Zanimljivo o Beogradu

[Nina]

U Crkvi Svetog Marka na Tašmajdanu se nalazi sarkofag sa moštima Cara Dušana, u čije vreme je Srbija bila najveća.
Mošti Cara Dušana su donesene iz njegove zadužbine, manastira Svetih Arhanđela kod Prizrena, koji je već više vekova u ruševinama.

 

[Nina]

„Viteški Kralj Srbije, uz blagoslov Sv. Pravoslavne Crkve,
dobio je suprugu u bajnome licu izabranice svoga srca,
a Srbija i srpski narod Kraljicu svoga roda, svoje krvi…“

Vest koju su tog 25. jula 1900. godine obnarodovale „Srpske novine“ krila je mnogo toga iza svojih redaka: događaj propraćen
neviđenim interesovanjem, velika negodovanja i manje čujna odobrenja, a najviše od svega – burna trvenja među glavnim i sporednim akterima.

Venčanje kralja Aleksandra i kraljice Drage bila je i jedna od najburnijih epizoda koje su kraljevsku porodicu uplele u dramu.
Uz isto toliko intriga, svadba kraljevskog para obeležila je i sam početak 20. veka.
Za buduću kraljicu, Dragu Mašin, morala se nabaviti venčanica dostojna prve dame.

Njena zanosna satenska haljina boje slonovače ovekovečena je i objektivom Milana Jovanovića. Beogradskom fotografu pripalo je ekskluzivno pravo da u javnost prvi izađe sa snimcima ceremonije. Na njima se videlo da ni Draga, sudeći po izgledu, nije zaostajala za prvim damama širom Evrope. Nije se štedelo na briselskoj čipki, a sama venčanica, sa visokom kragnom koja je skrivala vrat, pratila je manir haljina poslednjih decenija 19. veka. Dok joj se sa leđa spuštao dugačak šlep, ispod tijare ukrašene brilijantima padao je kraljičin veo.

Moglo je biti da je Dragina haljina dospela u Beograd iz jedne krojačke radnje u Beču, ili iz Pariza, uz zahtev da bude odabrana na Srpskom paviljonu
tamošnje Svetske izložbe mode i smesta poslata u prestonicu. Pretpostavlja se i da je venčanica mogla biti naručena mesec dana uoči ceremonije.
O tome se, pak, moglo nagađati samo na osnovu nekolicine istorijskih podataka, ali je i ovaj detalj ostao u senci daljeg niza kontroverzi.

Kraljevska tragedija koja je potresla Beograd i Evropu

Pod okriljem noći između 28. i 29. maja 1903. godine grupa oficira ubila je kralja Aleksandra Obrenovića i kraljicu Dragu Mašin.
Nakon što su pucali u vladarski par, zaverenici su njihova tela odvukli do prozora i bacili ih na pločnik.
Bio je to najsuroviji atentat kome je Beograd ikada svedočio.

 

[Nina]

U Prvom srpskom ustanku, kada Karađorđe otima grad od Turaka, u varoši živi svega oko 3.000 srpskih duša. Ostali stanovnici su Turci, Jevreji, Jermeni, Grci, Cincari...Sačuvani gradski dokumenti govore da su 1834. godine u gradu živela 7.033 stanovnika, dok je 1867, one godine kada Turci konačno napuštaju Beograd, u njemu živelo tek oko 25.000 ljudi.
Na početku 21. veka, 1900. godine ovde je nastanjeno skoro 70.000 žitelja da bi pred Prvi svetski rat taj broj porastao na oko stotinu hiljada.

 

[Nina]

Turci su u prvom mahu neprekidno držali buduću srpsku prestonicu više od tri veka. Austrijanci su je nekoliko puta preotimali, i to prvi put krajem 17. veka, a poslednji put pred kraj narednog. U njihovim rukama Beograd je ukupno bio 25 godina. U vreme druge austrijske vladavine od 1718. do 1738. Srbija je prvi put nazivana Kraljevinom Srbijom i bila izdeljena na okruge.

Beograd je u doba austrijsko-turskih ratova počeo ubrzano da se razvija iz tvrđave, koja je bila podeljena na Gornji i Donji grad i opasana kulama. Srpsko stanovništvo ju je nazvalo samo Grad. Time se isticala razlika u odnosu na varoš, naseljeni deo Beograda izvan utvrđenja, a u okviru šanca koji su podigli Austrijanci.

U varoš, čisto građanski deo Beograda, ulazilo se kroz četiri kapije, Stambol, Vidin, Varoš i Sava kapiju. Kuće u varoši kao i zemljište pripadali su isključivo Turcima. Srbi nisu smeli da poseduju nekretnine, nego samo da ih zakupe, i tako je bilo sve do sultanovog hatišerifa od 1830. godine, kojim je Srbija dobila autonomiju. Tada su Turci počeli da prodaju zemljište Srbima skoro budzašto i bežali u otadžbinu, ali su mnogi ubrzo zanemarili hatišerif i ostajali u Varoši.

Još u doba austrijskih vlasti, razvile su se Dunavska, nemačka varoš na Dorćolu, pa Srpska varoš oko potonje Saborne crkve i Nova varoš, koju su takođe naseljavali Nemci. Beogradsku tvrđavu su obnavljali i Turci i Austrijanci, ali više ovi drugi, jer je stradavala u svakom ratu, a imala je važnu ulogu u upravi grada. Za vreme Turaka, bila je stalni dom brojnoj vojnoj posadi sa rezidencijom muhafiza, turskog zapovednika utvrđenja čija se vlast prostirala i na građansko stanovništvo u varoši.

 

[Nina]

Dečanska ulica oduvek je bila lokacija atraktivna za medije, najpoznatiji medij koji se tu smestio između dva rata bilo je "Vreme". Pošto je u pitanju bio popularni dnevnik, glavni konkurent "Politike", za potrebe redakcije podignut je krajem tridesetih godina jedan od prvih "nebodera" u Beogradu – reč je o zgradi u kojoj se danas nalaze "Večernje novosti" i "Borba". Iza "nebodera" podignuta je i štamparija, što je bio i jedan od glavnih razloga za sukobe s komšijama iz Kosovske: baš kao i danas, njima je izuzetno smetala buka koju je proizvodila štamparija, a u arhivima se navodi kako su tvrdili da "zakon zabranjuje lupu i larmu u gustom naselju". Pored buke, komšije su se u to doba žalile i na gradnju: dugo su se i bezuspešno žalili da je zgrada previsoka i da ugrožava njihovu imovinu.

Žitelji Dečanske upravo su "Vremenu" mogli da "zahvale" što je njihova ulica tokom savezničkog bombardovanja 1944. bila skoro potpuno uništena. Naime, "Vreme" je tokom okupacije izdavalo glavni okupacioni dnevnik "Novo vreme" i nedeljnik "Sport", čemu nije mnogo pomogla ni činjenica da su u rukovodstvu sedeli i neki osvedočeni komunisti. Kao nemačko sredstvo propagande, ono je zbog toga bilo i jedna od glavnih savezničkih meta: u krugu od 100 metara od "nebodera", 17. aprila 1944. palo je 37 bombi, između ostalih i jedna teška dve tone koja nije eksplodirala.

Posle Drugog svetskog rata, NIP "Borba", kao izdavač najvećeg partijskog glasila, preuzela je zgradu i štamparije "Vremena" koje su skoro neoštećene preživele bombardovanje. No, novinara tu nije bilo: oni koji su radili za "Novo vreme" završili su ili pred streljačkim vodom, ili im je zabranjeno da se dalje bave novinarstvom. Kako to obično u životu biva, izvukao se šef, glavni urednik i direktor Dragomir Stojadinović. Iako je posle rata dospeo u zatvor, legenda kaže da je oslobođen zahvaljujući dogovoru njegovog brata Milana (bivšeg premijera) s novim vlastima.

 

[sunchaya]

View this content on Instagram

View this content on Instagram

 

[Nina]

Brankova ulica se razlikovala od ostalih, ne samo po svom življem saobraćaju, već i po otmenosti ondašnjih njenih stanovnika. Ime Gospodska ova ulica je nosila dugo. Odbor stare beogradske opštine, kažu, tako je krstio ovu ulicu zato što su u njoj nekada stanovala sve sama krupna gospoda. Mnogo docnije, pak, ulica je dobila ime po Branku Radičeviću, omladinskom popularnom pesniku, koji je stanovao nekada u ovoj ulici, u kući broj 31.

Kuća o kojoj priča naš hroničar odavno je srušena, a "pala je kao žrtva proširenja te ulice", upravo zato što je tuda trebalo da prođe prilaz
ka Mostu kralja Aleksandra, koji je bio preteča Brankovog mosta

Starom Gospodskom ulicom, u svoje vreme prolazili su i knez Miloš i knez Mihailo, kad god su iz svoga dvora išli u Sabornu crkvu. Tuda im je bilo i bliže i lakše nego preko Terazija. Oni su onda iz dvora prolazili pored "Londona", i ulazili u Ulicu kraljice Natalije, koje je onda imala dva imena. Od Ulice kneza Miloša do Balkanske zvala se Ministarska ulica, a od Balkanske do Zelenog venca nosila je ime Abadžijska.

Nekada je u centralnom delu ove ulice bila prizemna zgrada, visokog partera . U njoj je bio smešten stari Državni sovjet
Ispred ulaza, ležao je, s ulice, poveći kamen, "binjektaš" kako su ga zvali Turci.
Taj kamen služio je da olakša penjanje na konja onim glasnicima koji su od glavešina iz unutrašnjosti donosili pisma za Sovjet.
Takav kamen leži i danas ispred dvorca kneza Miloša na Topčideru.

u Brankovoj, a prethodno Gospodskoj ulici, bila je i kuća koju je knez Miloš poklonio svojoj milosnici Jelenki, kada se udala,
a u tom se zdanju kasnije nalazila i Akademija nauka, odnosno magacin akademijinih izdanja.

Tu je bio i dom pesnika Matije Bana (po kome danas Banovo brdo nosi ime), i njegovog zeta, slikara Steve Todorovića, i to je dugi niz godina bio glavni salon gde se okupljao umetnički i književni svet ondašnjeg Beograda .U Brankovoj su stanovali i ondašnji ministri poput Jovana Marinovića, Koste Magazinovića, Alekse Simića, Jevrema Grujića, Nikole Krstića i Jovana Boškovića.

Bila je tu i redakcije i štamparije ondašnjih "Beogradskih novina".

 

[Nina]

Početkom 19. veka Beograd je bio skromna varoš, koja je i dalje bila pod jakom turskom vlašću i postojala je samo slutnja i snažna želja da će se najzad, 1830, Hatišerifom obelodaniti veće slobode za srpski živalj, a potom i konačna sloboda od viševekovnog jarma.

Takav Beograd, namučen vekovnim osvajanjima i ropstvom uneo je u karte Radoje Dedinac, izradivši ovaj plan u Geografskom zavodu Velike škole u Beogradu. Karta je prikazivala izgled Beograda u periodu 1815-1830. Precizno je zapisano da je razmera urađena u odnosu 1:12.000, a Dedinac je jasno ucrtao najvažnija zdanja kao i kapije kroz koje se ulazilo u varoš i izlazilo iz nje

Kasarne u Donjem gradu Beogradske tvrđave na karti su jasno vidljive. Uostalom, taj deo je odvajkada bio nastanjen ili civilnim življem ili vojnim objektima, i tek u Drugom svetskom ratu je opustošen, uglavnom nemačkim bombardovanjem 1941. godine.

Tačan naziv Kalemegdan u prevodu znači "gradsko polje" i upravo taj prostor je jasno označen na planu. Na jednom njegovom delu markirano je i tursko groblje. Istina, najveće groblje sa nišanima, kako su nazivani njihovi nadgrobni spomenici, nalazilo se na današnjem Studentskom trgu, koji je i na ovoj karti obeležen samo kao "Trg".

Već na prostoru današnjeg Trga republike bio je završetak varoši. Na središnjem delu sadašnjeg centralnog gradskog prostora, otprilike gde je danas ulaz u Narodno pozorište pa nekoliko metara ka periferiji, bila je zloglasna Stambol kapija, na koju su Turci neretko stavljali srpske glave nabijene na kolac, kako bi uplašile hrišćansko stanovništvo. Hroničari beleže kako je kapija zatvarana čim padne prvi sumrak, i teško onom ko ostane van zidina grada, jer je bio na meti čopora pasa lutalica. Put ka razdelnici za vodu, po kojoj i sada centralni deo grada nosi naziv Terazije, vodio je upravo od Stambol kapije i bio je urastao u trsku i šiblje.

Pogled ka Savi vodi na "liman", a to je turska reč za pristanište koja se odomaćila kod nas, pa tako delovi Novog Sada, bliži Dunavu, i danas nose ime po tom pojmu.Oko tadašnjeg, starog grada prostire se Šanac, dubok opkop prepun ustajale, muljevite vode, koji je decenijama bio barijera koja je sprečavala da nepoželjni kroče u grad.

U varoš se ulazilo kroz četiri kapije. To su bile Sava kapija, pored limana, na obali u blizini današnjeg Brankovog mosta, Varoš kapija, koja se nalazila u gornjem delu Pop Lukine ulice i na čijem mestu je dugo postojala istoimena kafana, zloglasna Stambol kapija kod današnjeg Narodnog pozorišta i Vidin kapija, u blizini zgrade Prve Beogradske gimnazije.

Od Stambol kapije je još u Rimsko vreme vodio Vija militaris, važan vojni put, kasnije je nosio ime i Smederevski, ali i Carigradski, jer je vodio ka gradu na Bosforu. Taj drum je pratio izlazak sa sadašnjeg Trga republike, da bi se kasnije prostirao današnjom trasom Bulevara kralja Aleksandra.

Prilično udaljena od grada vidi se označena Batal džamija. Današnjem posmatraču to izgleda pomalo neobično, jer se ova muslimanska bogomolja nalazila na mestu današnje Skupštine, dakle, na mestu koje sada smatramo najstrožim gradskim jezgrom, a tada omaleni Beograd nije ni dopirao do nje.

Tek kada stari stanovnik grada prođe Batal džamiju i nastavi dalje, Smederevskim drumom, proći će pored kamenoloma kojem su Turci nadenuli ime Tašmajdan.

Prostor koji zauzima današnji Zeleni venac je u to vreme bio pravoslavno groblje. Preciznije, groblje je zauzimalo uglavnom prostor ulice Maršala Birjuzova i širilo se naviše ka Hotelu "Palas". Gornji deo prozvan je i "Kužno groblje" jer je bio namenjen onim nesrećnicima koje su bolesti prognale sa ovog sveta.

Širenje varoši će nedugo potom primorati kneza Miloša Obrenovića da izda nalog o preseljenju poslednjeg beogradskog konačišta na današnji tašmajdanski plato, pa je premeštanje obavljeno 1826. godine.

U to doba je na delu Dorćola postojala zgrada koju su zvali Pirinčana, i ona je bila deo rezidencije Eugena Savojskog u doba kada su Austrijanci vladali gradom, od 1717. do 1739. godine. Verovatno je naziv "Piričana" nastao od nezgrapno spojenih germansko-tuskih pojmova "princ" i "han", a ovo zdanje nalazilo se na delu Ulice cara Dušana bliže Kalemegdanu.

Varoš bi se, prema dorćolskoj, dunavskoj strani spuštala ka Jaliji, i taj deo je obuhvatao onaj deo grada koji danas krasi šetalište u okolini sportskog centra.

 

[Nina]

Stanovništvo
U Prvom srpskom ustanku, kada Karađorđe otima grad od Turaka, u varoši živi svega oko 3.000 srpskih duša. Ostali stanovnici su Turci, Jevreji, Jermeni, Grci, Cincari...Sačuvani gradski dokumenti govore da su 1834. godine u gradu živela 7.033 stanovnika, dok je 1867, one godine kada Turci konačno napuštaju Beograd, u njemu živelo tek oko 25.000 ljudi.
Na početku 21. veka, 1900. godine ovde je nastanjeno skoro 70.000 žitelja da bi pred Prvi svetski rat taj broj porastao na oko stotinu hiljada.

 

[Nina]

Rospi ćuprija.

Ulica i jedno od naselja srpske prestonice nalazi se na desnoj obali Mirijevsko potoka. Graniči se sa Karaburmom, Ćalijama i Višnjičkom Banjom.
Ovo je najniža tačka užeg dela grada, s obzirom na to da se nalazi na nadmorskoj visini od svega 66 metara.
Rospi ćuprija je stambeno nasilje, ali je najpoznatija po nizu ciglana koje zauzimaju znatan prostor i čiji dimnjaci dominiraju ovim krajem.
Keltski Skordisci osnovali su Singidunum u 3. veku pre Hrista, a na lokalitetima Rosi Ćuprije pronađena je nekropola iz tog perioda, sa vrednim artefaktima koji su pripadali njihovim ratnicima.Međutim, poreklo imena ovog dela grada veoma je zanimljivo.

Rospi ćuprija potiče od otomansko-turskog izraza rospı(lı) köprü ("most rospija" tj. kurvi).
Sudeći prema legendi, tu su navodno ubijane žene iz harema visokih turskih dostojanstvenika koje su optužene za neverstvo. Po drugoj teoriji, zaista je postojao neki mostić, a podigla ga je neka bludnica ("rospija") kako bi iskupila grehe.

Naziv

Postoje tri verzije, i sve spadaju u domen legendi, kako je prostor na obali Mirijevskog potoka, koji se graniči sa Višnjičkom Banjom, Karaburmom, Palilulom i Ćalijama dobio ime. Po jednoj, ime potiče od turske reči rospi kopri, što bi u bukvalnom prevodu bilo most rospija, jer su tu po predanju ubijane žene iz harema turskih velikodostojnika, one neverne. Zbog toga i kruži jeziva priča o potocima krvi koji su tekli Rospi Ćuprijom.
Sledeći mit kaže da je zaista bio neki mostić preko potoka (da l’ se potok zvao današnjim imenom Mirijevski, ostaće tajna), koji je podigla neka od žena koja se bavila “najstarijim zanatom”- rospija, da bi okajala grehe.

Valja istaći da je to i najniža tačka užeg gradskog jezgra današnje prestonice sa 66 metara nadmorske visine, pa treća legenda kazuje da je to bilo mesto gde je nekada “krstarila” skela na Dunavu. Skelom su dolazili “iz preka” mnogi trgovci, a priča kaže da su ih na ćupriji sačekivale dame noći spremne za druženje. Tako i ostade naziv ovoga kraja Rospi Ćuprija, po turskim rečima za bludnice i žene lakog morala.

 

[Nina]

Nekada su se devojke spremale za udaju kod svojih matera, a danas moraju ići u školu. Ovim rečima naslovljen je tekst u listu "Vreme" iz 1936. godine, koji objašnjava neophodnost zabuduće udavače i "stubove kuće" da izuče sve veštine koje će im u braku biti neopohodne.

Ondašnji izveštači podsećaju da je posle Velikog rata, "za vaspitanje naše ženske omladine, pored ostalih škola, počelo i osnivanje stručnih škola za domaćice".

Osnivanje domaćičkih škola u ondašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a potonjoj Jugoslaviji počelo je 1919. godine. Posle Maribora i Zagreba i u Beogradu je osnovana škola za mlade dame

Prvu privatnu ovakvu školu u Beogradu osnovala je Natalija Đurović, dotadašnja upraviteljka Više domaćičke učiteljske škole u penziji, koja se, kako beleže novinari, "dugo godina bavila tim pitanjem". Osnivanje je odobrilo Ministarstvo poljoprivrede.

Tečaj domaćičke škole podrazumevao je da polaznica ima od 16 do 30 godina, kao i da je pismena. Predmeti koje je trebalo da savlada tokom školovanja bili su, kako je zvanično navedeno, "iz sledećih oblasti: domaćeg gazdinstva, kuvanja, konzerviranja, pranja i glačanja rublja, šivenja i krpljenja odeće, nege porodilje, odojčadi i starijih, higijene, mlekarstva, živinarstva, pčelarstva i pedagogije".

Štaviše, analitičari "Vremena" su objasnili kako je "korisnost ovakve škole nesumnjiva. Potreba za njom u Beogradu osećala se poslednjih godina stalno. I sada, kada je već počeo rad, dala se mogućnost mnogim devojkama, kojima je potrebno jedno pravilno znanje upravljanja domaćinstvom i rada u društvu, da posećuju prvu privatnu školu koju vodi jedna iskusna i poznata radnica na vaspitavanju devojaka".

Bilo je to jedno drugo vreme... Patrijarhalno društvo tadašnje države veoma često je podrazumevalo da je ženi mesto u kući, uz šporet i decu, dok je na muškim glavama porodice bio zadatak da privređuju i brinu o finansijama.

 

[Nina]

 

[Nina]

Kako je nekada išao put od Zemuna ka Beogradu

Beograd i Zemun stremili jedan ka drugom, i oduvek ih je neko ili nešto razdvajao. Granica kojom su se Sava i Dunav umestili između dve varoši bila je i mesto sudara civilizacija. Sa jedne strane je dovde dopirala Otomanska imperija, a sa druge joj je bila suprotstavljena Austrija, a potom Austrougarska.

Tokom prošlosti bi se događalo da jedno carstvo potisne ono drugo, tako da su i jedni i drugi imali potrebu da postave pontonske mostove kako bi spojili Zemun i Beograd. Tokom istorije ih je bilo pet, ali njihov vek trajanja nije bio predug, najviše po jednu ili dve godine. Problem sa takvim mostovima jeste što su ometali plovidbu, pa su često morali da budu rasklopljeni kako bi važne lađe mogle da prođu.

Svih pet pontonskih mostova bilo je postavljeno na istom mestu gde sei danas nalazi Brankov most. Prvi drumski most u Beogradu takođe je bio postavljen na istom mestu, nosio je ime Most viteškog kralja Aleksandra i deo današnje građevine oslanja se na njegove temelje.

U vreme austrijske vlasti od 1717. do 1739. godine ovde je postojala još jedna čudnovata građevina, a to je bio Most na palisadama, koji je bio namenjen onima koji su hteli da stignu do Zemuna, kada već pređu pontonski most. Bilo je to vreme kada je oblast današnjeg Novog Beograda bila prepuna baruština i živog peska i neretko bi se događalo da putnik namernik koji želi da se probije kroz tu pustoš - u njoj i ostane, negde duboko ispod peska i mutne vode u koju bi zabasao.

Zato je postojao Most na palisadama, zašiljenim deblima duboko nabijenim u tlo. Graditelji bi ih ukopali duboko u sigurniju podlogu i tek onda postavili daščani put na vrhu. Tako je ova neobična građevina omogućila trgovcima i putnicima da stignu iz jedne u drugu varoš.

Dugo su ova dva grada bila udaljeni jedan od drugog. Do Prvog svetskog rata sa jedne na drugu stranu gledali su stanovnici Srbije i Austrougarske, a potom je sve preraslo u ogroman vojni sukob koji je okončan nestankom "crno-žute" carevine. Potom i ova dva grada stiču nove kontakte i saobraćajne veze kojima je posvećena ova priča.

Danas nas povezuju asfaltni drumovi, pešačke putanje i biciklističke staze, i prelazak iz Zemuna u Beograd i obratno je veoma lak i brz.

Između dva rata ovde je postavljen put od makadama, koji je imao potpuno drugačiju trasu. Drum je bio sačinjen od kamenih kocki, a njegova trasa je posle Mosta kralja Aleksandra išla dijagonalno premo današnje Palate "Srbija". U savremeno doba žitelji glavnog grada posle mosta idu oštro udesno, Bulevarom Nikole Tesle, ili nastavljaju pravu, bulevarom koji nosi ime Mihajla Pupina, a između dva rata postojao je samo jedan put i on je išao dijagonalom između ova dva moderna bulevara.

Od 1935. godine uz obode ovog druma sprovedena je i tramvajska pruga tako da je uvedena linija "14" koja je spajala Zemun i Beograd. Do odvaranja Mosta kralja Aleksandra (koji su naši preci često zvali i Zemunski most), jedini vid prevoza bio je brod, da bi kasnije počeo automobilski i autobuski prevoz, ali je travaj veoma brzo postao najekonomičniji i najjeftiniji.

Putanja je od mosta prvo prolazila pored tadašnjeg Sajma, a kolovoz od kamenih kocki kasnije je vodio prema Zemunu, i takav put danas postoji samo u delu iznad Studentskog grada ka bolnici Bežanijska kosa. Na starim fotografijama se vide prizori sa desne dunavske obale s kraja tridesetih godina prošlog veka.

Gledano sa beogradske strane, put je prvo vodio pored Beogradskog sajma, koji je danas postao obično ruglo i zaboravljen deo varoške istorije. Sajamske hale su od 1937. bile jedno od prestižnih gradskih mesta, sve dok nije stigao Drugi svetski rat i preobratio ovaj skup paviljona u zloglasni koncentracioni logor.

 

[Nina]

Balkanska ulica

Jedna od najvažnijih gradskih ulica - Balkanska, danas polako gubi primat najvažnijeg zanatskog stecišta.
Stare zanatlije bile su ustoličene na svoje mesto još u Miloševo vreme, kada je današnja ulica Kraljice Natalije, a dugo Narodnog fronta bila mesto najvažnijih zanatskih radnji u gradu. Uz nju je uskoro Balkanska dosegla tu važnu varošku titulu, pa se i tokom celog 20. veka znalo da zanatske proizvode treba potražiti u ovoj ulici.Tako je i danas, mada se zanatlije polako povlače pred snažnim industrijskim pritiskom.

U Beograd se decenijama zvanično i dolazilo ovom strmom ulicom, jer je najveći broj putnika u prestonicu dolazio železnicom, a potom sa Železničke stanice polako ka Terazijama.

Slavija je u to doba bila obod Beograda, pa se postepeno širila naviše, ka Crvenom krstu i Vračaru, tek kada je škotski diplomata Mekenzi kupio i isparcelisao ovaj deo grada. Upravo zato su Beograđani zlosrećno ovaj deo grada prozvali i "Englezovac", budući da su sve podanike britanske krune kolokvijalno prozivali Englezima.
Tako su i raskršća u današnjem centru nekada bila deo gradske periferije, do kojeg su dosezali taljigaši koji bi do Slavije dovozili robu za varoške pijace.
Odatle naviše, ka današnjem Pravnom fakultetu vodila je Beogradska ulica, i u doba kada je na mestu današnjih univerzitetskih zgrada stajalo Trkalište.
To je bio prvi hipodrom, u vreme kada život u gradu nije bio zamisliv bez konja, zaprega i konjanika. Prvi automobil je u grad stigao 1903. godine, a do tada su zaprege i poneki gradski fijaker krasili varoški ambijent i tadašnje ulice i sokake.
Po konjima je prozvan i Manjež. To je stara francuska reč za vežbalište na kojem su dugo vojni konjanici uvežbavali svoje atove, ponos svakog junaka u uniformi

 

[Nina]

Rashlađivanje grada i snabdevanje ledom nekad su bili sasvim drugačiji. Fabrika "Šonda" i još neki,razvozila hladne pošiljke kroz grad, rashladni uređaji nisu postojali, menjale su ih "ajskasne"

Specijalna zaprežna kola prevozila su kroz gradske ulice table sa ledom, pa su domaćinstva, a posebno gostionice, kafane i hoteli morali da se snabdevaju na taj način.

U periodu pre elektrifikacije hrana se čuvala u ajskasnama – ormanima s ledom, pretečama današnjih električnih frižidera. Ajskasne su izrađivane od drveta, imale su izolaciju od plute i unutrašnje zidove obložene limom, a sa gornje strane se nalazio otvor u koji se stavljala tabla leda koja je hladila namirnice. Jedna tabla mogla je da traje najviše dva dana. Slavina za ispuštanje vode nalazila se na zadnjoj strani ajskasne. Između dva svetska rata, led se u Beogradu proizvodio u pivarama Bajloni i Vajfert i u fabrici keksa i čokolade Šonda. Table leda su konjskim zapregama po gradovima razvozile ledadžije i prodavale ih kafanama, hotelima i domaćinstvima.

Prve ajskasne kod nas proizvodile su se od 1921. godine u fabrici Braća Goldner iz Subotice, a od 1925. i u stolarskoj radionici Đorđa Cvetkovića u Beogradu.
Na prostorima bivše Jugoslavije, električni frižideri su istisnuli ajskasne tek sredinom 20. veka.

Pre nego što su ledene zaprege počele da "krstare" Beogradom, to su radile i sakadžije.
U vreme pre dva veka gradski vodovod nije postojao, a sa varoških česama su posebni taljigaši razvozili vodu u buradima kroz grad.
Mnoga domaćinstva su se tako snabdevala.

 

[Nina]

 

[Nina]

Snabdevanje vodom bilo je uvek problem u starom Beogradu. Sve do uvođenja stalnog vodovoda, koji je otpočeo rad 29. juna 1892. godine sa kapacitetom od 2800 mZ na dan, naši stari snabdevali su se vodom iz bunara i česama i to: u predgrađima iz bunara kojih je u to vreme bilo u baštama i dvorištima, a u „šancu", pošto nije bilo bunara, trgovci i zanatlije imali su naročite momke koji su donosili vodu sa česama kojih je bilo na više mes-ta po varoši. Česme su bile neugledne, ukopane u zemlju tako dz se moralo silaziti po dva tri stepenika dok se dođe do slavine. Od poznatijih česama pomenućemo: Delijsku, Čukur, Toskinu, Terazijsku i Saka-česmu koja se nalazila ispod današnje Jovanove pijace, na uglu Gospodar-Jovanove i Ulice 7. jula. Saka-česma je pored običnih lula imala i jednu visoku iz koje su sakadžije — vodonoše uzimali vodu. Po njima je, svakako, i dobila ime.

 

[Nina]

 

[Nina]

Kula Nebojša

Legendarna srednjovekovna građevina na Beogradskoj tvrđavi - Kula Nebojša, nekada se nalazila na samoj rečnoj obali, kraj ulaza u staro srednjovekovno pristanište.

Podignuta je oko 1460. godine i pripada najstarijem tipu ranoartiljerijskih kula. U vreme kada je građena predstavljala je značajno ostvarenje onovremene arhitekture. Podignuta je radi odbrane grada od Turaka i predstavljala je deo odbrambenog sistema. To je bilo predziđe hrišćanstva koje je decenijama uspešno zaustavljalo otomanske prodore ka središtu Evrope.

U sistemu odbrane grada Kula je imala veoma značajnu ulogu, pogotovo prilikom turske opsade 1521. godine. Njenim topovima bio je branjen prilaz Donjem gradu iz pravca istoka.Pad Kule Nebojša nagovestio je brzi slom odbrane grada, koji su Turci konačno osvojili 29. avgusta 1521. godine.

Osmanlijske snage predvodio je Sulejman Zakonodavac, kojeg Turci danas pod tim imenom pamte u svojoj istoriji, mada su mu drugi, mahom pokoreni narodi nadenuli i ime Veličanstveni, što se jasno odražava u idolopoklonstvu koje imaju današnje domaćice žestoko udubljene u haremske spletke njegovog doba ali to je neka druga priča..Kula je obnovljena posle pada Beograda, upravo po naređenju Sulejmanovom.

U to vreme nije nosila današnje ime, već su je zvali Bela kula. Pod tim imenom zabeležena je u opisu putovanja carskog poslanika Davida Ungdada, 1572. godine. Kasnije se pominje još jedan njen naziv - Temišvarska kula.

Svoje današnje ime građevina je dobila tek početkom 18. veka. .Nazvana je u spomen na nekadašnju znamenitu beogradsku Nebojšu - glavnu kulu zamka despota Stefana Lazarevića. Nažalost, u jesen 1690. godine prvobitna Kula Nebojša je razorena u strahovitoj eksploziji.

Pošto je tadašnja, despotova Kula Nebojša važila kao neosvojiva, s kolena na koleno se prenosila priča kako su Turci posle teških borbi najzad zaposeli skoro celu Beogradsku tvrđavu.

Sve do kraja 18. veka Kula Nebojša je branila pristup donjogradskom pristaništu. To je bio zaliv koji je dopirao duboko u unutrašnjost. Ukoliko gosti nisu bili dobrodošli, ako su bili nekakvi pirati ili osvajači, branitelji bi razapinjali dugačak lanac koji je spajao jednu obalu sa Kulom i tako bi sprečavali agresore da uplove. Na kraju je ovo pristanište zatrpano, a Turci pretvaraju Kulu u zloglasnu tamnicu.

U proleće 1798. godine tu je bio zatvoren i ubijen grčki patriota Riga od Fere, borac za oslobođenje balkanskih naroda od Turaka. Dve godine kasnije u istoj kuli pogubljen je i beogradski mitropolit Metodije. Posle sloma Karađođevog ustanka mnogi Srbi su tu bili sužnji. Među njima je, u leto 1815. godine, bio zatočen i Jevrem Obrenović, brat Miloša Obrenovića.

Radovi na revitalizaciji ovog objekta počeli su u leto 2009. Godine.Kula je pretvorena u izložbeni prostor

 

[Nina]

Produkcija gramofonskih ploča Radio‑televizije Beograd svoje korene vuče iz 1951. godine, kada je u maloj garaži na Dorćolu instalirao prve prese za izradu gramofonskih ploča. Da ne zaboravimo da je prvu LP ploču u tadašnju Jugoslaviju doneo legendarni košarkaš Radivoje Korać
Prva gramofonska ploča u Beogradu je snimljena 1903. godine i potom je štampana u Londonu. Te godine su snimljene četiri male ploče prečnika 17 santimetara, a na jednoj je Čiča Ilija Stanojević bez pratnje izvodio narodnu pesmu “Rakito mori“, dok je na drugoj pevao “Sojku devojku”.

Prvi singl izdat pod etiketom PGP-RTB: Predrag Cune Gojković i Narodni orkestar Žarka Milanovića

 

[Nina]

Gradske vlasti i pre jednog i po veka uzaludno zabranjivale pucanje o Božiću i Uskrsu, točenje pića kasno noću, pokušavale da uvedu red u saobraćaj
1840.godine pomenute godine doneta "Zabrana šenlučenja na Uskrs", a potom i "Zabrana pucanja o Božiću".
- Pušku da se niko ne usudi izbaciti - oštro propoveda zakonodavac.- Izlišno pijančiti i bezobrazno po varoši hoditi, sa bludnicama i muzikama zabranjuje se.

 

[Nina]

Saobraćajne gužve su deo današnjeg "prestoničkog folklora", ali imaju svoj dubok koren još u doba od pre skoro dva veka. ".
Tada su gužvu stvarali seljaci koji bi u Beograd dovozili robu na prodaju.
Zato je izdata i "Zabrana zaustavljanja kola po sokacima". Razlog je bio očigledan.
- Budući da se često događa u nedeljne dane, kada seljaci kolima nagrnu, da varošani zaustave prvog koji naiđe, a koji nosi nešto na prodaju,
a za istim čitava povorka čeka... zapoveda se svakome i svima da se ne bi nikako usudio kola u sokaku zaustavljati...

 

[Nina]

U vreme ono što danas uljudno nazivamo "poslovnom pratnjom" tada se precizno definisalo kao bludničenje, pa dokumenta pominju pritužbu komšija koji se žale na Katu ciganku da zbog pijanstva narušava javni red i mir". Njoj je naređeno da se iseli iz centra, a čuva se i njena molba u kojoj traži dozvolu da proda plac i ponovo otvori burdelj.

 

[Nina]

 

[Nina]

Bibijin je bio vodotok koji je tekao današnjom Skadarskom ulicom, a ime je poneo po romskom božanstvu Bibiji.
Potok je izvirao na današnjem parking-prostoru kod zgrade "Politike", umeo je burno da nabuja tokom proleća i topljenja snega,
a varoški Romi su mu dali ime kako bi prizvali zaštitnicu da ih sačuva od bujica.