Odbrana Marka Miljanova
Ko će Kuče dokučiti
Blagota Eraković, režiser: "Ako su vlasti znale da odbrane vladu, valjda će znati da odbrane i pozorište"
Za petak 17. marta najavljeni su nesvakidašnji događaji u zgradi Crnogorskog narodnog pozorišta u Podgorici i oko nje. Elem, u prodaji su karte za premijeru predstave "Marko Miljanov", reditelja Blagote Erakovića po tekstu Novaka Kilibarde, a pleme Kuči iz kojeg potiče Marko Miljanov istovremeno je zvanično prijavilo demonstracije ispred pozorišta s namjerom, kako su saopštili, da pomenute predstave uopšte ne bude.
"Cilj predstave je omalovažavanje Kuča i Marka Miljanova, što je nedopustivo, a Kuči su preduzeli sve mjere da se odloži predstava čiji je cilj prekrajanje istorije i genocid nad srpskom kulturom", poslednja je poruka saopštena novinarima na konferenciji Organizacionog odbora za protest Kuča. Borivoje Popović, član tog odbora, rekao je još da se konkretno radi o "petoj pohari Kuča, ali ovog puta u dramskom iskazu" (od prethodne četiri, tri su paljenjem, ubijanjem i progonom izvršili Turci, a poslednju prije oko 150 godina knjaz Danilo Petrović, prim. V.B.).
Inače, spor oko predstave traje par mjeseci, a zahtjevi za skidanje predstave, artikulisani su na sastancima Socijalističke narodne partije održanim prošlih mjeseci po raznim kučkim selima. U prvi mah je saopšteno da Kuči nipošto neće dozvoliti da se igra predstava po tekstu dr Novaka Kilibarde. Razloge za to kasnije pojašnjava sekcija za kulturu Udruženja Kuča i prijatelja Kuča "Marko Miljanov", ocjenom da je Novak Kilibarda osoba koja je izgubila svaki moralni i umjetnički kredibilitet da govori i piše o Kučima, tako uzvišenim temama kao što su oni sami i Marko Miljanov, posebno. U obilju detalja koji se navode, posebno se ističe prigovor da Kilibarda krivotvori riječi Marka Miljanova koji se deklarisao kao Srbin, zamjenjujući to odrednicom Crnogorac. Uz poruku da predstave neće biti Organizacioni odbor protesta (u kojem dominiraju članovi i rukovodioci SNP-a i Srpske narodne stranke) zaključili su da se radi o perfidnom i smišljenom aktu dukljanizacije i desrbizacije kulture i istorije. Na konferenciji za novinare niko nije htio da komentariše činjenicu da su se o drami Novaka Kilibarde svojevremeno veoma pohvalno izrazili književni kritičari iz pomenutog plemena dr Radomir Ivanović i dr Branko Popović.
POBEDA NA KONKURSU: Novak Kilibarda je zapravo na konkursu RTS-a 1989. godine konkurisao sa filmskim scenariom "Marko Miljanov" po kojem je trebalo da se snimi serija od šest epizoda u koprodukciji sa Televizijom Crne Gore, a sa Mišom Janketićem u glavnoj ulozi. Kilibarda je na konkursu dobio prvu nagradu, ali projekat nije realizovan. Reditelj Blagota Eraković sada ga je pretočio u pozorišnu predstavu. Dijelu Kuča, međutim, smetaju i Kilibarda i Eraković i Janketić, odnosno sve što se u kulturi na temu Kuča radi bez nadzora i pokroviteljstva političke opcije personifikovane u likovima Slobodana Miloševića i Momira Bulatovića, koji je takođe porijeklom iz Kuča. Uzgred rečeno, Kuči su jedno od najjačih uporišta partije Momira Bulatovića, ali su se javili mnogobrojni Kuči koji su ljudima iz crnogorskog narodnog pozorišta poručili da će doći da se suprotstave onima koji će pokušati da ometu izvođenje premijere.
Reditelj Blagota Eraković kaže da će predstave biti, a vlastima je poručio da su znali da odbrane Vladu, pa će sada valjda znati da odbrane i pozorište. I dok traje razmjena poruka, koja opreznije građane zabrinjavaju, u međuvremenu su se pojavili i djelovi scenarija dr Novaka Kilibarde koji će kao knjiga izaći na sam dan predstave. Očigledno je da je Kilibarda pomno izučio istorijsku građu i da je veoma dobro "skenirao" lik jednog od najvećih crnogorskih junaka i autora čuvenih "Primjera čojstva i junaštva". Marka Miljanova Kilibarda je propratio kroz sve faze njegovog izuzetno bogatog života, ratne i diplomatske karijere, slikajući faze kada je bio razapet između turskih vezira i cetinjskih glavara, kada je bio u milosti jednih ili drugih, ali nijednog momenta ne sporeći vrline Marka Miljanova koje su ga učinili mitom ne samo u Kučima nego i u Crnoj Gori i šire. Očigledno je da oponentima pomenutog djela smeta to što su u nekim likovima prepoznali neke svoje pretke čiji je životni put bio vijugav i određen trenutnim interesima, a što se ne uklapa u priču, o njihovom junaštvu i vrlini koje oni više nego uporno šire ne samo među svojim potomcima.
NADGORNJAVANJE: Pokazani su likovi Kuča koji ni po cijenu glave nijesu htjeli poljubiti turski barjak u Skadru, pa lik majke mladoga Kuča jedinca koja je sinu pred skadarskim vezirom rekla da po cijenu glave ne ukalja obraz, nakon čega je pomenuta majka u Kuče odnijela samo glavu sina jedinca, ali i onih Kuča imenom i prezimenom koji su se priklonili turskom barjaku i tako sačuvali glavu, pa čak poslije toga po Kučima ognjem i mačem sakupljali porez za turskog vezira. Među kritičarima, odnosno oponentima, znalci su odmah identifikovali i potomke takvih.
U svakom slučaju, činjenica je da su se Kilibarda, Eraković i ostali postavljanjem pomenute predstave na scenu prihvatili veoma rizičnog i opasnog posla, jer u Crnoj Gori je i dalje na sceni glorifikacija plemenske istorije i tradicije, te plemensko nadgornjavanje. Kuči koji sada protestuju, a radi se o plemenu nastanjenom u brdima istočno od Podgorice, ovih dana tvrde da su neposredni potomci Nemanjića i Mrnjavčevića, da je njihova nacionalnost i vjera oduvijek bila srpska, svetosavska. U istorijskim arhivima, međutim, zapisano je da je crnogorski vladika Ruvim Boljević II godine 1674. donio ili uveo pravoslavlje u Kučima. Pleme Kuči su nezaobilazan značajan činilac istorije Crne Gore bez obzira na periode odanosti ili neposlušnosti Cetinju. Bez obzira na oštar sukob Marka Miljanova sa Petrovićima, odnosno sa Cetinjem, on je junaštvom i mudrošću osvojio jedno od najznačajnijih mjesta u crnogorskoj istoriji i kulturi, što mu nikada i nijedna politička opcija nije osporavala tokom burnih crnogorskih previranja.
Velizar Brajović
