Znamenite Srpkinje, prve među slavnima

[Lada]

 

[Lada]

U vremenima kada su se uloge žena znatno razlikovale od današnjih i kada je sloboda delovanja žene bila veoma sužena, one su ipak bile dovoljno jake i hrabre da se među drugim ženama ali i muškarcima istaknu i ostave svoj pečat u istoriji Srbije. Bile su prve među ljudima koji su u ovoj zemlji postavljali standarde u književnosti, slikarstvu, medicini, novinarstvu, nauci, pilotiranju, diplomatiji, ali i u ratovanju. One su najznamenitije Srpkinje!
Jelena Anžujska, osnivač prve ženske škole u Srbiji i prva srpska kraljica koja je postala svetiteljka
Jelena Anžujska je bila supruga srpskog kralja Stefana Uroša I koji je vladao od 1243. do 1276. godine i majka kraljeva Dragutina i Milutina. Njen dvor nalazio se na samom rubu Kosova i Metohije u mestu Brnjaci. U njemu je Jelena osnovala prvu Žensku školu u Srbiji u kojoj su se devojke učile ručnim radovima, a po završetku škole, kraljica ih je darivala mirazom za udaju. Bila je to prva stručna ženska škola, ne samo u Srbiji već i u Evropi, prema mišljenju istoričara.
Legenda kaže da se posle tri godine od svoje smrti javila u snu jednom monahu, a kada su otvorili njen grob telo je nađeno celo i očuvano. Od te 1317. ona se slavi kao svetiteljka 12. novembra po novom kalendaru.

 

[Lada]

Monahinja Jefimija (Jelena Mrnjavčević), prva književnica Srbije
Jelena Mrnjavčević (oko 1350 -1405) je bila kći uglednog vlastelina ćesara Vojihne i žena despota Uglješe, rođaka cara Dušana. Kada je despot poginuo u bici na Marici 1371. godine, Jelena je došla na dvor kneza Lazara, budući da je bila Miličina rođaka. Zamonašila se i uzela ime Jefimija, pod kojim je poznata kao prva srpska književnica. Veruje se da je Jefimija pomagala kneginji Milici u vođenju državnih poslova u periodu njene vladavine nakon Kosovske bitke i prilično uticala na obrazovanje Miličine dece.
U srpskoj književnosti Jefimija je ostala poznata po tri vredna književna dela: “Tuga za mladencem Uglješom”, “Moljenje Gospodu Isusu Hristu” i “Pohvala knezu Lazaru“. Zbog materijala u kojima su sačuvana, ova dela predstavljaju i spomenike primenjene umetnosti, takođe. Njeni radovi zamišljeni su kao dar manastirima Hilandaru i Ravanici.

 

[Lada]

Kneginja Milica Hrebeljanović, prva žena diplomata
Kneginja Milica Hrebeljanović (oko 1335 —1405) bila je žena srpskog kneza Lazara i pravoslavna svetiteljka (Prepodobna Evgenija). Milica je imala Nemanjićko poreklo. Njen otac bio je knez Vratko, u narodnoj tradiciji poznatiji kao Jug Bogdan.
Kad joj je muž 1389. poginuo u Kosovskoj bici, Milica je upravljala narodom i državom, jer su joj sinovi još uvek bili maloletni. Kneginja Milica se bavila i diplomatskom delatnošću, pa je sa monahinjom Jefimijom 1398. išla kod sulatana Bajazita da zastupa interese svog sina Stefana. Tom prilikom je izdejstvovala prenos moštiju Svete Petke iz Vidina u Beograd. Osnovala je manastir Ljubostinju u kome je i dočekala smrt.

 

[Lada]

Katarina Ivanović, prva srpska slikarka i prva žena među srpskim akademicima
Katarina Ivanović rođena je 1811. godine u Vesprimu u Mađarskoj, u trgovačkoj porodici. Kada je navršila 14 godina izrazila je želju da bude „živopiskinja“. Školovala se u Pešti kod tada najboljeg slikara Mađarske, Jozefa Peškija, i postala prva srpska slikarka.
“Uzdam se da će Srbi poštu odati mojim slikama i držati me u svom spomenu“, pisala je Katarina nakon što je nekoliko meseci ranije Narodnom muzeju poslala prvu pošiljku od osam slika.

 

[Lada]

Marija Maga Magazinović, prva moderna balerina i prva novinarka
Marija Maga Magazinović rođena je u Užicu 1882.godine. Iako je pola veka bila potpuno posvećena modernoj umetničkoj igri, u isto vreme bavila se i novinarstvom. Pisala je za “Poltiku” tekstove o ritmici i plastici kao oblicima telesnog i duhovnog vaspitanja omladine. U isto vreme, punih četrdeset godina Maga Magazinović je bila i profesor filozofije, nemačkog i srpskog jezika u Prvoj ženskog gimnaziji. Napisala je autobiografsku knjigu ,,Jedan život”.

 

[Lada]

Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji
Draga Ljočić (rođena 1885.), prva žena lekar, rođena je u šabačkoj trgovačkoj porodici. Pošto nikada nije dobila dozvolu za rad u državnoj bolnici, osnovala je privatnu. Čak je bila prinuđena da naknadno pred komisijom tada poznatih lekara polaže poseban ispit da se dokaže, iako je imala diplome iz Ciriha i Ženeve i specijalizaciju očnih bolesti. Draga se u balkanskim i svetskom ratu priključila kao bolničarka srpskoj vojsci kako bi negovala ranjenike.

 

[Lada]

Mileva Marić Ajnštajn, prva matematičarka Srbije i naučnica svetskog glasa
Mileva Marić Ajnštajn(1875-1948) je bila prva srpska matematičarka i prva žena Alberta Ajnštajna, jednog od najgenijalnijih ljudi 20. veka. U leto 1896. upisala je studije medicine na Univerzitetu u Cirihu. U oktobru se prebacila na Državnu politehničku školu na studije matematike i fizike i bila tek peta žena koja je primljena u tu školu. 1903. Godine u Bernu se udala za Alberta Ajnštajna, ficičara I jednog od najvećih svetskih umova. Njihov brak je propao, a mnogi tvrde da je ona doprinela ranim Ajnštajnovim radovima, ali je stepen njenog učešća u otkrićima nepoznat i predmet je brojnih polemika.

 

[Lada]

Milunka Savić, najpoznatija srpska ratnica i prva žena bombaš
Milunka Savić rođena je 1892. godine u selu Koprivnica kod Raške. Bila je narednik u Drugom puku i srpska heroina Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Ranjavana je u borbama devet puta. U Balkanskim ratovima borila se kao dobrovoljac, preobučena u muškarca. Godinu dana od pristupanja vojsci, Milunka je bila ranjena u Bregalničkoj bici. Tada je bolničko osoblje otkrilo njen pol.
U Prvom svetskom ratu se naročito istakla kao bombaš u Kolubarskoj bici. Dobila je mnoga srpska i saveznička odlikovanja: dva ordena Karađorđeve zvezde sa mačevima, medalje za hrabrost Miloš Obilić, Spomenicu oslobodilačkih ratova (1912—1913), Albansku spomenicu, dva francuska Ordena legije časti, francuski orden Ratnički krst sa zlatnom palmom i druge.

 

[Lada]

Jelisaveta Načić, prva Srpkinja arhitekta
Jelisaveta Načić (1878-1955) je bila prva žena – diplomirani arhitekta u Srbiji. Diplomirala je 1900. godine na novoosnovanom Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta Velike škole i tako postala deo prve generacije arhitekata školovanih u Beogradu.
Najveći broj građevina koje je Jelisaveta projektovala danas su zaštićene kao kulturno dobro. Oprobala se kao urbanista, projektovala je značajne javne, ali i privatne objekte, bavila se sakralnom i industrijskom arhitekturom, interesovala se za izgradnju ekonomičnih zgrada za kolektivno stanovanje radnika.
Najpoznatije delo Jelisavete Načić u Beogradu je osnovna škola Kralj Petar Prvi koju je projektovala na samom početku karijere. Nažalost, njen radni vek je kratko trajao jer je 1916. odvedena u logor Nežider, a nakon oslobađanja iz logora nije se više bavila arhitekturom.

 

[Lada]

Danica Tomić, prva žena pilot u Srbiji
Prva žena pilot bila je Danica Tomić, koja je na konkursu lista “Politika” 1931. godine, zajedno sa još dve devojke, krenula na obuku i dobila pilotsku dozvolu 1933.g. Kao žena komandanta 6. Vazduhoplovnog puka, zavolela je letenje i svojom veštinom i hrabrošću od prijatno iznenađene komisije dobila zvanje turističkog pilota.

 

[Lada]

Ksenija Atanasijević, prva žena doktor nauka u Srbiji
Ksenija Atanasijević je prva žena koja je na Beogradskom univerzitetu stekla akademsku titulu doktora nauka. Oktobra 1923. Ksenija je izabrana za docentkinju Filozofskog fakulteta za predmet Istorija klasične filozofije. Ksenija se suočavala sa mnogim problemima kao jedina žena na Univerzitetu, a bila je i hapšena više puta. U međuvremenu, Enciklopedija Britanika je uvrstila u svoje odrednice njen doktorski rad o Đordanu Brunu kao relevantnu literaturu za shvatanje Brunove misli. Na osnovu svega što je ostavila iza sebe, mnogi smatraju da je Ksenija Atanasijević tvorac originalnog i celovitog filozofskog sistema.

 

[Lada]

Draga Dejanović (1840-1871) bila je naša prva feministkinja, spisateljica i glumica. Smatrala je da su same žene dobrim delom krive za položaj u kojem se nalaze jer robuju predrasudama koje im vaspitanjem usađuju. Jedino moguće rešenje videla je u jednakom vaspitanju muške i ženske dece i pođednakom pripremanju i osposobljavanju i za „umni“ i za „fizički“ rad. Pisala je da žene, jednako kao muškarci, treba da izučavaju zanate – krojački, sajdžijski, pekarski, cipelarski, staklarski

 

[Lada]

Marta Jorgović je naša prva devojka sa završenom srednjom školom. Završila je prvu srpsku gimnaziju u Novom Sadu koju su do tada, a i mnogo decenija nakon nje, pohađali isključivo mladići. Naime, prema arhivskim podacima nijedna devojka se čak i decenijama posle Marte nije upisala u srednju školu. Zbog karijere udala se, po tadašnjim standardima, kasno – sa 25. godina.

3. Vilhelmina – Mina Karadžić Vukomanović jedna od naših prvih slikarki, prevodilac srpskih narodnih umotvorina i pesama i jedno od trinaestoro dece Vuka Stefanoviča Karadžića. Poliglota, portretistkinja. Njeni najpoznatiji radovi su „Autoportret“ i portret brata Dimitrija (koji je uz Minu jedino Vukovo dete koje je preživelo detinjstvo).

 

[Lada]

Mitra Mitrović bila je prva ministarka u istoriji Srbije (od 1945. do 1949), spisateljica, učesnica Narodnooslobodilačke borbe tokom Drugog svetskog rata. Borila se za rodnu ravnopravnost i bolji položaj žene u društvu. 1936. godine učestvuje u osnivanju časopisa „Žena danas“ i za te novine je pisala tekstove o rodnoj ravnopravnosti. Pisala je i za „Borbu“. Učestvovala je u osnivanju Antifašističkog fronta žena Jugoslavije (AFŽJ). 1945. godine objavljuje knjigu „Pravo glasa žena dokaz i oruđe demokratije“.

 

[Lada]

Nadežda Petrović bila je slikarka i bolničarka tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Obrazovana u inostranstvu, po povratku u Kraljevinu Srbiju je sa sobom „donela“ i umetničke inovacije, koje konzervativno društvo nije prihvatalo ili shvatalo. „Tokom dužnosti“ je umrla od pegavog tifusa 1915. godine, u valjevskoj bolnici u kojoj je radila. Njen entuzijazam i želju da promeni, pomogne i modernizuje tadašnje društvo shvaćen je tek nakon njene smrti.

 

[Lada]

Isidora Sekulić (1877-1958) je bila prva žena akademik koja je primljena u Srpsku akademiju nauka i umetnosti (SANU), naša književnica, prevoditeljka, intelektualka i jedna od najobrazovanijih ličnosti svoga doba. Ceo radni vek je provela radeći u prosveti. Isidora je mnogo putovala, bila je poliglota i pisala je pripovetke, eseje i književne kritike. Govorila je engleski, francuski, ruski, nemački, norveški i švedski.

 

[Lada]

Anica Savić Rebac (1892 – 1953) je bila filozofkinja, književnica i jedna je od naših najvećih intelektualaca. Levičarko ideološko uporište Anica je pronalazila u helenskoj i antičkoj kulturi, kojom je bila opčinjena od malih nogu i koja je odredila njen naučni put u životu. Filozofski fakultet u Beogradu je prima za profesorku tek 1946. godine, ali uz veliko protivljenje članova Univerziteta i ignorisanje Aničinog dotadašnjeg rada i uspeha. Anica je u tom periodu bila jedina profesorka na celom Beogradskom univerzitetu.

 

[Lada]

Branislava Perović Nešković je bila doktor fizike i jedina direktorka Nuklearnog instituta u Vinči od 1976. do 1979. Takođe je radila kao profesorka na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu, bavila sa prevođenjem stručnih i naučnopopularnih radova i bila je koautorka nekoliko priručnika i monografija iz fizike jonizovanih gasova.

 

[Lada]

Marija Magazinović feministkinja i koreografkinja, prva bibliotekarka i prva žena koja je pisala za “Politiku” (1905). Naslov njenog prvog teksta bio je “Obrazovanje ženskinja u Srbiji”. Posebno se zalagala za izjednačavanje prava žena i muškaraca na univerzitetsko obrazovanje. Pored završene Više devojačke škole, diplomirala filozofiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu i govorila je nekoliko jezika. Osnivač “Klub astudentkinja” čije su članice prevodile dela najznačajnijih svetskih feministkinja iz tog perioda – Klare Cetkin, Lili Braun, Elen Kej… Bavila se prevođenjem i za Narodno pozorište.

 

[Lada]

Judita Horovic 1787 – 1857. bila je prva samostalna novosadska preduzetnica. Judita je u trgovačkom i poslovnom životu devetnaestovekovnog Novog Sada predstavljala presedan, jer je u to vreme bilo neuobičajeno da žena u vodi (trgovačke) poslove.

 

[Lada]

Sofija Soja Jovanović bila je naša prva pozorišna i filmska rediteljka. Prvi film koji je režirala bio je „Sumnjivo lice“ (1954.), a istoimena predstava u njenoj režiji iz 1947. je bio prvi pokušaj modernog tumačenja Nušića. Soja Jovanović je bila režiserka i prvog dugometražnog jugoslovenskog filma u boji – „Pop Ćira i pop Spira“, koji je na filmskom festivalu u Puli, pored još dva filma, proglašen za najbolji.

 

[Lada]

Kraljica Marija Karađorđević, prva žena vozač u našoj zemlji. Poznata je činjenica da je supruga kralja Aleksandra I volela i brzu vožnju pa je ostala zabeležena anegdota da je bila zaustavljena kod Skupštine zbog prekoračenja brzine. Međutim, nije se pozivala ni na titulu niti na druge faktore već je uredno iz sopstvenih sredstava platila kaznu rekavši čuvenu rečenicu: “Zakon je isti za sve i mene ne opravdava činjenica da ga ja kao kraljica kršim, jer šta su onda zakoni ako pozivaju na kršenje.”

 

[Lada]

Marija Bursać je prva žena koja je dobila titulu narodnog heroja u Jugoslaviji. Bila je čobanica i bavila se domaćinstvom u svom selu. Članica Narodnooslobodilačkog pokreta postaje 1941. godine, a naredne je primljena u Komunističku partiju Jugoslavije. Aktivno je doprinosila radu NOP-a i Antifašističkog fronta žena (AFŽ). U ratu je bila bolničarka, da bi kasnije postala bombaš. 1943. godine je preminula u borbama.

 

[Lada]

Mara Bogdanović Rosandić 1883-1954. se smatra našom prvom školovanom fotografkinjom. Rođena u bogatoj i uglednoj porodici u Rumi. Govorila je nekoliko jezika i imala osnovno muzičko obrazovanje, a obrazovanje iz umetničke fotografije je stekla u Minhenu. Poznati vajar Toma Rosandića bio je njen suprug. Njihova kuća je danas Muzej Tome Rosandića. Mara je na svojim fotografijama dokumentovala umetničke radove svog supruga i mnoge tadašnje poznate ljude. Bila je saradnica prvog fotografskog časopisa “Fotografski pregled”.