Pumpaj Dinstanović
Zaslužan član
- Poruka
- 104.552
Razvila se diskusija o ovoj problematici na jednoj susedoj temi i inicijativa za temu je krenula od forumaša @NickFreakyrgios je izrazio interesovanje kako bi se o ovome moglo temeljnije porazgovarati. Tako da, evo i zasebne teme.
Naime, u istoriografiji je, pa i na ovom forumu, odavno dobro poznato da su za romejske pisce (učene srednjovekovne Grke) izuzetno dobro poznato da su, pre svega u kasnijoj fazi, oni koristili arhaizirajuće etnonime za susedne i druge evropske, azijske i afričke narode. Uzroci toga su složeni, jer se i razlikuju od doba do doba i autora do autora, ali ono što im jeste zajedničko je da su svojevrsna forma izraza učenosti. Srednjovekovna grčka književnost nastajala je na starogrčkim temeljima, pa čak i pisana na jednom dosta starom, atičkom dijalektu i kompleksnim književnim izrazom, kojim niko živ tada više nije govorio, odnosno koristio ga. Nakon nekoliko preporoda učenosti, kada se Romejsko carstvo vraćalo antičkim temeljima, postali su (a što, naravno, ne znači da niko nije bio upućen i ranije) i dosta upućeni u klasična dela antičkih pisaca, stare rimske i predrimske epohe. Kako su ta dela bili književni osnov, iz njih su se crpeli etnonimi, koji su potom preslikavani na narode sa kojima su Romeji imali političke i kulturne odnose. To je poreklo tog famoznog arhaiziranja, bez obzira na to da li bi pojedinačni autor te izraze koristio kao svojevrsni vid prezira, iz ponižavanja prema tom narodu (govoreći o omraženim varvarima koje su Rimljani u stara vremena pobedili i pravom mača im ovladali), bilo da se radi o književno-jezičkom izrazu koji je odražavao prefinjenost i učenost pojedinačnog autora, ili pak stvarnoj potrazi pod nadahnućem renesansnih i humanističkih modela za antičkim korenjima radi otkrivanja drevne prošlosti, pa samim time i (uz nedostatak pisanih izvora) pronalaženjem odgovora na pitanja koja nikada ranije nisu postavljana (pitanja o etnografskoj prirodi drugih etničkih skupina).
I ovom forumu posebno, ali i generalno, već je itekako dobro poznato kakva su arhaična etnonima koristili za Srbe. Jedan od najčešćih, možda zapravo i najčešći, bio je „Tribal“. Bugare su nazivali „Mišanima“, a npr. Mađare „Pajoncima“, dok je najčešći arhaični etnonim za Albance (iliti, kako su ih stari Srbi nazivali, Arbanase) bio „Ilir“. Arhaični nazivi za Srbe su, kao što rekoh, dobro poznati, ali ovi ostali nisu, pre svega zahvaljujući nasleđu Jovana I. Deretića (1936-2021) i njegovih saradnika ili pristalica, koji su (bili) u uverenju da arhaiziranje naziva koje se javlja u vizantijskim izvorima neki specifikum koji se javlja isključivo u slučaju srpskog naroda, u zabludi da ti pisani izvori donose nekakve (tobože) „ekskluzivne“ podatke, te bez svesti da se radi o jednom prilično opštem mestu za učeni grčki svet. Pa su se tako i našli u jednoj potpuno nespojivoj situaciji, u kojoj — u potpuno isto vreme — arhaični nazivi za Srbe XIV ili XV stoleća mogu biti korišćeni (iz nekog neobjašnjivog razloga) kao nekakav „dokaz“ o drevnoj starini ili navodnom poreklu Srba pre njihove pojave na istorijskoj pozornici na Balkanskom poluostrvu od kraja antike — ali s druge strane, isti izvori se ne koriste kao „dokaz“ da su Bugari, Albanci, Mađari i dr. isto tako drevni narodi, koji su naslednici paleobalkanskih i dr. predrimskih kultura. Pa, hajde da na ovoj temi posvećeno prođemo kroz sve vizantijske arhaične upotrebe ilirskog imena (i odgovarajućih izvedenica) analiziramo ih kroz kontekst i tako vidimo kada su to, koji vizantijski spisatelji i zašto su uopšte Albance nazivali Ilirima.
Naravno, ovde se radi o prilično dobro poznatoj činjenici, koja za vizantologiju nikada nije bila sporna — zablude i određene dezinformacije koje oko ovoga kruže potiču pre svega iz kružoka (pomenutog) Deretića i njegovih čitalaca. Za jedan primer, evo par citata. Sledeće je rasprava Božidara Ferjančića iz rada Albanci u vizantijskim izvorima predstavljenog na naučnom skupu u SANU 1988. godine „Iliri i Albanci“ (str. 285-303). Citiram 292. i 293. str. Ferjančićevog naučnog članka:
https://archive.org/details/IliriIAlbanci/page/n291/mode/2up
Naravno, da ne citiram nešto samo bajato, od pokojnih istoričara, evo i nečeg svežijeg. Sa 28. str. Natpisi manastira Hilandara. Tom prvi (XIV-XVII vek) obj. u Beogradu 2019. godine, iz pera Bojana Miljkovića, jednog od najvećih danas živih stručnjaka za manastire Svete gore:
Ove stvari su dosta zanimljive, iz celog niza razloga. Ne samo zbog zabluda naših novoromantičara danas, već i kao istorijska retrospektiva, zato što su ovi vizantijski izvori korišćeni kao inspiracija (ili možda bolje rečeno zloupotrebljavani) u vreme formiranja modernog albanskog nacionalnog identiteta, u romantične svrhe, krajem XIX i početkom XX stoleća, kao i austrougarskih simpatizera, u vreme kada su Albanci bili percipirani kao „Indijanci Balkana“ koje je trebalo upoznati, uz jednu podosta romansiranu sliku, te u sklopu narativ političkih interesa tadašnjih Velikih sila.
E pa, možemo da počnemo na ovoj temi, jedan po jedan vizantijski ilirizam.
P. S. Za kraj je vrlo važno naglasiti, čisto zarad pojedinih koji možda nisu upućeni — u ovim pisanim izvorima ne postoji ništa od važnosti za pitanje porekla Albanaca i njihove najdrevnije prošlosti, baš koa što ni ekvivalentni pisani izvori nastali u kasnijem srednjem veku nemaju nikakvu stvarnu istorijsku vrednost po istom pitanju za problem porekla i najranije prošlosti Srba, ili ma kojeg drugog naroda o kojem su Vizantinci pisali. Ništa od ovoga nije i ne može biti nikakav „dokaz“ za tako nešto, je se ni ne radi o nekakvim novim saznanjima, već isključivo o arhaičnoj upotrebi izumrlih etnonima za tadašnje susede Romejske imperije. Niti jedan jedini izvor o kojem ćemo govoriti nije (i ne može nikako ni biti) dokaz da postoje ikakve stvarne veze između Albanaca i drevnih Ilira. Jedino što možemo izvući jeste podatke o percepciji Grka u tom dobu, odnosno videti šta su to tačno stari albanski romantičari ili stariji albanolozi koristili kao inspiraciju za konstrukciju ilirske teorije o poreklu Albanaca pre više od jednog veka (pored, naravno, dekonstrukcije narativa novoromantičara koji ne poznaju uopšte vizantijske izvore i njihovu prirodu, pa održavaju neke zablude, iako su one višestruko i nedvosmisleno pobijene).
Naime, u istoriografiji je, pa i na ovom forumu, odavno dobro poznato da su za romejske pisce (učene srednjovekovne Grke) izuzetno dobro poznato da su, pre svega u kasnijoj fazi, oni koristili arhaizirajuće etnonime za susedne i druge evropske, azijske i afričke narode. Uzroci toga su složeni, jer se i razlikuju od doba do doba i autora do autora, ali ono što im jeste zajedničko je da su svojevrsna forma izraza učenosti. Srednjovekovna grčka književnost nastajala je na starogrčkim temeljima, pa čak i pisana na jednom dosta starom, atičkom dijalektu i kompleksnim književnim izrazom, kojim niko živ tada više nije govorio, odnosno koristio ga. Nakon nekoliko preporoda učenosti, kada se Romejsko carstvo vraćalo antičkim temeljima, postali su (a što, naravno, ne znači da niko nije bio upućen i ranije) i dosta upućeni u klasična dela antičkih pisaca, stare rimske i predrimske epohe. Kako su ta dela bili književni osnov, iz njih su se crpeli etnonimi, koji su potom preslikavani na narode sa kojima su Romeji imali političke i kulturne odnose. To je poreklo tog famoznog arhaiziranja, bez obzira na to da li bi pojedinačni autor te izraze koristio kao svojevrsni vid prezira, iz ponižavanja prema tom narodu (govoreći o omraženim varvarima koje su Rimljani u stara vremena pobedili i pravom mača im ovladali), bilo da se radi o književno-jezičkom izrazu koji je odražavao prefinjenost i učenost pojedinačnog autora, ili pak stvarnoj potrazi pod nadahnućem renesansnih i humanističkih modela za antičkim korenjima radi otkrivanja drevne prošlosti, pa samim time i (uz nedostatak pisanih izvora) pronalaženjem odgovora na pitanja koja nikada ranije nisu postavljana (pitanja o etnografskoj prirodi drugih etničkih skupina).
I ovom forumu posebno, ali i generalno, već je itekako dobro poznato kakva su arhaična etnonima koristili za Srbe. Jedan od najčešćih, možda zapravo i najčešći, bio je „Tribal“. Bugare su nazivali „Mišanima“, a npr. Mađare „Pajoncima“, dok je najčešći arhaični etnonim za Albance (iliti, kako su ih stari Srbi nazivali, Arbanase) bio „Ilir“. Arhaični nazivi za Srbe su, kao što rekoh, dobro poznati, ali ovi ostali nisu, pre svega zahvaljujući nasleđu Jovana I. Deretića (1936-2021) i njegovih saradnika ili pristalica, koji su (bili) u uverenju da arhaiziranje naziva koje se javlja u vizantijskim izvorima neki specifikum koji se javlja isključivo u slučaju srpskog naroda, u zabludi da ti pisani izvori donose nekakve (tobože) „ekskluzivne“ podatke, te bez svesti da se radi o jednom prilično opštem mestu za učeni grčki svet. Pa su se tako i našli u jednoj potpuno nespojivoj situaciji, u kojoj — u potpuno isto vreme — arhaični nazivi za Srbe XIV ili XV stoleća mogu biti korišćeni (iz nekog neobjašnjivog razloga) kao nekakav „dokaz“ o drevnoj starini ili navodnom poreklu Srba pre njihove pojave na istorijskoj pozornici na Balkanskom poluostrvu od kraja antike — ali s druge strane, isti izvori se ne koriste kao „dokaz“ da su Bugari, Albanci, Mađari i dr. isto tako drevni narodi, koji su naslednici paleobalkanskih i dr. predrimskih kultura. Pa, hajde da na ovoj temi posvećeno prođemo kroz sve vizantijske arhaične upotrebe ilirskog imena (i odgovarajućih izvedenica) analiziramo ih kroz kontekst i tako vidimo kada su to, koji vizantijski spisatelji i zašto su uopšte Albance nazivali Ilirima.
Naravno, ovde se radi o prilično dobro poznatoj činjenici, koja za vizantologiju nikada nije bila sporna — zablude i određene dezinformacije koje oko ovoga kruže potiču pre svega iz kružoka (pomenutog) Deretića i njegovih čitalaca. Za jedan primer, evo par citata. Sledeće je rasprava Božidara Ferjančića iz rada Albanci u vizantijskim izvorima predstavljenog na naučnom skupu u SANU 1988. godine „Iliri i Albanci“ (str. 285-303). Citiram 292. i 293. str. Ferjančićevog naučnog članka:
https://archive.org/details/IliriIAlbanci/page/n291/mode/2up
Naravno, da ne citiram nešto samo bajato, od pokojnih istoričara, evo i nečeg svežijeg. Sa 28. str. Natpisi manastira Hilandara. Tom prvi (XIV-XVII vek) obj. u Beogradu 2019. godine, iz pera Bojana Miljkovića, jednog od najvećih danas živih stručnjaka za manastire Svete gore:
Bojan Miljković:
Ove stvari su dosta zanimljive, iz celog niza razloga. Ne samo zbog zabluda naših novoromantičara danas, već i kao istorijska retrospektiva, zato što su ovi vizantijski izvori korišćeni kao inspiracija (ili možda bolje rečeno zloupotrebljavani) u vreme formiranja modernog albanskog nacionalnog identiteta, u romantične svrhe, krajem XIX i početkom XX stoleća, kao i austrougarskih simpatizera, u vreme kada su Albanci bili percipirani kao „Indijanci Balkana“ koje je trebalo upoznati, uz jednu podosta romansiranu sliku, te u sklopu narativ političkih interesa tadašnjih Velikih sila.
E pa, možemo da počnemo na ovoj temi, jedan po jedan vizantijski ilirizam.
P. S. Za kraj je vrlo važno naglasiti, čisto zarad pojedinih koji možda nisu upućeni — u ovim pisanim izvorima ne postoji ništa od važnosti za pitanje porekla Albanaca i njihove najdrevnije prošlosti, baš koa što ni ekvivalentni pisani izvori nastali u kasnijem srednjem veku nemaju nikakvu stvarnu istorijsku vrednost po istom pitanju za problem porekla i najranije prošlosti Srba, ili ma kojeg drugog naroda o kojem su Vizantinci pisali. Ništa od ovoga nije i ne može biti nikakav „dokaz“ za tako nešto, je se ni ne radi o nekakvim novim saznanjima, već isključivo o arhaičnoj upotrebi izumrlih etnonima za tadašnje susede Romejske imperije. Niti jedan jedini izvor o kojem ćemo govoriti nije (i ne može nikako ni biti) dokaz da postoje ikakve stvarne veze između Albanaca i drevnih Ilira. Jedino što možemo izvući jeste podatke o percepciji Grka u tom dobu, odnosno videti šta su to tačno stari albanski romantičari ili stariji albanolozi koristili kao inspiraciju za konstrukciju ilirske teorije o poreklu Albanaca pre više od jednog veka (pored, naravno, dekonstrukcije narativa novoromantičara koji ne poznaju uopšte vizantijske izvore i njihovu prirodu, pa održavaju neke zablude, iako su one višestruko i nedvosmisleno pobijene).
