Arheolozi otkrili veliko gradsko naselje iz doba Nemanjića, koje je imalo i višespratnice. Bogatiji građani ukrašavali su svoje stanove ornamentima u fresko-tehnici
SREDNJOVEKOVNI Srbi, koji su živeli u gradu kraj današnje varošice Rudnik, na istoimenoj planini, imali su dobro ozidane kuće, neke i na više spratova i sa odvojenim poslovnim prostorom. Bogatiji građani ukrašavali su svoje stanove ornamentima u fresko-tehnici koje su radili majstori ravni živopiscima koji su oslikavali Dečane.
- Grad je bio grupisan kraj važne saobraćajnice kojom su stizali trgovci iz primorja sa luksuznom robom, zapečaćenim olovnim “bulama” - plombama, kao i današnji šleperi. Odavde su Dubrovčani, Kotorani i Barani nosili rudu srebra, zlata i olova koja je bila osnova bogatstva srpske srednjovekovne države. Primorska roba je odavde išla u Borač, jednu od vladarskih rezidencija i dalje prema Beogradu - objašnjava dr Dejan Radičević, docent na Odeljenju za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu.
On s koleginicom Anom Cicović, iz Muzeja rudničko-takovskog kraja, upravo sumira zajedničko istraživanje na Rudniku, koje je otkrilo nepoznatu sliku srpskog grada u srednjem veku.
- Istorija je već uveliko iscrpela svoje pisane izvore, istoričari moraju više da obrate pažnju na arheološka istraživanja jer ona donose nove činjenice važne za razumevanje prošlosti - smatra dr Radičević.
Arheolozi ističu da njihova otkrića pobijaju teze zaostale još iz jugoslovenske komunističke istoriografije, da se u srednjovekovnoj Srbiji živelo u primitivnim naseobinama, a da je stanovništvo bilo bez ikakvih administrativnih i tehničkih znanja.
- Upravo otkrića na Rudniku potvrđuju da su srednjovekovna gradska naselja podizana po strogim urbanističkim i ekološkim pravilima. Naime, naselje-trg moglo je da se zida samo na pristojnoj udaljenosti od rudarskih okana i “industrijske zone” u kojoj su se nalazili mlinovi za mlevenje rude i topionice - naglašava dr Radičević.
Arheološki nalazi otkrivaju srednjovekovnu Srbiju kao bogatu zemlju, dobro uređenu zakonima, sa jakom administracijom, čije stanovništvo je poznavalo tadašnje tehnologije potrebne za dobijanje i obradu metala.
- Rudnici su bili izvor bogatstva, ali i prokletstvo Srbije, jer su svi želeli da je osvoje. Zato je morala da ima brojne radionice koje su pravile alate za radnike i oružje za vojsku, što potvrđuju nalazi naših istraživanja - kaže dr Radičević.
Zapovednici snažne srpske vojske, plemići, administrativni radnici i poslovni ljudi Srbije tog doba morali su da budu poliglote, zbog velikog broja stranih trgovaca i “gastarbajtera”, od ratnika-najamnika do rudara. Arheolozi ističu da su otkrića varoši na Rudniku potvrdila neka srednjovekovna dokumenta u kojima su tadašnji građani protestovali kod starešine grada da izmesti topionice i radionice zbog zagađenja i buke.
- Najstariji pisani tragovi o ovom gradskom naselju potiču iz doba kralja Dragutina, a procvat je doživelo u 14. i 15. veku. Rudnik je naročito važan u doba despotovine, jer njegovi rudnici i topionice same stvaraju veći državni prihod od onog koji je država imala u doba Nemanjića. To se objašnjava činjenicom da je rudarsko-metalurška tehnologija napredovala, a očigledno je bilo mnogo stručne radne snage, čiji je životni standard bio visok za to doba - kaže Radičević.
On objašnjava da je dobro zidane prostrane zgrade, kvalitetnu odeću i svakodnevne predmete, koji se nalaze na Rudniku, moglo da priušti samo prosvećeno i imućno građanstvo. O bogatstvu svedoče i ostaci mnogobrojnih crkava koje je kao zadužbine, sudeći po arheološkim nalazima, podizala i sitnija vlastela.
- Kraj rudnika i topionica su nicala velika gradska naselja, sa administrativnim, trgovačkim i zanatskim centrima, kolonijama primorskih trgovaca i verskim objektima. U našoj varoši, čiji smo samo mali deo istražili, otkrili smo temelje dve crkve i velike građevine s administrativnom funkcijom, sudeći po brojnim srpskim i ugarskim novčićima iz doba careva Dušana i Uroša, odnosno kraljeva Karla Roberta, Ludovika Prvog i Žigmunda Luksemburškog - navodi dr Radičević.
Posebno važno otkriće za razumevanje gradskog života u srednjem veku su ostaci privatne kuće s prizemljem i spratom.
- Prizemlje nije bilo namenjeno stanovanju već je u njemu najverovatnije bila trgovina. Stanovalo se na spratu u prostorijama koje su bile ukrašene freskama. Reč je o geometrijskim i biljnim motivima veoma lepe izrade, koji su identični ornamentima iz Visokih Dečana. To svedoči da su građani mogli da plate vrhunske majstore živopisce - objašnjava Radičević.
On podseća da je bogatstvo Srbije zlatom i srebrom bilo centralna tema izveštaja srednjovekovnih putopisaca i obaveštajaca velikih sila.
- Da bi se branila, država je morala da proizvodi kvalitetno oružje, a jedan od centara srednjovekovne namenske industrije bio je i Rudnik - kaže dr Radičević.
O specijalizaciji za određene vrste oružja i opreme svedoče imena današnjih sela i toponima širom Srbije: Kopljare, Štitare, Lukare, Brnjaci (brnja - verižna pancir košulja)...
- To su sve putokazi za buduća istraživanja. Nažalost, mora se priznati da su srednjovekovni gradovi i vladarske rezidencije u Srbiji potpuno neistražene, jer je naša nacionalna arheologija već duže vreme potpuno skrajnuta. Nekad su razlozi za to bili politički, kao u slučaju prekidanja istraživanja Novog Brda na Kosovu, najvećeg srpskog srednjovekovnog trga i gradskog naselja. Očekujemo da se to promeni i, što je još važnije, da se otkrića prezentuju javnosti - zaključuje dr Radičević.
Nijemci su dolazili kao gastarbajteri kod nas!
