Dr Đorđe Janković, arheolog:
Važan činilac za srpsko društvo bio je kult predaka, koji odražavaju gromile, spomenici pogrebnih obreda.[9] One se danas vide kao humke od kamena ili zemlje, prečnika najčešće oko 5 m, a sačuvane su samo na tlu koje nije obrađivano. Na mestu buduće gromile najpre je u privremeno stanište polagan pokojnik, dok je pripreman pogreb. Posle spaljivanja ili sahranjivanja umrle osobe, na mestu obrednog staništa podizan je spomenik za održavanje obreda posvećenih pokojniku - trizne, daće, pomeni. Oni se arheološki sagledavaju kao ostaci pogrebne gozbe - kosti od različitog pečenja i ulomci razbijenog posuđa. Ovaj običaj, zabeležen krajem IV stoleća prvi put kod Grahova, održaće se veoma dugo, pa se i u grobovima iz poznog srednjeg veka mogu naći tragovi trizne. Gromile iz IV-VIII stoleća su uočene do pravca Šibenik - Obrovac, i u celoj Lici, dok je njihova severozapadna granica neizvesna.
(Stećak sa groblja, okolina Knina.)
Kao saveznici Vizantije, Srbi su brzo bili pokršteni. U tome je prvorazrednu ulogu nesumnjivo imalo predanje apostola Pavla, sačuvano do danas oko Kistanja i u manastiru Krki, gde se pokazuje kuda je apostol Pavle prolazio i gde je propovedao.[10] Pokrštavanje Srba najčešće se povezuje sa vladavinom cara Iraklija (610-641).[11] Crkve uz koje su podizane gromile u VI stoleću (Cimeše), međutim, kao i manastiri otkriveni na jugu Dalmacije (Tvrdoš, Prevlaka kod Tivta, Majsan u Pelješkom kanalu), pokazuju da je pokrštavanje obavljeno ranije. Zato se mnoge crkve nesvakidašnjih osnova iz ranovizantijskog doba u zapadnoj Dalmaciji mogu povezati pre svega sa Srbima iz poznog VI stoleća.[12]
Do dramatičnih promena došlo je sa pojavom Franaka na granicama Jugoistočne Evrope. Franci su osvojili langobardsku Italiju (773/4), zatim vizantijsku Istru (788), a potom su razbili Avare (791-796) i zauzeli Panoniju do Dunava. Pošto je Karlo Veliki krunisan za zapadnorimskog cara 800, probao je da zauzme preostale oblasti koje su smatrane vlasništvom Rima, odnosno nekadašnju Dalmaciju. Zato je počeo rat 802. protiv Vizantije i Srbije. Franci su prodrli čak u dolinu Neretve, ali nisu uspeli da savladaju Srbe.[13 ] Mirom zaključenim u Ahenu 812. između Vizantije i Franačke, Vizantiji je vraćena primorska Dalmacija bez Istre, a prema Srbima je granica uspostavljena do Dinare i Pounja. Uz granicu su smeštene franačke posade, čija su groblja nađena u Biskupiji kod Knina i Koljanima kod Vrlike.[14] Franci su na okupiranim područjima naselili Guduščane u Lici, Hrvate u Ravnim Kotarima, a Licike u slivu donje Neretve. Na severu se granica protezala Posavinom.
Svedočanstva o tim ratovima su raspored franačkih nalaza i raspored utvrđenja sa gromilama i ostalim srpskim nalazima - najzapadnija poznata utvrđenja raspoređena su u Lici i oko Une. Prilikom iskopavanja grada Bribira, otkrivena je rana srpska grnčarija.[15]
I na istoku se pojavila nova sila, Bugarska, koja je zauzela Srem i ubrzo zatim stupila u rat sa Franačkom za Donju Podravinu. Doseljenje Mađara 896. na sever Panonije, iz temelja je promenilo stanje. Bugarska je bila prinuđena da napusti svoje posede severno od Dunava i Save. U jednom pljačkaškom pohodu, u ranom X stoleću, Mađari su sišli preko Srbije do Jadrana i prodrli do Hrvatske, koju su potčinili; potom su krenuli na sever i opljačkali središta posavsko-podravskih kneževina - Zagreb, Požegu i Vukovar. Zatim je usledio bugarski napad. Bugari su 924. uspeli da opustoše najveće delove Srbije, a Hrvati su iskoristili priliku i zauzeli zapadne oblasti Srbije, među kojima su bile, uz Liku, Krbavu i Gacku, oblast Pljeve, a verovatno i Livna. Nije ustanovljeno šta je sve obuhvatala obnovljena Srbija kneza Časlava (927 - oko 950), ali čini se da je tada današnja Slavonija bila u sastavu Srbije.
Posle 1018. na istočnim granicama Srbije i u Sremu uspostavljena je vlast Vizantije. Nešto kasnije, Mađarska je pripojila ostatak međurečja Drave i Save. Koliko je poznato, u tim zbivanjima nije bilo značajnijih etničkih pomeranja. Na jugozapadu, Hrvatska je počela nepovratno da opada, a Hrvate su postepeno asimilovali ostali Sloveni i Srbi. Tome je doprineo i prirodan savez sa Srbima Neretljanima.
Franačka i mađarska osvajanja izazvala su pomeranja raznih plemena. Između Cetine i Zrmanje, i dalje primorjem do Rijeke, trajala je tokom IX stoleća hrvatska kultura, prepoznatljiva po grobljima sa osobenim inventarom i izvesnim vezama sa Posavinom.[16 ] Druga slovenska plemena, poznata po imenu (kao Guduščani) ili ne, za sada se ne mogu arheološki izdvojiti.
(sada, naravno slědi tipično: ha, ha, ha... ali to nije argument)
