Evo malo materijala za čitanje:
pise
rof.Dr. Kaplan Burović,akademik
„…Antički toponimi Albanije
Nijedan od poznatih antičkih toponima prostora, gde danas žive Albanci, nema etimologiju iz albanskog jezika. Svi su oni sa stranom, nealbanskom etimologijom, što su nam dokazali svetski naučnici, među kojima spominjeno nemačkog akademika, prof. dr Gustava Vajganda, koji se prvi bavio ovim problemom, zatim rumunski akademici prof. dr V. Pârvan i prof. dr S. Puškariu, pa pomenuti italijanski akademik Bonfante, pa bugarski akademik, prof. dr Vladimir Georgiev i drugi. Da su Albanci autohtoni, u najmanju ruku sledbenici Ilira, bar bi neki od poznatih antičkih toponima Prevalitanije bio sa albanskom etimologijom. I glavni grad Albanije - Tirana - ima grčku etimologiju.
Vajgand kaže: "Latinski toponimi Albanije nemaju onaj fonetski oblik, koji bi trebalo da imaju, da su Albanci živeli stalno na današnjim njihovim oblastima. Oni imaju oblik starog dalmatskog jezika."
Da su Albanci živeli stalno u današnjoj Albaniji, onda nasleđena imena mesta od starih vremena treba da imaju fonetski razvoj albanskog jezika.
Ona taj razvoj nemaju. Da bi dokazao ovu svoju tezu, Vajgand uzima u naučnu analizu nekoliko značajnih toponima Albanije, kao što su Tomor, Shkumbin, Durrës, Vlorë, Pojan, Devoll i dr.
"Da Albanci nisu živeli stalno u ovim oblastima", kaže on, "vidi se otvoreno od imena mesta koja imaju slovenski karakter. Najviša planina Srednje Albanije ima ilirsko ime Tòmaros ili Tomàros. Fonetski, ovaj toponim treba da bude na albanskom jeziku Tomër ili Tëmar. U albanskom jeziku nenaglašeni samoglasnici stare periode promenjeni su (razvili su se) u ë. U prvom slučaju Tòmaros, a je nenaglašeno, u drugom slučaju je o nenaglašeno. Umesto toga imamo slovenski fonetski oblik Tomor. Najveća reka Srednje Albanije je Shkumbini. Ona se u antička vremena zvala Genusus, zatim Vrego; u romanska vremena zvala se Hiscampa, Skampa. Zatim nam izlazi latinski oblik Scampinus, odakle je izašao slovenski oblik *Skompin, koji je sačuvan u italijaniziranom obliku Scompino, Skumbino. Od slovenskog Skompin došlo je alb. (gegsko) Shkumbini. Da je došlo iz starog ilirskog, trebalo bi da imamo reč Shkëmbë od Scampa, kao što imamo këmbë od camba. "
Toponim Durrës došao je od italijanskog Durazzo. Da je došao od Dyrrachium, Durachium, imali bismo oblik Dreq. Po Vajgandu it. Duràzzo Durčs, sa deplasiranjem akcenta unapred, postalo je Dùrës, pošto je -as jedan neobičan sufiks u albanskom jeziku, dok je -s jedan običan.
- - - - - - - - - -
Jedan značajan primer jeste današnje ime grada Aulona, koje je sačuvalo stari oblik u grčkom i italijanskom jeziku: Avlona (Ablona, Avellona, Aulona, godine 458). Ali na albanskom imamo Vlorë, što je moglo da postane samo posredstvom slovenskog, u kome, pošto je palo početno a-, postalo je Valona, što se desilo u vreme Velikog Simeona, jer da su bili Albanci tu u VI i VII veku, kad su se Sloveni pojavili prvi put u tim krajevima, imali bismo oblik Valinë. Slovenski oblik Valona dao je italijanski oblik Valona, Lavellona, a u usta Albanaca Vëlonë, zatim Vëlorë. Da je bio toponim nasleđen od ilirskog jezika, trebao je da se promeni u Avlunë, Avlurë.
Isto tako i imena Pojan (Apollonia) i Dëvol (ilirski grad Dhboia) Vajgand izvodi od slovenskog Пoљaнa, odnosno ДЬвoл.
Sem ovih, kao primere Vajgand donosi i mnoge druge toponime iz oblasti Skadra (Shkodër) i Berata (Tomorrica). Sve ove, izuzev malog broja, on ih izvodi od slovenskog jezika.
Vajgand kaže: "Lingvisti neke toponime Ilirije hteli bi da objasne posredstvom albanskog jezika, sa ciljem da dokažu da je ova zemlja bila mesto odakle su izašli Albanci. Ovako reč DALMATIA i DELMATIA, kažu oni, je mesto ovaca, pošto se "ovca" na albanskom jeziku kaže "delme". U ovom slučaju, da bi se verovala ova etimologija, sufiks -at treba da bude ilirski. Zna se da poreklo tog sufiksa nije nimalo albanski, jer je ušao u ovaj jezik u kasna vremena kao jedan uzajmljen sufiks iz latinskog jezika, kako ga nalazimo kod reči Malinati, Pulati, Kastrati, Bushati, i dr. Tada, sa istim tim pravom, treba da računamo ovde i reči Dalminium, Delminium, slovenski ДлЬмнo, srp. Думнo. Ali, nijedan od gradova starine, koji su sačuvali njihova stara imena, a koji se nalaze na zemljištu gde se danas prostire albanski jezik, kao Skodra, Lissos,
Ulkinion, Epikaria, Sarda, Aulon, ne može da izađe iz albanskog jezika, utoliko manje i imena reka Aous, Genusus, Apsus, Matia, Drilon...
Da se Albanija na severu Škumbina romanizirala, ovo vidimo kod imena mesta na latinskom jeziku, koja su se sačuvala do danas i nemaju ni oblik prostih albanskih reči, ni rumunskih, već imaju oblik starog dalmatskog jezika, koji je prestao da se dalje razvija zbog dolaska Slovena".
Ovde Akademik Vajgand navodi za primer nekoliko toponima, kao Petrosa (jedno mesto ruševina u blizini Tirane), Valbona (jedna transverzalna dubrava Drima), Domni (jedno selo blizu grada Shkoder-Skadar), Patosa (u Malakastri), Surella (u okolini Tirane), Kupra, Oblika i dr. Etimologiju ovih toponima Vajgand ne izvodi iz albanskog jezika, ni iz rumunskog, već iz dalmatskog.
I imena planina Dormitor i Visitor, Vajgand ne izvodi iz rumunskog jezika (kako su verovali rumunski naučnici), već iz dalmatskog.
Mislim da akademik Vajgand ima potpuno pravo. Ovo nam potkrepljuje činjenica da ni najobičnije latinske reči u albanskom jeziku nisu ušle neposredno, već posredstvom jednog drugog jezika, što ćemo videti u nastavku. Vajganda su podržali i svi drugi svetski naučnici. Tako i pomenuti V. Georgiev, dokazujući da Albanci nemaju veze sa Ilirima, između ostalog, i on se oslanja na antičke toponime Albanije, od kojih nijedan ne nalazi sa albanskom etimologijom.
- - - - - - - - - -
Konkretno, on kaže:
a) Stare ilirske toponime današnje Albanije, kao SHKODRA od SCODRA, TOMOR od TOMARUS, albanski ih jezik nije nasledio direktno iz ilirskog jezika. Bazirajući se na svedočanstva istorijske fonetike albanskog jezika, ovi toponimi nisu bili u neprekidnoj upotrebi Albanaca, od predrimskog doba. Da alb. oblik Shkodr (pa i Rogame) ne potiču od ilirskog jezika, složio se i N. Jokl, najveći strani iliroman, koji - kad se upoznao sa ovim činjenicama, digao je ruke od iliromanije, pa je štaviše izjavio da Albanci ne samo što nisu atohtoni već su u njihove albanske prostorije - Mat - stigli jedno 3-4 veka posle nove ere.
b) Latinski toponimi Albanije ne pretstavljaju nam fonetski izgled albanskog jezika, već onaj latino-staro dalmatskog, koji se esencijalno razlikuje od rumunskog.
Ovo je albanskim naučnicima ponovio V. Georgiev i sred Tirane, godine 1972, sa svojim prikazom, koji je pročitao na njihovoj skupštini ilirskih studija. Na toj skupštini i profesor Buda je priznao prelaz mesne toponomastike u albanski jezik posred jednog slovenskog medijuma.
Slovenski karakter toponima Albanije dokazuje ne samo da Albanci nisu živeli od davnina tu, na tim prostorima, u njihovim današnjim oblastima Albanije, već da su oni u te oblasti stigli posle Slovena, Srba, Makedonaca i Crnogoraca. Ovo nam kaže i A. M. Seliščev i mnogi drugi naučnici i istraživači albanološke istine.
Broj pozajmica iz starogrčkog jezika
Svi jezici, bar ovi evropski, imaju pozajmica iz klasičnih jezika, starogrčkog i latinskog. I oni koji nikada nikakav fizički kontakt nisu imali sa nosiocima tih jezika. Razume se, utoliko pre i utoliko više oni narodi koji su imali i lični kontakt sa Grcima i Latinima, Rimljanima. Neki od ovih naroda, u kontaktu sa Rimljanima, toliko su pozajmili iz latinskog jezika da su latinizirali svoj jezik, kao što su konkretno
Iliri, Tračani, Dačani, Dardanci, Rumuni, Vlasi, Francuzi, Španci, Portugalci.
Da su Albanci Iliri, ili da su bar bili na Balkanu za vreme rimske okupacije, sigurno bi se i oni latinizirali, kao i svi drugi narodi Balkana. Albanci ne samo što nisu latinizirali svoj jezik već i pozajmica iz starogrčkog imaju sasvim malo u odnosu na to koliko bi
trebalo da imaju da su sinovi Ilira, ili starosedeoci, iz vremena antičkih Grka i Rimljana. Vladimir Georgiev, koji se posebno bavio studiranjem pozajmica albanskog jezika iz grčkog i latinskog, kaže:
- Starogrčki element u albanskom jeziku je redak, dok je novogrčki nešto veći.
Sa ovim se vremenom složio i N. Jokl, kao i svi drugi.
Nasuprot tome, Albanac Demiraj pretendira da albanski jezik ima 21 reč iz starogrčkog jezika, računajući tu i reči koje nisu uzete iz starogrčkog, kao bretk - bertkos (srp. "žaba"), koja je u albanski jezik ušla iz rumunskog - "broatec". Demiraj priznaje da albanski jezik nije uzeo te reči direktno iz starogrčkog, već indirektno, preko svoje "majke" - ilirskog jezika, što sigurno nije istina, jer bi za to trebalo
da Albanci budu sinovi Ilira.
U srpskom jeziku, koji nije imao direktan kontakt sa starogrčkim, ima više starogrčkih reči negoli u albanskom jeziku. Starogrčke reči albanskog jezika, kao i srpskog, ušle su posredno u ove jezike. A ovo znači da Albanci, kao i Srbi, nisu autohtoni. Sa druge strane, ovo znači da Albanci nisu ni Iliri.“
koji se "razvija u srednjevekovnom periodu"
) albanologa Henrik Barića i neoborive tvrdnje u vezi bliskosti tih jezika sa albanskim to jest blskosti konzervativnih elemenata tih jezika koje se ne mogu tumačiti naknadnim preuzimanjima . Ovde treba napomenuti Barićevu grešku u vezi kentumske prirode ilirskog jezika , no on tada to nije mogao znati jer za primere koje je koristio tek se kasnije utvrdilo da nisu ilirski ;
