Nikita Kulganov
Buduća legenda
- Poruka
- 37.596
Pobjeglo ih je 16, no jedino su otac i jedan bratić bijeg preživjeli. Završili su u partizanima. Rom se tada smio pojaviti samo u partizanima, koji jedini Romima nisu radili o glavi, svuda drugdje bi bio za odstrjel.
Stevo Đurđević
"Ciganska je tuga pregolema
nitko ne zna što se Cigi sprema
ili logor ili šuma gusta
osta cijela Ciganija pusta.
Ustaj Cigo sa kreveta svoga
ustaj Cigo, tu ti mjesto nije
'ajd u logor gdje se maljem bije."
Porajmos (ro. [pʰoɽai̯ˈmos], uništenje) je termin kojim Romi označavaju genocid koji je nad tim narodom provođen od strane nacista i njihovih koloboracionista tokom II. svjetskog rata. Procjne broja pobijenih Roma u izrazito masovnom stradanju kreću se između 500.000 i 1.500.000 poginulih.
Koristi se također i termin Samudaripen, koji znači "masovno ubijanje".
Milovan Pisari ( autom knjige Romi u Srbiji za vreme Holokausta ) : Milovan Pisarri: Ustaške vlasti imaju punu odgovornost za genocid - Portal Novosti
Politike prema Romima znatno su se razlikovale u raznim okupacionim zonama. Zavisile su od zvaničnih politika na snazi u zemljama koje su izvršile okupaciju: tako u Bugarskoj ili Albaniji pod italijanskom kontrolom nisu postojale posebne antiromske mere. Ni u jugoistočnoj Srbiji pod bugarskom okupacijom ili na Kosovu koje je pripojeno Albaniji Romi nisu bili mete genocidnih mera ili drastične diskriminacije. O onome što se desilo u Bačkoj pod Mađarima ne znamo mnogo, ali je logično pretpostaviti da se položaj Roma znatno pogoršao nakon nemačke invazije 1944., kada su izvršene i masovne deportacije bačkih Jevreja u Aušvic. Romi iz Srema su ubijeni 1942. godine u Jasenovcu, zajedno sa ostalim Romima iz NDH, dok je u Srbiji pod nemačkom okupacijom uvedeno antiromsko zakonodavstvo koje je bilo na snazi u Trećem Rajhu, a Romi su ubijani u masovnim streljanjima ili deportovani u logore, uglavnom Sajmište. Situacija je bila vrlo složena, a nacističke odluke su se često menjale: u julu 1941. antiromske mere su ograničene na one koji nisu mogli dokazati stalnu nastanjenost, pa je samim tim veliki broj Roma mogao da se spase uz odgovarajuće potvrde. Ako uzmemo u obzir evropski kontekst i procene o ukupnom broju ubijenih Roma, jasno je da je genocid u NDH postigao najradikalnije razmere: izveden je u roku od nekoliko meseci, a uništena je skoro celokupna romska populacija
U Srbiji pod nemačkom okupacijom ubijeno je nekoliko hiljada Roma. Tačan broj je veoma teško utvrditi zbog raznih razloga, jer su kolaboracionisti u određenim situacijama predavali Rome kao taoce za streljanje kako bi spasili Srbe, a četnici Draže Mihailovića ubijali su Rome u odmazdama protiv muslimanskog življa, protiv partizana ili kako bi upozorili lokalno srpsko stanovništvo o onom što bi moglo da se i njima desi ukoliko se utvrdi da pomažu partizanima.
Obično se tvrdi da su nemačke snage naređivale, a kolaboracionističke izvršavale, što je samo delimično tačno. Postojala je hijerarhija: ubijanje Jevreja i Roma su naredile nemačke snage, upravo kao što su nemačke snage uvele strašne mere odmazde, sistem prinudnog rada, deportacije u Treći Rajh itd. Kolaboracionisti su im bili potrebni u Srbiji kao i u svim drugim okupiranim teritorijama po Evropi. Dakle, srpski kolaboracionisti imaju, baš kao i svi ostali kolaboracionisti, odgovornost prvenstveno što se tiče uspostavljanja nacističkog poretka u Evropi. Među kolaboracionistima postojali su oni koji su ideološki podržavali nacizam i tražili za svoju zemlju mesto u budućem nacističkom svetu, sigurni da će Nemačka pobediti. Nedić, Ljotić, Dinić i ostali imali su jasnu sliku o Srbiji nakon rata kao o nezavisnoj državi na periferiji nacističkog Rajha. Druga stvar je birokratski i policijski aparat koji se u Srbiji, kao i drugde, odmah stavio na raspolaganje okupatoru i to ne iz ideoloških razloga, jer su samo ‘nastavili da rade svoj posao’. U tom smislu izvršavali su i nova naređenja: hapsili Rome, popisivali Jevreje, učestvovali u konfiskaciji njihove imovine itd. I jedni i drugi su imali veliku odgovornost u ubijanju Jevreja i Roma. Drugačija je situacija u NDH: tu ustaše imaju svoju državu, a nemačke snage se veoma retko mešaju u odluke države koja je zvanično njihov saveznik. Samim tim ustaške vlasti imaju punu odgovornost u genocidu nad Jevrejima, Romima, Srbima.
Nijedan Rom nije dobio nikakvu zadovoljštinu ili odštetu ni u Srbiji ni u drugim zemljama. Neki su početkom 2000-ih uspeli da dobiju nešto, ali preko programa plaćanja odštete vezano uz ratno zarobljeništvo i prinudni rad, a ne za genocid. Jugoslovenske su vlasti, tačnije Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, kao i narodni odbori (kasnije opštine), još 1945. utvrdile imena i prezimena žrtava, kao i iznos odštete koji njihove porodice treba da dobiju. Međutim, tada niko nije ništa dobio.
Ljoticevci sprovode Rome na streljanju u Kragujevcu 1941
Osnivanje Nezavisne Države Hrvatske u travnju 1941. negativno se odrazilo i na život romskog stanovništva na njenom području. Ustaške vlasti su krajem istog mjeseca donijele rasne zakone, u kojima se izravno spominju Romi kao nearijevci čime su postali rasno isključeni iz društvenog života nove države (Lengel-Krizman, 1986., str. 30-32). Prvi slučajevi masovnijeg ubijanja Roma u NDH dogodili su se kao dio masovnijih likvidacija srpskog stanovništva. One su započele krajem srpnja 1941. g. na širem karlovačkom području,
n aime, 19. svibnja 1942. Ministarstvo unutarnjih poslova NDH objavilo je okružnicu o sustavnom deportiranju svih Roma u jasenovački koncentracijski logor. Istog dana slične odredbe su donijele i druge institucije NDH koje su sudjelovale u izvršenju ove odredbe, poput Ustaške nadzorne službe, Ravnateljstva za javni red i sigurnost i Vrhovnog oružničkog zapovjedništva (Hrečkovski, 1985., str. 36; Lengel-Krizman, 2003., str. 41-42). Uslijedile su masovne deportacije Roma iz svih područja NDH u jasenovački logor, koje su trajale do kraja ljeta iste godine. Zanimljivo je spomenuti kako su ustaške vlasti deportaciju Roma prikazivale u javnosti (novinama) kao pokušaj njihovog „privođenju radu“ i „zanatskom osposobljavanju“ (Lengel-Krizman, 2013., str. 43-44; Biondich 2004., str. 36, 44; Hrečkovski, 1985., str. 36; Šteković, 1998., str. 38, 42).
Prema postojećim izvorima može se istaknuti brutalnost istrebljenja Roma u Jasenovcu, imajući na umu kako od srpnja 1942. g. u Jasenovcu gotovo da više i nije bilo Roma, izuzev manjeg broja koji su radili kao grobari i bili ubijeni početkom 1945., tj. gotovo cjelokupno romsko stanovništvo NDH bilo je ubijeno u jasenovačkom logoru u nekoliko mjeseci (Lengel-Krizman, 2013., str. 47-53; Biondich, 2004., str. 38-39; Hrečkovski, 1985., str. 36-37). Izuzetak od ovog progona bili su „Bijeli Cigani“, koji su činili stalno naseljene Rome muslimanske vjeroispovijesti, a koji su živjeli u Bosni i Hercegovini. Dio muslimanskih intelektualca povezan s tamošnjim vjerskim predstavnicima islamske zajednice uspio je posebnim Elaboratom dokazati ustaškim vlastima u Zagrebu, kako je ovaj dio stanovništva cjeloviti dio muslimanske zajednice i kao takav bi trebao biti izuzet od progona. Zbog ovoga je dio ove romske populacije bio spašen od progona ustaških vlasti (Hadžijahić, 1984., str. 1313-1323).
Antifašistički otpor Roma
Romi s područja Velike župe Bilogora sudjelovali su i u antifašističkom pokretu. O tome najbolje svjedoči primjer Josipa – Joke Nikolića iz sela Predavec (područje Čazme), koji se nakon bijega iz jasenovačkog logora pridružio partizanima. On je u svom navedenom iskazu istaknuo kako „… za vrijeme svog boravka u partizanima sreo sam Goman Janka, ciganina iz Novoselca, koji je takodjer uspio pobjeći iz Jasenovca. Osim toga, zanimljivo je spomenuti kako je krajem srpnja 1942., na saslušanju pred vlastima NDH, Josip Babić iz Gornje Garešnice ispričao o sve većem pridruživanju Roma partizanskom pokretu.
„Cigansko pitanje“ u Srbiji za stvar koju treba što pre rešiti.9
Polozaj Roma u logoru na Sajmištu bio je veoma težak. Ipak, mogucnost da pribave odgovarajuce potvrde o stalnoj nastanjenosti, pružila im je mogucnost za spas. Vecina njih je upravo zbog toga i bila puštena. Ostali su oni koji nisu mogli da nabave tu potvrdu, kao i cergarigari. Oni su, zajedno sa Jevrejima, ubijeni u prolece 1942. godine. „Cigansko pitanje“ je bilo rešeno. Romi su bili jednim delom pobijeni, dok je vecina njih administrativno „pretvorena“ u Srbe.
Cetnici su zato zapoceli borbu napadajuci sve više partizane, njihove porodice i njihove simpatizere, ukljucujuci, naravno, i one za koje se sumnjalo da podržavaju komuniste. U nekim slucajevima, i Romi su spadali u tu kategoriju i njima je bila namenjena strašna sudbina: ipak, ostaje legitimna sumnja da su ni bili ubijani upravo kao Romi, a ne kao partizanski jataci. Grupa ruskih Roma, koji prethodne godine nisu potražili utocište u Beogradu, našla se u selu Vlaška. Tu ih je u noci izmedju 8. i 9. septembra 1942. godine opkolila grupa cetnika i oterala na obalu Morave: svukli su ih, zaklali sve njih 28, medju njima žene i decu i bacili ih u reku.93 Drugi poznati slucaj desio se u centralnoj Srbiji. U selu Kopljare, u blizini Arandjelovca, u noci izmeu 25. i 26. decembra 1943. godine cetnicke jedinice potcinjene komandantu Nikoli Kalabicu, zaklale su 24 osobe, od kojih 20 Roma, jer su navodno bili komunisticki jataci. U svom izveštaju Draži Mihailovicu, sam Kalabic piše: „U Kopljarima uhvaceno na spavanju i poklato 24 aktivna komunista od kojih su 20 Cigani, koji su priznali da su bili takozvani ‚jarugaši‘, danju rade svoje poslove kuci, a nocu u akciji. Sve sam poklao.“94 Dogadjaj je zabeležila i Nediceva žandarmerija, koja o ubijenim Romima daje dodatnu informaciju: „Nocu 25/26. om. cetnici DM zaklali su u selu Kopljaru, sreza orašackog, Gavrilovic Milutina, opštinskog delovou, Milanovica Radojicu i Savkovica Tihomira, zemljoradnike i 15 Cigana i 4 Cigankei spalili sve ciganske kuce u selu, kao i kuce dvojice seljaka ciji se clanovi porodica nalaze u partizanskim redovima. Delo je izvršeno zbog saradnje ubijenih sa partizanima.“95 cetnici, koji su s jedne strane ocajnicki pokušavali da uspostave nekakvu kontrolu nad odredjenim teritorijama u Srbiji i ostalim delovima Jugoslavije, s druge strane su se u više navrata upustili u proces realizacije politickog programa stvaranja etnicki ciste Velike Srbije. U tom smislu, i cetnicke snage su pocinile razne zlocine nad Romima muslimanske vere, koje je, zajedno s drugim muslimanima, trebalo istrebiti ili na neki nacin odstraniti sa buduce srpske nacionalne teritorije.
Leskovac
Nediceva žandarmerija blokirala je romske Cetvrti Podvorce i Sat-Malu. SliCno onome što se dva meseca ranije desilo u Beogradu, išli su od kuCe do kuCe i pokupili sve muškarce starije od 16 godina, govoreCi im da moraju da rade na istovaru robe na železnickoj stanici. Svi uhapšeni su odvedeni u obližnju školu i tu zadržani. Medjutim, buduci da su uspeli da uhapse samo 120 Roma, odlucili su da puste nekoliko njih, kako bi pokazali da ce uskoro i svi ostali biti pušteni. Pošto što se situacija barem privremeno smirila, žandarmi su 9. decembra ponovo blokirali romske cetvrti, ukljucujuci ovog puta i Vinarce i Pecenjevac. Zajedno sa Nemcima, hvatali su muškarce i na silu ih ubacivali u kamione. Sutradan su svi streljani na mestu zvanom Gavrina dolina, na planini Hisar, u blizini Leskovca. Ukupno je bilo ubijeno 293 Roma, zajedno sa 11 Srba i 6 Jevreja.37
Stradanje Roma u Srbiji.indb (cpi.rs)
Milovan Pisarri: Ustaške vlasti imaju punu odgovornost za genocid - Portal Novosti
JUSP Jasenovac - UŠTICA (jusp-jasenovac.hr)
Stradanje romskog stanovništva na širem bjelovarsko ...
hrcak.srce.hr
Stevo Đurđević
"Ciganska je tuga pregolema
nitko ne zna što se Cigi sprema
ili logor ili šuma gusta
osta cijela Ciganija pusta.
Ustaj Cigo sa kreveta svoga
ustaj Cigo, tu ti mjesto nije
'ajd u logor gdje se maljem bije."
Porajmos (ro. [pʰoɽai̯ˈmos], uništenje) je termin kojim Romi označavaju genocid koji je nad tim narodom provođen od strane nacista i njihovih koloboracionista tokom II. svjetskog rata. Procjne broja pobijenih Roma u izrazito masovnom stradanju kreću se između 500.000 i 1.500.000 poginulih.
Koristi se također i termin Samudaripen, koji znači "masovno ubijanje".
Milovan Pisari ( autom knjige Romi u Srbiji za vreme Holokausta ) : Milovan Pisarri: Ustaške vlasti imaju punu odgovornost za genocid - Portal Novosti
Politike prema Romima znatno su se razlikovale u raznim okupacionim zonama. Zavisile su od zvaničnih politika na snazi u zemljama koje su izvršile okupaciju: tako u Bugarskoj ili Albaniji pod italijanskom kontrolom nisu postojale posebne antiromske mere. Ni u jugoistočnoj Srbiji pod bugarskom okupacijom ili na Kosovu koje je pripojeno Albaniji Romi nisu bili mete genocidnih mera ili drastične diskriminacije. O onome što se desilo u Bačkoj pod Mađarima ne znamo mnogo, ali je logično pretpostaviti da se položaj Roma znatno pogoršao nakon nemačke invazije 1944., kada su izvršene i masovne deportacije bačkih Jevreja u Aušvic. Romi iz Srema su ubijeni 1942. godine u Jasenovcu, zajedno sa ostalim Romima iz NDH, dok je u Srbiji pod nemačkom okupacijom uvedeno antiromsko zakonodavstvo koje je bilo na snazi u Trećem Rajhu, a Romi su ubijani u masovnim streljanjima ili deportovani u logore, uglavnom Sajmište. Situacija je bila vrlo složena, a nacističke odluke su se često menjale: u julu 1941. antiromske mere su ograničene na one koji nisu mogli dokazati stalnu nastanjenost, pa je samim tim veliki broj Roma mogao da se spase uz odgovarajuće potvrde. Ako uzmemo u obzir evropski kontekst i procene o ukupnom broju ubijenih Roma, jasno je da je genocid u NDH postigao najradikalnije razmere: izveden je u roku od nekoliko meseci, a uništena je skoro celokupna romska populacija
U Srbiji pod nemačkom okupacijom ubijeno je nekoliko hiljada Roma. Tačan broj je veoma teško utvrditi zbog raznih razloga, jer su kolaboracionisti u određenim situacijama predavali Rome kao taoce za streljanje kako bi spasili Srbe, a četnici Draže Mihailovića ubijali su Rome u odmazdama protiv muslimanskog življa, protiv partizana ili kako bi upozorili lokalno srpsko stanovništvo o onom što bi moglo da se i njima desi ukoliko se utvrdi da pomažu partizanima.
Obično se tvrdi da su nemačke snage naređivale, a kolaboracionističke izvršavale, što je samo delimično tačno. Postojala je hijerarhija: ubijanje Jevreja i Roma su naredile nemačke snage, upravo kao što su nemačke snage uvele strašne mere odmazde, sistem prinudnog rada, deportacije u Treći Rajh itd. Kolaboracionisti su im bili potrebni u Srbiji kao i u svim drugim okupiranim teritorijama po Evropi. Dakle, srpski kolaboracionisti imaju, baš kao i svi ostali kolaboracionisti, odgovornost prvenstveno što se tiče uspostavljanja nacističkog poretka u Evropi. Među kolaboracionistima postojali su oni koji su ideološki podržavali nacizam i tražili za svoju zemlju mesto u budućem nacističkom svetu, sigurni da će Nemačka pobediti. Nedić, Ljotić, Dinić i ostali imali su jasnu sliku o Srbiji nakon rata kao o nezavisnoj državi na periferiji nacističkog Rajha. Druga stvar je birokratski i policijski aparat koji se u Srbiji, kao i drugde, odmah stavio na raspolaganje okupatoru i to ne iz ideoloških razloga, jer su samo ‘nastavili da rade svoj posao’. U tom smislu izvršavali su i nova naređenja: hapsili Rome, popisivali Jevreje, učestvovali u konfiskaciji njihove imovine itd. I jedni i drugi su imali veliku odgovornost u ubijanju Jevreja i Roma. Drugačija je situacija u NDH: tu ustaše imaju svoju državu, a nemačke snage se veoma retko mešaju u odluke države koja je zvanično njihov saveznik. Samim tim ustaške vlasti imaju punu odgovornost u genocidu nad Jevrejima, Romima, Srbima.
Nijedan Rom nije dobio nikakvu zadovoljštinu ili odštetu ni u Srbiji ni u drugim zemljama. Neki su početkom 2000-ih uspeli da dobiju nešto, ali preko programa plaćanja odštete vezano uz ratno zarobljeništvo i prinudni rad, a ne za genocid. Jugoslovenske su vlasti, tačnije Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, kao i narodni odbori (kasnije opštine), još 1945. utvrdile imena i prezimena žrtava, kao i iznos odštete koji njihove porodice treba da dobiju. Međutim, tada niko nije ništa dobio.
Ljoticevci sprovode Rome na streljanju u Kragujevcu 1941
Osnivanje Nezavisne Države Hrvatske u travnju 1941. negativno se odrazilo i na život romskog stanovništva na njenom području. Ustaške vlasti su krajem istog mjeseca donijele rasne zakone, u kojima se izravno spominju Romi kao nearijevci čime su postali rasno isključeni iz društvenog života nove države (Lengel-Krizman, 1986., str. 30-32). Prvi slučajevi masovnijeg ubijanja Roma u NDH dogodili su se kao dio masovnijih likvidacija srpskog stanovništva. One su započele krajem srpnja 1941. g. na širem karlovačkom području,
n aime, 19. svibnja 1942. Ministarstvo unutarnjih poslova NDH objavilo je okružnicu o sustavnom deportiranju svih Roma u jasenovački koncentracijski logor. Istog dana slične odredbe su donijele i druge institucije NDH koje su sudjelovale u izvršenju ove odredbe, poput Ustaške nadzorne službe, Ravnateljstva za javni red i sigurnost i Vrhovnog oružničkog zapovjedništva (Hrečkovski, 1985., str. 36; Lengel-Krizman, 2003., str. 41-42). Uslijedile su masovne deportacije Roma iz svih područja NDH u jasenovački logor, koje su trajale do kraja ljeta iste godine. Zanimljivo je spomenuti kako su ustaške vlasti deportaciju Roma prikazivale u javnosti (novinama) kao pokušaj njihovog „privođenju radu“ i „zanatskom osposobljavanju“ (Lengel-Krizman, 2013., str. 43-44; Biondich 2004., str. 36, 44; Hrečkovski, 1985., str. 36; Šteković, 1998., str. 38, 42).
Prema postojećim izvorima može se istaknuti brutalnost istrebljenja Roma u Jasenovcu, imajući na umu kako od srpnja 1942. g. u Jasenovcu gotovo da više i nije bilo Roma, izuzev manjeg broja koji su radili kao grobari i bili ubijeni početkom 1945., tj. gotovo cjelokupno romsko stanovništvo NDH bilo je ubijeno u jasenovačkom logoru u nekoliko mjeseci (Lengel-Krizman, 2013., str. 47-53; Biondich, 2004., str. 38-39; Hrečkovski, 1985., str. 36-37). Izuzetak od ovog progona bili su „Bijeli Cigani“, koji su činili stalno naseljene Rome muslimanske vjeroispovijesti, a koji su živjeli u Bosni i Hercegovini. Dio muslimanskih intelektualca povezan s tamošnjim vjerskim predstavnicima islamske zajednice uspio je posebnim Elaboratom dokazati ustaškim vlastima u Zagrebu, kako je ovaj dio stanovništva cjeloviti dio muslimanske zajednice i kao takav bi trebao biti izuzet od progona. Zbog ovoga je dio ove romske populacije bio spašen od progona ustaških vlasti (Hadžijahić, 1984., str. 1313-1323).
Antifašistički otpor Roma
Romi s područja Velike župe Bilogora sudjelovali su i u antifašističkom pokretu. O tome najbolje svjedoči primjer Josipa – Joke Nikolića iz sela Predavec (područje Čazme), koji se nakon bijega iz jasenovačkog logora pridružio partizanima. On je u svom navedenom iskazu istaknuo kako „… za vrijeme svog boravka u partizanima sreo sam Goman Janka, ciganina iz Novoselca, koji je takodjer uspio pobjeći iz Jasenovca. Osim toga, zanimljivo je spomenuti kako je krajem srpnja 1942., na saslušanju pred vlastima NDH, Josip Babić iz Gornje Garešnice ispričao o sve većem pridruživanju Roma partizanskom pokretu.
„Cigansko pitanje“ u Srbiji za stvar koju treba što pre rešiti.9
Polozaj Roma u logoru na Sajmištu bio je veoma težak. Ipak, mogucnost da pribave odgovarajuce potvrde o stalnoj nastanjenosti, pružila im je mogucnost za spas. Vecina njih je upravo zbog toga i bila puštena. Ostali su oni koji nisu mogli da nabave tu potvrdu, kao i cergarigari. Oni su, zajedno sa Jevrejima, ubijeni u prolece 1942. godine. „Cigansko pitanje“ je bilo rešeno. Romi su bili jednim delom pobijeni, dok je vecina njih administrativno „pretvorena“ u Srbe.
Cetnici su zato zapoceli borbu napadajuci sve više partizane, njihove porodice i njihove simpatizere, ukljucujuci, naravno, i one za koje se sumnjalo da podržavaju komuniste. U nekim slucajevima, i Romi su spadali u tu kategoriju i njima je bila namenjena strašna sudbina: ipak, ostaje legitimna sumnja da su ni bili ubijani upravo kao Romi, a ne kao partizanski jataci. Grupa ruskih Roma, koji prethodne godine nisu potražili utocište u Beogradu, našla se u selu Vlaška. Tu ih je u noci izmedju 8. i 9. septembra 1942. godine opkolila grupa cetnika i oterala na obalu Morave: svukli su ih, zaklali sve njih 28, medju njima žene i decu i bacili ih u reku.93 Drugi poznati slucaj desio se u centralnoj Srbiji. U selu Kopljare, u blizini Arandjelovca, u noci izmeu 25. i 26. decembra 1943. godine cetnicke jedinice potcinjene komandantu Nikoli Kalabicu, zaklale su 24 osobe, od kojih 20 Roma, jer su navodno bili komunisticki jataci. U svom izveštaju Draži Mihailovicu, sam Kalabic piše: „U Kopljarima uhvaceno na spavanju i poklato 24 aktivna komunista od kojih su 20 Cigani, koji su priznali da su bili takozvani ‚jarugaši‘, danju rade svoje poslove kuci, a nocu u akciji. Sve sam poklao.“94 Dogadjaj je zabeležila i Nediceva žandarmerija, koja o ubijenim Romima daje dodatnu informaciju: „Nocu 25/26. om. cetnici DM zaklali su u selu Kopljaru, sreza orašackog, Gavrilovic Milutina, opštinskog delovou, Milanovica Radojicu i Savkovica Tihomira, zemljoradnike i 15 Cigana i 4 Cigankei spalili sve ciganske kuce u selu, kao i kuce dvojice seljaka ciji se clanovi porodica nalaze u partizanskim redovima. Delo je izvršeno zbog saradnje ubijenih sa partizanima.“95 cetnici, koji su s jedne strane ocajnicki pokušavali da uspostave nekakvu kontrolu nad odredjenim teritorijama u Srbiji i ostalim delovima Jugoslavije, s druge strane su se u više navrata upustili u proces realizacije politickog programa stvaranja etnicki ciste Velike Srbije. U tom smislu, i cetnicke snage su pocinile razne zlocine nad Romima muslimanske vere, koje je, zajedno s drugim muslimanima, trebalo istrebiti ili na neki nacin odstraniti sa buduce srpske nacionalne teritorije.
Leskovac
Nediceva žandarmerija blokirala je romske Cetvrti Podvorce i Sat-Malu. SliCno onome što se dva meseca ranije desilo u Beogradu, išli su od kuCe do kuCe i pokupili sve muškarce starije od 16 godina, govoreCi im da moraju da rade na istovaru robe na železnickoj stanici. Svi uhapšeni su odvedeni u obližnju školu i tu zadržani. Medjutim, buduci da su uspeli da uhapse samo 120 Roma, odlucili su da puste nekoliko njih, kako bi pokazali da ce uskoro i svi ostali biti pušteni. Pošto što se situacija barem privremeno smirila, žandarmi su 9. decembra ponovo blokirali romske cetvrti, ukljucujuci ovog puta i Vinarce i Pecenjevac. Zajedno sa Nemcima, hvatali su muškarce i na silu ih ubacivali u kamione. Sutradan su svi streljani na mestu zvanom Gavrina dolina, na planini Hisar, u blizini Leskovca. Ukupno je bilo ubijeno 293 Roma, zajedno sa 11 Srba i 6 Jevreja.37
Stradanje Roma u Srbiji.indb (cpi.rs)
Milovan Pisarri: Ustaške vlasti imaju punu odgovornost za genocid - Portal Novosti
JUSP Jasenovac - UŠTICA (jusp-jasenovac.hr)
Stradanje romskog stanovništva na širem bjelovarsko ...
hrcak.srce.hr
