Imaju i rumunske izraze, jer u tome misle sebi dati viši stupanj kulture...
Nu ne treba ni zato daleko da idemo, jer i u našoj Monarhiji imamo za vanrednu žilavost romanskog elementa dosta jasnih primera. Setimo se samo Rumuna ili Vlaha u ugarskim zemljama i susednoj kraljevini Rumunskoj. Tu eto vekovima, među kudikamo mnogobrojnijim drugim narodima, potpuno se uzdržaše, te štaviše u sebe asimilovaše pa i danas još asimiliraju mnogo okolnog slovenskog i mađarskog elementa, a znatno su utecali i na razvitak mađarskog jezika. Ti Rumuni u Banatu i Erdelju potpadali su pod srpsku crkvu od XVI do polovine XIX veka, pa ipak nisu izmenuli ni jezika ni drugih etničkih osobina svojih, dok su Srbi koji među njima i oko njih stanuju primili dosta toga od njihovih osobina...
Štaviše, eno nam primera i danas u samoj Hrvatskoj, Slavoniji i Bosni. Etnografski pisac, Rumun, Theodor Filipescu napisao je 1907. god. u »Glasniku Zemaljskog muzeja za Bosnu i Hercegovinu« (knj. XIX) prilično opširnu raspravu: »Karavlaška naselja u Bosni. Etnografsko-antropogeografičko proučavanje«, kojoj nas naučnim putem uverava o vanrednoj žilavosti romanskog naselja po Bosni, Hrvatskoj i Slavoniji. On nam kaže, da se od XVII veka nalaze neka romanska naselja u Podravini, a naime: u Peterancu, Stružcu i Gušću; zatim u Posavini: u selu Kute kod Stare Gradiške i u Lonjskom polju po šumama, [Vidi o tim vlaškim-rumunskim naseljima članak F. Hefele u »Viencu« za 1890. god., br. 46, i srav. kod Filipeska, u »Glasniku muzeja« XIX, r. r. 339 i 356.] pa su ti pravi Vlasi sačuvali ne samo svoj rumunski jezik nego i sve druge etničke osobine.
Filipesku je samo uzgred dotakao se ovih Vlaha po Hrvatskoj i Slavoniji, a glavnu je pažnju obratio na braću njihovu — prave Vlahe ili Karavlahe, koji i danas po Bosni žive. Evo šta on o njima kaže: »Ako promotrimo migracije ovih Karavlaha, koje su trajale od sredine XVII vijeka do sredine XIX vijeka i u obzir uzmemo, da su oni u malom broju kroz toliko vremena uvijek u dodiru stajali sa slovenskim življem u Bosni, onda se moramo čuditi njihovoj otpornoj etnografskoj snazi, uslijed koje su se mogli do danas etnografski održati. Karavlasi nijesu do danas skoro ni malo u etnografskom pogledu izgubili, naprotiv oni su se održali i u oblastima sjeveroistočnog dijela Bosne, kao što su na pr. Batkovići, premda su ondje najviše u dodiru stajali sa varoškim slovenskim stanovništvom«. [»Glasnik Zemaljskog muzeja« XIX, p. 340.]
»Karavlasi su svoj rumunski jezik, narodne rumunske običaje i praznovjerja o porođaju, ženidbi i smrti, o praznicima do danas sačuvali. U tom pogledu može se reći, da su Karavlasi etnografski vrlo malo izgubili, premda su imali istog sveštenika kao i ostalo pravoslavno stanovništvo dotičnih oblasti u Bosni.«
»Od većeg utjecaja je slovenski jezik bio na jezik Karavlaha osobito u najnovije vrijeme, dakle pošljednjih godina. Ovaj se utjecaj osjeća mnogo više tamo, gdje Karavlasi žive mnogo u dodiru sa varoškim stanovništvom i gdje je blizu škola... Karavlasi ovih oblasti upotrebljabaju u govoru slovenske rječi, premda imaju i rumunske izraze, jer u tome misle sebi dati viši stupanj kulture — sličan onom procesu, kad Sloveni dolaze u dodir sa zapadnom njemačkom kulturom, pa miješaju u govoru njemačke riječi.«
»Oni Karavlasi, koji stanuju po krčevinama u planinskim oblastima govore i danas najljepšim i najčistijim rumunskim jezikom, koji se govori u zapadnom dijelu Rumunije. U pogledu oblika narodnih običaja nekih praznika, na pr. o Božiću, možemo reći, da su Karavlasi primili pojedine oblike narodnih običaja od pravoslavnog naroda u Bosni. Tomu je mnogo doprinijela srpska škola i pravoslavna srpska crkva.« [Ibidem, p. 341.]
»Karavlasi su sačuvali do danas cve etnografske osobine rumunskog naroda, oni se nijesu skoro nikako s drugim narodnostima nove oblasti ukrštavali, i nijesu od cboje cjeline ništa izgubili. Nijesu se pretopili u pravoslavne Srbe, premda s njima najviše opće i istu crkvu i sveštenika imaju.«
»I za to možemo reći, da rumunski narod ima veliku otpornu cnagy u pogledu izjednačenja s drugim narodnostima, jer se oni održavaju i u novim sredinama, makar oni žibeli u malom broju i makar više stotina godina stajali u dodiru s narodima drugih etnografskih osobina.« [Ibidem, p. 42.]
Tako eto na osnovu naučnog ispitivanja govori Rumun Filipesku o svojim sunarodnicima u Bosni i Hrvatskoj, a slične karakteristične osobine zapazio je i srpski etnograf dr Tihomir R. Đorđević kod Rumuna ili Vlaha po Srbiji. [ »Kroz naše Rumune. Putopisne Beleške«, Beograd 1906. Tu ima i prilično podataka o rumunizovanju ne samo pojedinačkih srpskih porodica nego i čitavih sela u Srbiji, koja se tokom vremena, kad se u njih doseliše Rumuni, pretopiše u ove, iako su Srbi i preko polovine stanovništva sačinjavali. Za ove odnošaje vidi zanimljive podatke naročito na str. 64—68. i dr.]
