Zaista je smešan tvoj zaključak da je neko u srednjem veku Hrvat zato što se zatekao na području hrvatske pokrajine. Izvini, ali i to stvarno liči na staro klepetalo.
Kada govorimo o predmodernim etničkim skupinama, moramo shvatiti da su to zajednice koje vezuje nekoliko činilaca, na osnovu kojih grade nekakvu cjelinu - zajednički način života, teritorija, vođstvo,...to je sve naravno oivičeno kriterijima koje postavimo i oko kojih se dogovorimo; nisu postojale moderne nacije, gdje jasno možemo narode razdvojiti i reći ko je Srbin, ko Hrvat, ko Bošnjak, a ko nešto sasvim treće (mada, zbog određenih nacionalnih konflikata u slučajevima kao što su Španci ili Italijani, nije moguće to učiniti baš sasvim ni danas).
Naravno da pod
Hrvatima ne podrazumijevamo romansko stanovništvo dalmatinskih gradova, duž jadranskog primorja. Tako da ne govorimo o
Hrvatima kao jednostavno ljudima koji dolaze iz neke pokrajine (Hrvatske), kao što su ljudi tada uglavnom razmišljali. To ne bi imalo smisla ako nam je svrha da razumijemo etnogenezu naroda i pratimo njihov istorijat koliko je to moguće.
Srbi su upravo odličan kontraprimer: narod koji je tri veka opstao bez ikakve države, a šest vekova većinom izvan matice. Kolektivna narodna srpska svest očuvala se kroz izuzetno snažnu narodnu kulturu odraženu u narodnom predanju i mitologiji kroz epsku pesmu. Nije bez značaja ni uloga narodne crkve.
To je jedan pomalo romantizovani pogled na prošlost. Danas se više ne govori u ozbiljnim diskursima o
očuvavanju višestoljetne svijesti, što je bilo vrlo važno u vrijeme konstruiranja modernog nacionalnog identeta i suverenih nacionalnih država. Nije baš najtačnije govoriti da se
kolektivna narodna svijest Srba očuvala, zato što pričamo o nečemu što nikada nije postojalo. Pričamo o jednoj zamišljenoj formi; o jednom procesu sličnom onome koji je poduzimao Ivan Kukuljević Sakcinski kada je izmišljao hrvatske sabore po Duvnu i šta sve ne. Naravno, Hrvatska i srpska nacionalna istorija su različiti procesi, sa drugačijim tokovima koji su ih zahvatali, tako da je i za očekivati da postoje razlike u građenju nacionalne mitologije. Tako je u nacionalizmima doba nacionalnog romantizma kod Hrvata glavnu ulogu zauzela neka bajkovita zemlja iz mašte, iz davnašnje prošlosti, dok su kod Srba nešto drugačije interpretacije zavladale. Da po nekim pojedinostima ima velike sličnosti, ogleda se recimo u izmišljenoj tradiciji da je Bosna bila pod vlašću Nemanjića, kao i još brojne druge teritorije.
Ali kao što rekoh,
moderna kolektivna srpska nacionalna svijest jeste nešto što se razvilo i razvija od revolucija 1848. godine, poslije Majskog prevrata 1903. godine, stvaranja jugoslovenske zajednice, itd. Prenositi to silna stoljeća unatrag, predstavlja najobičniji anahronizam.
S druge strane imamo Hrvate, bez narodnog predanja, bez narodnog mita, bez narodne crkve, bez narodnog jezika sa izvana organizovanom crkvom i izuzetno problematičnom istoriografijom. Njihovo buđenje nacionalne svesti u 19. veku osmislila je i organizovala Katolička crkva, da bi pomoću instalacije hrvatske nacionalne svesti, (a to je, nota bene, 90%-tno lažna svest), fiksirala katolike da se ne pretapaju u pravoslavce, što bi se sigurno i desilo.
Da tako je; kao što rekoh,
dosta drugačiji istorijski procesi su zahvatali Srbe i Hrvata za vrijeme oblikovanja njihovih modernih identiteta.
Nerazumijevanje tih specifičnosti je bio i usud prve Jugoslavije, koja je možda bila i (u pogledu tih društveno-istorijskih procesa) dosta okasnela sa svojim nastankom.
Ustvari jeste. Svi današnji novo- i staroštokavci vuku poreklo od srednjovekovnijh Porfirogenitovih Srba. Stalni granični ratovi poostavlajli su brisane prostore i jezičke granice. Tamo gde su granice bile prirodne i zato stabilne, opet su uslovljavale da to (reke, planine, mora, pustinje) budu i jezičke granice. A kada bi na inače nestabilnim političkim granicama nastupio period dogovorenog primirja, javljalo se veće jezičko mešanje, dijalekt kontinuum jeste postojao, ali su postojale i meke jezičke granice u pojasima od 30 km jer se jezik relativno nezavisno razvijao u centrima kojima su gravitirala i granična područja.
Vrlo je bitno naglasiti da je to samo jedna teorija, a ne istorijska činjenica. Ovdje dolazi na vidjelo tačno onaj problem koji si ti dobro prepoznao prije par strana, a o istom problemu sam ja pisao kada sam citirao Deretića (istoričara književnosti) na ovom forumu. A to je činjenica da se
vrtimo u krug. Činjenica B zasniva se na činjenici A, koja se zasniva na B...i tako u nedogled. To je rezultat nedostatka multidisciplinarnog metoda u naukama. Da navedem konkretni primjer - Deretić i Ivić kada pišu o istorijatu jezika i književnosti, njihovi su zaključci apsolutno fenomenalni i pokazuju određenu trezvenost koja može biti samo za pohvalu. S druge strane, čim pominju
istoriju, oni prenose neke pojednostavljene ili polunetačne informacije, jer se temelje na nekim kolokvijalnim istorijskim saznanjima. Istoričari, pak,što se više udube u kritiku izvora, to su njihovi zaključci dragocjeniji i plodonosniji, ali kada se pozovu na neke druge stavke, to izgleda kao da je izvršeno na djetinjem nivou, jer izlaze iz okvira svoje uže struke.
Ovdje konkretno ciljam na stavku koju je Deretić podvlačio, a Ivić okvirno naglasio, a koju si ti spomenuo u drugoj rečenici izdvojenog citata iznad. Nije sad potrebno ponavljati sve što je Tibor Živković pisao, ili brojni autori prije njega, a koji su ukazali na kompleksnost tog istorijskog izvora i nemogućnost njegovog bukvalističkog (pa čak i tada -
selektivno) čitanja.
Nama je, za početak, prva dva stoljeća srpske povijesti na ovim prostorima jedna velika nepoznanica. Ono malo što izvlačimo iz perioda od IX stoljeća pa na dalje, koristimo Porfirogenitov spis i pomažemo se Ljetopisom Popa Dukljanina, i....prije XI i XII stoljeća, otprilike, ničim više (tu i tamo je ostao kod stranaca neki dokument, te pomažu arheologija i slično).
A realnost jeste upravo ta - nije moguće dokazati da su "Porfirogenitovi Srbi" (što je izvor za koji si, ako se ne varam, ti bio izjavio da je hrvatski falsifikat?) osnovna formacija iz koje je evoluirao štokavski govor. Jer tu imamo samo jedno slijepo i nekritičko čitanje Porfirogenita, pri kojem se izbjegava rješavanje pitanja odnosa između Srba i tri-četiri primorske slavonije (Paganije, Zahumlja, Travunije i Konavala) i ne diskutuje uopšte o pitanju koje si ti dobro pokrenuo postavljajući ga u slučaju Hrvata -
šta je to Srbin u ranom srednjem vijeku? a pri tome i, naravno, selektivno birkajući (preskačući da se ne pominju Srbi u DIoklitiji, zaobilazeći problem Bosne, itd...).
Niko do sada to, a što je ako sam te dobro razumio ujedno i osnovna tačka tvojih jezičko-nacionalnih razmatranja, uspješno dokazao. Jer, ona se zasniva na nekritičkom tumačenju jednog istorijskog izvora, bez komplementarnih dokaza i sa mnogo spekulacija. I to je, kao jedna teorija, sasvim zanimljivo za razmatranje, ali krajnje neosnovano za graditi jednu
milenijumsku interpretaciju,
koja je čitava utemeljena na tom jednom jedinom elementu. Ili, da se tako izrazim kako bi rekli na sudu,
optužnica nije usvojena jer nije odbranjena njena temeljna tačka oko koje je izgrađena. I tako dolazimo do tog vrtenja u krug (
štokavci = Srbi, zato što
Srbi = štokavci, a to je tako jer
štokavci = Srbi).
Kada se napravi jedna
čitava istorijska retrospektiva, uzevši
sav istorijat ovih prostora prije XIX stoljeća, štokavski dijalekat - kako bi se ti to izrazio - nije objedinjen niti srpskim imenom (gledano po ponekim korpusima istorijskih izvora, češće je nazivan čak
bosanskim imenom) niti srpskom državom. To je bila jedna teorija koja se razvijala kod domaćih i stranih slavista i koja je u značajnoj mjeri ušla u određene moderne nacionalističke koncepte (može se pratiti do današnje Šešeljeve Srpske radikalne stranke ta ideološka matrica) - koncept oko kojeg bi trebalo objediniti i stvoriti srpsku naciju. On se nije ostvario i ostao je istorijski poražen, kao što su i zamisli hrv. frankovaca o
pravoslavnim Hrvatima i
hrvatskom cvijeću.
