Pumpaj Dinstanović
Zaslužan član
- Poruka
- 103.745
Interesantno bi bilo otvoriti ovo kao zasebnu temu. U najvećoj meri se zasniva na sadržaju koji je Đorđe Bubalo objavio u referentnoj raspravi, sa posebnim akcentom na period Srpskog kraljevstva (od 1217. do 1345. godine), uz nekoliko stvari koje sam ja dodao.
Ukratko, ovako ide siže Bubalovog istraživanja:
Osnovna teritorijalna odrednica čini prisvojni pridev od imena naroda, kao što je i tipično za slovenske jezike. Tj. Srpska zemlja, odnosno u inverznom obliku Zemlja srpska.
* Uže značenje. U užem smislu Srpska zemlja označava teritorijalno samo najstarije jezgro srpske države, u grubim crtama od sredine X stoleća i vremena Porfirogenitove Srbije (bez Bosne, koja je uključivala jedno zasebno područje) i to je srpska zemlja koju pominje monah Simeon u Hilandarskoj povelji iz 1198. godine. Postoji i Raška zemlja koja se u jednom periodu javlja sinonimno, ali isključivo u periodu vlasti tri monarha; Radoslava (1228-1234), Vladislava (1234-1242) i Uroša I (1242-1276), kao i u krivotvorenoj povelji Stefana Prvovenčanog. To bi, dakle, trebalo da bude neko najstarije jezgro srpske državnosti.
* Šire značenje. U širem, Srpska zemlja/Zemlja srpska označava sveukupnost teritorijalnog dosega vlasti srpskog vladara. U tom je smislu cela država srpska. Titula poglavara srpske Crkve nema razvijen ni ikakve titule osim ove najjednostavnije. Sa izuzetkom jedne jedine krivotvorine, on je isključivo srpski arhiepiskop. Takođe je na likovnim predstavama vladar prosto srpski kralj, kako se vrlo često i javlja pogotovu u kolokvijalnijoj upotrebi.
Period pre krunisanja 1217. godine: Pre sticanja krune, država se zove samo Srpska zemlja. U latinskim izvorima češće Servia, a ređe Rassa.
E sada, u kraljevskom periodu, vrste titula se dele u 4 različite grupacije:
I. Razvijena kraljevska titula
Razvijena titula uključuje dodavanje osnovnoj komponenti (Srpska/Raška zemlja) i celine koje je poznavao još i Porfirogenit u DAI; Duklju, Travuniju i Zahumlje. Po kraljevskoj tituli Vukana, dodaje se preciznije, Duklja i Dalmacija.
A) Diplomatička građa:
U doba kralja Stefana (1217-1228):
1) 1. Žička povelja 1219/20: Srpska zemlja, Dioklitija, Travunija, Dalmacija, Zahumlje
2) pismo kralja Stefana papi Honoriju iz 1220. godine: Stephanus dei gratia totius Servie, Dioclie, Tribunie, Dalmatie atque Chlumie rex (prevedeno: cela Srpska zemlja, Duklja, Travunija, Dalmacija i Humska zemlja)
3) 2. Žička povelja 1224: Srpska zemlja, Dioklija, Dalmacija, Travunija, Humska zemlja
4) falsifikovana povelja pripisana Stefanu Prvovenčanom, objavljena u Kratkom opisu o Zeti i Crnoj Gori 1774. godine stoji sledeće: samodržac i namesni gospodin svih Raških zemalja, Dioklitijskih, Dalmatije, Trebinja i Zaholmija.
U doba kralja Vladislava (1234-1242) nalazimo isti oblik, samo u kojem umesto Srpske imamo Rašku zemlju:
1) povelja kralja Vladislava Dubrovčanima iz 1234/5: sve Raške zemlje, Dioklitija, Dalmacija, Trovunija, Zahumlje (lat.: rex totius terre de Rassa, Dioclitie, Dalmatie, Tribunie, Zachulmie)
2) potpis u dnu povelje manastiru Hilandaru za selo Vraniće (1234-1237): sva Raška zemlja, Dioklitija, Dalmacija, Travunija, Zahumlje
3) pečat kralja Vladislava: oštećen, ono što se vidi jeste „kralj svih raških...ije i Travunije“. Očigledno je tu stajalo kralj svih raških zemalja, a ije pre Travunije je od [Dalmat]ije. Po prostoru očigledno je da je na Vladislavljevom pečatu stajalo isto, odnosno i Duklja i Dalmacija
Vezano za razdoblje kralja Stefana Dečanskog, namesnika u Zeti postojala je jedna povelja manastiru Vranjini (od 1309. do 1314. godine) koja nije sačuvana i u kojoj se, navodno, budući srpski kralj titulisao kao „gospodin Dalmacije, Trafunije i Zahlmije“
B) Pripovedački izvori:
U narativnim izvorima razvijena titula se sreće vrlo često:
1) Krajem XIII veka monah Teodosije navodi jednu dosta neobičnu i unikatnu konstrukciju u svom žitiju Sv. Save, po kojoj je Stefan Nemanja vladao „svim srpskim zemljama, što se zovu Dioklitija, Dalmatija, Travunija“
2) U Domentijanovom žitiju Svetog Save se kaže da je Nemanja kontrolisao „Srpsku zemlju i Pomorsku i Dioklitiju i Dalmatiju i Travuniju“. Jedan rukopis, mlađi, na kraju u tekstu žitija još dodaje i Zahumlje
3) U zapisu monaha Nikole iz 1327/8. godine stoji da je Uroš III bio „gospodin svih Srpskih zemalja i Pomorskih, Dalmacije, Travunije, Zahlmije i Dioklitije“
4) Prema svim starim srpskim rodoslovima i letopisima (izlišno bi bilo redom nabrajati sve odreda, jerbo ih ima poprilično mnogo) Nemanja je bio „gospodin sve Srpske zemlje i Pomorske, Dioklitije, Dalmacije, Travunije i Zahumlja“
5) Postoje dosta daleki odjeci razvijene srpske kraljevske titule, sve do XVII veka (Mavar Orbin kaže „Seruia, Dalmatia, Dioclea, Traunia, e Zaculnie“ u Kraljevstvu Slovena iz 1601. godine, a u zapisu jeromonaha Teofila iz 1651. godine stoji da je hercegovački sandžak-beg Ali-paša Čengić sakupio vojsku „od svuda, od Ilirika, i Arvaniti, i Klimati, i Travunjani, i Dioklitijani, i Zahumljani, i Dalmati, i Hrvati“
Može se još naširoko pisati. Ima u raspravi. Ukratko, šta je odgovor? Dva su uzroka pojave razvijene titule.
- latinski uticaj. Srpska kruna, ili ako hoćemo njeno priznanje 1217. godine, latinskog je porekla i Srbija je generalno bila tada pod uticajem latinskog sveta, u kojem je tada postajala moda uvođenje raskošnih titula (primer evolucije ugarske kraljevske titule od početka XII stoleća, u najbližem susedstvu)
- direktno preuzimanje od Vukana. Vukan, koji se proglasio kraljem, prvi je uveo te raskošne titule u kojima nabraja silne teritorije kojima vlada
Stvari počinju tako što se 1216. godine veliki župan Stefan proglasio gospodarem Srpske i Dioklijske zemlje. Nakon toga, što je politički povezano i sa čvršćom izgradnjom kraljevske vlasti, kreće konstrukcija tzv. razvijene titule.
Ukratko, ovako ide siže Bubalovog istraživanja:
Osnovna teritorijalna odrednica čini prisvojni pridev od imena naroda, kao što je i tipično za slovenske jezike. Tj. Srpska zemlja, odnosno u inverznom obliku Zemlja srpska.
* Uže značenje. U užem smislu Srpska zemlja označava teritorijalno samo najstarije jezgro srpske države, u grubim crtama od sredine X stoleća i vremena Porfirogenitove Srbije (bez Bosne, koja je uključivala jedno zasebno područje) i to je srpska zemlja koju pominje monah Simeon u Hilandarskoj povelji iz 1198. godine. Postoji i Raška zemlja koja se u jednom periodu javlja sinonimno, ali isključivo u periodu vlasti tri monarha; Radoslava (1228-1234), Vladislava (1234-1242) i Uroša I (1242-1276), kao i u krivotvorenoj povelji Stefana Prvovenčanog. To bi, dakle, trebalo da bude neko najstarije jezgro srpske državnosti.
* Šire značenje. U širem, Srpska zemlja/Zemlja srpska označava sveukupnost teritorijalnog dosega vlasti srpskog vladara. U tom je smislu cela država srpska. Titula poglavara srpske Crkve nema razvijen ni ikakve titule osim ove najjednostavnije. Sa izuzetkom jedne jedine krivotvorine, on je isključivo srpski arhiepiskop. Takođe je na likovnim predstavama vladar prosto srpski kralj, kako se vrlo često i javlja pogotovu u kolokvijalnijoj upotrebi.
Period pre krunisanja 1217. godine: Pre sticanja krune, država se zove samo Srpska zemlja. U latinskim izvorima češće Servia, a ređe Rassa.
E sada, u kraljevskom periodu, vrste titula se dele u 4 različite grupacije:
I. Razvijena kraljevska titula
Razvijena titula uključuje dodavanje osnovnoj komponenti (Srpska/Raška zemlja) i celine koje je poznavao još i Porfirogenit u DAI; Duklju, Travuniju i Zahumlje. Po kraljevskoj tituli Vukana, dodaje se preciznije, Duklja i Dalmacija.
A) Diplomatička građa:
U doba kralja Stefana (1217-1228):
1) 1. Žička povelja 1219/20: Srpska zemlja, Dioklitija, Travunija, Dalmacija, Zahumlje
2) pismo kralja Stefana papi Honoriju iz 1220. godine: Stephanus dei gratia totius Servie, Dioclie, Tribunie, Dalmatie atque Chlumie rex (prevedeno: cela Srpska zemlja, Duklja, Travunija, Dalmacija i Humska zemlja)
3) 2. Žička povelja 1224: Srpska zemlja, Dioklija, Dalmacija, Travunija, Humska zemlja
4) falsifikovana povelja pripisana Stefanu Prvovenčanom, objavljena u Kratkom opisu o Zeti i Crnoj Gori 1774. godine stoji sledeće: samodržac i namesni gospodin svih Raških zemalja, Dioklitijskih, Dalmatije, Trebinja i Zaholmija.
U doba kralja Vladislava (1234-1242) nalazimo isti oblik, samo u kojem umesto Srpske imamo Rašku zemlju:
1) povelja kralja Vladislava Dubrovčanima iz 1234/5: sve Raške zemlje, Dioklitija, Dalmacija, Trovunija, Zahumlje (lat.: rex totius terre de Rassa, Dioclitie, Dalmatie, Tribunie, Zachulmie)
2) potpis u dnu povelje manastiru Hilandaru za selo Vraniće (1234-1237): sva Raška zemlja, Dioklitija, Dalmacija, Travunija, Zahumlje
3) pečat kralja Vladislava: oštećen, ono što se vidi jeste „kralj svih raških...ije i Travunije“. Očigledno je tu stajalo kralj svih raških zemalja, a ije pre Travunije je od [Dalmat]ije. Po prostoru očigledno je da je na Vladislavljevom pečatu stajalo isto, odnosno i Duklja i Dalmacija
Vezano za razdoblje kralja Stefana Dečanskog, namesnika u Zeti postojala je jedna povelja manastiru Vranjini (od 1309. do 1314. godine) koja nije sačuvana i u kojoj se, navodno, budući srpski kralj titulisao kao „gospodin Dalmacije, Trafunije i Zahlmije“
B) Pripovedački izvori:
U narativnim izvorima razvijena titula se sreće vrlo često:
1) Krajem XIII veka monah Teodosije navodi jednu dosta neobičnu i unikatnu konstrukciju u svom žitiju Sv. Save, po kojoj je Stefan Nemanja vladao „svim srpskim zemljama, što se zovu Dioklitija, Dalmatija, Travunija“
2) U Domentijanovom žitiju Svetog Save se kaže da je Nemanja kontrolisao „Srpsku zemlju i Pomorsku i Dioklitiju i Dalmatiju i Travuniju“. Jedan rukopis, mlađi, na kraju u tekstu žitija još dodaje i Zahumlje
3) U zapisu monaha Nikole iz 1327/8. godine stoji da je Uroš III bio „gospodin svih Srpskih zemalja i Pomorskih, Dalmacije, Travunije, Zahlmije i Dioklitije“
4) Prema svim starim srpskim rodoslovima i letopisima (izlišno bi bilo redom nabrajati sve odreda, jerbo ih ima poprilično mnogo) Nemanja je bio „gospodin sve Srpske zemlje i Pomorske, Dioklitije, Dalmacije, Travunije i Zahumlja“
5) Postoje dosta daleki odjeci razvijene srpske kraljevske titule, sve do XVII veka (Mavar Orbin kaže „Seruia, Dalmatia, Dioclea, Traunia, e Zaculnie“ u Kraljevstvu Slovena iz 1601. godine, a u zapisu jeromonaha Teofila iz 1651. godine stoji da je hercegovački sandžak-beg Ali-paša Čengić sakupio vojsku „od svuda, od Ilirika, i Arvaniti, i Klimati, i Travunjani, i Dioklitijani, i Zahumljani, i Dalmati, i Hrvati“
Može se još naširoko pisati. Ima u raspravi. Ukratko, šta je odgovor? Dva su uzroka pojave razvijene titule.
- latinski uticaj. Srpska kruna, ili ako hoćemo njeno priznanje 1217. godine, latinskog je porekla i Srbija je generalno bila tada pod uticajem latinskog sveta, u kojem je tada postajala moda uvođenje raskošnih titula (primer evolucije ugarske kraljevske titule od početka XII stoleća, u najbližem susedstvu)
- direktno preuzimanje od Vukana. Vukan, koji se proglasio kraljem, prvi je uveo te raskošne titule u kojima nabraja silne teritorije kojima vlada
Stvari počinju tako što se 1216. godine veliki župan Stefan proglasio gospodarem Srpske i Dioklijske zemlje. Nakon toga, što je politički povezano i sa čvršćom izgradnjom kraljevske vlasti, kreće konstrukcija tzv. razvijene titule.
Poslednja izmena:
аутохтони!
