Srbi u Hrvatskoj od Nikole Tesle do Dada Prša
http://www.pressonline.rs/sr/vesti/...u+Hrvatskoj+od+Nikole+Tesle+do+Dada+Prša.html
Nedavna izjava splitskog gradonačelnika Željka Keruma, u kojoj je naveo „da Srbi nikad nisu ništa dobro doneli Hrvatskoj", izazvala je veliku polemiku i ponovo skrenula pažnju na Srbe koji su rođeni ili se afirmisali u Hrvatskoj, od naučnika Nikole Tesle, preko Josifa Runjanina, koji je komponovao hrvatsku himnu, pa sve do rokenrol ikone ovih prostora Džonija Štulića
Veliki broj znamenitih Srba rođen je ili se afirmisao u Hrvatskoj:
Naučnici
- Nikola Tesla, naučnik u oblasti fizike, elektrotehnike i radiotehnike
- Milutin Milanković, inženjer, geofizičar, klimatolog i astronom
- Jovan Karamata, matematičar
- Josif Pančić, botaničar
Lingvisti
- Sava Mrkalj, filolog i reformator jezika
- Milan Rešetar, slavista, lingvista, istoričar
- Pero Budmani, lingvista i filolog
Filozofi
- Gajo Petrović, filozof, član Praksiks grupe i urednik istoimenog časopisa
Književnici i pesnici
- Josif Runjanin, kompozitor
- Petar Preradović, pesnik
- Zaharije Orfelin, pesnik, slikar, istoričar
- Dejan Medaković, književnik, istoričar umetnosti i akademik, bivši predsednik SANU
- Vladan Desnica, književnik
- Grigor Vitez, pesnik, dečji pisac, prevodilac
- Simo Matavulj, književnik
- Marko Car, književnik
- Jovan Sundečić, književnik
- Vojin Jelić, književnik
- Arsen Diklić, književnik
Slikari i vajari
- Sava Šumanović, slikar
- Đorđe Petrović, slikar
- Vojin Bakić, vajar
- Dušan Džamonja, vajar
Političari
- Svetozar Pribićević, najvažniji politički predstavnik srpskog naroda u Austrougarskoj, kasnije u Kraljevini SHS
- Medo Pucić, književnik, naučnik i političar
- Valtazar Bogišić, istoričar prava, ministar pravde Crne Gore, profesor, pravnik
- Svetozar Borojević, feldmaršal, general Austrougarske vojske, baron
Crkveni poglavari
- Josif Rajačić, karlovački mitropolit, srpski patrijarh i upravnik Srpske Vojvodine
- Patrijarh Pavle, poglavar SPC
Glumci
- Rade Šerbedžija
- Pero Kvrgić
- Bogdan Diklić
- Zdravka Krstulović
Sportisti
- Miloš Milošević, plivač
- Predrag Stojaković, košarkaš
- Arijan Komazec, košarkaš
- Jasna Šekarić, reprezentativka u streljaštvu, višestruka olimpijska, svetska i evropska šampionka
- Jelena Dokić, teniserka
- Siniša Mihajlović, fudbaler
- Vladimir Vujasinović, vaterpolista
- Dado Pršo, fudbaler
- Vladimir Beara, bivši fudbalski golman
Pevači i kompozitori
- Arsen Dedić, muzičar i kantautor
- Đorđe Novković, kompozitor
- Branimir Džoni Štulić, rok muzičar, frontmen grupe „Azra"
Je l' vi poznajete Radeta Šerbedžiju? Je l' istina da je on Srbin?", „Je', al' dobar glumac!", ovako teče jedan od dijaloga u filmu Rajka Grlića „U raljama života", snimljenom još 1984. godine, koji na duhovit, ali prilično tačan način opisuje odnos prema Srbima u Hrvatskoj, čak i u vreme bratstva i jedinstva.
Ne ulazeći u istorijske razloge netrpeljivosti, sukoba i otvorene mržnje jednih prema drugima (a još manje u merenje njihovih intenziteta u različitim periodima), nemoguće je ne primetiti da je za zatezanje ionako napetih odnosa potrebno tako malo. Poslednji put povod je bio nastup gradonačelnika Splita Željka Keruma, koji je bez imalo ustezanja kazao da „nam Srbi nikad nisu ništa dobro donijeli", a na pitanje zašto tako razmišlja, odgovorio je: „Zato jer sam tako odgojen". Dodao je još i da po prezimenu tačno zna ko je srpskog porekla i da Srbi „moraju znati gdje im je mjesto". Kazao je Kerum još ponešto, pominjući i imperativ odsustva srpske krvi u venama svog budućeg zeta, ali je to manje važno od toga da je taj njegov nastup i u Hrvatskoj ocenjen kao „skandalozan i primitivan".
To je ponovo otvorilo raspravu o tome da li su „Srbi ipak dobra donijeli Hrvatskoj", pa tako na jednom poznatom hrvatskom internet portalu na temu „Znameniti hrvatski Srbi" već danima traje nabrajanje zaslužnih građana Hrvatske koji su (bili) srpske nacionalnosti. Jedan od učesnika rasprave upitao je „kako se Kerum osjeća kad sa desnom rukom na srcu odaje počast himni koju je uskladio jedan Srbin". I zaista, hrvatsku himnu „Lijepa naša" komponovao je Josif Runjanin, poreklom iz Loznice, rođen u Vinkovcima, a umro u Novom Sadu. „Ne samo da su nam Srbi puno toga dobrog donijeli, nego neke od civilizacijskih tekovina koje danas uživamo, kao nešto sasvim uobičajeno, ne bi postojale da nije bilo Srba", ističu forumaši, misleći naravno na velikog naučnika Nikolu Teslu, poreklom iz Smiljana kraj Gospića. Za njegovu navodnu izjavu da je „jednako ponosan na svoju srpsku majku i hrvatsku domovinu" sada mnogi smatraju da mu je podmetnuta, jer u to vreme „Hrvatska nije ni postojala". U Smiljanu, kao i u mnogim krajevima Hrvatske, danas nema Srba, a bez obzira na to, na obeležavanju 150-godišnjice njegovog rođenja 2006. godine tadašnji premijer Sanader apostrofirao je da je „Tesla bio ponosan na svoj srpski rod i hrvatsku domovinu".
Prema popisu iz 1991, onih koji su se izjasnili kao Srbi bilo je 578.000, ili 11,8 odsto, dok je deset godina kasnije, nakon „Oluje" i „Bljeska", srpska zajednica brojala 201.000 ljudi, ili 4,5 odsto stanovništva. Baš u Splitu, Srbi su svrstani u kategoriju ostalih, pa se prema nezvaničnim podacima, svega šestoro njih odvažilo da se izjasni da pripadaju toj nacionalnoj grupi. Sanda Rašković-Ivić tada je kazala da bi, zbog iskazane hrabrosti, „sve njih rado pozvala na večeru".
Prema podacima Dalmatinske eparhije Srpske pravoslavne crkve, broj Srba u Dalmaciji nije lako precizirati zato što je u njoj živeo i veliki broj Srba rimokatoličke vere.
- Najbolji primer za to je i dr Lujo Bakotić, koji se i sam deklarisao kao Srbin katolik. On navodi da je broj stanovnika Dalmacije pred Prvi svetski rat bio oko 600.000. Od tog broja, bilo je oko 120.000 Srba pravoslavne vere i otprilike još 20.000 do 25.000 Srba katoličke vere, većinom intelektualaca. Izvesnog broja Srba katolika bilo je čak i među rimokatoličkim sveštenstvom. Najbolji primer je znameniti dubrovački kanonik Dum Iva Stojanović. Celog svog životnog veka kao sveštenik, ali i pisac, radio je na slozi i jedinstvu srpskog naroda, zbog čega je često bio napadan, trpeći uvrede čak i u hramu u kojem je služio - navode u ovoj eparhiji.
Prema etničkoj mapi srpskohrvatskog prostora centralne Jugoslavije, koja je 1936. godine rađena za potrebe Krunskog saveta kneza Pavla, 90 odsto stanovništva u zapadnoj Slavoniji, Baniji, Kordunu, Lici i Dalmatinskoj Zagori činili su Srbi. Tada je u granicama današnje Hrvatske bilo 1,2 miliona Srba. Pet godina kasnije, u NDH, nemački vojni predstavnik Glez fon Horstenau zapisao je da Srbi u Hrvatskoj čine 31 odsto stanovništva i da su najviše koncentrisani u Savskoj, Vrbaskoj i Primorskoj banovini. U nemačkim službenim izvorima, u NDH je krajem 1940. godine živelo 1.847.000 Srba, a tri miliona Hrvata.
Samo ime i prezime koji „zvuče srpski" bili su razlozi zbog kojih su tokom devedesetih godina mnogi stanovnici Hrvatske gubili poslove, brakove, a (bez preterivanja) i glave. Veliki broj onih čija pripadnost srpskoj naciji nije bila sporna to su vatreno poricali, trudeći se da pokažu veću privrženost novoj državi od onih u čiju se „ispravnost" nije sumnjalo. Zbog toga se nečije priznanje srpskog porekla bilo ravno incidentu, koji se i završavao - incidentno. Šokantno je zato zazvučala nedavna izjava novinara i kritičara Igora Mandića, koji se na hrvatskoj državnoj televiziji otvoreno založio za ponovno stvaranje federalne zajednice Hrvata i Srba, ističući da je „reč o dva plemena istoga naroda". Odmah je reagovala Hrvatska čista stranka prava i protiv Mandića podnela krivičnu prijavu.
- Pozivanje na novo zajedništvo, a znajući kako su završila sva dosadašnja zajedništva sa Srbima u obe Jugoslavije, jeste otvoreno zagovaranje novih ratova i novog genocida nad hrvatskim narodom - navodi se u prijavi.
Mandić je reagovao u svom stilu, odgovorivši samo: „Dobro, a šta se tu može...".
Problematika Srba u Hrvatskoj ne završava se samo zahtevima za stanarska prava i povraćaj imovine, koja kao i da nije puno odmakla. S vremena na vreme u novinama osvane vest u kojima su glavni sadržaj srpsko-hrvatski odnosi, tačnije u kojima su glavni akteri Srbi i Hrvati, kao ona od pre neki dan, kada su mediji objavili da je grupa Srba švercovala Albance koristeći se brodom u vlasništvu Hrvata.
Ipak, prava zanimljivost vezana je za muzičke teme. Pored činjenice da je hrvatsku himnu komponovao Srbin, najbizarnija epizoda u životu hrvatskih Srba vezana je za Đorđa Novkovića, čuvenog hitmejkera, producenta i oca pevača Borisa Novkovića. Pesmu „Danke, Dojčland" kojom se Hrvatska zahvalila na nemačkoj pomoći oko priznanja, 1992. godine komponovao je upravo Đorđe Novković, Srbin iz Šapca, koji je svoju najveću popularnost i karijeru ostvario u Zagrebu.
S.D.-B.R.
