zgrada ima status spomenika kulture od velikog značaja i danas je sedište Srpskog lekarskog društva.

Inicijativu za gradnju bolničke zgrade pokrenuo je knez Mihailo 1861. godine, poklonivši u tu svrhu opštini plac koji je otkupio od Đorđa Cenića, tadašnjeg ministra pravde, ustavopisca i zakonoravnitelja, koji je ukinuo kaznu batinanjem. Deo placa je poklonio i Ilija Milosavljević Kolarac. Plac se nalazio na periferiji grada, na tadašnjoj Paliluli. Knez Mihailo je poklonio i deo građevinskog materijala koji je bio namenjen zidanju njegovog letnjikovca u Smederevu.
Sredstva za izgradnju bolnice se skupljala najvećim delom dobrovoljnim prilozima, ali i organizovanjem dobrovoljnih balova sa lutrijom, koje je organizovala opština. Posebno je bio uspešan bal koji je organizovala kneginja Julija, supruga kneza Mihaila u hotelu "Srpska kruna", 1865. godine, kada je skupljeno više od 1.667 dukata, kao i vredni pokloni, što je omogućilo početak gradnje.

Projektant zgrade, Jovan Frencl, uradio je projekat po ugledu na Jevrejsku bolnicu u Berlinu u romanticarskom stilu sa elementima gotike .Frencl je bio gradski arhitekta i projektovao je i dvor kneza Mihaila na mestu novog dvora, zgrada današnjeg Predsedništva. Knez se u taj dvor nikada nije uselio i prepustio ga je raznim ministartstvima, a ni Frencl nije video zgradu bolnice, jer je umro u toku gradnje.
Kamen temeljac položen je 30. juna 1865. godine u prisustvu kneza, opštinskih odbornika i građana i uglednih ličnosti. Zgrada je zidana opekom u obliku nepravilnog slova "T" i ima četiri nivoa. Uz teško obezbeđivanje sredstava, bolnica je svečano otvorena 1. maja 1868. godine.

U vreme kada je sagrađena, bolnica se nalazila na periferiji grada, bez ulice i bez broja. U sastavu bolnice tada su se nalazili unutrašnje i hirurško odeljenje, kao i laboratorija. Prvi upravnik bio je dr Jovan Valenta, dok je nakon njega na tom mestu bio dr Laza K. Lazarevć. Lazarevićje inače otkupio susednu zgradu u kojoj je otvoreno Odeljenje za lečenje staraca, koje predstavlja prvu gerijatriju na svetu. U obrazloženju vlastima za otvaranje gerijatrije naveo je da „starost nije ni zdravlje ni bolest“ i „da ih je potrebno odvojiti od ostalih“.
Zgrada nekadasnje velike gradske bolnice i bivsa ocna klinika, danas je zgrada Srpskog lekarskog drustva i Mediucine rada. Ova zgrada je jedna od retkoh sacuvanih istorijskih spomenika iz druge polovine 19.veka .Nekad, za vreme austrijske opsade Beograda tu su bili satori sa ranjenicima i podzemni hodnici povezani sa kalemegdanskim bunarom.Tuneli i danas postoje samo su zatrpani.Tokom Prvog svetskog rata zgrada je bila bolnica za srpske ranjenike a tridesetih godina 20.veka sluzila je kao zatvor.Tokom okupacije Beograda Gestapo je preuredio zgradu u zatvorsku bolnicu.

Najbolji opis bolnice dao je tadasnji istaknuti lekar i njen prvi upravnik dr.Jovan Valenta.”Zgrada nosi natpis “Bolnica varoska okruga Beograda”.Cela zgrada ima 4 odelenja :2 gore i 2 dole, a svako se sastoji iz 2 velike i 2 male sobe.Velike furune zauzimaju toliki prostor da prave ne malu nezgodu.Namestaj i postelje tesko je namestiti.U podzemnom katu su kujne za gotovljenje i pranje ali su polozene nezgodno jer se zadah iz njih oseca i u gornjem katu.Prohodi ( nuznici) u samoj su sredini do basamaka, nemaju ventilacije i zato se oseca jak zadah.”
Ukupan broj kreveta iznosio je 120.Najvaznije je bilo resenje provetravanja i kretanja vazduha u svim bolnickim zgradama u Evropi, jer se jos uvek verovalo da ustajao vazduh izaziva oboljenja.Tada se za mikroorganizme nije pouzdano znalo.I pored svih nedostataka, ova bolnicka zgrada bila je dugo nasa najbolja i najveca bolnica.U njoj je stasavala plejada mladih srpskih lekara , kasniej imena srpske medicina: dr.Laza Lazarevic,internista-klinicar dr.Svetozar Atanasijevic,internista i fiziolog i bakteriolog dr.Vojislav Subotic,hirurg klinicar, i drugi.Godine 1881.ova okruzna bolnica pretvorena je u Opstu drzavnu bolnicu.Srbija je izgradnjom ove bolnice krenula napred u modernizaciji zdravstvenog sistema.

U zgradi se nalazi i Muzej srpske medicine

Muzej srpske medicine osnovan je kada i Srpsko lekarsko društvo, oko 1870. godine. U muzeju postoje slike svih starih lekara, kao i uspomene na njihove doprinose u medicini. Među njima čuva se i uspomena na dr Jovana Čokora iz Sremskih Karlovaca koji je demantovao učenje dr Koha, otkrivača bacila tuberkuloze. Naime, Čokora je tvrdio da čovek ne treba da se plaši bovinog tipa bacila. Posebna zbirka u muzeju posvećena je razvoju srpskog vojnog saniteta, a jedna zbirka je i o stranim medicinskim misijama koje su 1915. godine došle kao pomoć Srbiji. Posebno značajna je i zbirka knjiga koje su u 19. veku srpski studenti medicine doneli sa svojih studija. U muzeju se čuvaju i prvi rendgen aparati, prva stomatološka ordinacija, kao i prva zubna proteza iz srednjovekovne Srbije. Takođe, ovde su smešteni i predmeti i dokumenti o Prvom kongresu srpskih lekara, održanom u Beogradu 1904. godine.

 

[Nina]

SPOMENIK KARADJORDJU i njegova sudbina

Ispred Beogradske tvrđave na Kalemegdanu nekada je stajao spomenik Karađorđu, koji je imao istu sudbinu kao vođa kojem je bio posvećen. Prve ideje za spomenik Karađorđu potiču još iz 50-ih godina XIX veka, ali povratkom dinastije Obrenović na presto 1858, ta je stvar sasvim skrajnuta. O gradnji se ponovo počelo razmišljati odmah nakon dolaska kralja Petra I Karađorđevića na presto, 1903. i prvo je bilo zamišljeno da bi to trebalo biti baš na stogodišnjicu Prvog srpskog ustanka, 1904. ali se stvar potom ponovo poprilično rasplinula, zbog nedostatka novca .Ipak,na kraju, pod patronatom Ministarstva vojnog, vlasti su odlučile da se oduže voždu.

Sa svecanosti otkrivanja spomenika

Spomenik je izradio Paško Vučetić, napravljen je u Rimu, a dopremljen u Beograd početkom ratne 1912. godine.
Postavljanje na Kalemegdanu je moralo da sačeka kraj Balkanskih ratova,pa je spomenik Karađorđu 11. avgusta 1913. godine otkrio njegov unuk kralj Petar I Karađorđević.

Spomenik Karađorđu je bio složena kompozicija. Danas imamo sačuvane fotografije, ali i kratki film sa svečanosti otkrivanja.
Spomenik su činile skulpture slepog guslara,dva vojnika iz Prvog srpskog ustanka i Balkanskih ratova, žene koja drži dete, boginje Nike i Vožda Srbije na vrhu

Nažalost, spomenik nije bio dugog veka. Po okupaciji, Austrijanci su spomenik srušili početkom 1916. godine izgovarajući se da je oštećen i nebezbedan.
Okupator je nameravao da na ovo mesto postavi spomenik caru Franji Josifu, misleci da ce u Beogradu i Srbiji ostati doveka

Već tokom ratnih operacija u Beču je počela izrada velike skulpture posvećena pretposlednjem vladaru te velike države. Do kraja 1918. godine spomenik je trebalo da bude postavljen u parku ispred Beogradske tvrđave.Tako je, poslednje godine Prvog svetskog rata u Beograd Dunavom na lađi dopremljena velika skulptura austrougarskog monarha. Namenjena da dominira umesto Karađorđa.Pobeda Srbije u Prvom svetskom ratu osujetila je podizanje spomenika Franji Josifu.Šta ciniti sa sklupturom Franje Josifa, pitali su se mnogi nakon zavrsetka rata, pa je odluceno da se nesudjeni spomenik Franji Josifu pretopi i od njega i oruzja iz Prvog svetskog rata, izliju zvona i za ukrasavanja crkve Ružice

Danas na ovom mestu stoji Spomenik zahvalnosti Francuskoj na kojem krupnim slovima piše:„volimo Francusku kao što je ona volela nas 1914-1918. godine“.
Samo je jedna od skulptura sa kompozicije na spomeniku Karadjordju, ona Slepog guslara, preživela uništavanje. Ona se i danas čuva u depou Muzeja grada Beograda. Sasvim je očuvana, nema oštećenja, sem što joj nedostaje štap. O njoj je zabeleženo jedino, da je u Muzej dospela kad je preuzeta od Zavoda za zaštitu spomenika grada Beograda sredinom 70-tih, i ništa više

Slepi guslar

 

[Nina]

SPOMENIK ZAHVALNOSI FRANCUSKOJ

11.novembra meseca 2017 godine ,bilo je tacno 87 godina od kada je u prestonici, u najlepšem delu Kalemegdanskog parka,otkriven Spomenik zahvalnosti Francuskoj, vajarsko delo Ivana Meštrovića.

Beogradska opština je 17. decembra 1921. donela odluku da podigne nadgrobni spomenik francuskim vojnicima palim pri odbrani Beograda 1915, da bi Društvo nekadašnjih učenika francuskih škola i Društvo prijatelja Francuske, maja 1924. godine pokrenulo zvaničnu inicijativu za podizanje spomenika zahvalnosti Francuskoj.

Odbor za podizanje spomenika zahvalnosti Francuskoj formiran je u leto 1924. Za predsednika je izabran francuski đak prof. dr Niko Miljanić (1892–1957), hirurg i jedan od osnivača Medicinskog fakulteta u Beogradu, dok su članovi bili sve sami ugledni javni radnici.
Prvobitna zamisao bila je da se spomenik podigne u Parizu, pa se sa tim planom i krenulo u akciju prikupljanja priloga. Kada je obezbeđen veći deo potrebnog novca, zatražena je od Opštinskog odbora Pariza dozvola za podizanje spomenika, koja je uz pomoć tadašnjeg francuskog poslanika na našem Dvoru Emila Dara ubrzo i dobijena. Ali, pomoć poslanika Dara bila je samo deo plana francuske diplomatije, čiji je krajnji cilj bio da se spomenik ne podigne u Parizu, već u Beogradu, prestonici države od koje je Francuska, imajući u vidu svoje zasluge iz Prvog svetskog rata, očekivala da bude eksponent njene politike na Balkanu. Daroviti i školovani diplomata će svoju veštinu pregovaranja znati da upotrebi, pa će Odbor za podizanje spomenika pristati da donese novu odluku po kojoj se Spomenik zahvalnosti Francuskoj imao podići u Beogradu. Sa gledišta istorijske distance odluka Odbora se danas može razumeti, jer je doneta u "vreme kada su francuski uticaji postali dominirajuća konponenta kulturnog, ekonomskog i političkog života u prestonici novostvorene jugoslovenske države" (Vuk Vinaver).

Trebalo je raspisati konkurs za izradu spomenika. Odbor je formirao komisiju, a za njenog predsednika izabran je akademik Bogdan Popović (1863–1944), istoričar književnosti i estetičar, nekadašnji pariski đak, osnivač Francuskog književnog društva, i u to vreme jedan od vodećih intelektualaca u zemlji. On će svojim autoritetom presudno uticati da se posao izrade spomenika poveri Ivanu Meštroviću (1883–1962), koga je upravo tih dana preko štampe argumentovano branio od onih koji su bili protiv podizanja njegovog obnaženog Pobednika.

Sledila je izrada gipsanog modela i njegovo livenje u bronzi, da bi početkom juna 1930. počela i finalizacija samog spomenika. Izrada gipsanog modela i livenje glavne figure visoke gotovo pet metara i teške preko pet tona, obavljeno je u Zagrebu, u livnici Umetničke akademije, čiji je rektor u to vreme bio Meštrović. Proces livenja je trajao tri i po meseca (od 3. jula do 20. oktobra), a izveden je starim italijanskim postupkom tzv. "izgubljenim voskom". Figura je izlivena iz 14 delova, koji su zatim sastavljeni u dva, tako transportovani u Beograd i na licu mesta spojeni u celinu. Sastavljanje gipsanog modela izvršio je majstor sa prezimenom Bubanj, samo izlivanje Franjo Antolić, sastavljanje i cizeliranje (završna obrada) izlivenih komada Emil Jingman, dok je u svim ovim poslovima učestvovalo još četiri pomoćnika.

Istovremeno sa izradom glavne figure, druga grupa Meštrovićevih pomoćnika izradila je u Splitu postolje. Obradu bračkog kamena za sastavljanje dvostepenog postolja, visokog preko sedam metara, izveli su iskusni majstori jedne kamenorezačke radionice, dok su dva bočna reljefa isklesali po Meštrovićevim modelima njegovi učenici Frano Kršinić i Antun Augustinčić, potonji svetski priznati vajari.
Reljefima je namenjena uloga retoričke podrške osnovnom značenju glavne figure. Na jednom je izvedena personifikacija Sorbone (isklesao F. Kršinić), simbol francuske pomoći u obrazovanju srpske omladine, a na drugom (isklesao A. Augustinčić) jedinstven niz francuskih i srpskih ratnika, simbol vojne saradnje u proboju Solunskog fronta (francuski naziv, Istočni front).
Na prednjoj strani postolja uklesano je: A la France MCMXXX, a na zadnjoj: Volimo Francusku kao što je ona nas volela 1914–1918.

Nema sumnje da je francuski poslanik na nešem Dvoru Emil Dar ispoljio svoj uticaj i prilikom izbora mesta za postavljanje spomenika. Njemu je bilo dobro poznato simboličko značenje Kalemegdanskog parka i da je u njegovom centralnom delu ostao prazan prostor sa koga su uklonjeni ostaci monumentalnog spomenika vođi Prvog srpskog ustanka Karađorđu Petroviću, srušenog od strane austrijske vojske za vreme okupacije 1916. godine. Mesto dobija na značenju i zbog toga što se do njega dolazi iz pravca najpoznatije prestoničke ulice (Ulice kneza Mihaila), prolazeći u samom parku kroz Aleju velikana srpske prosvete sa već podignutim spomenicima. Naravno, Dar je imao u vidu i da se spram prestoničkog parka privodila kraju gradnja monumentalne palate francuskog poslanstva, što je bio razlog više da upotrebi svoj uticaj da nadležni u Beogradu donesu odluku da se spomenik državi koju predstavlja podigne baš na tom mestu.

Konačna odluka o mestu postavljanja spomenika doneta je na sednici Opštinskog odbora 19. septembra 1930. Kameni delovi postolja i dva dela glavne bronzane figure dopremljeni su u Beograd krajem oktobra, a rad na njihovom postavljanju trajao je osam dana.
Značaj događaja, višednevna najava u štampi i lep jesenji dan privukli su tog utorka 11. novembra 1930. masu sveta na ulice prestonice: u najlepšem delu Kalemegdanskog parka, na godišnjicu završetka Prvog svetskog rata, imao se otkriti Spomenik zahvalnosti Francuskoj.

Dan ranije, na glavnoj železničkoj stanici, uz državne i vojne počasti, svečano su dočekane dve delegacije prijateljske države. Prvu su sačinjavali članovi udruženja bivših boraca sa Solunskog fronta, na čelu sa svojim predsednikom Markom Eroom, dok je druga bila francuska državna delegacija, koju je predvodio ministar penzija Šampetje de Rib.

Glavna svečanost, otkrivanje Spomenika zahvalnosti Francuskoj, bila je sutradan, na Dan mira. "Još od ranog jutra Beograd je dobio praznični izgled. Sve kuće bile su okićene francuskim i jugoslovenskim zastavama. U glavnim ulicama mnogi prozori i balkoni bili su ukrašeni cvećem i pirotskim ćilimima" ("Politika", 12. nov. 1930). Državne institucije i prodavnice nisu radile, dok su odmah izjutra u svim beogradskim školama održana predavanja o Francuskoj, kao i o značaju svečanosti koja se toga dana imala održati. Po završetku tog časa, učenici su se organizovano uputili ka Kalemegdanu.

 

[Nina]

Knez Mihailova ulica nakon otkrivanja spomenika

Značaj predstojećeg događaja, francuske kulture i francusko-jugoslovenskog prijateljstva istaknut je i na svečanoj sednici koja je započela u 9 sati u velikoj dvorani Univerziteta. U isto vreme na Kalemegdanu se već okupilo oko dvadeset hiljada Beograđana i gostiju iz svih delova zemlje. Po završetku sednice njeni učesnici (gosti iz Francuske i najviše domaće javne ličnosti) uputili su se ka mestu centralne svečanosti, prolazeći kroz špalir građana, koji ih je pozdravljao.

U 11 sati na ulaz u Kalemegdanski park dovezli su se kralj Aleksandar, kraljica Marija, knez Pavle i kneginja Olga. Do svečane bine postavljene s desne strane spomenika, pešice su prošli Alejom velikana, duž koje su ih pozdravljale brojne delegacije prispele iz cele zemlje. Svečanost je započela ćutanjem u trajanju od dva minuta u znak počasti prema francuskim i srpskim ratnicima palim tokom Prvog svetskog rata, dok su se jedino u daljini čula zvona Saborne crkve.

Prigodan govor prvo je održao prof. Niko Miljanić, predsednik Odbora za podizanje spomenika, koji ga je zatim otkrio. "Neka ovaj veličanstveni spomenik priča budućim generacijama o veličini zahvalne duše i heroizma našeg naroda!", izrekao je Milan Nešić, predsednik Opštine beogradske, primajući spomenik na čuvanje. U ime francuske države i naroda zahvalio je Šampetje de Rib, šef francuske delegacije, da bi potom u ime Kraljevske vlade govorio ministar Kosta Komanudi.

Popodne su učenici i profesori svih beogradskih škola prodefilovali pored spomenika, dok je za goste iz Francuske priređen prijem u Dvoru na Dedinju. Tom prilikom je Šempetje de Rib uručio prestolonasledniku Petru orden Legije časti, kojim ga je odlikovao predsednik Republike Francuske. Otkrivanju spomenika nije prisustvovao njegov autor Ivan Meštrović. O svojoj sprečenosti (prema vlastitoj izjavi – zbog bolesti) proslavljeni vajar nije obavestio organizatore svečanosti već francuskog poslanika Emila Dara, što još jednom potvrđuje dominantnu ulogu francuske diplomatije u podizanju spomenika u Beogradu.

Šest godina kasnije Pariz se odužio Beogradu. U njegovom XVI kvartu podignuti su spomenici kralju Petru i kralju Aleksandru Karađorđeviću. Ali ni tada inicijative nisu bile državne, već su ih pokrenule društva francusko-srpskog prijateljstva.
Svoj govor na svečanoj sednici u zgradi Univerziteta, na dan otkrivanja spomenika, uvaženi profesor Bogdan Popović završio je rečima: "Na spomeniku stoji zapisano: Francuskoj! (A la France!) i, na drugoj strani: Volimo je kao što je i ona nas volela! Ovim natpisima današnji naraštaj dodaje, ostavljajući spomenik u anamet budućim pokolenjima, ovaj savet i uzbuđenu poruku: Volite Francusku kao što smo je mi voleli!"

Amanet iz 1930. poštovan je sve do NATO agresije na SR Jugoslaviju, u kojoj je učestvovala i Francuska, kada je spomenik prekriven crnim platnom i postavljen natpis: Neka je večna slava Francuskoj koje više nema. Naravno, i o učešću francuskih borbenih aviona koji su u proleće 1999. godine bacali bombe sa zabranjenim osiromašenim uranijumom po Srbiji, i o reakciji mladih Srba koji su crnim platnom prekrili Spomenik zahvalnosti Francuskoj, svoju reč treba da dâ istorijska nauka. Za sada konstatujemo da o velikom prijateljstvu, osim sećanja, svedoče još samo spomenici.
tekst:Zorica Janković

 

[Nina]

ZNAMENITE ČESME

Na gradskom području ima 39 javnih česama koje se snabdevaju vodom za piće iz Beogradskog vodovoda. Prve javne česme sagrađene su na liniji Rimskog vodovoda još u dalekoj prošlosti.Česme su se podizale i na liniji Bulbulderskog vodovoda, koji se protezao od današnje Gradske bolnice do Kalemegdana, a išao je uporedo sa istoimenim potokom. Samo na ovom pravcu u 19. veku bilo je 18 česama.Gradski zavod za javno zdravlje kontroliše kvalitet vode sa 26 javnih česama sa izvorskom vodom. Voda sa pet najposećenijih, a to su Hajdučka u Košutnjaku, Miljakovački izvor, izvori Svete Petke na Kalemegdanu i u manastiru Rakovica, kao i Sakinac na Avali, ispituje se dva puta mesečno, a sa ostalih jednom mesečno.

Neke od poznatih beogradskih cesmi

TERAZIJSKA ČESMA

Sagradjena je 1860 godine,za vreme druge vladavine Milosa Obrenovica.Nalazi se na Terazijama, ispred hotela MOskva.Rad je italijanskog majstora Franca Lorana, visine je 8 metara i prdestvlja jedan od najznacajnijih spomenika Beograda iz 19.veka. U vreme radova na regulaciji Terazija 1911-1912. godine, odnesena je u Topčider. Tamo je stajala do 1976. godine, kada je vraćena na staro mesto.
Predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika Beograda u 19. veku.

DELIJSKA ČESMA

Među najstarije česme spada i Delijska česma koja se pominje još u 17. veku.
Iako ovo nije prva cesma ovog imena, već pre njena treca varijanta, prica o njoj je zanimljiva. Prva Delijska cesma nalazila se ispred Delijskog konaka, mesta gde je za vreme turske vladavine Beogradom bila smestena turska konjica - delije.
Ostaci njihovog konaka danas ne postoje, ali se zna da je bila rec o impozantnoj gradjevini koja se u XVIII veku nalazila negde na prostoru izmedju danasnjih ulica Knez Mihailove, Vuka Karadzica i Uskocke. Nakon sto je prva Delijska cesma srusena, na uglu sada vec ulica Kneza Mihaila i Vuka Karadzica, 1889. godine podignuta je druga cesma.
Godine 1913. godine kada su kopani temelji za zgradu SANU srusena je i druga Delijska cesma.Prilikom rekonstrukcije ulice Kneza Mihaila 1987. godine, neko se setio cesama koje su postojale na ovom mestu, pa je po nacrtima cuvenog arhitekte Aleksandra Deroka podignuta treca Delijska cesma koja i danas postoji.

ČUKUR ČESMA

Izgradjena je 1931,godine i rad je vajara Simeona Roksandica.Nalazi se u Dobracinoj ulicci ispred broja 42.Cesma je podignuta kao spomen na dogadjaj kada je turski vojnik na tom mestu ubio srpskog decaka , segrta Savu , sto je dovelo do krvavog sukoba izmedju Srnba i Turaka i bilo je povod za bombardovanje Beograda 5.junha 1862 godine.Spomen cesma je sagradjena iz sredstava zaduzbine Tome Vandjela

VEZIROVA ČESMA

Ovo je najstarija sacuvana cesma i nalazi se u okviru Beogradske tvrdjave, u Gornjem gradu. Evlija Čelebija navodi da je česma podignuta 1576/1577. godine, za života poznatog državnika Tuskog carstva, Velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića. Precizna pozicija česme se pojavljuje kartografskim izvorima tek u XVIII veku. Najraniji prikaz potiče sa plana iz Nacionalne biblioteke u Parizu, s početka XVIII veka. Na tom planu česma je prikazana kao pravougaoni objekat sa tri slobodne strane. Pored mosta na Drini , ova cesma je jedino sto je ostalo na ovim prostorima od zaduzbina velikog neimara

PAŠINA ČESMA

U ulici Živka Davidovića, nalazi se Pašina česma koja je tako nazvana pošto je na tom mestu 22. februara (7. marta) 1807. ubijen beogradski vezir Sulejman paša. Sulejman pašu su u decembru 1806. zarobili Karađorđevi ustanici prilikom zauzimanja Beograda. Nakon toga, zbog saznanja da paša potajno radi na povratku Turaka u Beograd, ustanici su doneli odluku da Sulejman paša sa pratnjom, 180 konjanika sa ženama i decom, napusti Beograd. Iznenada, sasvim neočekivano, ustanici koje je predvodio Vule Ilić Kolarac, a koji su pratili tursku povorku, opkolili su Turke posle čega je došlo do sukoba. Na tom mestu je ubijen Sulejman paša i svih 180 Turaka iz njegove pratnje, a njihove žene i deca su prvo odvedeni u Beograd, a zatim lađom prebačeni u tursku tvrđavu Vidin.


TREĆEPOZIVAČKA ČESMA

Nedaleko od Gradske bolnice, u Čingrijinoj ulici, nalazi se Trećepozivačka česma. Pre nje je na tom mestu bila Bulbulderska česma koja je stanovnike Beograda snabdevala pijaćom vodom. Za ovu česmu ne postoje podaci kako je izgledala, ali se zna da je voda sa nje bila hladna, ledena.
Prema postojećim podacima može se reći da je Trećepozivačka česma najverovatnije podignuta za vreme okupacije Srbije u Prvom svetskom ratu i da ju je obnovilo Društvo za ulepšavanje Bulbuldera 1927. kada je istaknuta i spomen ploču sa imenima boraca Sedmog pešadijskog puka trećeg poziva koji su izginuli u decembru 1914. u Kolubarskoj bici, u teškim borbama na Varovnici braneći kotu 413. Zauzimanjem ove kote i probijanjem fronta na liniji Varovnica-Kosmaj austrougarska armija bi došla u pozadinu srpskih armija i dovela Srbiju u bezizlaznu situaciju.
Podizanjem ove česme, najverovatnije 1915. godine, Beograd i Srbija su pokazali zahvalnost srpskim ratnicima trećeg poziva koji su učestvovali u odbrani grada i države i to ne samo onima iz Sedmog, već i onima iz Četvrtog, Osmog, Jedanaestog i Petnaestog pešadijskog puka. Na spomen ploči na Trećepozivačkoj česmi je napisano: „VII pešadijski puk III poziva Narodne vojske svojim vrlim drugovima koji viteški padoše za otadžbinu na Varovnici 1914.“ Svečanost otvaranja obnovljene česme obavljena je 19. oktobra 1982. u prisustvu više hiljada Zvezdaraca i Beograđana

SEBILJ ČESMA

Nalazi se u Skadarskoj ulici i kopija je istoimene cesme na Bas carsiji , koju je grad Sarajevo poklonio Beogradu pred pocetak odrzavanjea konferencije nesvrstanih zemalja 1989.god. Kopije sarajevske cesme , osim Beograda , od grada Sarajeva dobili su takodje i Rim i Zagreb

HAJDUČKA ČESMA

Nalazi se u Kosutnjaku i prvi put se spominje u spisima 1831. godin kada je najverovatnije izgradjena u sklopu sredjivanja lovista Kosutnjak za vreme Milosa Obrenovica .O Hajdučkoj česmi u Kosutnjaku, ima malo sačuvanih zapisa i ne zna se kad je tačno podignuta, ali se pretpostavlja da je to bilo krajem 18. veka. Najstariji zapis u kome se spominje je oporuka srpskog prosvetitelja Dositeja Obradovića, u kojoj je izneo da želju da bude sahranjen pored Hajdučke česme. U drugom zapisu se spominje uređenje česme iz 1828. godine. Tada je cesma imala samo jednu lulu, a narodom je kružio glas da iz česme teče lekovita voda.

VRAČARSKE –Topčiderske ČESME

Podignute na izvoristu koje je danas zagadjeno i voda iz obe cesme nije za pice.Nema preciznih podataka o godini kada su podignute.

MILOŠEVA ČESMA

Nalazi se u sklopu konaka Kneza MIlosa i Topciderske crkve.Podignuta u vreme formiranja topciderskog parka

ČESMA SAKINAC

Nalazi se na planini Avala, nedaleko od Beograda. Ime je dobila po sakama, buradima za vodu postavljenim na dva točka sa konjskom zapregom, koje su u prošlosti služila za vodosnabdevanje domaćinstava. Vodu sa česme Sakinac, je nekada koristio srpski industrijalac Đorđe Vajfert, za proizvod ju piva u svojoj fabrici. Danas se voda sa ove česme koristi za piće. Najviše je koristi lokalno stanovništvo ali i brojni izletnici, pre svega zbog njene niske temperature od 5 stepeni, što joj daje osvežavajuća svojstva. Vodu sa česme Sakinac najviše koriste meštani Pinosave, Belog Potoka i Zuca ali i veliki broj ljudi iz grada, koji dolaze da probaju jednu od najčistijih voda u okolini.

 

[Nina]

NEKE STARE BEOGRADSKE KAFANE


“Ne zna se ko je izmislio kafane. Možda je i bolje što je tako. Možda bi u ime zahvalnosti pripadale njemu, a one su zapravo sazidane i pripadaju svim ljudima ovoga sveta. Zato i jesu deo života mnogih, najviše onih koji nikada nisu krili da im je kafana druga kuća”,
dr Vidoje Golubović.

Istorija kaže da je u Beogradu, davne 1522. godine bila otvorena prva kafana na Starom kontinentu. Prema zapisima koji su navedeni u ovoj “svojevrsnoj hronici” kafanskog života u nas postoji podatak da su je otvorili Turci u zgradi na Dorćolu. U njoj je služena samo kafa. Ipak, najveći broj gostionica i kafana u Beogradu svoja vrata otvara krajem 19. i početkom 20. veka. Podaci govore da je grad na prelazu između dva veka na svakih 50 stanovnika imao po jednu kafanu ili gostionicu. Posle Beograda, prvu kafanu, 1592. godine, dobija Sarajevo, London 1652, dve godine kasnije Marselj, a Beč 1683. godine.
Hroničari zapažaju i da su mnoge kafane, između ostalog, bile poznate i po dobroj pesmi i očaravajućoj muzici. Pored rodoljubivih, nekada su se u njima mogle čuti izvorne narodne i starogradske pesme, sevdalinke, ljubavne, ali i šaljive pesme. Kao kultno mesto, kafana je kroz vekove i kulture, dalje beleže hroničari, imala brojne nazive, mehana, mejana, karavan- saraj, han, birtija, kavana, bircuz, restoran, gostionica, bistro, bife. Sa sadašnje vremenske distance nemoguće je govoriti o razlikama među njima koje su evidentno postojale. U nekima se pila samo kafa, u drugima ste mogli samo da naručite pivo, dok se na nekim adresama služio samo čorbast pasulj.

Brojne kafane starog Beograda imaju neobično poreklo i zanimljivu istoriju. Tako je, zgrada u kojoj se nalazila poznata beogradska kafana “Tri lista duvana” na uglu Ulice kneza Miloša i Bulevara kralja Aleksandra, podignuta osamdesetih godina 19. veka, bila poznata po tome što je u njoj instalirana prva telefonska centrala u Beogradu. Dalje, u ulici Kralja Petra se u prvoj polovini 19. veka nalazila jedna od najstarijih i najpoznatijih kafana glavnog grada – “?“. Podignuta je na inicijativu kneza Miloša Obrenovića, a poseban značaj ima zbog činjenice da je u nju često svraćao Vuk Stefanović Karadžić. Izdvajala se od drugih i po tome što je bila prvo čitalište “Srpskih novina”. Izgrađena u balkanskom stilu, ona živi već u trećem veku, podjednako privlačeći stanovnike, ali i posetioce Beograda.

Zanimljiv je i podatak da je u poznatoj kafani “Proleće”, kasnije nazvanoj “Hamburg” zasijala prva sijalica, kao i da se sada baš na tom mestu, u Masarikovoj ulici, nalazi zgrada “Elektrodistribucije”. I Prvi sajam knjiga u našem glavnom gradu je održan 1893. godine u “Kolarcu”, kafani koja se nalazila na Pozorisnom trgu.

Ostalo je zapisano da su u kafanama dogovorene mnoge političke odluke, naročito u periodu između dva svetska rata. Znalo se tačno i gde se ko okupljao. Demokrate su sedele u “Barajevu” na uglu Beogradske i Krunske ulice. Beše to jedna od retkih kafana koje su imale drveni pod, a bila je na dobrom glasu, jer se hrana služila u tanjirima od nadaleko čuvenog češkog porcelana. Članovi Slovensko- ljudske stranke su odlazili u kafanu “Ljubljana”, dok su ministri Cvetkovićeve vlade stalno svraćali u “Maderu”.
Sam naziv, kafana, u Beogradu i Srbiji počinje da se koristi tek posle 1738. godine, kada su Turci ponovo došli u Beograd, posle vlasti Austrije.

O prvim kafanama u Beogradu, pisao je, 1740. godine, putopisac Keper, koji ističe da su jedne kafane posećivali muslimani, a druge hrišćani. Keper tom prilikom daje opis kafane “Crni orao” na Dorćolu, koja je, kako veli, najbolja u gradu.
Kafana “Crni orao” bila je na spratu zgrade na uglu današnjih ulica Dušanove i Kralja Petra, a do nje se dolazilo trošnim drvenim stepenicama. Kafana nije imala stolove, stolice ni klupe, već minderluke prekrivene ćilimima. Visina kafane nije dozvoljavala da se u njoj čovek uspravi. Zidovi su bili išarani zelenom, crvenom, modrom i narandžastom bojom, a na ulazu je bilo postavljeno nekoliko krčaga.
Početkom XIX veka knez Miloš uvodi porez za mehandžije i obavezu dobijanja dozvole za rad. Mehane su bile stecište trgovaca i špekulanata, a u Savamali i Bukurešt-mali već je 1826. godine bilo alkoholnih pića, ali i bluda.
Na Pozorišnom trgu, danas Trgu Republike, u tom periodu je bilo šesnaest kafana, a u Poenkareovoj, danas Makedonskoj ulici, od 40 kuća 17 je bilo kafana ili gostionica. Na Varoš kapiji je bilo 12, na Terazijama 11, u Skadarliji sedam, na Slaviji devet, u Dubrovačkoj ulici, u donjem delu, 16 kafana i gostionica.

Kafana je bila mesto gde su sedeli znani i neznani, slavni i neslavni pisci, pesnici, urednici novina i časopisa, novinari, glumci i razni umetnici, slikari i vajari, sportisti, političari… Kafana je bila mesto gde su nastala i značajna književna dela. Setimo se Branislava Nušića i humoriste Brane Cvetkovića, koji je sve svoje vodvilje, skečeve i šaljive pesme napisao u kafani. Kafana je bila mesto književnih diskusija, sukoba oko književnih pravaca, putokaza i književnosti. I ne samo to. U kafanama su čitane nove pesme, koje su tako počinjale da žive i prenose se, da dobijaju dušu.
Kafana je bila prihvatilište za beskućnike, boeme, vračare, putnike namernike, studente, ljude bez stana, prostitutke. Mnoge beogradske kafane imale su svoju fizionomiju, karakter i krug gostiju.
Beograd je, ne tako davno bio čuven po svojim kafanama, koje su bile jedan od simbola našeg glavnog grada. Nažalost, poslednjih godina te kafane polako ali sigurno nestaju, a na njihovim mestima otvaraju se banke, restorani brze hrane, ekskluzivni kafići i druga obeležja tranzicije. Doduše i savremena mladež, poput svojih predaka voli da posećuje “ugostiteljske objekte”, pa su beogradski kafići, baš kao i nekadašnje kafane puni tokom većeg dela dana. Ali, u njima danas važe neka druga, manje romantična pravila ponašanja, koje su u skladu sa savremenim načinom života. Onih starih, dobro poznatih kafana ostalo je svega nekoliko. One svedoče o “dobrim, starim vremenima” i jednom drugačijem Beogradu, koga više nema. A ta beogradska boemija svoje početke imala je još sredinom 19 veka.
Da su kafane i mehane od davnina obeležje srpske prestonice svedoči činjenica da je, još knez Miloš Obrenović 1859. godine posebnim dekretom regulisao njihov način rada, izgled, kao i pravila ponašanja u njima. Tada su i jasno razgraničeni pojmovi “kafana” i “mehana”.

Mehane su bila mesta na kojima je moglo da se dobije prenoćište i hrana, dok se u kafanama služilo samo piće. Propisom, koji je 1859. doneo knez Miloš predviđeno je da kafane i mehane moraju biti izgrađene od tvrdog materijala i imati ulaz sa čela, a ne iz dvorišta. Po tom propisu bilo je predviđeno i da pojedini lokali, unutar gradskih zidina mogu da uposle devojke, ali maksimum dve
Svaka kafana starog Beograda imala je svoj “imidž”. Znalo se kakvi gosti u nju dolaze, kakvo se piće služi, o čemu se raspravlja. Tako je, recimo kafana “Dardaneli”, koja je srušena 1901 godine, a nalazila se na mestu današnjeg Narodnog muzeja važila za prvo stecište boema, pa su, kada je doneta odluka o njenom rušenju zbog toga nastali i pravi protesti. Kasnije se, po boemiji pročula “Pozorišna kasina”, smeštena u blizini Narodnog pozorišta, da bi se tek krajem 19. veka boemi preselili u Skadarliju. Naravno, kafane i mehane bile su poznate i po drugim, značajnim događajima.

U kafani “Proleće”, kasnije nazvanoj “Hamburg” zasijala je prva sijalica u Beogradu. Zanimljivo je da se na tom mestu, u Masarikovoj ulici danas nalazi zgrada Elektrodistribucije. Prvi telefon u Beogradu zazvonio je, takođe u kafani i to u “Tri lista duvana”, dok je prvi sajam knjiga 1893. održan u “Kolarcu”, kafani koja se nalazila na današnjem Trgu Republike. U kafani je prikazan i prvi film, a zanimljivo je da se posle Prvog svetskog rata u “Kasini” jedno vrme zasedala i Narodna skupština.
Istorijat kafana u Beogradu govori, budući da je politika i tada bila omiljena tema, a suparništvo među strankama veliko kafane i mehane delile su se i prema partijskoj pripadnosti gostiju. Tačno se znalo koje kafane važe za “radikalske”, a koje za “naprednjačke”, gde se okupljaju liberali, a gde socijalisti. Vlast i pojedine stranke umele su da u kafane, u kojima se okuplja “suparnički tabor” pošalju i svoje špijune koji su, imitirajući obične goste prisluškivali šta im protivnici spremaju ili kakvo je raspoloženje naroda prema vlasti.

Ali, kafane su najviše bile čuvene po beogradskim boemima. Njihovi nezaobilazni gosti bili su Đura Jakšić, Laza Kostić, Vojislav Ilić, Janko Veselinović, Laza Lazarević, Stevan Sremac, Branislav Nušić, Tin Ujević… Gde su boemi tu je i orkestar, a u jednom od njih svirao je i Mihailo Petrović, poznatiji kao Mika Alas, čuveni matematičar i naučnik i još čuveniji boem. Svi oni ostavili su neizbrisiv trag u srpskoj umetnosti i nauci, ali i javnom životu glavnog grada, pa nije ni čudo što se za njih vezuju i neobične priče.

 

[Nina]

AMERIKA – jedna od čuvenijih kafana, na Zelenom vencu. U njoj su se okupljali ljubitelji orijentalnih zadovoljstava. Služio se najbolji ratluk, a grickale leblebije.

TRANDAFILOVIĆ – čuveni objekat na Čuburi, hroničari je navode kao najpoznatiju kafanu ovog dela grada do Prvog svetskog rata uz konstataciju da je o njenim specijalitetima pričao ceo Beograd. Iz nje se, kažu, nije izlazilo pre zore.

MOSKVA – kafana koja je dospela čak i u srpsku i francusku književnost. Otvorena je 1906. g kada je završena i gradnja istoimenog hotela. Sagradilo ju je Carsko rusko osiguravajuće društvo “Rosija- Fonsijer”. Bila je centar društvenog i kulturnog života grada. Postoji i anegdota da su za stolovima “Moskve” formirane i oborene tri ili četiri vlade.

GOSPODARSKA MEHANA – čuvena beogradska kafana u neposrednoj blizini ušća Topčiderske reke u Savu. Pretpostavlja se da je sagrađena dvadesetih godina 19. veka i da ju je gradio tada poznati majstor– neimar Veselin. Do nje se stizalo čak i tramvajem.

AKADEMIJA – kafana u pasažu zgrade Akademije nauka i umetnosti. U njoj su se čitale domaće i strane novine, a u večernjim časovima, kako su zabeležili hroničari, svirao je orkestar. Kafana je imala i salu za bilijar.

HAJDUK VELJKO – nalazila se u centru grada, na uglu danas Knez Mihailove i Sremske, tačnije u dvorištu ovih zgrada. Hroničari ističu da je ovaj prestižni objekat, pored kafane, raspolagao i restoran- salom, odnosno modernim bifeom. Bogata klijentela je naručivala francuska vina.

BULEVAR – Jedna od atraktivnijih beogradskih kafana s kraja 19. veka. Nalazila se u Terazijskom kvartu. Beograđani su bili ponosni na njenu veliku salu u kojoj su se održavali banketi.

Kafana Dardaneli

Otvoreni 1855. na mestu gde je podignuta palata Uprave fondova, koja kasnije postaje Hipotekarna banka. To je današnji prostor između Čika Ljubine i Vasine ulice, a imala je i pogled na Obilićev venac. Na tom prostoru je danas Narodni muzej, i jedna je od najčuvenijih beogradskih kafana. Kao prvi vlasnik kafane pominje se turski beg Arif. Među brojnim vlasnicima bila je i jedna žena –Stojana koja je kafanu 1858. dobila kao miraz. Kasniji vlasnici je modernizuju. Godine 1870. ju je uzeo pod zakup kafedžija Mita Ristić, zvani „Ćira“. Pod njim su „Dardaneli“ postali ono što ih karakteriše sve vreme dok su postojali. Mita Ristić je kafanu obnovio i preuredio. Prvo je okrečena, postavljen je novi pod, stavljene nove stolice, stoljnjaci, čak i dva ogledala. Tada su glumci beogradskog Narodnog pozorišta, koji su i ranije tu zalazili, počeli sve češće i sve više da se zbiraju kod „Dardanela“, provodeći tu vreme pre i posle probe, pre i posle predstave, pa čak i pauze između činova. Društvo glumaca počelo je privlačiti i sav ostali svet, koji se rado hoće da vidi glumce i sastane se sa njima, te kafana „Dardaneli“ na taj način poče uveliko da menja svoju fizionomiju i da postaje sastajalište intelektualnoga Beograda. Kafanu je od Mite preuzeo i proširio izvesni Ljuba Kafedžija. Za kariranim stolnjakom upravo ove kafane je Vojislav Ilić „za jednu banku“ uredniku đačkog lista napisao svetosavsku pesmu „Ko udara tako pozno“.Tu su dolazili i Mihailo Jovičević, Branislav Nušić, Gustav Matoš, Stevan Sremac, Radoje Domanović, Janko Veselinović, Toša Jovanović.Ostala je zapamćena i „ceremonija ispraćaja”, odnosno zatvaranja kafane 1901. Sedamdesetak stalnih gostiju Dardanela, sa cilindrima i šeširima, okupljenih oko glumca čiča Ilije Stanojevića, dostojanstveno se oprostilo od svoje kafane „s velikom tugom i žalošću”. Nekako je tim činom prestalo da postoji boemsko srce grada.

Kafana Kolarac

U prvobitnom Kolarcu na Pozorišnom trgu, bile su održavane i projekcije filmova, a predstave su bile potpuno drugačije nego danas.U to vreme publika je sedela za kafanskim stolovima, a za vreme projekcije između gostiju su se "šunjali" konobari i donosili piće i jelo.

Krajem tridesetih godina osnovan je današnji "Kolarac" i to kao menza za radnike Mitićeve robne kuće, a potom je bila pivnica, pa na kraju kafana u pravom smislu te reči.

Ispred Stambol kapije je nekad postojao plac Tome Vučića Perišića, koji je na tom placu izgradio mehanu Kod Čarapića, jer je Vasa Čarapić sa ustanicima u Prvom ustanku probio ovu kapiju i ušao u Beograd. Zato je i ulica koja se nastavljala na Stambol kapiju nazvana Vasina ulica.
Trgovac i mecena Ilija Milosavljević Kolarac je, 1856. godine, od Vučića kupio taj plac i na njemu najpre napravio zgradu koje je po njemu nazvana Kolarčevo zdanje. Kolarac se nalazio, dijagonalno preko puta Doma omladine i to je bilo elitno mesto gde su, s kraja 19. veka bili priređivani balovi, a gosti su bili oficiri i visoki činovnici .Ta zgrada izgrađena je 1858. godine, a pominju je i kao pivnicu, hotel i kafanu. Glavna sala bila je dekorisana slikama heroja iz Prvog i Drugog srpskog ustanka. Početkom 20. veka tu se nalazila i prva pošta u Beogradu. Nažalost, ova kafana je ostecena u aprilskom bombardovanju 1941. godine.
Najpre je u prizemlju, na uglu, bila otvorena Prva beogradska pivnica. Na spratu su bile privatne odaje Kolarčeve.
U krilu prema Makedonskoj, u prizemlju su se nalazile prostorije katoličke crkve, kapele, a na spratu je bio austrijski konzulat. U konzulat se ulazilo kroz pasaž, u dvorište, pa uz stepenice. U dvorištu su se nalazile i štale austrijskog konzulata. Pošto je neko vreme austrijski konzul bio Rudolf Kevenhiler Meč, u narodu su te štale nazvane Kevenhilerove štale.

Godine 1889. beogradska Glavna pošta je doživela nezgodu. Pošta se nalazila u Vasinoj ulici, na mestu kasnije izgrađene Klasne lutrije. Te godine se u pošti dogodio požar, pa je zgrada izgorela. Zato je pošta, privremeno, preseljena u dvorišne zgrade Kolarčevog zdanja, upravo u Kevenhilerove štale, koje su već bile ispražnjene. Tu je pošta bila do marta 1900. godine, kada je Austrijska ambasada preseljena, a pošta je premeštena ulični deo krila Kolarčevog zdanja.
Na krovu Kolarčevog zdanja se, na gornjoj slici, vidi i metalna konstrukcija, uvodna telefonska kula, koja je prihvatala telefonske vodove iz čitavog Beograda, i preko tavana ih sprovodila do prve srpske telefonske centrale. Telefonska centrala je, u periodu od 1897. do 1899. godine, instalisana na spratu Glavne pošte.
Kolarčevo zdanje, pošta je sa desne strane, a telefonska centrala je na spratu. Prva centrala je montirana krajem 1897. godine.

Kolarčevog zdanja, kada je telefonska centrala demontirana. Vidi se samo postolje za uvodnu kulu.

 

[Nina]

Tri lista duvana

Prvi telefonski aparat u srpsku prestonicu stigao je pre 134 g. a prvi razgovor “premostio” je svega 300 metara.
Na žalost, zgrada u kojoj se, prvi put u Srbiji, čulo telefonsko “zvrrrrrr”, kao ni kultna kafana koja je bila u njenom prizemlju, više ne postoje.

Na uglu ulica Bulevara kralja Aleksandra br.18 i Kneza Miloša bila je zgrada u kojoj se nalazila kafana Tri ista duvana.Podignuta je 1882. godine, a iste godine je rešenjem Ministra unutrašnjih dela odobreno Kosti Lazareviću da može da otvori kafanu na svom placu. Jednospratna zgrada u kojoj se nalazila kafana Tri lista duvana, izvedena je u stilu neorenesansa i svojom stilski dekorisanom fasadom izdvajala se iz neposrednog okruženja. Prizemlje je prvobitno bilo namenjeno kafani, a tokom kasnijih prepravki otvoreni su lokali.

Fasadu sprata karakteriše ujednačen ritam prozorskih otvora uokvirenih šambranama, dok su međuprozorska polja podeljena pilastrima koji su završeni kompozitnim kapitelima. Čeona fasada akcentovana je zabatom na atici i u zoni sprata balkonom sa ogradom od kovanog gvožđa. Na zgradi se isticala i ulazna kapija sa holom. Ilija i Petar Hadži Galić su kupili imanje Lazarevića 1928. godine i izveli prepravke i doziđivanje prema planovima Borivoja Gadžića.

Na prvom spratu kafane Tri lista duvana bilo je smešteno geodetsko odeljenje Ministarstva vojnog. Upravo je ovde, 14. marta 1883. godine, instalirana prva telefonska linija u Beogradu, duga 300 m. Kafana Tri lista duvana sve do početka dvadesetih godina 20. veka, bila je jedan od reprezentativnijih objekata na prostoru između današnjih ulica Bulevar kralja Aleksandra, Kneza Miloša, Krunske i Resavske. Srušena je početkom 1989. godine.

 

[Katarina Mi]

Zna li neko vise o vili u Krunskoj 66,na uglu sa Smiljanicevom ulicom,arhitekte Dragomira Todorovica ? Svaka informacija bi mi pomogla,cak i o arhitekti Dragomiru Todorovicu gotovo da nema nikakvih infomacija na internetu ....

 

[Nina]

O toj kuci nema podataka ni ko je podigao kucu a pretpostavlja se da ju je projektovao arhitekta Dragomir Todorovic o kome takodje nema dostupnih podataka .
Kuca je zapustena i u losem je stanju.Ima 400 kvadrate.Napustena je 20 godina i ne spada pod Znamenitosti Beograda

 

[sunchaya]

Bila sam opet tamo pre 2 dana.
Volim da "obilazim" tu kuću
Ne znam zašto...
Videh i da je neko ložio unutra. Izlazio je dim iz podruma.
Volela bih da mogu da uđem unutra

- - - - - - - - - -

Nina to ruglo na uglu K.Miloša i Bulevara kad je to beše podignuto i koja mu je svrha (tj.koja bi trebalo da bude). Imam utisak da je tu otkako je sveta i veka a opet i neka garaža mi prolazi kroz glavu.
Ta zgrada, zgrada na uglu Takovske i Kosovske, zgrada u Prizrenskoj, zgradurina ministarstva finansija na Slaviji su mi najodvratnije u gradu.
Od "stare (novo) gradnje" najružnie su zgrade na uglu Starine Novaka i 27. Marta (u jednoj je banka pošt.štedionice u drugoj-nižoj ne znam šta je)

 

[Nina]

Kuca koju volis da obilazis je kuca duhova.. i veoma zastrasujuce deluje u prirodi..
Objekat na uglu Bulevara Kralja Aleksandra i Kneza MIlosa na mestu nekadasnje kafane
Tri lista duvana trebao je da bude poslovni centar od 8.000 kvadrata koji to jos uvek nije

 

[Nina]

BEOGRADSKI PARKOVI

U Beogradu se otpocelo sa uredjivanjem prvih parkova javnog karaktera samo nekoliko decenija posle pocetka dugotrajne borbe srpskog naroda za samostalnost u 19. veku. Najveci broj podignut je u drugoj polovini 19. i u prvim decenijama 20. veka.
Beograd ima mnogo razloga da svoje parkove prikaze svetu i sacuva ih kao deo svoje kulturne istorije. Oblik,sadrzaj i karakter beogradskih parkova pokazuje da oni imaju znacajno mesto u tkivu grada. Iako ih nema dovoljno, iako su i danas mali, ili manji nego sto bi trebalo da budu, beogradski parkovi, posebno oni u uzem gradskom tkivu, nalaze se na najlepsim lokacijama. Kao i nekad, i danas predstavljaju dragocene oaze „za udovoljstvo zitelja i za popravljanje vazduha” , kakve je prizeljkivao
Emilijan Josimovic.
U Beogradu postoji samo pet klasicnih parkova od preko 10 hektara povrsine: Kalemegdan, Topcider, Hajd park, Park prijateljstva i Tasmajdan. Veci od dva hektara su: Karadjordjev park, Manjez, Gradski park u Zemunu,Pionirski, Stara Zvezdara, park kod Vojne gimnazije.Svi ostali su manji od dva hektara: Cirila i Metodija (Vukov spomenik), Akademski (Studentski trg), Terazijskii, Bristol, Vozdovacki, kod Seste beogradske gimnazije, Cuburski, Neimarski (park Jelene Santic), Finansijski i drugi ,od kojih neki, po prostornoj obuhvatnosti, imaju vise karakter skverova.

Najznacajniji parkovi

Park Kalemegdan
Zelena povrsina u sklopu i oko beogradske tvrdjave,svima znana kao park Kalemegdan, prostire se na povrsini od oko 5.300 hektara i obuhvata celine: Veliki i Mali Kalemegdan, odnosno Gornji i Donji grad. To je najstariji gradski park, koji je do danasnjih dana sacuvao svoje osnovne oblike i umetnicke vrednosti iz vremena svoga nastanka, sedamdesetih godina 19. veka.Beogradska tvrdjava, sa prostorom parka, proglasena je 1979. za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog znacaja za Republiku Srbiju.

Osecajuci izvanrednu vrednost istaknutog grebena Beograda, prvi srpski urbanista Emilijan Josimovic dao je ideju da se Gradsko polje, Kalemegdan, pretvori u “divotan park,” gde bi cak i njegove padine „ pristranci gradskog brda, zasadjene i udobnim stazama ispresecate, obrazovale prisne delove tog parka”
U periodu 1869 –1875. izvedena su prva ozelenjavanja Kalemegdana ispred bedema tvrdjave i u Gornjem gradu.
Glavna, Savska aleja pocela je da se uredjuje 1886. Obimniji radovi na uredjenju Kalemegdana obavljeni su tek 1890,dok je Veliki Kalemegdan poceo da se uredjuje odmah po odlasku Turaka. Na Malom Kalemegdanu radovi pocinju tek nakon 1898, kada je raspisan javni konkurs za idejni projekat.
Posebnu vrednost kalemegdanskom parku daju spomenici koji su podizani proteklih sto sedamnaest godina (prvi spomenik podignut je Djuri Danicicu, 1891, a sa stanovista prirodnih vrednosti, izvanredno bogat fond raznolikih vrsta drveca i zbunja, razlicite vitalnosti,starosti, dimenzija i porekla, a samim tim i estetske vrednosti. Status pojedinacno zasticenog prirodnog dobra imaju cetiri stabla.

Park Topcider
Jedan od najstarijih parkova u Beogradu, Topcider,prostire se na povrsini od 12,8 hektara, u dolini Topciderske reke. Udaljen je samo pet kilometara od centra grada. Prvo pominjanje Topcidera, ocigledno turskog naziva, srecemo u Putopisu Evlije Celebije, iz 17. veka. On oznacava jedno od poznatih izletista u Beogradu u to vreme: dere (na persijskom i turskom) znaci dolina izmedju dva brda, potok koji tece takvom dolinom.

Topcider je,prema tome, topcijska dolina, okruzena blagim sumovitim brdima, puna vlage i bujne vegetacije, koriscena kao mesto za odmor i boravak u prirodi.Najznacajnije takvo mesto u okolini Beograda, postao je u vreme kneza Milosa Obrenovica, tridesetih godina 19. veka. Godine 1834. zavrsen je Konak, kao centralna gradjevina rezidencijalnog kompleksa. O uredjenju parka tada nije bilo pomena. Tek dolaskom inzenjera Atanasija Nikolica u Srbiju, odnosno njegovim napustanjem polozaja i zvanja prvog direktora Liceja i profesora (1842), zapocinje uredjvanje i ukrasavanje Topcidera.Park je podizan u prirodnom,engleskom stilu, koji se ogledao u vijugavim stazama, domacim vrstama drveca i rastinja, uz uoblicavanje vodenih povrsina.Platani koji se danas nalaze sirom parka nisu posadjeni odmah po izgradnji Konaka, jer u to vreme u Beogradu i Srbiji nije bilo sadnica te vrste drveca. Tek 1866. nabavljeno je 350 sadnica platana iz Beca, od kojih je deo istog proleca zasadjen u parku. Park je ukrasavan i statuama. Prva statua bila je Zetelica, Cerera, boginja zemljoradnje,rad Fidelisa Kimela iz 1852. U parku, od pojedinacno zasticenih prirodnih dobara, nalazi se samo jedno drvo grandiozan Milosev platan (Platanus acerifolia javorolisni platan).

Pionirski park
Pionirski park nalazi se u najuzem centru grada,izmedju Ulice kralja Milana, Dr Dragoslava Jovanovica,Bulevara kralja Aleksandra, Kneza Milosa, Krunske i Andricevog venca.Teren na kome se nalazi Pionirski park predstavljao je pocetkom 19. veka pusto i mocvarno zemljiste obraslo sevarom. Krajem tridesetih godina 19. veka ovaj prostor kupio je jedan od vidjenijih ljudi tadasnje Srbije, Stojan Simic, i na njemu podigao kucu koja je kasnije dobila naziv Stari konak. Posle kratkog stanovanja u ovom konaku, Stojan Simic ga je 1842/1843. godine prodao drzavi, zajedno sa bastom, za dvor novog kneza Srbije Aleksandra Karadjordjevica. Novi vlasnik, Karadjordjev sin, uselio se 1845. u dvor i ostao u njemu skoro do kraja 1858, kada je srusen sa vlasti. Posle ubistva kralja Aleksandra Obrenovica, 1903. i dolaskom na presto Petra Karadjordjevica, Stari konak je srusen.U narednom periodu, do Drugog svetskog rata, na ovom prostoru gradjeno je i ruseno vise rezidencijalnih objekata da bi se do danas zadrzali:
Stari dvor (koristi ga Skupstina grada Beograda od 1961) koji je podignut 1882. po projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog za kralja Milana Obrenovica.Novi dvor (koristi ga Predsednik Srbije) koji je podignut prvih decenija dvadesetog veka prema projektu arhitekte Stojana Titelbaha.

Polovinom 19. veka prostor ispred Starog konaka bio je parkovski uredjen, sa zasadjenim drvecem. O samoj basti nije sacuvano mnogo podataka, sem opisa engleskog putopisca i novinara Herberta Vivijena, iz 1896. Deo baste bio je ogradjen zidanom ogradom visine preko tri metra, koja se pruzala od Starog dvora Ulicom dr Dragoslava Jovanovi}a, Bulevarom kralja Aleksandra i Ulicom kneza Milosa, dok je deo prema danasnjoj Ulici kralja Milana bio dostupan ocima prolaznika. Izgled baste menjao se tokom vremena. Prvo je basta bila uredjena kao kod bogatijih srpskih kuca, sa visokim ruzama. Kasnije je negovana na evropski nacin, sa lejama od raznobojnog cveca, koje su obrazovale geometrijske figure.
Posle Drugog svetskog rata, u okviru komunalnog uredjenja grada, uklonjene su ograde i zatrpana fontana, a navedeni objekti i dvorska basta otvoreni za javnost. Promenjen je i naziv. Postao je Pionirski park

Sest decenija kasnije (2005) prostoru izmedju dva dvora vracen je priblizno prvobitni izgled, sa fontanom kao centralnim motivom.Danas se u parku nalazi osam stabala sa statusom pojedinacno zasticenih prirodnih dobara.
Pionirski park obuhvata povrsinu od 3,01 hektara

 

[Nina]

Akademski park
Akademski park nalazi se na Studentskom trgu, izmedju ulice Vasine i samog trga, utisnut u centralno gradsko tkivo. Prostor trga uklapao se u doba Rimljana u sastav civilnog naselja Singidunuma. O izgledu i nameni ovog prostora u srednjem veku nema mnogo podataka. U doba austrijske vlasti u Beogradu, u 18. veku, bio je namenjen vojnim vezbama, a za vreme Turaka sluzio je za molitve, ali i kao groblje koje se tu zadrzalo do sezdesetih godina 19. veka. Sredinom 19. veka ovde su podignute upravne i prosvetne zgrade, a 1863. i Kapetan-Misino zdanje (projektant Jan Nevole) prvo kao palata bogatog trgovca Mise Anastasijevica, da bi kasnije bilo poklonjeno Velikoj skoli (danas je tu Rektorat Beogradskog univerziteta).

U trecoj deceniji 19. veka, 1824, na delu zapustenog groblja, naspram sadasnjeg starog zdanja Univerziteta,srpske vlasti otvaraju pijacu, odnosno „pazariste”
Kasnije ovaj prostor postaje poznat pod imenom Velika pijaca, a radi sve do 1927.g
Preostali, manji deo svog groblja Turci su ogradili, da bi sprecili njegovo dalje unistavanje.
Tokom narednih godina, po odlasku Turaka, taj prostor se pretvorio u poljance. Predlog da se na njemu formira zelena povrsina potekao je od Emilijana Josimovica, prvog srpskog urbaniste, 1867. Njegova ideja je bila da se taj prostor uredi u obliku parka koji bi imao i karakter pesackog trga. Delimicnom ostvarenju Josimovicevog predloga pristupilo se tek u prolece 1886, a uredjenje je okoncano 1889.
Nakon smrti Josifa Pancica (1888), poznatog botanicara i prvog predsednika Srpske akademije nauka, u ovom delu podignut mu je spomenik, 1897, rad vajara Djordja Jovanovica
Tri decenija kasnije, 1927, zatvorena je Velika pijaca, a na njenom mestu izgradjen je danasnji
Akademski park, u ciji sastav je usao i onaj mali parki iz 1889. Projektant parka bio je arhitekta Djordje Kovalvski. Oko parka podignuta je 1929. ograda po projektu arhitekte Milutina Borisavljevica.Povrsina parka je 1,4 hektara. Pored vec pomenutog spomenika Pancicu, u parku se nalaze i spomenici Dositeju Obradovicu, srpskom prosvetitelju, osnivacu Velike skole, postavljen 1930, rad vajara Rudolfa Valdeca,i Jovanu Cvijicu, geografu, jednom od predsednika Srpske akademije nauka, podignut 1994, rad vajara Ota Loga.
U parku samo jedno stablo ima status pojedinacno zasticenog prirodnog dobra.

Gradski park u Zemunu
Zemunski park se nalazi u sklopu zasticenog prostora kulturno-istorijske celine Staro jezgro Zemuna
i najstarija je zelena oaza Zemunaca. Omedjen je ulicama Vrtlarskom, Savskom i Nemanjinom, kao i objektom Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Pocetak razvoja Zemuna kao grada vezuje se za austro-turske ratove krajem 17. i pocetkom 18. veka. Najintenzivniji razvoj dozivljava od 1717. godine, kada je ovo mesto postalo sastavni deo austrijske imperije. Vec u 18.veku vaznost Zemuna, kao pogranicnog mesta, veoma je porasla. Radi bolje trgovinske komunikacije izmedju Turske i Austrije, otvoren je 1730. kontumac-jedna vrsta karantinskog smestaja za robu i ljude koji su prelazili granicu. Vremenom Zemun dobija status kraljevskog slobodnog grada (1871) sto utice na ozivljavanje privrednog, drustvenog i kulturnog zivota. Tada se i javlja predlog za izgradnju parkovske povrsine na prostoru bivseg kontumca.Uredjenje parka vrseno je sukcesivno. Prvo je, nakon
podizanja reprezentativne zgrade Velike realke i njenog otvaranja 1880, uredjeno i ozelenjeno zemljiste oko nje i oko hramova pravoslavne i rimokatolicke kapele, cime je nastao tzv. Mali park. Bio je to zacetak danasnjeg Gradskog parka.Krajem 1885. nastavljeno je uredjivanje parka, prvo osnivanjem drustva koje se uz podrsku grada brinulo o daljim radovima, a 1886. drustvo je organizovalo i izvelo niz radova na rasciscavanju i ozelenjavanju zemljista oko vec postojeceg Malog parka. Radovima je rukovodio Ivan Perkovic koji je i osmislio njegov izgled.U narednim godinama nastavljeno je uredjvanje parka,ali i podizanje ponekog objekta u njemu. Tako je 1899. sagradjen stilski objekat Devojacke skole (danas Osnovna skola „Majka Jugovica “)

Na delu parka 1932. podignut je Poljoprivredno-sumarski fakultet. Inace, i jedna i druga kapela predstavljaju danas jedine ostatke nekadasnjeg kontumca u Zemunu.
U parku se nalazi i izvestan broj skulptura i spomenika, a jedan od njih je, u vidu mermernog stuba, posvecen Alfonsu de Lamartinu, francuskom pesniku, podignut 1933, u znak obelezavanja stogodisnjice njegovog boravka u zemunskom kontumcu.
Povrsina parka iznosi 7,72 hektara, a 15 stabala imaju status zasticenog prirodnog dobra.

Karadjordjev park
Karadjordjev park lociran je na padini zapadnog Vracara, izmedju saobracajnica Bulevara oslobodjenja i Nebojsine ulice. Na mestu gde se danas nalazi Karadjordjev park 1806. bio je logor glavne ustanicke vojske vozda Karadjordja. U jurisu na beogradsku tvrdjavu i prilikom njenog zauzimanja poginulo je oko pedeset ustanika koji su,po naredjenju Karadjordja, preneti u logor i tu sahranjeni.
Ustanicke grobove obelezile su porodice poginulih kamenim belezima od kojih su neki i do danas sacuvani. U ono vreme je groblje, locirano uz sam kragujevacki drum,bilo ogradjeno i zasadjeno bagremovima, pa se moze smatrati zacetkom javnog zelenila u Beogradu.
Karadjordjev sin, knez Aleksandar, 1848, na grobu saboraca svoga oca podigao je spomenik.
Ovaj spomenik oslobodiocima Beograda iz 1806. predstavlja, ujedno, i prvi javni spomenik u Beogradu. Prilikom uredjenja prostora, iste 1848, zasadjeno je drvece i podignut drvored od divljeg kestena. Po povratku kneza Milosa u Srbiju ovo spomen obelezje opet je bilo zapusteno, ali nakratko.Nasledivsi oca na celu knezevine, Mihailo Obrenovic je 1864. naredio upravniku varosi da se ceo park dovede u red. No, osamdesetih godina 19. veka spomenik i park su, po pisanju hronicara, ponovo zapusteni, pa je kralj Aleksandar Obrenovic 1889. naredio da se spomenik obnovi. Park je obnavljan, pa i prosiren u periodu od 1903. do 1907. Tom prilikom izgradjen je vestacki brezuljak sa nadstresnicom. O autoru resenja za sada nema podataka.

Setajuci parkom, susrecemo se na svakom koraku sa burnom istorijom grada, ovekovecenom mnogobrojnim spomenicima. Pored vec pomenutog iz 1848, tu je i 1923. otkriven spomenik trecepozivcima, srpskim vojnicima koji su izginuli 1914–1915, pa Alfonsu de Lamartinu,
francuskom pesniku (iz 1933), zatim spomenik posvecen uspomeni na Internacionalne brigade u Spaniji za vreme rata za Republiku (1936-1939) iz 1950, kao i spomen obelezje ztvama bombardovanja Beograda 6. aprila 1941,koje je podignuto 1975.
Park zauzima povrsinu od 2,85 hektara.

 

[Nina]

Park Manjez

Park Manjez nalazi se u najuzem centru grada, na prostoru koji omedjuju ulice Nemanjina, Resavska, Kralja Milana i Svetozara Markovica. Park je nazvan Manjez (skola jahanja) jer je na tom mestu sve do 1931. bio smesten Gardijski konjicki puk sa stalama i kasarnama.Podignut je 1931–1933. na osnovu postavke Generalnog plana iz 1923. Projektant parka je inzenjer Aleksandar Krstic, pionir moderne hortikulture na nasim prostorima.

Park predstavlja jednu od retkih zelenih povrsina uzeg dela grada podignutih izmedju dva svetska rata, a oblikovanih po principima klasicnog stila, zbog cega je njegova estetska vrednost zaista izrazita. Kao takav, postao je, u vizuelnom pogledu, jedan od karakteristicnih detalja prestonice. Povrsina parka je 2,65 hektara, a jedno stablo ima status pojedinacno zasticenog prirodnog dobra. U parku se nalazi i nekoliko znacajnih skulptoralnih spomenika i ukrasnih statua.

Park Tasmajdan

Park Tasmajdan nalazi se izmedju Bulevara kralja Aleksandra i ulica Takovske, Ilije Garasanina i Karnegijeve. Ulica Starine Novaka deli ga na dva dela, Veliki i Mali Tasmajdan. Rec tasmajdan,na turskom jeziku, znaci kamenolom, kamenito polje , i zato se citav kraj,sa majdanom, nazivao Tasmajdan. Na tom prostoru je krajem dvadesetih godina 19. veka formirano groblje koje je tu ostalo do 1886.

Generalnim urbanistickim planom iz 1950. Tasmajdan je uredjen kao gradski park u cijem je nizem delu, prema Ulici Ilije Garasanina, lociran sportsko-rekreativni centar. Inace, Tasmajdanski park je prvo projektovan kao manji dekorativni park izmedju crkve Svetog Marka i planirane zgrade Umetnickog muzeja Srbije. Kada se odustalo od izgradnje ovog objekta, projektom parka obuhvacen je i prostor nesudjenog muzeja, a kasnije i prostor ispod Pravnog fakulteta i hotela „Metropol“ do Karnegijeve ulice.Prvobitni projekat za deo parka izradio je arhitekta Aleksandar Djordjevic, a plan ozelenjavanja inzenjer Vladeta Djordjevic. Centralni motiv cinila je vodena kaskada na glavnoj stazi, u osovini Crkva–Muzej, koja nije izvedena. Tokom radova odustalo se od vodenih kaskada, a resenje je preprojektovao inzenjer Branislav Prosic.Vodene kaskade zamenjene su parterno resenim zelenilom koje danas predstavlja glavni motiv parka. Projekat za ostali deo parka (Mali Tasmajdan) izradio je arhitekta Radomir Stupar, a resenje ozelenjavanja inzenjer Vladeta Djordjevic. Izgradnja parka trajala je do 1954. godine, a u njoj je ucestvovao veliki broj Beogradjana. Povrsina parka iznosi 10,96 hektara.

Park prijateljstva

Na Novom Beogradu, tamo gde je pocinjao da se radja posle Drugog svetskog rata jedan novi grad,poceo je 1961. da nice i buja jedinstveni park – Park prijateljstva,nazivan i Park mira. Nalazi se u priobalnoj zoni Novog Beograda, na mestu gde se rukavac Dunava susrece sa Savom, a prostire se na povrsini od 14,00 hektara.

Po svom polozaju, ovaj deo Novog Beograda predstavlja jedan od najreprezentativnijih prostora grada. Park je nastao na inicijativu i predlog Pokreta mladih gorana Beograda, u znak trajnog obelezavanja Prve konferencije sefova drzava i vlada nesvrstanih zemalja, septembra 1961. Idejno resenje za pocetne radove uradio je Vladeta Djordjevic, inzenjer sumarstava u Urbanistickom zavodu grada, a naknadno je, 1965, raspisan javni konkurs. Autor prvonagradjenog
rada bio je poznati beogradski arhitekta Milan Palisaski i. Na osnovu prvonagradjenog konkursnog resenja uradjen je deo projektne dokumentacije u JKP Zelenilo Beograd, sto je realizovano narednih godina. Park nije, ni posle vise od cetiri decenije, u potpunosti realizovan prema zamisli arhitekte Palisaskog. Centralni motiv parka je Aleja mira. Pored 26 platana, koje su zasadili znameniti drzavnici, ucesnici Konferencije na sredisnjem delu aleje nalazi se stilizovana skulptura okamenjenog cveta (vajarke Lidije Misic)Siroka aleja poplocana je kamenim plocama, a svako drvo obelezeno je i zasticeno. Platani posadjeni 1961. bili su preteca potonjeg zelenog kompleksa, na kome je vise od sto najuglednijih drzavnika sveta ostavilo obelezje brezom, lipom, javorom ili nekom drugom biljkom.

 

[Nina]

Finansijski park
Ovaj park je delom otvoren prema ulicama Kneza Milosa, Nemanjinoj i Balkanskoj, a delom oivicen javnim i poslovno-stambenim objektima. Istorijat Finansijskog parka veoma je interesantan. Da bi bio sto dalje od Turaka, odnosno dometa njihovih topova iz tvrdjave, knez Milos je otpoceo 25. avgusta 1829. gradjenje svog drugog konaka (prvi se nalazio preko puta Saborne crkve, na mestu gde se danas nalazi Patrijarsija). Gradio ga je na pustom, nenaseljenom kraju, pored ondasnjeg topciderskog druma, u danasnjoj Ulici kneza Milosa. Taj drugi Milosev konak, zajedno sa bastom, zavrsen je 1836. i prvobitno je bio namenjen povremenom boravku njegovih sinova Milana i Mihaila. Zgrada je bila na sprat, dugacka i prostrana, sa karakteristicnom granicarskom arhitekturom. Kao sve zgrade iz tog vremena, bila je licem okrenuta Savi. U sredini baste knez je podigao i amam.

Prvih godina konak je sluzio kao konaciste za strance, kada bi dolazili knezu u goste. Odlaskom kneza Milosa u izgnanstvo, a zatim i kneza Mihaila, konak je, zajedno sa bastom, predat drzavi za smestaj Ministarstva finansija Knezevine Srbije (po tome je park i dobio ime). Do tog vremena Beogradjani su taj zatvoreni prostor-park zvali sovetski jer su samo ministri i drzvni savetnici imali pravo pristupa. O podizanju buduceg parka vise saznajemo iz jednog dokumenta u kome se navode troskovi za gradjenje konaka i baste :„ Na podizanje samog zdanja 142.484,28 grosa i na podizanje basce 10.245,27 grosa.“

Jedini planski dokument o tom parku imamo u planu Beograda iz 1884, prema kome je park
bio izveden sa slobodno razvijenim stazama, u engleskom stilu. Jula meseca 1864, cetiri godine posle ponovnog dolaska na presto, knez Mihailo je Finansijski park proglasio narodnim i na taj nacin je Beograd dobio prvi javni park. U parku je nedeljom i praznicima redovno svirala vojna banda.
Arhitekta Branko Maksimovic pisao je:
„Finansijski park mi je ostao u secanju kao dobro uredjen i odrzavan zeleni prostor, sve do dvadesetih godina dvadesetog veka, kada je dobrim delom unisten da bi na tom prostoru bila podignuta zgrada Ministarstva finansija.“
(danas objekat Vlade Republike Srbije)
Milosev konak porusen je u nemackom bombardovawu 1941. Tom prilikom je znatno stradao i amam, ali je kasnije restauriran.
Danasnji park nalazi se na istoj lokaciji, ali je prakticno nastao posle Drugog svetskog rata. Deo parka uz ulicu kneza Milosa uredjen je 1963. prema projektu arhitekte M. Dadica i inzenjera sumarstva Vladete Djordjevica, kada je tu postavljen i spomenik Borisu Kidricu,(uklonjen devedesetih godina 20. veka). Godine 2005. na tom mestu je postavljen spomenik Milosu Obrenovicu,replika spomenika u Takovu, ciji je autor vajar Petar Ubavkic. Donji deo parka, ka ulicama Nemanjinoj i Balkanskoj, uradjen je krajem pedesetih godina, po projektu arhitekte Miroslava Nikolica i inzenjera Branislava Prosicaa.Danasnji izgled park je dobio nakon sveobuhvatne rekonstrukcije 2003–2004. godine. Tom prilikom su poveza ni gornji i donji deo i tada je, izmedju ostalog, u sredisnjem delu uradjen prostrani plato sa cesmom, a ceo park ogradjen. Park ima povrsinu od 1,95 hektara.

Park Cirila i Metodija

Park se nalazi izmedju Bulevara kralja Aleksandra i ulica Ruzveltove i 27. marta, dok se sa istocne strane prostire zgrada studentskog doma. Povrsina parka iznosi 1,15 hektara, a danasnji izgled dobio je nakon rekonstrukcije, povodom izgradnje podzemne zeleznicke stani ce Vukov spomenik 1995–1996.

Park spada u grupu najstarijih beogradskih parkova,posto je vec 1906. na ovom prostoru prvo uredjeno igraliste (skver za decu) i zasadjeno cetinarsko drvece, a naknadno po obodu i aleja divljeg kestena.
Prostor na kome je izgradjeno igraliste bio je samo neznatan deo jednog neizgradjenog kompleksa od oko 18 hektara, koji se od sezdesetih godina 19. veka nazivao Trkaliste.
Teren je tako nazvan jer su na tom prostoru priredjivane redovne trke konja od 1863. U godininama 1928 -1929. ovo igraliste-skver preuredjuje se po projektu inzenjera Save Nikolica i dobija naziv Park Cirila i Metodija. Na istocnoj strani vec formiranog parka 1932. podize se studentski dom koji ce nositi ime kralja Aleksandra Karadjordjevica.

Odredjene intervencije u ovom prostoru obavljene su 1946, kada je park rekonstruisan. Prilikom izgradnje podzemne zeleznicke stanice park je ponovo u potpunosti rekonstruisan, na osnovu javnog konkursa koji je raspisan krajem 1993. Od 25 prispelih radova, po prvonagradjenom radu arhitekte Jasne Godjevac ,uradjeni su projekti u JKP Zelenilo Beograd i realizovani dve godine kasnije.
Od skulptura, u parku se nalazi spomenik Vuku Stefanovicu Karadzicu, koji je otkriven 7. novembra 1937, u okviru proslave stopedesetogodisnjice njegovog rodjenja,a autor skulpture je vajar Djoredje Jovanovic. 2006 godine park je dobio jos jedan spomenik, posvecen velikanima slovenske pismenosti Cirilu i Metodiju, rad makedonskog vajara Tome Serafimovskog.

U beogradskim parkovima odnos izmedju povrsina pod zelenilom i zastorom uglavnom je ustaljen: oko 70% zelenila, a 30% zauzimaju staze, platoi i slicni objekti. Zivi elementi, drvece i ostala vegetacija, najznacajniji su delovi vrtnog prostora, a narocito travnjaci koji uslovljavaju formiranje kvalitetnog parkovskog prostora.U parkovima Beograda ima dvostruko vise liscara nego cetinara, sto se moze prihvatiti kao prirodno zadato staniste. Medju liscarima najvise su zastupljeni javor i kesten, zatim lipa, platan, bagrem, jasen i breza. Od cetinara najcesca je smrca, potom bor i kedar, a slede tuja, jela, tisa i cempres. Po svom drvecu beogradski parkovi smatraju se mladim. Oko 80% je ispod 70 godina starosti.
(Autor:Hranislav Milanovic)

 

[Nina]

BEOGRADSKI LAGUMI

Čitav jedan paralelni svet, nalazi se ispor Beograda,grad sastavljen od dugačkih hodnika, podzemnih prolaza, laguma i pećina, koji su gradjeni tokom istorije za različite potrebe. Ti lagumi, prolazi, tuneli i duboki podrumi prostiru se od Gardoša u Zemunu do Avale.Kolika je njihova ukupna dužina, ne može se precizno odrediti. Mnogi od tunela su neprohodni, zatrpani šutom i prljavštinom, samim tim i nedostupni svima koji bi voleli da upoznaju i ovaj deo prestonice.

Tasmajdanski lagumi

Najdužu istoriju imaju tašmajdanske pećine stare oko šest miliona godina, na 25 metara ispod zemlje. To je prostor od nekoliko hiljada kvadrata, od kojih oko hiljadu može odmah da se koristi. Mali broj Beograđana, pa čak i oni koji žive na području Tašmajdana, zna šta se sve dešavalo u pećinama i tunelima ispod zemlje.

Karađorđe je ove pećine 1806. godine koristio za boravak vojske, odakle je napadao turke. Beograđani su se ovde sklonili 1862. godine, kad je bila borba oko Čukur česme, a takođe i 1915. godine, kad su se krili od austrougara. Međutim, još 1860. godine, Feniks Kanic, putopisac, istoričar i geolog, zapisao je da je u pećinama Tašmajdana zatekao 160 volovksih kola hrane.

Takođe, za vreme Drugog svetskog rata, Fon Ler, nemački komandant, na oko 1.000 kvadrata napravio je sklonište za oficire koje i danas postoji. Imalo je grejanje, ventilaciju, rezervno napajanje strujom, komandnu salu, čak i lift. Bilo je toliko veliko da je u njemu moglo komotno da boravi oko 600 vojnika .Postoje zapisi da je Ilija Kolarac ispod Tašmajdana vadio šalitru, koja se koristi za pravljenje baruta, a odatle je vađen kamen od koje je napravljen rimski vodovod, ali i sva kaldrma koja postoji u prestonici.

Lagumi ispod Karađorđeve ulice
Kada se prelazi Brankov most sa novobeogradske strane ka starom delu grada, vidi se jedinstvena panorama Beograda, zakriljena Sabornom crkvom. Podzemni prostor ispod ovog pejzaža, od samog mosta, pa do Kalemegdana, sakriva lagume, u koje se ulazi iz Karađorđeve ulice, a koji su smešteni ispod jednog od najlepših gradskih delova - Kosančićevog venca.

Iz Karađorđeve ulice sa strane gde su neparni brojevi, postoje prilazi u 13 takvih laguma, čiji se ulazi nalaze iza nekada dva najvažnija zdanja u gradu. Jedno zdanje je bilo nekada raskošni hotel "Kragujevac", tik uz Savu, a drugo je bila Đumrukana, carinarnica kroz koju su morali da prođu svi novopridošli u Beograd.

Postojali su i tuneli za ventilaciju, koji su povezivali otvore na Kosančićevom vencu sa dvadesetak metara dubokim lagumima. Prolaznici koji danas vide male kule pored stepenica koje vode ka ovom vencu misle da su to ostaci puškarnica još od turskih vremena, ali to su upravo otvori kojima je vazduh sprovođen duboko u utrobu zemlje, kako se u magacinima ne bi skupljala buđ, pa žito, namirnice i vino bili su u prostoru koji je uvek imao istu temperaturu.

Svaki lagum ima površinu od nekoliko stotina kvadratnih metara, dok najveći među njima dostiže i svih hiljadu. Taj je i najinteresantniji.
U njemu i danas postoji 17 ogromnih buradi zapremine 10 hektolitara, koja tu čame već decenijama.Na jednom od njih je ugravirana 1921. godinu, što govori da je ovo mesto bilo i predratni vinski podrum. Istovremeno, svako bure je bilo veće od ulaza u ove velike podzemne odaje. Tako je jasno da su unošena u delovima i da su tek onda sklapana u ovom podzemnom prostoru.Na zidu, uz sam ulaz, vidi se i natpis -M. O. 1809.- a među istoričarima se razlikuju mišljenja da li su ovo inicijali Miloša Obrenovića, ili možda Milana, knjaževog brata.

Pored ovih laguma, još jedna pećina je krajnje interesantna, nalazi se u samim obroncima Kalemegdana, u Pariskoj ulici i danas je to moderan klub. Velika je oko 500 kvadratnih metara i u njoj je Kusturica snimao istoimeni film. Neistraženi deo iza ove pećine danas je urušen, ima dva kraka zatrpana kamenjem, i postoji mogućnost da su tuda Turci pokušali da prodru podzemnim putem, kada su 1440. godine opsedali Beograd. Tada su branioci napravili minu koju su zapalili kad su kopači prišli, pa se sve obrušilo na Turke. Moguće je da se sve odvijalo u tajnim koridorima iza ovog kluba.

Stanari, zgrada koje su posle rata nikle na tim mestima drže lagume pod ključem i neiskorišćene. Jedan deo tih hodnika je međusobno spojen, jer su ih sredinom 19. veka gazde tako pravile da bi lakše razmenjivali robu. Zanimljivi su, i zbog toga što u jednom od njih još stoji stara peć za pečenje hleba iz 19. veka, kao i delovi dizalice koja je služila za podizanje robe do gornjih prostorija. Podjednako su interesantni i nekadašnji sistemi za ventilaciju prečnika jedan metar i visoki oko 30 metara napravljeni običnim kopanjem, jer tada nije bilo ni struje, ni bušilica, ni savremene tehnike. Upravo takvim sistemom ventilacije čuvan je visok kvalitet vina. Arhivska dokumenta govore da je čuvena porodica Krsmanović koja je trgovala u vreme Obrenovića i ostavila mnoge zadužbine baš iz tih podruma izvozila suvu šljivu za Ameriku. Godina 1894. i 1895. kada je obolelo francusko vinogorje, vino iz ovih podruma nošeno je u Francusku

 

[Nina]

Kalemgdanske pecine i Rimski bunar

Jedan od razloga što su Austrijanci pobedili Turke u velikoj bici za Beograd 1717. godine je bila eksplozija turske municije, koja je bila nedovoljno zaštićena i koju je zapalio jedan austrijski projektil. Barut se nalazio u jednoj od zgrada u donjem kalemegdanskom gradu, a silina eksplozije je razorila i deo odbrambenih bedema, znatno olakšavajući posao nadirućim Austrijancima. Zato je jedan od prvih poslova koje su sebi pobednici dali u zadatak bio da naprave sigurno mesto gde će se ubuduće čuvati barut, i radovi počinju 1718, a traju naredne tri godine. Tako su nastale ove velike veštačke pećine, koje su kako kažu stručnjaci, uklesane u stenu. Sastoje se od hodnika dugačkog 41 metar, čija je širina 2,7 metara, i dve pećine, dimenzija 19,5 sa 17,5, odnosno 17,4 sa 17,2 metra. Debljina zidova je između četiri i pet metara, a iznad svodova ovih sala nalazi se debeo sloj zemlje čiji je zadatak bio da ublaži eventualne udare. Unutar hodnika koji spaja ove dve velike podzemne hale, nekadašnja skladišta, poređani su sarkofazi pronađeni na ostacima nekadašnjeg groblja u Beogradu. Odnosno, biće da je pametnije reći Singidunumu, jer su oni svoj život živeli u onom, a ne ovom gradu. Danas su ti sarkofazi prazni a napravljeni su uglavnom od tašmajdanskog kamena . U prvoj pećini nalazi se lapidarijum, mesto gde se nalaze nadgrobne ploče, mnoge od njih izuzetno očuvane, na kojima su i sada jasno čitljiva imena pokojnika i poslednje poruke koje su na njima isklesali njihovi savremenici.

Na Kalemegdanu ispod Tvrđave postoji jedan krak rimskog vodovoda poznatog kao Rimski bunar.

Međutim, malo je poznato da na području Beograda ima više takvih rimskih bunara. Između ostalih, jedan se nalazi ispod dvorišta Ruske ambasade na Vračaru, a jedan na nekadašnjoj okretnici tramvaja na Zvezdari. Od Prirodno-matematičkog fakulteta postoje podzemni hodnici koji vode sve do Dunava, a koji su ostaci Glavnjače, mesta gde su za vreme rata držani uhapšeni

Od Beogradske tvrđave do današnje Očne klinike u Džordža Vašingtona broj 19, pa i dalje sve do Višnjičke banje, postoje podzemni prolazi koje bi trebalo zaštititi. O tome se vodila rasprava još 1931. godine, ali do danas ništa nije postignuto. Malo ko zna da se baš ispod Očne klinike, koja je nekada nazivana Varoška bolnica ili Štitar, nalazi pravo malo jezero. Kada je građena ta prva varoška bolnica, tada je napravljen i vodovod. Voda za piće korišćena je iz tog prostora. Jedino što ostaje nejasno jeste kako je ta voda podizana na drugi sprat bolnice u vreme kad nije bilo struje.

Ispod današnjeg Hotela „Moskva“ nalazi čak 12 izvora vode, dok je štampa svojevremeno pisala samo o jezeru ispod Pozorišta na Terazijama. Ispod pivnice u dnu Skadarske ulice, gde se nekada nalazila čuvena Bajlonijeva pivara, postoje i danas ogromne podzemne prostorije. Na Avali takođe postoji više podzemnih hodnika i tunela jer su se na tom prostoru nekada nalazili rudnici bakra, srebra, žive.
Vecina ovih prostora, nije iskorišćena na pravi način. Trebalo bi napraviti preciznu mapu podzemnih prolaza i tunela, srediti ih i očistiti, a onda ih sa malo ulaganja uvrstiti u jedinstvenu turističku ponudu Beograda.
Prvi i najobimniji urbanistički plan grada koji je obuhvatao i podzemni deo grada, po nalogu i za potrebe Austrougarske Carevine, uradio Nikola Doksat de Morez.
Baron Nikola Doksat de Morez, Švajcarac, general u Holandskoj a potom i Austrougarskoj vojsci, genijalni inženjer i fortifikacijski stručnjak. On je najvećim delom najzaslužniji i za izgled Kalemegdanske tvrđave kakav je nama danas znan.

Nikola Doksat je imao ambicioznu zamisao da od Beograda napravi utvrđeni grad baroknog tipa, sa svim upravnim, administrativnim i vojnim funkcijama, prema njegovom sopstvenom projektu nastalom na osnovama čuvene fortifikacione škole maršala Vobana.Rekonstrukcija tvrđave trajala je punih 15 godina i završena je u Julu 1736. god.Napravljene su bastionske terase, rekonstruirana su stara utvrđenja, odbrambeni položaji i prilagođeni savremenom načinu ratovanja.
Ono što se retko pominje je to da je bio stručnjak za projektovanje spleta laguma, podzemnih hodnika i prolaza, koji bi bili svojevrsna tvrđava ispod tvrđave.
Kuća Nikole Doksata se nalazila u današnjoj ulici Cara Dušana br.10 i smatrala se kapijom ulaska u podzemni Beograd, što potkrepljuje i činjenica da su Nemci prilikom okupacije Beograda baš u nju prvo došli po zauzimanju grada 1941.
Inače je ta pomenuta kuća Nikole Doksata najstarija sačuvana građevina u Beogradu, a stara je skoro 300 god. jer je zidana od 1724-1727.

ZEMUNSKI LAGUMI I BUNARI

Deo Zemuna koji Zemunci zovu Muhar po kući trgovca Ivana Muhara, koja se nalazi pored završetka Glavne ulice. Sa jedne strane ovog mesta, gledano ka Dunavu, nalazi se Gardoš i groblje na vrhu, dok se sa druge nalazi Ćukovac. Oba brega koja okružuju Muhar prepuna su laguma, koja zadiru duboko u utrobu uzvišenja. Ispod gardoškog brda i groblja postoji nekoliko laguma, gotovo iza svakog broja na adresi u Ulici Branka Radičevića. Najduži ide duboko ispod groblja i da je bio duži još nekoliko metara prodro bi na drugu stranu Gardoša, prema Dunavu, odakle mu „u susret“ takođe dolaze veliki lagumi. dugačaki i po 96 metara.

Odmah preko puta nalazi se Ćukovac, koji je takođe prepun ovih podzemnih koridora, da bi se slični objekti ispod zemlje nalazili i ispod Kalvarije, ali i dalje, duž cele Bežanijske kose. Do kraja 20. veka u evidenciji Javnog preduzeća za skloništa Srbije u Zemunu je ostalo zabeleženo čak 73 velika laguma, a osam sličnih podzemnih građevina nalazi se na teritoriji Novog Beograda.
Najpoznatiji i jedan od najčudnijih laguma je onaj koji se nalazi u Ulici Vasilija Vasilijevića 10, ispod najstarije kuće u Zemunu. Ovo zdanje i danas mnogi zovu „Beli medved“, po kafani koja se nekada nalazila u njemu.

Ispod „Belog medveda“ nalazi se podzemni hodnik, dugačak više od 20 metara. Sa njegove bočne strane ulazilo se u veliki vinski podrum, u kome su nekadašnji birtaši čuvali vino. Da bi rajski napitak bio hladan, u vreme kada frižideri nisu postojali, kalfe su u zimsko vreme testerama sekli led sa Dunava i polagali ga na dno podruma. Prekrivali bi ga slamom da bi očuvali što nižu temperaturu, i u ovu prostoriju su ulazili samo jednom dnevno, da natoče onoliko vina koliko procenjuju da će im trebati tog dana. Ovakva mesta Zemunci su zvali „ledenice“.

Međutim, završetak hodnika koji je vodio pod Ćukovac naprasno je zazidan, drugačijim materijalom nego što je napravljen hodnik. Očigledno je da je neko iznenada prekinuo tok podzemne građevine, ali zašto, ostalo je nepoznato.

Sakrivanje robe nije bilo retka pojava i stariji Zemunci pamte da su vlasnici kafana umeli da skrivaju burad sa vinom u podrume, koje bi kasnije zazidali, ili premestili na neka druga tajna mesta. Opet, kada su se Nemci povlačili posle gubitka Beograda, mnoge prostore su minirali. Tako postoji opasnost da su iza nekih, ovako prekinutih podzemnih prolaza ostale mine još iz Drugog svetskog rata, pa nasilno razvaljivanje ovakvih zidova ne bi ni u kom slučaju bilo poželjno bez eksperata koji bi nadgledali ceo posao.

 

[Nina]

Tošin bunar

Mnogi Grci koji su bili izloženi turskom zulumu, spas za sebe i svoje porodice potražili su bežeći ka centralnoj Evropi. Prelazeći preko Save,mnogi su se zadrzali u Zemunu. Budući da su bili manjinsko stanovništvo, mnogi od njih su podlegli asimilaciji: nešto sklapanjem brakova sa Srbima, ili prosto uzimanjem srpskih imena.
Jedan od takvih Grka bio je trgovac Teodoros Apostolos. On je ime promenio u srpsko, pa je ostao zapamćen kao Toša Apostolović. Veoma vičan trgovačkom zanatu, za života je stekao veliko bogatstvo. Međutim, nije imao sreće sa zdravljem. Mučio je gadne muke sa očima, i ma kakve lekare tražio i koliko novca nudio da se izleči, spasa mu, očigledno nije bilo: slepilo je pretilo da ga potpuno savlada.
Predanje, koje i danas često zaintrigira stanovnike ovog dela Zemuna, govori da je Toša imao veoma neobično snoviđenje koje mu je, najzad, omogućilo da povrati vid.
Kako priča kaže, Toša je usnio san u kome mu se prikazalo kako bi trebalo da se popne na vrh Bežanijske kose i odatle zakotrlja nizbrdo najveće bure koje može da nađe. E, tu se, govorilo je snoviđenje o kome je Toša kasnije mnogo pričao, nalazi vodotok, duboko pod zemljom. Gde se bure zaustavi, treba da iskopa bunar i umiva se vodom iz njega, ne bi li njegovim mukama došao kraj.

Nemajući bolji izbor, Toša, tako i uradi. Poznato je da oboleli ljudi traže svaki spas, ne birajući da li je objašnjenje previše logično ili ne. I, gle čuda, navodno beše progledao.
I ovaj bunar je, koji po njemu i dobi ime, još dugo postojao. Da Grk ne padne potpuno u zaborav služi današnji naziv ulice koja se nalazi pored nekadašnje građevine, ali mnogi ne znaju ni odakle joj ime, a ponajmanje ko je Toša.

Interesantno je to da stariji Zemunci pamte kako bunar nije nimalo zanemarljiva građevina, kao i to da su se tu dugo organizovali prvomajski uranci i okupljanja mladeži.
Navodno je tek posle Drugog svetskog rata zatrpan, jer su oni koji su dolazili zaključili da im više nije potreban. Jer, to je bilo vreme kada se Novi Beograd širio, pa je u blizini bunara planiran i Studentski grad.

Tako se stari Zemun oprostio od još jedne neobične građevine, odnosno izvora u čiju lekovitost danas više ne možemo da se uverimo. Ostaje da verujemo predanju i sećanju na Tošu Apostolovića, naturalizovanog Grka.

Tajna bežanijskog brega

Lesna zaravan, koja počinje od Gardoša, a prostire se, kasnije, duž Kalvarije i Bežanijske kose, sadrži u sebi brojne lagume, na koje se nailazi sve do oboda pored nekadašnjeg Starog aerodroma.Mnoge od njih, stariji Zemunci zvali su „vojnim“, što na slikovit način podseća na njihovu nekadašnju namenu. Opravdanje za ovakvo ime postoji pogotovo kada pričamo o građevini ispod zemlje koja se nalazi kod železničke stanice „Tošin bunar“. Verovatno je tu nekada bio jedan od austrijskih laguma, međutim, njegov izgled, u vreme koje je prethodilo Drugom svetskom ratu, bio je dramatično izmenjen. Upravo to mesto izabrala je vojska ondašnje Kraljevine Jugoslavije za podzemnu bazu odakle bi se komandovalo operacijama odbrane grada tokom rata koji je otpočeo 6. aprila 1941. godine.
Tako je lagum posebno ojačan i u njemu su bili odrađeni svi radovi koji su kasnije garantovali bezbednost visokog vazduhoplovnog vojnog vrha koji je trebalo da rukovodi operacijama odbrane grada. Međutim, nije bilo dovoljno sluha da se danas pretvori u turističku atrakciju.

(delovi teksta i slike preuzeti sa neta)

 

[Nina]

KULA NEBOJŠA

Priča o Kuli Nebojša počinje duboko u prošlosti srpske prestonice, u vreme kada se na Kalemegdanu nalazio velelepni Despotov grad u kome je stolovao Stefan Lazarević.
Vazalnim ugovorom koji je srpski vladar potpisao sa mađarskim kraljem Žigmundom 1403. godine srpska despotovina je dobila Beograd i još neke oblasti na upravu. Stefan Lazarević je tada obnovio i značajno proširio tvrđavu koju su u ranijim vekovima Turci potpuno uništili i od 1405. godine Beograd preuzima primat od Kruševca i postaje prestonica Srbije sa sedištem u Despotovom gradu na Beogradskoj tvrđavi.Upravo u tom periodu u despotovom utvrđenom dvorcu niče prvobitna kula Nebojša ili donžon kula - najjača kula u tvrđavi, mesto poslednje odbrane, utvrda u utvrdi.

I naziv zdanja, “kula Nebojša” govori u prilog njene neosvojivosti. Tako su se u srednjem veku zvale najsigurnije kule u utvrđenjima tj. one koje su najbolje branjene. Ime znači “ne bojati se”, to je kula u kojoj “nama straha”, dakle “kula Nebojša” dok su se one isturene, po bedemima zvale “bojšine kule” – kaže za Dnevno.rs Vukašin Janjić, turistički vodič na Beogradskoj tvrđavi.Veruje se da je izgledala slično kao Despotova kula u manastiru Manasija

Nažalost, od prvobitne kule Nebojše koja je završena 1405. godine, nije ostalo skoro ništa. Veruje se da je izgledala slično kao Despotova kula u manastiru Manasija i da se nalazila negde na prostoru oko današnjeg Pobednika.
Prilikom razorne eksplozije barutnog magacina 1690. godine “prava” Kula Nebojša zauvek je nestala. Dotadašnja Bela i Temišvarska kula, u Donjem gradu Beogradske tvrđave tada je postala “nova” Kula Nebojša, a tako se i danas zove.

Legenda kaze:
Naime, priča kaže da se ispred "kule" Nebojše despot Stefan zakleo da u nju nikada neće kročiti noga neprijatelja. Kada su nakon teških borbi Turci zauzeli skoro celu Beogradsku tvrđavu, kula se magično "vinula u vazduh" i odletela u Donji grad, van njihovog domašaja.Od toga vremena, kaže narod, ona stoji na svom današnjem mestu da svedoči o svojoj nepobedivosti i nepokornosti.

Danasnja Kula Nebojša nalazi se na kraju donjogradskog severoistočnog bedema Beogradske tvrđave i to je najbolje očuvana i najveća srednjovekovna kula na Kalemegdanu.Podignuta oko 1460. godine na samoj obali reke na ušću Save u Dunav, i štitila je ulaz u srednjovekovno pristanište. Izgradili su je Ugari da bi od Turaka štitili prilaz Dunavskom pristaništu i samo pristanište.
Kula je osmougaone osnove, visoka je 22 metra i ima pet etaža, odnosno prizemlje i četiri sprata. Na svakom spratu je po šest otvora za topove, kojima je moglo da se dejstvuje po napadačima sa reka i sa kopna.
Spada u red tipičnih artiljerijskih višespratnih kula koje su se u to doba gradile u utvrđenim gradovima.
Kula je naziv Nebojša dobila negacijom glagola bojati se, što znači da se ne boji nijednog neprijatelja i da je neosvojiva. Nepravilno je nazivati je Nebojšina kula.Posle više rušenja i podizanja, detaljno je obnovljena tridesetih godina 18. veka, u vreme austrijske rekonstrukcije tvrđave.Turci su Kulu Nebojšu pretvorili u tamnicu, posle zatrpavanja dunavskog pristaništa, pa je zbog toga postala mračni simbol turske okupacije i mračni simbol Beobrada, kao Bela Kula u Solunu ili Tauer u Londonu.

Najpoznatiji sužanj Kule Nebojše bio je Riga od Fere, grčki pesnik, patriota i pobornik oslobođenja balkanskih naroda od turske vlasti, koga su Turci 1798. godine ubili u kuli.

U kuli je 1800. godine ubijen i srpski mitropolit Metodije, po naredbi Hadži Mustaf paše.
Turci su, posle propasti Prvog srpskog ustanka, i mnoge Srbe držali zarobljene u Kuli Nebojša.
Kula je znatno oštećena po izbijanju Prvog svetskog rata, 1914. godine i 1915. godine.
Ponovo je obnovljena 1938. godine, a veliki konzervatorsko-restauratorski radovi su izvedeni 1963. godine.
Kula je obnovljena i 2010. godine, po dogovoru sa Grčkom, koja je finansirala radove.

Kula Nebojša je otvorena za javnost i na četiri sprata je izložbeni prostor, od kojih je prvi posvećen Rigi od Fere.

Pored kule je i masovna grobnica žrtava ustaškog logora Jasenovac, u kojem su Hrvati tokom Drugog svetskog rata ubili 750.000 ljudi, od kojih najviše Srba, a ubijani su i Jevreji i Romi. Unakažene leševe ubijenih u Jasenovcu iz Save su kod ušća izvlačili ribari, pa su sahranjivani pored Kule Nebojša.
(dnevno,mondo i beogradska tvrdjava)

 

[Nina]

NAJSTARIJA KUCA U BEOGRADU

Na Dorćolu u ulici Cara Dušana broj 10 se nalazi najstarija zgrada u Beogradu , koja već tri veka odoleva vremenu i istorijskim dešavanjima.Kuća baroknog stila izgrađena je u vreme austrijske okupacije Beograda (1717-1739) a njena izgradnja bila je poverena švajcarskom pukovniku Nikoli Doksat de Morezu, koji je ujedno imao i zadatak da obnovi Kalemegdansko utvrđenje po zamisli princa Vitenberškog.

Nakon izgradnje objekta, Austrijanci su Doksata streljali pod optužbom da je veleizdajnik. Međutim, među tadašnjim Beograđanima se proširila vest da je graditelj pogubljen kako ne bi mogao da otkrije lokaciju tajnih podzemnih hodnika. Prema istorijskim pričama, jedan deo tunela vodi do ulaza u tvrđavu, a drugi, navodno, duboko u grad.

U Dušanovoj ulici bilo je još šest ovakvih kuća i veruje se da su sve tajnim kanalima bile spojene sa Kalemegdanom, ali su mnoge od njih u međuvremenu srušene. Zgrade su bile povezane podrumima i navodno lagumima sa tunelom ka tvrđavi, a kuća u Dušanovoj je bila druga po redu u nizu od sedam objekata rezidencijalnog karaktera.Jedini planovi podzemnih tunela čuvani su u Beču, a tokom Prvog svetskog rata predati su austrijskoj vojsci. Kasnije, Nemci su preuzeli planove, ali nikada nije otkriveno da li su uspeli da pronađu izlaz ili ne.

Misteriju ove kuće dodatno je ojačalo veoma neobično ponašanje nemačke vojske za vreme Drugog svetskog rata. Prema staroj gradskoj priči, okupatori su danima boravili u ovoj kući, i u najvećoj tajnosti istraživali podzemne tunele. Postojala je i priča da se veliko blago sakrivalo u tunelima pod kućom koji su Nemci transportovali u Berlin. Međutim, ni vrsni istoričari ne mogu sa sigurnošću da kažu šta su nemačke vojske zapravo otkrile u podzemlju ove kuće.Niko do sada se nije usudio da prođe podzemnim prolazima do kraja i istraži kuda oni vode. Njihovu putanju danas je nemoguće otkriti jer je dobar deo prolaza urušen ili je pod vodom jer je zbog izgradnje “Đerdapa”, porastao nivo Dunava i Save.

Od perioda odlaska Austrougara u 18. veku do sada, kuća je promenila mnogo vlasnika. Danas su u njenom prizemlju pekara i staklorezačka radnja, a zaposleni u njima često su vodiči znatiželjnim sugrađanima, turistima i novinarima.
Zgrada se pominje kao kuća i radionica uglednog varošanina, remenskog majstora Elijasa Flajšmana, koji je bio i savetnik u opštinskom veću. Nema puno podataka dostupnih javnosti o promenama vlasnika, ali se zna po svedočenju sa fotografija da se u prizemnom delu zgrade uvek obavljala neka zanatska delatnost od kada se Austrougarska monarhija povukla iz Beograda u 18 veku.

Do polovine 1950. godine i nacionalizacije, eksproprijacije, u prizemnom delu je bila prodavnica a u podrumu se nalazila poznata tekstilna radionica „Narodni Heroj Anđa Ranković“, iz koje je kasnije nastao čuveni tekstilni gigant „BEKO“ u novoizgrađenom objektu nekoliko stotina metara udaljen od ove kuće. Anđa Ranković bila je prva supruga Aleksandra Rankovića (1909—1983) poznatog kao Marko ili Leka, društveno-političkog radnika, potpredsednika SFRJ, narodnog heroja Jugoslavije, jedne od centralih figura osnivanja OZNE i ključne ličnosti svih tajnih i policijskih uprava u periodu posle 1945. godine. Anđa je bila aktivna kao sekretar partijske ćelije u radničkom pokretu podružnica svih krojačkih, tekstilnih i abadžijskih radionica. Tako je i upoznala svog budućeg supruga Aleksandara koji je u to vreme takođe bio tekstilni radnik i s kojim je imala sina Miroslava — Miću. Poginula je u borbi u okolini Gacka i posthumno je proglašena za narodnog heroja. Bila je savremenik i saradnik mnogih istaknutih ličnosti koji su obeležili noviju srpsku istoriju.
Danas se kuca nalazi pod zastitom drzave.

( gradjevninarstvo)

 

[Nina]

NAJSTARIJA KUCA U ZEMUNU

Iako potiče još iz 18. veka, zgrada na Dorcolu,nije jedina koja u sebi nosi dugu tradiciju. Na području grada postoji jos jedna malo starija kuća od kuce u cara Dušana 10, a to je kuća u Zemunu.

Zdanje poznato kao Kafana „Beli medved“, u ulici Vasilija Vasilijevica broj 10, predstavlja najstariju kucu u Zemunu,i jedini sacuvani primerak balkanske arhitekture u ovom delu grada.Ova kuca sagradena je od drveta i opeke i smatra se da potice iz 17. veka, dok je godina gradnje ostala nepoznata.

Postoji misljenje da se ova zgrada pominje prvi put u zabeleškama francuskog putnika Kiklea, koji je prošao kroz Zemun 1658. On je tada zapisao da se u varoši nalaze tri hana, a smatra se da je najveci od njih upravo zdanje koje je kasnije poznato kao kafana Beli medved. Isti ovaj objekat predstavio je i Nemac Henrik Otendorf na svom planu Zemuna 1663. godine.

Prvi pouzdaniji podatak o ovoj gradevini potice iz 1717. kada je u ovoj kuci odseo austrougarski car Evgenije Savojski, nakon što je osvojio Zemun. Na najstarijem planu ovog dela grada iz 1740. ucrtano je 550 objekata i 13 ulica u kojima se oni nalaze. Zdanje u kojem se kasnije nalazila kafana Beli medved obeležena je na ovom planu pod nazivom Zartaken i predstavlja jedini objekat od svih 550 koji je do danas ostao sacuvan. Termin „zartaken“ je u to doba verovatno oznacavao kordonski cardak.

U toku 18. veka prizemlje kuce preuredeno je u kafanu, dok je sprat dobio stambenu namenu. Kafana je dobila naziv „Kod medveda“ zbog limenog „cimera“, odnosno oznake ili grba, sa predstavom medveda uspravljenog na zadnje noge. Medutim, vlasnik kafane je vremenom menjao boje ovog cimera, tako da je medved bio crn, siv, zatim i beo, pa je i sam naziv kafane na kraju promenjen u „Beli medved“.

Na ovom mestu su se vecinom okupljale zanatlije, pa su Zemunci kojima je bio potreban odredeni majstor dolazili ovde u potragu. Najpopularniji vlasnik ove kafane pre Prvog svetskog rata bio je Toša Maric zvani Gacula, dok je u periodu od 1927. do 1948. to bio Marko Todorovic ili Marko Medved. Kafana je 1948. nacionalizovana i preuzelo ju je zemunsko ugostiteljsko preduzece „Central“, dok je dotadašnjem vlasniku ostavljen stan na spratu. Ova ugostiteljska radnja je, prema recima starijih Zemunaca, bila jedno od omiljenih mesta za okupljanje sve do pocetka šezdesetih godina prošlog veka kada je i konacno zatvorena.

U podzemlju Belog medveda nalazi se jedan od laguma, odnosno podzemni hodnik dug više od 20 metara. Vlasnici kafane koja se ovde nalazila su ovaj hodnik koristili kao vinski podrum. Smatra se da se na dno podruma, u vreme kada nisu postojali frižideri, polagao led koji se zimi sekao testerama sa Dunava. Led je bio prekrivan slamom kako bi se ocuvala niska temperatura, dok se u prostoriju moglo ulaziti samo jednom dnevno. Ovakva mesta za hladenje nazivana su „ledenicama“.

Zdanje „Beli medved“ nalazi se danas pod zaštitom grada i predstavlja jedan od spomenika kulture opštine Zemun.
Piše: B. Cvejic

 

[Nina]

VELIKO RATNO OSTRVO

Predeo izuzetnih odlika , zajednički je naziv za dve rečne ade (Veliko i Malo Ratno ostrvo), koje čini jedinstvenu geološku tvorevinu, smeštenu između 1172. i 1169. km toka Dunava, sa zaštitnim pojasom u širini od 50 metara akvatorije, odnosno od kote 70,10 nadmorske visine. Prirodno je dobro, koj je zaštićeno 2005. godine i čini ga i druga površina tla Velikog i Malog Ratnog ostrva koja se, pri najnižem stanju vodostaja nalazi iznad nivoa reke, kao i svi sprudovi koji se javljaju, odnosno koji se mogu javiti usled dejstva vodenih struja i promena u vegetaciji ili kao posledica nanosa, a koji su povezani sa adama. Veliko Ratno ostrvo površine od oko 211 ha je neponovljiv element prirode u centru Beograda, smešteno između dva istorijska jezgra, beogradske tvrđave i zemunskog srednjovekovnog utvrđenja.

Na sastavu reka Save i Dunava došlo je do taloženja transportovanog nanosnog materijala, u početku pod vodom, uz formiranje podvodnog spruda koji je vremenom počeo da izrasta iznad vodenog ogledala i da postaje veoma lepa ada. Veliko Ratno ostrvo je često menjalo oblik i taj proces stvaranja traje i danas. Pojava ostrva je prvi put zabeležena u 16. veku, kao mali peščani sprud, koji je kasnije podeljen vodenim kanalom u pravcu vodotoka Dunava. Najstariji likovni prikaz nalazi se na mapi mađarskog kartografa Lazara Deaka, oko 1514. godine. Kao što je menjalo oblik, tako je Ratno ostrvo menjalo i imena. Najstariji naziv mu je bio Dunavsko ostrvo, zatim Cigansko ostrvo, a tek krajem 18. veka (1775.) na planovima se pojavljuje ada odvojena u tri dela, sa nazivom Ratno ostrvo. Posle Prvog svetskog rata, kad su ostrva izgubila vojni značaj, Malo ratno ostrvo je nazvano „Konjska ada“, a Veliko Ratno ostrvo se zvalo „Sirotinjsko ostrvo“.

Carigradskom konvencijom davne 1741. godine regulisano je pitanje dunavskih i savskih ada. Veliko Ratno ostrvo je podeljeno na dva dela, Turskoj je pripala polovina ostrva prema Beogradu, a Austriji ona prema Zemunu i Banatu. Naziv „Ratno“ naše ostrvo duguje istoriji. Ono je bilo strateška tačka sa koje je Beograd i napadan i branjen. Tokom opsade Beograda 1521. godine, Turci su svoje napade započinjali odatle. Tri veka kasnije, 1806. godine, Karađorđevi ustanici su odavde topovima gađali Kalemegdan, a 1915. u iste svrhe su ga koristili i Austrougari.
Veliko i Malo Ratno ostrvo se nalaze u nebranjenoj plavnoj zoni Dunava i zato nepodesni za urbanizaciju ostali su bez direktnog uticaja urbane zone Beograda, koji ih okružuje u dužini od dve trećine obale. Ostrva su ostala kao zelena oaza relativno sačuvane prirode koja poseduje raznolikost i bogatstvo živog sveta, karakteristično za nekada široke plavne zone Dunava i Save. Kada se posmatra raspored različitih fitocenoza na ostrvu zapažaju se tzv. „galerijske šume“, odnosno šume se prostiru i smenjuju u nizovima zavisnim od količine vlage u podlozi. Područje je najviše obraslo poplavnim šumama vrba i topola jer na njihov opstanak utiče režim podzemnih voda.

Barska vegetacija se nalazi u dvema uzdužnim depresijama Velikog Ratnog ostrva koje se zovu Veliki i Mali Galijaš. Karakteristične vrste ove barske zajednice u centralnom delu ostrva grade čitave „podvodne livade“. Veliko Ratno ostrvo, je proglašeno i prirodnim ribljim plodištem. Veliki Galijaš je centralni deo ovog prirodnog ribljeg plodišta, rekonstruisan i potpuno osposobljen tokom 2006 – 2007 godine. Sa dužinom od oko 800 metara, širinom do 30 metara, pretežnom dubinom do 2 metra pri srednje visokom vodostaju i vodenom vegetacijom koja obezbeđuje raznovrsnu mresnu podlogu.
Zona zaštite prirode (režim zaštite I stepena) ima karakter specijalnog rezervata prirode i obuhvata Malo ratno ostrvo u celini, zonu priobalja Velikog ratnog ostrva, šumski kompleks, vlažna područja unutar Velikog ratnog ostrva i vodene površine oko Malog ratnog ostrva.
Zona rekreacije (režim zaštite II stepena) obuhvata unutrašnje delove Velikog ratnog ostrva, nekadašnje obradive površine koje se i sada koriste na taj način, livadske površine priobalja prema Dunavcu, koje su sada delimično zauzete bespravno izgrađenim objektima, kao i lokaciju javnog pristana sa kontrolisanom javnom saobraćajnicom i zaštitnom zonom u širini od 10 m koja povezuje ovu lokaciju sa plažom Lido.
Treća zona – zona turizma obuhvata plažu Lido sa planiranim proširenjem gde se mogu organizovati turističko – rekreativna ponuda i novi sadržaji.

Veliko i Malo Ratno ostrvo imaju, među očuvanim vlažnim staništima koja se nalaze u Beogradu najveću raznovrsnost u brojnosti životinjskih vrsta, posebno ptica, i biljnih vrsta vezanih za močvarna staništa. Na Ratnom ostrvu i oko njega se sreće 185 vrsta ptica, svrstanih u 45 familija i 17 redova. Na Velikom Ratnom ostrvu 77 vrsta ptica se gnezdi, od kojih su 52 stanarice, a 25 selice. Rezultati istraživanja pokazuju da ovaj prostor predstavlja tačku najvećeg biodiverziteta na teritoriji Beograda, kada je reč o ornitofauni. Na Dunavu uz ostrvo u zimskom periodu neke severne vrste ptica močvarica zimuju i to je jedina prilika da se neke od ovih vrsta mogu sresti u Srbiji. Veliko Ratno ostrvo okruženo Savom i Dunavom omogućava boravak ptica tokom cele godine. Rečni tokovi predstavljaju puteve kojim ptice migriraju. Zimi ostaju nezamrznuti i predstavljaju pribežište za boravak u nepovoljnom periodu godine.

Područja Velikog i Malog Ratnog ostrva, iako se radi o relativno malom prostoru, mogu se definisati kao područja od značaja za zaštitu životne sredine i kulturno-istorijskog nasleđa, a naročito za očuvanje biodiverziteta, jer se u njemu sreću osetljivi i kompleksni ekosistemi i sačuvana su područja značajna za vrste i životne zajednice koje ga naseljavaju, a imaju veliku ulogu i u održavanju biološke raznovrsnosti šireg područja priobalja i samog grada.
Na ostrvo se može stići samo vodenim putem, dok se u toku kupališne sezone prelaz obezbeđuje i pontonskim mostom sa zemunskog keja. Na ostrvu se nalazi već pomenuto „Lido“, koje je pored Ade Ciganlije, najpopularnija plaža Beograda.
(deo teksta.Zelenilo)

 

[Nina]

KUCA NIKOLE PASICA

Kuća Nikole Pašića nalazi se u Francuskoj ulici, a podignuta je 1872. godine. Imanje na kojem je kuća podignuta pripadalo je trgovcima-boltadžijama, Nikoli i Kosti Džanga. Kuća je jednoporodična sa baštom, visokim prizemljem i tavanicama.Nikola Pasic je kucu kupio nakon smrti Džanga na javnoj licitaciji održane od strane policije Dorćolskog kvarta 1893. g.Nakon temeljne popravke i rekonstrukcije kuće, Nikola Pašić se u nju i uselio i ostao do kraja života, 1926. Godine.

U periodu izmedju 1921.-1922. Godine je izvršena obnova kuće kada je osnovni izgled umnogome izmenjen. Podignut je sprat na jednom delu kuće, dozidano je dvorišno krilo i uvedene su instalacije etažnog grejanja i tople vode. Naknadno je uredjena fasada i postavljena fasadna plastika i dekoracija, stupci sa stopama i kapitelima, balistrada na završetku sprata i početku masandre i ukrasi iznad otvora.
Današnji izgled kuće je ono kako ju je Nikola Pašić projektovao, budući da je bio inženjer po struci, u saradnji sa arhitektom Marijanom Vujovićem.
Krov ovog zdanja prekriven je eternitom dok su prizemlje i zgrada ozidani od kamenih kvadera i cigle. Pored prizemlja, od kamenih kvadera ozidana je i dvorišna ograda, što ukazuje na to da su zidani istovremeno.

Fasadu obeležava mermerna ploča postavljena 1936. Godine od strane Mesnog odbora jugoslovenske radikalne zajednice za Beograd u čast srpskog velikana Nikole Pašića.

Nikola Pašić

“Srbi jesu mali narod, ali većeg između Beča i Carigrada nemamo.”

Rođen je 18.12. 1845. u Zaječaru u pekarskoj porodici. Školovao se u vreme čestih preseljenja zaječarske gimnazije, tako da je zbog školovanja kao đak boravio u Negotinu i Kragujevcu. Gimnaziju je završio u 21. godini, uglavnom odličnim uspehom. Upisao je 1866. Tehnički fakultet Velike škole u Beogradu. Srpska vlada ga je kao odličnog studenta 1868. uputila na školovanje u Cirih. Studirao je na Politehničkoj školi u Cirihu tehničke nauke kao državni stipendista. Iako je po obrazovanju bio inženjer, najmanje se bavio svojom strukom.
Od narodnog poslanika do osnivača Narodne radikalne stranke, od zaverenika za vreme dinastije Obrenovića do najcenjenijeg političara za vreme Karađorđevića. Predsednik vlade Srbije u dva balkanska i u Prvom svetskom ratu, proteran i osuđen na smrt, pa pomilovan i cenjen. O političkom životu i delu Nikole Pašića postoje razna mišljenja, ali se sva poklapaju u tome da je bio jedan od najznačajnih državnika i diplomata, koji je ostavio neizbrisivi trag na političkoj sceni Srbije 19. i 20. veka.
Bio je mudar, pragmatičan, izuzetno obavešten, staložen i uporan političar. Pored funkcije predsednika vlade koju je vršio preko 20 godina, Pašić je pet puta bio predsednik Narodne skupštine i dva puta gradonačelnik Beograda. Bio je predsednik delagacije Srbije na Konferenciji mira u Bukureštu 1913. godine i predsednik delegacije Srba, Hrvata i Slovenaca na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine.
U gradu Nišu, 28. jula 1914. godine u 13 časova, u ruke tadašnjeg predsednika vlade Kraljevine Srbije Nikole Pašića, dospeo je telegram čija će sadržina u naredne četiri godine potresati čitav svet. Austrougarska je objavila rat Srbiji. Iste večeri, austrougarska vojska je počela bombardovanje Beograda i tako narednih šest dana i noći. Počeo je Prvi svetski rat.
Ovoj objavi rata koja će potpuno promeniti izgled tadašnje Evrope, u kome će milioni ljudi ostaviti život a još više njih ostati povređeni, prothodio je Sarajevski atentat na prestolonaslednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju. Budući da srpska vlada na čelu sa Pašićem nije uspela da ispuni jednu od mnogobrojnih rigoroznih tačaka Bečkog ultimatuma, Austrougraska je odlučila da prekine diplomatske odnose sa Srbijom.
Buran život političara, državnika i diplomate još jednom je stavio Pašića u tešku poziciju. U rukama je držao papir koji će promeniti sudbinu preko 70 miliona ljudi. Pročitavši telegram izgovorio je rečenicu koju je prema nezvaničnim izvorima zabeležio pesnik koji se slučajno našao na tom mestu: ”Austrija nam je objavila rat. To je njen kraj. Bog će nam dati pobedu”.
Umro je u Beogradu 10.decembra 1926.g. u svojoj kuci u ulici Francuska 21

 

[Nina]

MANASTIR RAKOVICA

Manastir Rakovica smešten je u dolini između brda Pruževice i Straževice, na levoj obali Rakovičke reke. Zajedno sa ostacima manastira Mislođina, Vinče i Slanaca, manastir Rakovica spada u najseverniju skupinu spomenika moravske stislke grupe, koji su nastali u blizini Beograda pred konačnu propast srpske srednjovekovne države. Tokom perioda od XV do XX veka manastir je bio jedno od ključnih mesta istorijskih zbivanja u Srbiji tog vremena.

Nastanak manastira se po narodnom verovanju vezuje za vreme vladavine srpskih kraljeva Dragutina i Milutina, mada savremeni dokumenti to dovode u pitanje. Prvi put manastir se spominje u putopisu Feliksa Petančića 1502. godine, pod naslovom „Ranauicence monasterium“, dok se kasnije može naći i u turskim izvorima, 1560.godine, u popisnim spisima crkava i manastira u okolini Beograda. Ovaj manastir se takođe pominje i u povelji vlaškog vojvode Konstantina Brankoveana Besarabe 1507. godine. U tim spisima se može pročitati da je manastir „sazidan i iz temelja podignut od strane dobrog hrišćanina, počivšeg Radula vojvode, koji je proteklih godina bio gospodar ove zemlje (vlaške)“. Pretpostavlja se da je pomenuti vojvoda u stvari Radul I Crni, inače zet Kneza Lazara.

Tokom 16. veka manastir je premešten na sadašnje mesto iz okoline sela Rakovica. Na mestu gde je nekada osnovan manastir pronađeni su ostaci stare zgrade (tragovi zidova, stub časne trpeze...). 2007. i 2008. godine izvršena su arheološka istraživanja na mestu gde se prvobitno nalazio manastir a u cilju potvrđivanja pretpostavki da su nađeni ostaci u stvari stara zgrada ovog manastira.

Iskopavanja koja su izvršena nisu uspela da daju potvrdu verovanjima, ali je izveštaj koji je iznesen potvrdio postojanje srednjevekovne nekropole i sakralnog objekata u neposrednoj blizini. Manastir se nalazio na nepovoljnom položaju, u blizini važne raskrsnice i naselja pa je razoren tokom turskog pohoda na Beč 1592. godine i narodnog nemira 1594. godine.

Pod velikim pritiscima osvajača i pljačkaša, manastir se polako premestio na sadašnje skrovitije mesto, bliže šumi. Manastir je doživeo još jedno veliko stradanje tokom austrijsko - turskog rata (1737-1739), kao i 1788-1790. godine. Monasi su tada sarađivali sa Austrijancima, što je automatski značilo da su protiv Turaka, što je tada bio dovoljan znak Turcima da ga spale.
Turci tada nisu našli zadovoljenje u samom činu paljenja manastira, već su igumana manastira (Sofronija) obesili o brest ispred manastira. Manastir je svoja najskorija razaranja doživeo i tokom bombardovanja 1999. godine od strane NATO-a. Tada je usled pada projektila oštećen spoljašnji zid manastira.

Crkva je projektovana kao jednobrodna trikonhalna građevina, sa vidljivim karakteristikama Moravske škole. Ikonostas je prvobitno bio sačinjen od zidne pregrade sa dve prestone ikone Isusa Hrista i Bogorodice Marije, dok su na drugim mestima bile obešene ili pričvršćene različite drvene i platnene ikone. 1862. godine je postavljen novi ikonostas, manjih dimenzija, čiju izradu je finansirao tadašnji srpski knez Mihailo Obrenović.

U manastiru je sahranjen sin Miloša Obrenovića Todor, zbog čega je Miloš pružao veliku podršku njegovoj obnovi tokom svoje vladavine, a kasnije i njegov sin, Mihajlo Obrenović. Jedan od delova manastira se zove po Miloševoj supruzi Ljubici, tzv. „Ljubičin konak“.
Osim još nekih članova porodice Obrenović, u manastiru je sahranjen i Vasa Čarapić, jedan od vođa Prvog srpskog ustanka.

Bivši srpski patrijarh Dimitrije sahranjen je u ovom manastiru 1930. godine.
Ova srpska svetinja mesto je koje je najčešće posećivao i u njoj vreme provodio počivši patrijarh srpski Pavle, gde je po sopstvenoj želji i sahranjen 19. novembra 2009. godine.

U manastiru se nalaze svete mošti svetih Velikomučenika Prokopija, Teodora Tirona, Svetog Nektarija Eginskog i čestica časnog krsta Gospodnjeg, koju je 1959. godine iz Jerusalima doneo patrijarh srpski German i poklonio manastiru.
Rakovica je odlukom Patrijarha Germana 1959. godine pretvoren u ženski manastir.

U manastiru Rakovica otvorena je prva monaška škola u Srbiji 1905. godine, koja je radila do 1932. kada je premeštena u manastir Dečani. Godinu dana nakon toga osnovana je sinodska ikonopisačka škola, a u manastiru i danas ima nekoliko ikona koje su izradili njeni učenici.
Posle Drugog svetskog rata u manastiru Rakovica otvorena je i Bogoslovija 1949. godine, a radila je do 1958. godine. Patrijarh German je 1959. pretvorio Rakovicu u ženski manastir. Prva igumanija je bila mati Fevronija (Petrović), a sadašnja je mati Evgenija (Petronijević).
Uz manastir nalazi se i izvor Svete Petke za koji se smatra da je cudotvoran.