Na današnji dan_ desilo se

[Manga Hilux]

Na današnji dan, 2. mart​

1459 - Rodjen je holandski sveštenik Adrijan Floriszon - papa Adrijan VI jedini Holandjanin - poglavar rimokatoličke crkve u njenoj istoriji.
IZVOR: BETA


Umro je u septembru 1523, ne uspevši da ostvari zamisao o ujedinjenju evropskih zemalja u ratu protiv Otomanskog carstva.

Udarne vesti​

1824 - Rodjen je češki kompozitor, dirigent i pijanista Bedžih Smetana (Bedrich Smetana), čije delo predstavlja uspešnu sintezu folklornog i umetnički doteranog muzičkog izraza. Utemeljitelj je češkog nacionalnog izraza u muzici i osnivač češke opere ("Moja domovina", "Prodana nevesta", "Dalibor").

1855 - Umro je ruski car Nikolaj I. Njegova autokratska i militaristička vladavina od 1825. završena je porazom u Krimskom ratu (1853-56), kojim je Rusija izgubila pravo da drži flotu u Crnom moru i podiže tvrdjave na njegovim obalama, izgubila je i deo Besarabije i protektorat nad dunavskim kneževinama.


1917 - Car Nikolaj II abdicirao je tokom Februarske revolucije u Rusiji, i formirana je privremena vlada Georgija Lvova. Car je s porodicom interniran prvo u Carsko Selo, a nakon što mu je Engleska uskratila azil, u Tobolsk. Kada je izbila Oktobarska revolucija carska porodica je premeštena u Jekaterinburg, gde je 1918. pogubljena.

1919 - U Moskvi je održan osnivački kongres Komunističke internacionale (Kominterna) kojem su prisustvovala 52 delegata iz 30 zemalja. Kominterna je odigrala značajnu ulogu u odbrani SSSR-a, prve socijalističke zemlje, a mnogim partijama i pokretima pružila je ideološku, političku i materijalnu pomoć, da bi se u Staljinovo vreme pretvorila u centralističku organizaciju čije su članice bile obavezne da slede Staljinovu liniju.

1921 - U Francuskoj je umro bivši crnogorski kralj Nikola I. Tokom njegove vladavine od 1860. Crna Gora je vodila oslobodilačke ratove protiv Turske i stekla medjunarodno priznanje i znatno proširla teritoriju (Berlinski kongres 1878). U novembru 1918. Velika narodna skupština u Podgorici ga je zbacila s vlasti i proglasila prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Posmrtni ostaci kralja Nikole i kraljice Milene preneti su u zemlju u oktobru 1989. i sahranjeni na Cetinju.

1931. - Rodjen je ruski političar Mihail Sergejevič Gorbačov, poslednji predsednik SSSR, koji je posle preuzimanja vlasti 1985. otpočeo proces liberalnih reformi nazvanih "Glasnost" i "Perestrojka". Okončao je razdoblje "Hladnog rata" sa Zapadom i doprineo propasti socijalističkog uredjenja u Istočnoj Evropi.

1943 - U Drugom svetskom ratu je počela bitka u Bizmarkovom moru u kojoj su saveznički avioni potopili 12 japanskih ratnih brodova, sprečivši ih da dopreme pojačanja na Novu Gvineju. Tokom bitke poginule su 4.000 Japanaca.

1949 - Američki kapetan Džejms Galager (James Gallagher) spustio je avion u bazu Fort Vort u Teksasu, okončavši prvi let oko Zemlje bez spuštanja. On je za 94 časa i jedan minut avionom "B-50" preleteo 37.742 kilometara.

1956 - Francuska je priznala nezavisnost Maroka.

1962 - U Burmi je izvršen vojni udar pod vodjstvom Ne Vina (Win). Vojni režim okončan istog dana 1974, kada je stupio na snagu novi ustav kojim je Burma proglašena za socijalističku republiku s Ne Vinom kao predsednikom.

1988 - Predsednik Saveza komunista Srbije Slobodan Milošević najavio je u govoru Srbima s Kosova ispred zgrade Skupštine SFR Jugoslavije, hapšenje albanskih zvaničnika na Kosovu.

1994 - U Vašingtonu su predsednik bošnjačke vlade Haris Silajdžić, predstavnik bosanskih Hrvata Krešimir Zubak i ministar inostranih poslova Hrvatske Mate Granić potpisali preliminarni sporazum o spajanju hrvatskih i muslimanskih teritorija u Bosni u federaciju sedam etničkih kantona.

1996 - Teškim izbornim porazom Laburističke partije australijskog premijera Pola Kitinga (Paul Keating), okončana je 13-godišnja vladavina laburista u Australiji.

1998 - Film "Titanik" je kao prvi film u svetu doneo prihod od milijardu dolara.

2000 - Britanske vlasti su dozvolile bivšem čileanskom diktatoru Augustu Pinočeu (Augusto Pinochet) da napusti London i ode u Čile, odbivši zahtev Španije za njegovu ekstradiciju.

2003 - Francuski predsednik Žak Širak (Jacques Chirac) je doputovao u zvaničnu posetu Alžiru. To je prva poseta na najvišem nivou od kada je Alžir stekao nezavisnost od Francuske 1962. godine, posle osmogodišnjeg rata.

2004 - U dva samoubilačka napada u Iraku na šiitske hramove su poginule 143 osobe.

2006 - Republika Srpska dobila je novu vladu na čelu sa premijerom Miloradom Dodikom.

2008 - Dmitrij Medvedev ubedljivo je pobedio na predsedničkim izborima i postao treći predsednik Rusije posle raspada Sovjetskog Saveza.

2018 - U napadima na ambasadu Francuske i Generalštab vojske Burkine Faso u glavnom gradu Uagadugu poginulo je 30 ljudi; u sukobima grupa Lendu i Hema na severoistoku Demokratske Republike Kongo ubijeno je 49 ljudi.

2022 - Generalna skupština UN usvojila je rezoluciju kojom se izražava najdulje žaljenje zbog agresije Rusije na Ukrajinu i zahteva od Rusije da odmah prestane sa pretnjom, upotrebom sile i bezuslovno povuče sve svoje vojne snage sa teritorije Ukrajine u njenim međunarodno priznatim granicama. Za rezoluciju je glasala 141 članica UN među kojima i Srbija.
https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2024&mm=03&dd=02&nav_category=15&nav_id=2490095

 

[Manga Hilux]

Dogodilo se na današnji datum, 9. mart​

Foto: Pexels/Ilustracija | Dogodilo se na današnji datum, 9. mart
izvor Nezavisne novine


1074. - Papa Grgur Sedmi naredio da svi oženjeni rimokatolički sveštenici budu izbačeni iz Crkve.
1454. - Rođen italijanski moreplovac Amerigo Vespuči, prema čijoj je latinskoj verziji imena /Americus/ njemački kartograf Martin Valđemiler 1507. Novi svijet pogrešno nazvao Amerika. To je prihvaćeno uprkos činjenici da je novi kontinent 1492. otkrio Vespučijev zemljak Kristofor Kolumbo. Vespuči je u Novi svijet putovao 1499. kao član španske ekspedicije, a 1501. i 1502. je predvodio ekspediciju Portugalije. Vjerovao je da su Honduras i Brazil novi, neotkriveni kontinenti, ne znajući da je Honduras prije njega otkrio Kolumbo.
1661. - Umro francuski kardinal italijanskog porijekla Žil Mazaren, poslije smrti kardinala Armana Žana Rišeljea 1642. premijer u vladama kraljeva Luja Trinaestog i Luja Četrnaestog. Kao jedan od najvještijih diplomata svog doba postavio je temelje na kojima je Luj Četrnaesti gradio hegemonističku politiku Francuske u Evropi. Okončao je 1648. Tridesetogodišnji rat, poslije kojeg je Vestfalskim mirom Francuska od NJemačkog carstva preuzela Alzas i neke lorenske gradove. Takođe je savladao bunu plemića Fronda od 1648. do 1652. i učvrstio kraljev apsolutizam poljuljan tokom pobune.

1749. - Rođen francuski političar i pisac Onore Gabrijel Viktor Riketi de Mirabo, najbolji govornik Francuske revolucije i jedan od glavnih zastupnika interesa trećeg staleža. Doprinio je pobjedi Ustavotvorne skupštine nad kraljem, ali ne kao principijelan protivnik monarhije. NJegov cilj je bila liberalna reforma društva uz održavanje monarhije. Ubijen je 1791. pod optužbom da je paktirao s dvorom. Djela: "Esej o despotizmu", "O pruskoj monarhiji pod Fridrihom Velikim".
1807. - Predvođeni Karađorđem, srpski ustanici potpuno oslobodili Beograd od Turaka, iako je grad, kao politički centar pašaluka, bio čvrsto utvrđen i posjednut jakim janjičarskim snagama. Ustanici su tokom 1804, 1805. i 1806. bezuspješno pokušavali da zauzmu beogradsku tvrđavu i tek 8. januara 1807. beogradski vezir Sulejman-paša bio je prinuđen da preda Karađorđu Gornji grad, a dva mjeseca potom i Donji grad. Beograd je postao politički, vojni i kulturni centar nove Srbije i ostao je u srpskoj vlasti do propasti Prvog srpskog ustanka 1813.

1814. - Rođen ukrajinski pisac i slikar Taras Grigorjevič Ševčenko, najveći ukrajinski pjesnik 19. vijeka, osnivač nove ukrajinske književnosti, romantičar, revolucionar, vatreni borac za slobodu naroda. Poezijom inspirisanom narodnim stvaralaštvom je utemeljio književni ukrajinski jezik. Kao ukrajinski nacionalista proveo je više godina u progonstvu u Sibiru, a mnoga njegova djela našla su se na udaru carske cenzure. Djela: zbirka pjesama i poema "Kobzar", poema "Hajdamaki", romani /na ruskom/ "Najamnica", "Knjeginja", "Muzikant", "Blizanci", "Umjetnik".
1817. - Srpski vojvoda i popečitelj finansija u Prvom srpskom ustanku knez Sima Marković pogubljen u beogradskoj tvrđavi prema naređenju Marašli Ali-paše. Od početka ustanka bio je blizak saradnik Karađorđev, s kojim je emigrirao poslije propasti ustanka. Vratio se u Srbiju zahvaljujući nagodbi Miloša Obrenovića i Ali-paše, ali je nastavio prepisku sa srpskim starješinama u Besarabiji, pozivajući ih da se vrate i nastave borbu protiv Turaka. S vojvodom Pavlom Cukićem i bivšim Karađorđevim kapetanom Dragićem Gorunovićem podigao je bunu koju su Miloš i Turci brzo ugušili, a Marković i Gorunović uhapšeni su i pogubljeni.

1831. - Kralj Luj Filip osnovao francusku Legiju stranaca, sa sjedištem u Alžiru.

1851. - Umro danski fizičar Hans Kristijan Ersted, osnivač nauke o elektromagnetizmu. Otkrio je magnetski učinak električne struje. NJegovo glavno djelo "Experimenta circa effectum conflistus electrici in acum magneticam" znatno je uticalo na francuskog fizičara i matematičara Andrea Maria Ampera. NJemu u čast jedinica za jačinu magnetskog polja u elektormagnetskom CGS sistemu nazvana je "ersted" /oznaka Oe/.
1885. - Rođena ruska balerina Tamara Platonovna Karsavina, jedna od najvećih predstavnika klasičnog baleta u prvoj polovini 20. vijeka. S Anom Pavlovnom i Vaclavom Nižinskim bila je među glavnim zvijezdama Ruskog baleta Sergeja Đagiljeva, u Imperatorskom baletu u Petrogradu nastupala je kao primabalerina i gostovala je na scenama u Parizu u Londonu, gdje je 1928. osnovala baletsku školu. Upamćena je kao nezamjenljiva partnerka Nižinskog u baletu "San o ruži" i po sjajnim rolama u baletima "Šeherezada", "Žar-ptica", "Petruška", "Fantastični dućan", "Trorogi šešir".

1888. - Umro pruski kralj i njemački car Vilhelm Prvi Fridrih Ludvig, koji je pomagao kancelaru Otu fon Bizmarku da "krvlju i gvožđem" ujedini NJemačku. Na pruskom prijestolu bio je od 1861, a 1871. je postao prvi car novostvorenog NJemačkog carstva. Tokom njegove vladavine Nijemci su Danskoj oteli pokrajine Šlezvig i Holštajn u ratu 1864, porazili Austriju 1866, a u francusko-pruskom ratu 1871. otrgli Alzas i Lorenu od Francuske. Izdao je 1879. "Izuzetni zakon", kojim je socijalistički pokret u NJemačkoj stavljen van zakona.
1890. - Rođen ruski državnik Vjačeslav Mihajlovič Skrjabin, poznat kao Vjačeslav Mihajlovič Molotov, šef sovjetske diplomatije od 1939. do 1949. i od 1953. do 1956. Bio je glavni pregovarač s nacističkom NJemačkom u pripremi sovjetsko-njemačkog desetogodišnjeg pakta o nenapadanju, potpisanog 1939, devet dana prije napada NJemačke na Poljsku, što je izazvalo veliko iznenađenje u svijetu i zbunjenost i pometnju u komunističkim partijama. Jedan je od osnivača lista "Pravda". Održao se u vrhu vlasti tokom skoro tri decenije Staljinove strahovlade, ali je u junu 1957, pod optužbom za "antipartijski stav", isključen iz Centralnog komiteta Komunističke partije i smijenjen sa svih funkcija.
1893. - Umro francuski teoretičar umjetnosti, istoričar i filozof Ipolit Ten, koji je nastojao da unese pozitivističke metode u izučavanje literature, umjetnosti i društva. Prema determinističkom shvatanju istorije i umjetnosti, smatrao je da pojedinac, izrazito određen jednom "preovlađujućom osobinom", trpi jak spoljni uticaj "rase", "sredine" i "trenutka". Kao filozof bavio se problemima saznanja, a kao istoričar je istraživao korijene dekadencije u Francuskoj. Djela: "Istorija engleske književnosti", "Filozofija umjetnosti", "O inteligenciji", "Postanak savremene Francuske".
1916. - NJemačka u Prvom svjetskom ratu objavila rat Portugaliji, koja je prethodno u svojim lukama zaplijenila njemačke brodove.
1918. - Umro njemački pisac Frank Vedekind, koji je ekscentričnim, ali snažnim dramama, punim ironije i cinizma, tragike i komike, grotesknih likova, drastičnih erotskih scena i uličnog žargona, provocirao licemjerni građanski moral. Podsmijevao mu se i pjesmama, šansonama i baladama koje je recitovao u minhenskom kabareu "Jedanaest dželata". Djela: drame "Proljećno buđenje", "Zemaljski duh", "Markiz fon Kajt", "Pandorina kutija", "Mrtvački ples", "Muzika", "Cenzura", pjesme "Četiri godišnja doba".
1919. - Britanci deportovali na Maltu vođu egipatskog pokreta za nezavisnost Saada Zaglula
1924. - Italija anektirala Rijeku.
1934. - Rođen ruski kosmonaut Jurij Aleksejevič Gagarin, prvi čovjek koji je obletio Zemlju. U aprilu 1961. vasionskim brodom "Vastok 1" načinio je krug oko planete za 108 minuta, krećući se maksimalnom brzinom od 28.000 kilometara na čas, na najvećoj udaljenosti od Zemlje 327 kilometara.
1942. - Japanske invazione snage u Drugom svjetskom ratu okončale zauzimanje indonezijskog ostrva Java. Indonezija je tada bila holandska kolonija.
1943. - Rođen američki velemajstor Robert Bobi DŽejms Fišer, 11. prvak svijeta u šahu, prvi Amerikanac koji je osvojio tu titulu. Velemajstor je postao u 15. godini, a svjetski šampion 4. septembra 1972, pobijedivši u meču u Rejkjaviku ruskog velemajstora Borisa Spaskog rezultatom 12,5:8,5. Prethodno je u mečevima kandidata postigao rezultate bez presedana u istoriji šaha: u četvrtfinalu i polufinalu je pobijedio ruskog velemajstora Marka Tajmanova i danskog velemajstora Benta Larsena rezultatom 6:0, a u finalu bivšeg prvaka svijeta jermenskog velemajstora Tigrana Petrosjana sa 6,5:2,5. Titulu je izgubio bez meča 3. aprila 1975, jer je odbio da prihvati uslove Međunarodne šahovske federacije, pa je za prvaka svijeta proglašen ruski velemajstor Anatolij Karpov. Poslije skoro dvije decenije odsustvovanja na kratko se vratio šahu 1992. kad je pobijedio Spaskog u meču odigranom u Beogradu i na Svetom Stefanu kod Budve.
1945. - Američke snage u Drugom svjetskom ratu zauzele Bon.
1956. - Englezi deportovali kiparskog arhiepiskopa Makariosa Trećeg na Sejšelska ostrva u Indijskom okeanu.
1976. - Kod grada Trento na sjeveru Italije srušila se uspinjača, usmrtivši 42 smučara.
1987. - Teheran optužio Bagdad da upotrebljava hemijsko oružje u iransko-iračkom ratu.
1989. - Vlasti u Varšavi zvanično optužile sovjetske službe bezbjednosti za likvidaciju više od 4.200 poljskih oficira u Katinskoj šumi u proljeće 1940. godine.
1992. - Umro bivši premijer Izraela Menahem Begin, prvi izraelski državnik koji je potpisao ugovor s nekom arapskom zemljom. Poslije razgovora u Kemp Dejvidu s egipatskim predsjednikom Anvarom el Sadatom i predsjednikom SAD DŽimijem Karterom, 1977. u Vašingtonu je potpisao mirovni ugovor s Egiptom i sa Sadatom je 1978. podijelio Nobelovu nagradu za mir. Završio je prava u Varšavi, a 1939. bio je vođa omladinskog cionističkog pokreta "Betar" u rodnoj Poljskoj. Uhapšen je 1940. i dvije godine je proveo u koncentracionom logoru u Sibiru, ali je 1942. uspio da se domogne Palestine, tada pod britanskom upravom, gdje je komandovao ilegalnom cionističkom grupom "Irgun Cevai Leumi" /Narodni vojnički savez/. U tek osnovanoj državi Izrael 1948. je oformio pokret "Herut" /sloboda/, od kojeg je nastala partija "Likud" /jedinstvo/. Ubrzo je postao član Kneseta /parlament/, u vladu je ušao 1967, a premijer je bio od 1977. do 1983, kad je podnio ostavku. Važio je za "čovjeka najtvrđe linije s vizijom za kompromis". Djela: "Pobuna", "Lična sjećanja komandanta Irgun Cevai Leumija", "Bijele noći", "U podzemlju".
1993. - Srpski neuropsihijatar i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Milan Popović dobio je nagradu "20. vijek" Međunarodnog instituta u Kembridžu za dostignuća u nauci. Prethodno je na kongresu Svjetskog udruženja ljekara za prevenciju u Beču ukazao na moralnu neopravdanost sankcija i to izlaganje je objavio prestižni časopis "Medicina i rat".
1994. - Teroristi Irske republikanske armije izveli prvi u seriji minobacačkih napada na londonski aerodrom "Hitrou".
1996. - Islamski teroristi u zapadnom dijelu Alžira ubili deset i ranili 16 ljudi u putničkom vozu.
1999. - Iranski predsjednik Mohamad Hatami doputovao u Italiju, što je bila prva posjeta Zapadu šefa iranske države nakon islamske revolucije 1979. u toj azijskoj zemlji.
2000. - Premijer Republike Srpske Milorad Dodik i ministar inostranih poslova Republike Hrvatske Tonino Picula potpisali Zajedničku izjavu o povratku izbjeglih i raseljenih lica svojim domovima. U izjavi se potvrđuje da su pravo na sopstveni dom i zaštitu imovine, kao pravo na povratak, osnovna prava svakog čovjeka.
2001. - Predsjedištvo Hrvatskog narodnog sabora usvojilo je u Mostaru zaključke kojima odbacuje sankcije visokog predstavnika za BiH Volfganga Petriča kao "definitivno poništenje izborne volje hrvatskog naroda u BiH i izraz političkog prisiljavanja njegovih legitimnih predstavnika".
2007. - Umro Kazuo Tanaka, istoričar književnosti, pisac i prevodilac, koji je svojim radom dao dragocjen doprinos širenju srpske kulture u Japanu.

https://www.nezavisne.com/nauka-tehnologija/istorija/Dogodilo-se-na-danasnji-datum-9-mart/821828

 

[Manga Hilux]

Dogodilo se na današnji datum, 25. mart​

Foto: Pexels/Ilustracija | Dogodilo se na današnji datum, 25. mart
izvor N.N.
Danas je ponedjeljak, 25. mart, 85. dan 2024. Do kraja godine ima 281 dan.

1196. - Veliki župan Raške Stefan Nemanja predao vlast drugorođenom sinu Stefanu, a ne prvencu Vukanu. Na odluku je presudno uticalo to što je u Romeji 1195. na prijesto došao car Aleksije Treći, čija je kćerka Evdokija bila udata za Stefana, ali i Nemanjina procjena da je Stefan sposobniji da upravlja državom. Pod prvim srpskim kraljem Stefanom, krunisanim 1217, zbog čega je nazvan Prvovjenčani, Srbija je uz državnu zadobila i crkvenu samostalnost. To je zasluga najmlađeg Nemanjinog sina Rastka, koji se 1192. zamonašio i uzeo ime Sava. On je 1219. izdejstvovao autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, digavši je u rang arhiepiskopije.
1807. - U Engleskoj zabranjena trgovina robljem.
1821. - Grci na Peloponezu počeli ustanak protiv Turaka koji je, poslije 12 godina, završen priznavanjem nezavisnosti Grčke.
1844. - Proglašen Prvi srpski građanski zakonik, koji je odigrao značajnu ulogu u pravnom i društvenom životu Srbije. Ukinut je 1945. dolaskom komunista na vlast.

1867. - Rođen italijanski dirigent Arturo Toskanini, jedan od najvećih dirigenata 20. vijeka, snažna umjetnička ličnost, izvanredne memorije i izuzetne sugestivnosti. Dirigovao je u milanskoj Skali, zatim u Metropoliten operi u NJujorku, gdje je organizovao i simfonijski orkestar.

1875. - Rođen srpski filozof i matematičar Branislav Jeremić, poznat kao Branislav Petronijević, profesor Velike škole, potom Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umjetnosti. U Prvom svjetskom ratu je sa srpskom vojskom prešao preko Albanije. Tezom "Stav razloga" je doktorirao filozofiju u Lajpcigu. Izradio je originalni sistem, u koji je uz metafiziku uključio teoriju saznanja i filozofiju prirode. Metafizičko stanovište, koje je nazvao monopluralizam, razvijao je suočavanjima s teorijama Baruha de Spinoze, Vilhelma Lajbnica i DŽordža Berklija i povezao ga sa sopstvenom verzijom "diskretne geometrije", sa svojom "empirio-racionalističkom" teorijom saznanja i evolucionističkom filozofijom prirode. Pisao je na njemačkom i francuskom jeziku. Djela: "Principi metafizike" (dva toma), "Istorija novije filozofije", "Univerzalna evolucija", "Članci i studije" (četiri sveske), "Empirijska psihologija", "O vrijednosti života" (sa autobiografijom, objavljeno posthumno).

1881. - Rođen mađarski kompozitor i pijanista Bela Bartok, profesor Muzičke akademije u Budimpešti, koji je razvio originalni stil, prožet elementima mađarske narodne muzike. Djela: simfonijska poema "Košut", klavirske kompozicije "Allegro barbaro", "Mikrokozmos", opera "Dvorac Modrobradog", baleti "Drveni princ", "Čudesni mandarin", gudački kvarteti, koncerti za orkestar, klavir, violinu, violu, "Muzika za gudače, udaraljke i čelestu", "Sonata za dva klavira i udaraljke".
1903. - Rođen srpski revolucionar Blagoje Parović - Šmit, jedan od najistaknutijih rukovodilaca Komunističke partije Jugoslavije prije Drugog svjetskog rata, u Španskom građanskom ratu politički komesar 13. internacionalne (francuske) brigade. Prema zvaničnoj verziji, poginuo je u borbi sa španskim fašistima u julu 1937. u bici kod Brunete, ali su kasnija vjerodostojna svjedočenja upućivala na zaključak da ga je zapravo ubio agent sovjetske političke policije NKVD, čime je Josif Staljin otklonio mogućnost izbora Parovića za generalnog sekretara KPJ. Poslije zavođenja Šestojanuarske diktature 1929, kojom su zabranjene političke stranke, emigrirao je u SSSR i Kominterna ga je slala u NJemačku i druge zemlje kao partijskog instruktora. Član Politbiroa Centralnog komiteta KPJ postao je 1934, bio je delegat KPJ na Sedmom kongresu Kominterne 1935, a u Španiji je predstavljao Centralni komitet KPJ pri Centralnom komitetu Komunističke partije Španije.

1908. - Rođen engleski filmski režiser Dejvid Lin, autor spektakularnih i izvrsno tehnički urađenih filmova o osnovnim ljudskim emocijama u pozadini velikih istorijskih zbivanja. Filmovi: "Kratak susret", "Veliko iščekivanje", "Oliver Tvist", "Madlena", "Hobsonov izbor", "Most na rijeci Kvaj" (nagrada "Oskar"), "Lorens od Arabije" (nagrada "Oskar"), "Doktor Živago" (nagrada "Oskar"), "Rajanova kći", "Put u Indiju".
1914. - Umro francuski pisac i filolog Frederik Mistral, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1904, koji je najviše pisao lirske pjesme, epove i drame. Posebno je zaslužan što je očuvan od zaborava provansalski jezik i obnovljeno pjesništvo na provansalskom, a poslije dvije decenije rada sastavio je francusko-provansalski rječnik. Djela: epopeje "Mirejo", "Kalendo".

1918. - Umro francuski kopmozitor Klod Ašil Debisi, tvorac muzičkog impresionizma i utemeljivač moderne muzike. NJegovo djelo prefinjenih tonskih boja i slobodno tretiranog harmonskog jezika, zasnovano na neposrednosti izražavanja, potisnulo vagnerijansku dominaciju i imalo ogroman uticaj na evropsku muziku. Inspirisan simbolizmom u poeziji i impresionizmom u slikarstvu, stvario je vlastiti muzički jezik i stil. Djela: klavirska "Arabeske", "Bergamska svita", "Dječiji kutak", "Estampe", "Slike", "Prelidi", orkestarska "Popodne jednog fauna", "Nokturno", "More", vokalna "Pet Bodlerovih pjesama", "Zaboravljene arijete", "Galantne svečanosti", opera "Peleas i Melisanda", kamerna muzika.
1923. - Jugoslavija postala dio malobrojne porodice država povezanih vazdušnim saobraćajem, slijetanjem na aerodrom u Pančevu aviona na liniji Pariz - Carigrad.
1927. - Otvoren Stari aerodrom, preteča Aerodroma "Nikola Tesla", na livadi Dojno polje, na prostoru današnjeg novobeogradskog Bloka 65. Hangare na Starom aerodromu projektovao naučnik Milutin Milanković.
1924. - Kralj Đorđe Drugi zbačen i Grčka proglašena republikom, pošto su ekonomska kriza i očajan položaj stotina hiljada izbjeglica iz Turske izazvali revolucionarni talas koji je srušio nepopularnu monarhiju.
1936. - SAD, Velika Britanija i Francuska potpisale Londonsku konvenciju o slobodnoj plovidbi otvorenim morem.
1941. - Jugoslavija u Beču potpisala sporazum o pristupanju Trojnom paktu NJemačke, Italije i Japana. Nepuna dva dana potom vojnim udarom su oboreni vlada i regent - princ Pavle Karađorđević. Tome su prethodile masovne demonstracije u Beogradu i drugim srpskim gradovima, koje su izazvale bijes Berlina. Nacistička NJemačka je već 6. aprila, bez objave rata, počela napad na Jugoslaviju bombardovanjem Beograda.
1957. - Belgija, Zapadna NJemačka, Italija, Luksembrug, Francuska i Holandija potpisali Rimske sporazume o osnivanju zajedničkog tržišta. Toj organizaciji, nazvanom potom Evropska ekonomska zajednica, zatim Evropska zajednica, sada Evropska unija, 1973. su pristupile Velika Britanija, Irska i Danska, 1981. Grčka, 1986. Španija i Portugalija, a 1995. Švedska, Finska i Austrija.
1975. - U Rijadu kralja Saudijske Arabije Fejsala ubio njegov sinovac princ Fejsal Musaid, koji je proglašen neuravnoteženim i u Rijadu mu je javno odrubljena glava u junu 1975. Novi kralj postao je Fejsalov brat Halid Ibn Abdul Aziz.
1990. - U požaru u ilegalnom noćnom klubu u NJujorku poginulo 87 ljudi.
1991. - Umro srpski pozorišni, filmski i TV glumac Milutin - Mića Tatić, neponovljivi junak TV serije za djecu "Na slovo, na slovo". Najmlađe slušaoce Radio-Beograda godinama je budio emisijom "Dobro jutro, deco", a djeca i sada uživaju u njegovom glasu pozajmljenom Peri Djetliću, Popaju, Patku Dači.
1993. - Na pregovorima u NJujorku nije usvojen plan kopredsjednika Međunarodne konferencije o Jugoslaviji Sajrusa Vensa i lorda Dejvida Ovena za bivšu BiH. Plan je prihvatila Hrvatska, lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović ga je potpisao poslije dugog natezanja i uz više ograda i uslova. Plan nije potpisala Republika Srpska iako ga nije sasvim odbacila, ali se usprotivila mapama o razgraničenju.
1997. - Australijski senat oborio zakon o eutanaziji, jedini zakon u svijetu koji je omogućavao neizlječivim pacijentima dobrovoljnu smrt uz pomoć medicinskog osoblja.
1999. - U toku požara koji je zahvatio tridesetak vozila u tunelu ispod Mon Blana poginulo najmanje 40 ljudi.
2001. - Pripadnici Druge armije VJ ušli u kopnenu zonu bezbjednosti u Sektoru A, na administrativnoj granici Crne Gore prema Kosovu i Metohiji.
2003. - Pomoćnik komandira Jedinice za specijalne operacije Zvezdan Jovanović uhapšen zbog osnovane sumnje da je pucao u premijera Srbije Zorana Đinđića. Vlada Srbije raspustila Jedinicu za specijalne operacije.
2003. - Bivši ambasador BiH pri UN Muhamed Šaćirbej uhapšen u NJujorku zbog pronevjere državnog novca. Šaćirbej je optužen da je u vrijeme dok je bio ambasador BiH pri UN prebacio 2,5 miliona dolara vladinih sredstava na vlastite privatne bankovne račune.
2006. - Preminuo srpski glumac Danilo Lazović.
2010. - Umro američki fotograf DŽim Maršal koji je duže od pola vijeka fotografisao legende rokenrola kao što su "Bitlsi", Bob Dilan, DŽenis DŽoplin i DŽimi Hendriks.
2012. - Antonio Tabuki, italijanski književnik, profesor Univerziteta u Sijeni umro u Lisabonu u 68. godini. Smatran je jednim od najznačajnijih savremenih italijanskih pisaca, napisao je dvadesetak knjiga koje su prevedene na oko 40 jezika /"Pereira tvrdi da...", "Indijski nokturno", "Tristano umire"/.

 

[Manga Hilux]

Danas je utorak, 16. april, 106. dan 2024. godine. Do kraja godine ima 260 dana.

878. - Prvi put u pisanim dokumentima pomenuto ime Beograd. Ime Beograd prvi put se pominje 878. u pisanim dokumentima, kada je papa Jovan Osmi uputio pismo bugarskom knezu Borisu, u kome ga obavještava da se Sergije evnuh opoziva sa dužnosti beogradskog episkopa. Original ovog dokumenta nalazi se u vatikanskom arhivu, a tek devedesetih godina ovog vijeka postao je dostupan i našoj javnosti. Od tada se Singidunum, koji su u četvrtom vijeku prije nove ere osnovali Kelti, zove Beograd.
1346. - Srpski kralj Dušan Stefan Nemanjić u Skoplju na Vaskrs krunisan za "cara Srba, Grka i Arbanasa". Istovremno je proglašena Srpska patrijaršija s prvim srpskim patrijarhom Joanikijem. Bio je to period najvećeg ekonomskog, vojnog, političkog i kulturnog uspona srpske feudalne države. Po teritoriji je bila veća nego ikad: sem zemalja ranije srpske kraljevine, obuhvatila je Mačvu, Zahumlje, Albaniju, Epir, Tesaliju, Akarnaniju, Etoliju i svu Makedoniju do Hristopolja, izuzev Soluna. Država je počivala na načelu zakonitosti: prema Dušanovom zakoniku, usvojenom 1349. i dopunjenom 1354, zakon je jači i od suprotne volje vladara. Prerana smrt 1355. spriječila ga je da stvori državu koja bi zamijenila Romejsko /Vizantijsko/ carstvo, oslabljeno turskom najezdom, čiju je opasnost najbolje osjetio i pokušao da sa zemljama Zapada organizuje zajedničku odbranu, ali je to onemogućeno, najviše zbog surevnjivosti ugarskih kraljeva.

1828. - Umro španski slikar Fransisko Hose de Goja i Lusientes, umjetnik nemirnog i pustolovnog duha, koji je mimo ustaljenih šema najdublje obuhvatio stvarnost Španije. Postao je 1786. dvorski slikar i naslikao je niz portreta - među najboljima u tom žanru - članova kraljevske porodice, dvorskih uglednika i poznatih ličnosti. U kompozicijma iz istorije i savremnog života ispoljio je izrazitu sklonost ka sarkazmu i kritici društva. Opsjednut tragičnom sudbinom španskog naroda, stvorio je potresne slike - dokumenta /"Drugi maj 1808", "Treći maj 1808. - strijeljanje u Madridu"/, a u poznim godinama fantazmagorične prizore /"Saturn", "Prometej", "Ples vještica"/ i velike cikluse u bakropisu i litografiji. Pri kraju života, već oslijepio, morao je da emigrira u Francusku, gdje je umro. Glavna djela: "Odjevena Maja", "Gola Maja", "Porodica Karlosa Četvrtog", "Marija - Lujza", "Slikar Fransisko Baje", grafički ciklusi "Kapričosi", "Užasi rata", "Poslovnice", "Tauromahija".
1844. - Rođen je francuski pisac Žak Anatol Fransoa Tibo, poznat kao Anatol Frans, član Francuske akademije, dobitnik Nobelove nagrade za francusko društvo u vrijeme Treće Republike. Istupao protiv militarizma i šovinizma, razobličavajući potkupljivost buržoaske vlade i štampe, što mu je donijelo naziv "buntovnog akademika". Djela: zbirka pjesama "Zlatne pjesme", romani "Zločin Silvestra Bonara", "Savremena istorija", "Crveni krin", Bogovi su žedni", "Pobuna anđela", "Taida", "Epikurov vrt", "Mišljenja opata Zeroma Koanjara", "Ostrvo pingvina", "Pečenjarnica kraljice Pedok", "Život u cvijeću".
1859. - Umro francuski istoričar i političar Aleksis Klerer Tokvil, protivnik revolucionarnih društvenih promjena, koji je veoma bitno uticao na građanske istoričare 19. i 20. vijeka. Djela: "Demoktatija u Americi", "Stari režim i revolucija".
1862. - Francuski car Šarl Luj Napoleon Treći Bonaparta objavio je rat meksičkom predsjedniku Benitu Pablu Huaresu, ali se ratna avantura nije isplatila. Francuska intervencionistička vojska postavila je za cara Meksika austrijskog nadvojvodu Maksimilijana Habsburškog, što je izazvalo krvav građanski rat poslije povlačenja francuskih trupa 1867.

1867. - Rođen američki pilot i konstruktor aviona Vilbur Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Orvilom, u avionu njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva. Let je trajao 59 sekundi i avion je preletio 285 metara. Braća Rajt su već 1905. konstruisali avion koji je preletio 39 kilometara. Osnovali su 1909. "Ameriken Rajt kompani" za proizvodnju aviona i iste godine vojsci SAD isporučili prvi borbeni avion "Signal korps prvi".
1871. - Pariska komuna donijela "Dekret o napuštenim preduzećima", kojim su radnicima predate sve firme čiji su vlasnici pobjegli iz Pariza. Time je proletarijat prvi put u istoriji stekao pravo da upravlja fabrikama i drugim preduzećima.
1872. - Rođena srpska slikarka njemačkog porijekla Babet Bahmajer, poznata kao Beta Vukanović, koja je tokom nepunih 80 godina naslikala impozantan broj ulja, akvarela i crteža i kao pedagog uticala na generacije srpskih slikara. Na studijama slikarstva u Minhenu upoznala je budućeg supruga Rista Vukanovića, takođe slikara. S njim je 1898. došla u Beograd, u grad kome je ostala privržena do kraja života /1972/ i s velikom predanošću je učestovala u umjetničkom životu patrijarhalne Srbije. Zaslugom tog umjetničkog para Beograd je dobio slikarsku školu, koja je prerasla u Umjetničku školu. Jedan je od osnivača "Lade" i "Cvijete Zuzoruć" - društva srpskih umjetnika, slikara i vajara i začetnika za ono doba relativno smjele karikature. Isprva je slikala u maniru impresionista, ali se kasnije približila čvršćoj realističkoj formi.

1889. - Rođen engleski filmski glumac, scenarista, režiser i producent Čarls Spenser Čaplin, poznat kao Čarli Čaplin, jedan od pionira kinematografije i najvećih umjetnika u istoriji filma. U SAD je otišao 1910. i naprije je igrao u filmskom burleskama Maksa Seneta, ali se brzo osamostalio i stekao svjetsku slavu likom sentimentalnog klovna-skitnice. NJegov izvaredni humanizam, izgrađen u vrijeme teške mladosti - izražen zlim namjerama - učinio je da svima postane jasna snaga filmskog govora i njegova moć u afirmaciji univerzalnih ljudskih vrijednosti. Mada lično nikada nije pripovijedao bilo kakav politički radikalizam, njegov filmski opus bio je dovoljan razlog da u vrijeme antikomunističke histerije u SAD postane žrtva američkog republikanskog senatora DŽozefa Makartija. Zbog toga je 1952. emigrirao u Švajcarsku, gdje je i umro 1977. Tokom 40 godina snimio je 75 kratkih i dugometražnih filmova, a 1972. dodijeljena mu je nagrada "Oskar" za životno djelo. Filmovi: "Idila u polju", "Pasji život", "Mirna ulica", "Hodočasnik", "Dječak", "Potjera za zlatom", "Cirkus", "Svjetlosti velegrada", "Moderna vremena", "Veliki diktator", "Gospodin Vedu", "Jedan kralj u NJujorku", "Svejtlosti pozornice", "Grofica iz Honkonga".
1921. - Rođen britanski glumac, režiser i pisac rusko-fracuskog porijekla Piter Ustinov, ambasador dobre volje UNICEF-a i Uneska. Prije Drugog svjetskog ratra u pozorištu je najčeće igrao u svojim komedijama: "LJubav četvorice pukovnika", "Romanov i DŽulijeta", "Foto-finiš", "Deseta simfonija". Napisao je i autobiografiju "Dearzme". Filmovi: "LJuo vadis", "Spartak", "Topkapi". "LJubičasti taksi".
1922. - Potpisan NJemačko-sovjetski sporazum, poznat kao drugi Rapalski ugovor, kojim je SSSR priznat kao "velika sila", a zemlje potpisnice se odrekle uzajamnih potraživanja i utvrdile osnovu za uspostavljanje diplomatkih odnosa.

1944. - Beograd u Drugom svjetskom ratu, na pravoslavni Vaskrs, bombardovala saveznička američka i britanska avijacija, navodno radi uništenja vojnih privrednih objekata i zgrada u koje su Nijemci smjestili administraciju. U napadu je učestovalo 130, a sutradan skoro 600 bombardera. Bombe su bacane po sistemu "tepiha", široko zahvatajući stambene četvrti, pa je pogunilo najmanje 1.160 civila, šest puta više nego od okupatorskih vojnika.
1945. - Američke trupe u Drugom svjetskom ratu ušle u njemački grad Nirnberg.
1947. - U gradu Teksasu, u istoimenoj državi SAD, poginulo više od 500 ljudi od eksplozije francuskog kamiona napunjenog nitrotoluolom.
1951. - Britanska podmornica "Afrej" potonula u kanalu La Manš, odvukavši u smrt 75 ljudi.
1970. - Snježna lavina zatrpala dječiji sanatorijum u mjestu Salanš u francuskim Alpima i usmrtila 72 osobe.
1975. - Umro indijski filozof i državnik Savepali Radakrišnan, profesor filozofije na univerzitetima u Madrasu, Kalkutu, Čikagu i Oksfordu, ambasador u Moskvi 1939, potpredsjednik Indije od 1952. i predsjednik od 1962. do 1967. Najviše je bio zaokupljen religijom, etikom, istorijom filozofije i kulture i mogućnošću objedinjenja civilizacijskih i kulturnih vrijednosti Istoka i Zapada. Koristeći se komparativnom metodom u istoriji filozofije, nastojao je da pokaže značajnu ulogu indijskog nasljeđa u mogućoj kulturnoj renesansi jedinstvene svjetske kulture. Djela: "indijska filozofija", "Istočna religija i misao zapada", "Religija i društvo", "Kalki ili budućnost civilizacije", "Istorija istočne i zapadne filozofije".
1988. - Izraelski komandosi u Tunisu ubili vojnog komandanta Palestinske oslobodilačke organiazcije Halila al Vazira, poznatog kao Abu DŽihad, zamjenika Jasera Arafata.
1991. - Umro engleski filmski režiser Dejvid Lin, autor spektakularnih i tehnički izvrsno urađenih filmova o osnovnim ljudskim emocijama u pozadini velikih istorijskih zbivanja. Filmovi: "Kratak susret", "Veliko iščekivanje", "Oliver Tvist", "Madlena", "Hobsonov izbor", "Most na rijeci Kvaj" /nagrada "Oskar"/, "Lorens od Arabije" /nagrada "Oskar"/, "Doktor Živago" /nagrada "Oskar"/, "Rajanova kći", "Put u Indiju".

1992. - Košarkaši beogradskog "Partizana" u Istambulu postali prvaci Evrope pobjedom nad "Huventudom" iz Barselone sa 71:70 /40:34/.
1994. - Protivavionska odbrana Vojske Republike Srpske kod Goražda oborila britanski avion "Si harijer". Tvrdeći da štite snage UN, avioni NATO pakta su 10. aprila 1994. počeli da bombarduju vojne i civilne srpske ciljeve kod Goražda, priskočivši u pomoć muslimanima koji su zapali u veliku opasnost poslije neuspjele ofanzive iz "zaštićene zone", na koju NATO nije reagovao. Kasnije se ispostavilo da srpska artiljerija nije tukla grad, odnosno da "plavi šljemovi" nisu bili ugroženi.
1994. - Umro američki pisac afričkog porijekla Ralf Valdo Elison, čiji je roman "Nevidljivi čovjek" jedan od najimpresivnijih u američkoj književnosti poslije Drugog svjetskog rata. Osnovna tema njegovog jedinog romana jeste traganje za sopstvenim identitetom, a glavni junak - crnci predstavljeni su kao arhetipski obrazac čovjeka koji ostaje nevidljiv zato što mu društvo uskraćuje pravo na samodefinisanje. Djelo je pisano izuzetno sugestivno, s mnoštvom naturalističkih detalja. Takođe je napisao knjigu eseja "Senka i čin".

2003. - U Atini su potpisivanjem Atinske deklaracije u Evropsku uniju primljeni Kipar, Estonija, Litvanija, Letonija, Mađarska, Češka, Slovačka, Slovenija, Malta i Poljska.
2006. - U najvećem jasenovačkom stratištu - Donjoj Gradini, kod Kozarske Dubice, služen pomen za stradale Srbe, Jevreje, Rome i antifašiste u ustaškom logoru Jasenovac od 1941. do 1945. godine.
2008. - Umro Edvard Lorenc, američki matematičar i meteorolog, idejni tvorac teorije haosa i efekta leptira.
2014. - U velikoj pomorskoj nesreći potonuo južnokorejski trajekt na kojem je bilo 476 ljudi, uglavnom učenika srednje škole. Spasene su samo 172 osobe, od kojih je 13 članova posade.

 

[Manga Hilux]

Danas je Sreda, 29. maj, 149. dan 2024. Do kraja godine ima 217 dana.

1167. - Vojska udruženih italijanskih gradova Lombardijske lige u bici kod Lenjana nanijela odlučujući poraz trupama njemačkog cara Fridriha Prvog Barbarose, koji se poslije poraza pokajnički izmirio s papom i preuzeo vođenje Trećeg krstaškog rata.
1453. - Poslije duge opsade Turci osvojili Konstantinopolj, prijestonicu nekad moćne Vizantije. U krvavoj trodnevnoj orgiji Turci su ubili sve branioce, uključujući posljednjeg romejskog vladara Konstantina Jedanaestog Paleologa, sina cara Manojla Drugog i carice Jelene, kćerke srpskog velikaša Konstantina Dragaša.

1630. - Rođen engleski kralj Čarls Drugi Stjuart, sin Čarlsa Prvog, pogubljenog u građanskom ratu 1649, koji je postao monarh na svoj rođendan 1660, poslije ukidanja republike uspostavljene 1653. pod vladavinom Olivera Kromvela. Stupajući na presto Velike Britanije i Irske, obavezao se na poštovanje prava parlamenta i ličnih sloboda građana, što je pokušao da izigra, pokazujući apsolutističke težnje. Tome se usprotivila Stranka vigovaca. Liberali i parlament ga je 1679. primorao da potpiše "Habeas sorpus act" kojim su ozakonjene izvjesne građanske slobode, a građani zaštićeni od nezakonitog hapšenja i utamničenja. NJegova vladavina do smrti 1685. u istoriji je označena kao period restauracije.

1807. - Turskog sultana Selima Trećeg, koji na prijesto došao 1789, slabog vladara koji nikako nije uspijevao da izađe na kraj sa samovoljom janjičara u Beogradskom i Vidinskom pašaluku, oborio Mustafa Četvrti.

1839. - Uspostavljeni diplomatski odnosi Srbije i Velike Britanije.
1839. - Osnovana Knjaževska kancelarija inostranih dela Kneževine Srbije. U spomen na ovaj događaj, 29. maj se obilježava kao Dan srpske diplomatije.
1875. - Rođen srpski pisac Svetozar Ćorović, koji je u Mostaru 1896. s Aleksom Šantićem i Jovanom Dučićem pokrenuo list "Zora" u kojem je razvio plodan pripovjedački i urednički rad. Bio je među vodećim srpskim nacionalistima koji su vodili akcije protiv okupatorskog austrougarskog režima u BiH. U Prvom svjetskom ratu je interniran i potom mobilisan. Otpušten je pošto je obolio, a 1919. je umro. U pripovijetkama, dramama i romanima opisivao je život u Hercegovini, pišući neposrednim stilom, koji se odlikuje živopisnošću kazivanja i lakoćom. Djela: romani "Stojan Mutikaša", "Ženidba Pere Karantana", "Majčina sultanija", zbirke pripovijedaka "U časovima odmora", "Moji poznanici", "Brđani", drame "Zulumćar", "On", "Adam-beg", "Ajša".

1879. - Rođen srpski pisac Kosta Abrašević, radnički pjesnik, koji je kao pripadnik srpske socijaldemokratije i poeziju shvatao kao sredstvo za postizanje socijaldemokratskih ciljeva. NJegovi umjetnički nedorađeni stihovi - što u prvom redu valja pripisati činjenici da je stvarao izuzetno mlad /umro je u 19. godini/ - prožeti su ljubavlju prema trudbenicima. Ime "Abrašević" nose mnoga kulturno-umjetnička društva u Srbiji. Pjesme: "Zviždi, vetre", "Svet je nama otadžbina", "Bratstvo", "Crvena".
1894. - Rođen američki filmski režiser austrijskog porijekla DŽozef fon Šternberg, vizuelni perfekcionista, majstor osvjetljenja i kontrasta. Podjednako je upečatljiv u epskim scenama i u krupnim planovima izrazite plastičnosti i senzibiliteta, što je umnogome rezultat sjajne saradnje sa glumicom Marlen Ditrih. Filmovi: "Podzemlje", "Plavi anđeo", "Maroko", "Jedna američka tragedija", "Šangaj ekspres", "Plava Venera", "Crvena kraljica", "Đavo je žena", "Šangajsko podzemlje", "Makao".
1910. - Umro ruski kompozitor, pijanista i dirigent Milij Aleksijevič Balakirjev, pokretač i idejni vođa kompozitorske grupe, po njemu nazvane Balakirjevljev kružok ili "Velika petorica". Grupu su činili još Cezar Kjuj, Modest Musorgski, Nikolaj Rimski - Korsakov i Aleksandar Borodin. Nadovezujući se na ruskog kompozitora Mihaila Glinku, izgradio je muzički stil na elementima folklora, prvenstvno ruskog i orijentalnog. Djela: simfonijske poeme "Rusija", "Tamara", muzika za "Kralja Lira", klavirske kompozicije, uključujući fantaziju "Islamej".
1914. - U sudaru putničkog broda "Carica Irske" i norveškog teretnjaka "Storstat" na rijeci Sent Lorens u Kanadi poginulo je najmanje 1.012 ljudi.
1917. - Umro srpski književnik Vladislav Petković Dis. Nepriznat, žučno osuđivan i gotovo sasvim odbačen u svom vremenu, Dis je pjesnik kome je budućnost svesrdno otvorila vrata slave. Svojom lirikom tamnih, negatorskih, zagrobnih i sanjarskih tonova, ispunjen bolom i porazom, on je opjevao "tamnicu života". Antologijskim se smatraju njegove pesme: "Možda spava", "Sa zaklopljenim očima", "Utopljene duše", "Jutarnja idila", "Plave misli"... Dis je po prirodi bio boem. Sa Simom Pandurovićem je uređivao "Književnu nedelju", bio ratni izvještač pri srpskoj Vrhovnoj komandi u Prvom balkanskom ratu, prešao Albaniju i kao izbjeglica boravio u Francuskoj. U povratku, brod na kome se nalazio, torpedovala je njemačka podmornica i veliki pjesnik našao je svoje posljednje utočište u Jonskom moru, kod Krfa.

1917. - Rođen američki državnik DŽon Ficdžerald Kenedi, koji je 1960. u 43. godini života postao najmlađi šef države u istoriji SAD. U Drugom svjetskom ratu je služio u mornarici, a potom kratko bio novinar. U Kongres je izabran 1947, a 1952. je postao senator. Za predsjednika SAD je izabran kao kandidat Demokratske stranke. Ubijen je u Dalasu 22. novembra 1963, ali poslije očito namjerno traljavo vođene istrage nije pouzdano utvrđeno ko je ubica. Kao atentator je zvanično označen Li Osvald koji je pod krajnje sumnjivim okolnostima i sam ubijen dva dana kasnije u policijskoj stanici u Dalasu.
1919. - U vrijeme dok je sovjetska Rusija vodila borbu na život i smrt protiv kontrarevolucije - Engleska, Francuska, SAD i Italija su priznale vladu bivšeg carskog generala Aleksandra Kolčaka, predvodnika "bjelogardejaca", koji su u početku, uz obilnu podršku zapadnih sila, imali znatne uspjehe protiv slabo naoružane Crvene armije. NJegove jedinice su razbijene u januaru 1920, a on je uhapšen na željezničkoj stanici u Irkucku i ubrzo strijeljan.
1942. - Umro američki filmski i pozorišni glumac DŽon Barimor, poznat po ulogama ljubavnika u doba nijemog filma. Filmovi: "Romeo i Julija", "Dr DŽekil i mister Hajd", "Raspućin i carica", "Marija Anoaneta".
1943. - Na Sutjesci u Drugom svjetskom ratu dio partizanskih jedinica i Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije probio se iz obruča 130.000 njemačkih, italijanskih, bugarskih i hrvatskih vojnika, koji su u Petoj ofanzivi /njemački naziv "Operacija Švarc"/, pokušali da unište glavninu partizanskih snaga. U obruču na Zelengori i Sutjesci bile su okružene četiri partizanske divizije sa 16.000 boraca i 4.000 ranjenika. U najdramatičnijoj bici partizana tokom rata, okončanoj 15. juna, partizanske divizije su izgubile trećinu boraca, uključujući Savu Kovačevića, komandanta Treće divizije koja je ostala da štiti teške ranjenike. Nijemci su masakrirali oko hiljadu zarobljenih ranjenika.
1953. - Novozelanđanin Edmund Hilari i Nepalac Namgjal Vangdi, poznat kao Tenzing Norgaj, postali prvi ljudi koji su osvojili "krov svijeta" Mont Everest, 8.848 metara visok vrh planinskog masiva Himalaji.
1966. - Budistička kaluđerica se spalila u vijetnamskom gradu Hue kao znak protesta protiv proameričke marionetske vojne vlade Južnog Vijetnama.
1972. - Generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije i predsjednik Prezidijuma Vrhovnog Sovjeta SSSR Leonid Brežnjev i predsjednik SAD Ričard Nikson u Moskvi potpisali dokument pod nazivom "Osnova za međusobne odnose SSSR i SAD" kojim je otvorena era boljih odnosa i miroljubive koegzistencije dviju velesila.
1978. - Šef kineske diplomatije Huang Hua u UN označio SSSR kao najopasniji izvor izbijanja novog svjetskog rata.

1979. - Umrla američka filmska glumica kanadskog porijekla Meri Pikford, zvijezda nijemog filma. S Čarlijem Čaplinom, Daglasom Ferbanksom i Dejvidom Grifitom 1919. je osnovala filmsku kompaniju "Junajted artist korporejšn". Filmovi: "Dobri mali đavo", "Djevojka od juče", "Jedna mala bogata djevojka", "Polijana", "Mali lord Fontelroj", "Gaučo", "Koketa".
1985. - Na stadionu "Hejsel" u Briselu u neredima pred finalni meč evropskog Kupa šampiona između italijanskog prvaka "Juventusa" i engleskog "Liverpula" pogunulo 39 i povrijeđeno više od 400 ljudi, uglavnom italijanskih navijača.
1989. - Japanski sud odlučio da ljekari u Japanu nisu dužni da pacijentima oboljelim od raka saopšte istinu.
1990. - Za prvog predsjednika Ruske Federacije izabran Boris Jeljcin.
1991. - Fudbaleri "Crvene zvezde" pobjedom nad "Olimpikom" iz Marseja osvojili titulu pobjednika Kupa evropskih šampiona i ostvarili najveći uspjeh u istoriji jugoslovenskog klupskog fudbala.
1994. - U izbjeglištvu u Čileu umro bivši istočnonjemački diktator Erih Honeker, od 1976. do 1989. predsjednik NJemačke Demokratske Republike, kad je oboren s vlasti na talasu masovnih antirežimskih protesta. Kao člana Komunističke partije NJemačke nacisti su ga uhapsili 1935. i u koncentracionim logorima je bio do 1945. U Politbiro vladajuće Jedinstvene socijalističke partije NJemačke /komunisti/ izabran je 1958, prvi sekretar je postao 1971, a generalni sekretar 1976. Izgradio je 1961. Berlinski zid, najjači simbol hladnog rata Istoka i Zapada.
1997. - Loran Kabila preuzeo dužnost predsjednika Demokratske Republike Kongo /bivši Zair/, 12 dana pošto su njegove snage porazile u sedmomjesečnom građanskom ratu armiju lojalnu diktatoru Mobutuu Sese Seku.
2001. - Savjet NATO u Budimpešti nije prihvatio plan američkog predsjednika DŽordža Buša za izgradnju raketnog štita.
2003. - Američki predsjednik DŽordž Buš donio je naredbu o ukidanju "vanrednog statusa", uvedenog prije 11 godina, na osnovu koga je omogućeno uvođenje sankcija bivšoj Jugoslaviji.
2006. U zemljotresu od 6,3 stepeni Rihterove skale na indonežanskom ostrvu Java poginulo 5.115 osoba.
2016. - Umro srpski akademik Svetozar Koljević. Bio je književnik, istoričar književnosti, prevodilac i predsjednik Upravnog odbora "Zadužbine Branka Ćopića". Koljević je rođen 9. septembra 1930. godine u Banjaluci. Engleski jezik i književnost studirao je u Zagrebu i Beogradu, gdje je 1954. i diplomirao.Magistraturu iz engleske književnosti stekao je na Univerzitetu u Kembridžu 1957, pod mentorstvom proslavljenog istoričara književnosti Dejvida Dejčiza. Doktorirao je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu 1959. Univerzitetsku karijeru otpočeo je kao asistent za englesku književnost na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, gdje je 1971. postao i redovni profesor. Redovni član SANU postao je 1997. godine, a od 2003. do 2015. obavljao je funkciju potpredsjednika Ogranka SANU u Novom Sadu.

 

[Manga Hilux]

​

Na današnji dan, 2. septembar, dogodilo se:

31. p.n.e. U velikoj pomorskoj bici kod Akcijuma u Jonskom moru Oktavijan je pobedio flotu rimskog vojskovođe Marka Antonija i egipatske kraljice Kleopatre.
1666. Četvorodnevni požar je gotovo uništio London. Stradale su mnoge građevine među kojima i katedrala Svetog Pavla.
1752. Na osnovu odluke Parlamenta u Velikoj Britaniji i njenim kolonijama je Julijanski kalendar zamenjen Gregorijanskim. Drugi septembar bio je poslednji dan po Julijanskom kalendaru.


1807. Britanska mornarica je bombardovala Kopenhagen da bi sprečila Napoleona Bonapartu da protiv Britanaca upotrebi dansku flotu.
1829. Sklopljen je Jedrenski mir između Rusije i Otomanskog carstva, kojim su se Turci obavezali da Srbiji vrate šest nahija oslobođenih u Prvom srpskom ustanku i da priznaju autonomiju Grčke.
1838. Rođena je havajska kraljica Liliuokalani, poslednji suveren Havaja, od 1891. do 1893, pre nego su ta pacifička ostrva 1898. anektirale SAD.
1866. Na Kritu je izbila pobuna protiv Turaka i proglašeno je ukidanje turske vlasti i ujedinjenje sa Grčkom, ali je autonomija uspostavljena tek 1897. uz intervenciju evropskih sila. Londonskim sporazumom 1913. Krit je postao deo Grčke.

1872. U Hagu je počeo Peti kongres Prve internacionale na kojem je odlučeno da se sedište Internacionale premesti u SAD gde su postojali uslovi za legalno delovanje. Zbog frakcijskih borbi, na konferenciji u Filadelfiji 15. jula 1876, doneta je odluka o raspuštanju te prve masovne međunarodne organizacije radničke klase, osnovane 1864. u Londonu.
1898. U bici kod Omdurmana anglo-egipatske trupe pod komandom Horacija Kičenera pobedile su vojsku mahdista, posle čega su Britanci zauzeli sve strateške ključne položaje u Sudanu.
1910. Umro je francuski slikar Anri Ruso, zvan „Carinik“, jedan od najpoznatijih slikara-naivaca. Njegovo slikarstvo postalo je cenjeno tek nakon njegove smrti, kada je nastala prava jagma za njegovim slikama koje su dospele u Luvr i druge velike svetske zbirke.
1930. Avionom „Znak pitanja“ francuski piloti Diedon Kost i Moris Belont završili su prvi neprekidni let između Evrope i SAD.

1937. Umro je francuski istoričar i pedagog Pjer de Kuberten, inspirator i osnivač modernih Olimpijskih igara koje su prvi put održane u Atini 1896. Osnovao je Međunarodni olimpijski komitet, Olimpijski muzej i Olimpijski institut u Lozani.
1945. Proglašena je Demokratska Republika Vijetnam sa predsednikom Ho Ši Minom.
1945. Na palubi američkog ratnog broda „Misuri“ u Tokijskom zalivu, Japanci su zvanično potpisali bezuslovnu kapitulaciju u Drugom svetskom ratu.
1973. Umro je britanski pisac Džon Ronald Ruel Tolkin autor trilogije „Gospodar prstenova“ i romana „Hobit“.

1989. Tokom demonstracija protiv aparthejda u Kejptaunu, u Južnoj Africi, policija je uhapsila više od 400 demonstranata.
1996. Vlada Filipina potpisala je mirovni ugovor sa muslimanskim pobunjenicima, posle 24-godišnjeg građanskog rata na južnom ostrvu Mindanao, tokom kojeg je poginulo 125.000 ljudi.
1996. Lideri tri opozicione partije: Srpskog pokreta obnove, Demokratske stranke i Građanskog saveza Srbije, potpisali su u Beogradu sporazum o formiranju koalicije „Zajedno“ koja je pobedila na lokalnim izborima u novembru, čime je uzdrmana do tada neprikosnovena vlast Slobodana Miloševića.
2001. Na Kipru je umro južnoafrički kardiolog Kristijan Bernar koji je 1967. izvršio prvo uspešno presađivanje srca.

2006. Preminuo je pesnik Đerđ Faluđ, jedan od najznačajnijih ličnosti mađarske književnosti 20. veka. Svetsku slavu stekao je slobodnim prevodom pesama francuskog pesnika 15. veka Fransoa Vijona i autobiografijom „Moji lepi dani u paklu“ koju je napisao 1960. godine. Njegova dela su decenijama bila zabranjena u Mađarskoj.
2007. U Sarajevu je preminuo Safet Isović, jedan od najboljih izvođača sevdalinki svih vremena prema mišljenju većine muzičkih kritičara i poznavalaca izvornog narodnog melosa. Neki od njegovih najpoznatijih snimaka su „Đul Zulejha“, „Djevojka sokolu zulum učinila“, „Grana od bora, pala kraj mora“, „Mujo kuje konja po mjesecu“, „Moj dilbere“…
2012. Vladajuća stranka predsednika Žosea Eduarda doš Santoša, Narodni pokret za oslobođenje Angole (MPLA), osvojila je 74 odsto glasova na izborima u Angoli, koje je opozicija ocenila kao neregularne. Izbori u Angoli bili su drugi od završetka 27-ogodišnjeg građanskog rata (1975-2002) i treći od dobijanja nezavisnosti od Portugala.
2013. Umro je pisac naučne fantastike Frederik Pol čiji je roman „The Space Merchants“ (Svemirski trgovci) uveo pojam 3D. Od niza romana koje je napisao najpoznatiji su „Kapija“ i „Čovek plus“. Dobitnik je brojnih nagrada u svetu naučne fantastike.

2014. Ubijen Stiven Džoel Sotlof američki novinar kidnapovan 4. avgusta 2013. od džihadista ISIS-a. Stiven je pogubljen na isti način kao njegov kolega Džejms Foli dve nedelje ranije, sa snimkom pogubljenja objavljenim na specijalizovanom portalu za praćenje situacije o džihadistima.
2017. Oko 60.000 ljudi, uglavnom pripadnika muslimanske manjine Rohindža, zbog sukoba na severozapadu Mjanmara napustilo je u toku nedelju dana ovu zemlju i pobeglo u Bangladeš.
2021. Preminuo je Mikis Teodorakis (97), grčki kompozitor, autor muzike za brojne poznate filmove, među kojima su „Grk Zorba“ Mihalisa Kakojanisa, „Z“ Koste Gavrasa i „Serpiko“ Sidnija Lameta.

 

[Manga Hilux]

Na današnji dan, 4. novembar​

1307 - Švajcarska Konfederacija je proglasila nezavisnost od Austrije.
1650 - Rodjen je engleski kralj Vilijam III Oranski (William of Orange), koji je tokom vladavine od 1689. do 1702. učvrstio kraljevsku vlast, a pobedom nad katoličkim kraljem Džejmsom II 1690. ponovo uspostavio vlast u Irskoj. Po njemu je kasnije nazvan protestantski pokret oranžista koji svečanim marševima u Irskoj obeležava datum te pobede izazivajuchi proteste irskih katolika.

1814 - Proglašen je norveški ustav, kojim je ta zemlja postala nezavisna Kraljevina Norveška, vezana za Švedsku personalnom unijom.

1847 - Umro je nemački kompozitor i dirigent Feliks Mendelson (Felix Mendelssohn), osnivač konzervatorijuma u Lajpcigu, istaknuti predstavnik muzičkog romantizma. Kao pijanista je debitovao u devetoj godini, u 15. je napisao prvu simfoniju, a u 16. majstorsko delo, scensku muziku za "San letnje noći".

1890 - U Londonu je otvorena prva linija podzemne električne železnice u svetu.

1918 - Jednu nedelju pred završetak Prvog svetskog rata poginuo je engleski pisac Vilfred Oven (Wilfred Owen), čija poezija sadrži snažnu osudu rata. Znatno je uticao na posleratnu generaciju engleskih pesnika, a Bendžamin Britn (Benjamin Britten) komponovao je na njegove stihove muziku koju je uvrstio u svoj monumentalni "Ratni rekvijem".

1922 - U dolini kraljeva kod Luksora u Egiptu engleski arheolog Hauard Karter (Howard Carter) je otkrio grob faraona Tutankamona.

1931 - Društvo naroda optužilo je Japan zbog agresije na Mandžuriju. Zbog osude svetske javnosti, Japan je napustio Društvo naroda u martu 1933.

1939 - Na predlog predsednika Frenklina Ruzvelta (Franklin Roosevelt), američki Kongres je doneo zakon Plati pa nosi (Cash and Carry) o prodaji ratnog materijala. U martu 1941. izglasan je Zakon o zajmu i najmu (Lend-Lease Act), sa još većim povlasticama zemljama koje su se borile protiv fašizma u Evropi.

1942 - Završena je bitka kod El Alamejna u Drugom svetskom ratu u kojoj su Britanaca pod komandom generala Montgomerija (Montgomery) porazili nemačko-italijanski Afrički korpus generala Ervina Romela (Erwin Rommel). Time je otvoren put iskrcavanju Saveznika u severnoj Africi.

1946 - Osnovan je UNESKO (Organizacija UN za obrazovanje, nauku i kulturu).

1956 - Sovjetske trupe su ugušile pobunu u Madjarskoj, a za novog premijera postavljen je Janoš Kadar (Janos). Dotadašnji premijer Imre Nađ(Nagy) sa još nekoliko saradnika sklonio se u jugoslovensku ambasadu u Budimpešti. Uprkos garancija novih vlasti da neće progoniti političke zatvorenike, Nađje posle napuštanja ambasade 22. novembra uhapšen i nakon montiranog procesa pogubljen u junu 1958.

1956 - Generalna skupština UN usvojila je rezoluciju o slanju mirovnih snaga na Bliski istok.

1956 - Umro je srpski arheolog Miloje Vasić, koji je vršio iskopavanja preistorijskog naselja Vinča. Jedan je od osnivača arheologije u Srbiji, bio je profesor Beogradskog univerziteta i član Srpske akademije nauka i umetnosti.

1966 - Najteže poplave u istoriji Italije zahvatile su trećinu zemlje. U Firenci je znatno oštećeno kulturno blago, uključujući mnoge freske na zidovima palata i crkava.

1979 - Militantni islamski fundamentalisti okupirali su ambasadu SAD u Teheranu i uzeli 90 taoca, od kojih su 52 držali zatočene 444 dana. Oni su tražili izručenje iranskog šaha Reze Pahlavija, koji je nakon zbacivanja sa vlasti u islamskoj revoluciji izbegao iz zemlje.

1980 - Republikanac Ronald Regan izabran je za predsednika SAD koji je na položaju ostao dva mandata pošto je dobio i izbore 1984. godine.

1995 - U Tel Avivu je ubijen izraelski premijer Jicak Rabin (Yitzhak), koji je po dolasku na vlast 1992. počeo proces pomirenja sa Arapima. Atentat je izvršio izraelski ekstremista Jigal Amir (Yigal), nakon mirovnog skupa na kojem je učestvovao premijer.

1998 - Nakon kraćeg primirja, na Kosovu su obnovljeni sukobi srpskih snaga bezbednosti i naoružanih grupa kosovskih Albanaca.

2000 - U Beogradu je izabrana nova vlada SR Jugoslavije, prva od 1990. u kojoj ne učestvuju članovi Socijalističke partije Srbije Slobodana Miloševića.

2002 - Kina i deset država članica ASEAN-a, potpisale su ugovor kojim je osnovana najveća bescarinska trgovinska zona na svetu, sa preko 1,7 milijardi ljudi.

2004 - Sjedinjene Američke Države priznale su Makedoniji njeno ustavno ime Republika Makedonija.

2004 - Umrla je američka glumica Dženet Li (Janet Leigh) poznata po ulozi u filmu Alfreda Hičkoka "Psiho", za koju je bila nominovana za Oskara.

2008 - Za predsednika Sjedinjenih Američkih Država izabran je po prvi put afroamerikanac Barak Obama, kandidat Demokratske partije. Četiri godine kasnije osvojio je novi predsednički mandat.

2015 - Vlada Srbije donela je Odluku o pravnim posledicama prestanka postojanja Novinske agencije Tanjug, koja je nakon 72 godine rada zvanično prestala da postoji istekom roka za privatizaciju medija 31. oktobra 2015.

2017 - Premijer Libana Saad Hariri podneo je ostavku tokom zvanične posete Saudijskoj Arabiji. Ostavka je usledila pošto je nekoliko dana ranije pokušan atentat na njega.

2019 - Rumunija je dobila novu, manjinsku vladu na čelu s premijerom Ludovikom Orbanom, čime je okončana politička kriza u ovoj zemlji koja je uticala i na formiranje nove Evropske komisije.

​