Vanja R.
Aktivan član
- Poruka
- 1.331
Crna Gora - pribežište srpskih junaka sa Kosova
Svoje treće veliko delo Lažni car Šćepan Mali (napisano 1847, a objavljeno 1851), Njegoš nikome nije posvetio. Ono, međutim, počinje dozivanjem nekadašnje srpske slave stihovima koje serdar Vukale, oslonjen na mač, govori u znak dobrodošlice Šćepanu: Veseli se prahu Nemanjića,/ Nemanjića i Grebljanovića,/ jer će vaše krune zasijati/ kako jarko sunce na istoku,/ znamena se vaša razvijati/ nad velike vaše razvaline,/ poteći će krvave rijeke/ od nečiste krvi agarjanske,/ oprat Srbu ljagu sa obraza./ Otvorte se, viteške grobnice,/ sama slavo, samo pribježište/ po Kosovu srpskijeh junakah,/ evo zore na vaše bregove/ da nam opštu obasja svetinju/ i amanet naše narodnosti./ Sad propojte, Visoki Dečani/ i lijepa lavro Studenice,/ sveti spomen iz vječne čitule/ za slobodu padšim junacima./ Združite se, gromi i potresi,/ zemlji srpskoj drugo lice dajte,/ ne nečistom nogom okaljata.
Pesnik se obraća Nemanjićima i "Grebljanoviću", odnosno pokoljenju kroz čije će podvige zasijati njihove krune, i nemanjićkim lavrama - najvišoj i najstarijoj, i očekuje da će "gromi i potresi", odnosno borba novih vitezova, "zemlji srpskoj drugo lice dati", to jest osloboditi Srpstvo i vratiti mu dostojanstvo.
Početni stihovi Lažnog cara Šćepana Malog, dakle, služe srpskoj nacionalnoj ideji - oslobođenju Srpstva i konstituisanju nacije, i ponavljaju raniju Njegoševu misao o Crnoj Gori, da je ona pribežište srpskih junaka posle Kosovske bitke - misao najlepše izražena u Gorskom vijencu stihovima: Što uteče ispod sablje turske,/ što na vjeru pravu ne pohuli,/ što se nehće u lance vezati,/ to se zbježa u ove planine/ da ginemo i krv prolivamo,/ da junački amanet čuvamo,/ divno ime i svetu svobodu (262-268), ali još ranije vrlo jasno u Svobodijadi (delu od deset pesama koje opeva bojeve Crnogoraca s Turcima, Mlečanima i Francuzima od 1711. do 1813. godine, napisanom 1835, a štampanom posle autorove smrti 1855: Savjet majke, oca - djete/ ka prirodno k sebe prima;/ đe god vitez osobiti/ po kosovskom tužnom boju/ od Srpkinje porodi se/ kojeg Turstvo ne ugrabi,/ svaki kuću, oca, majku -/ sve ostavi, pa pobježe/
u savito krvlju gnjezdo,/ đe svobode iskra sjaše (Pjesma prva, stihovi 144-153).
Uz ove stihove valja citirati i deo Njegoševog pisma Osman-paši Skopljaku pisanog 5. oktobra 1847. godine na Cetinju: "Kada je Bajazet (Ilberim nazvani) Bosnu pokorio i kada su divlje orde azijatske naše maleno, no junačko carstvo razrušile, onda su moji preci i jošte neke odabrane familije, koje nijesu tu poginule od Turaka, ostavili svoje otačestvo i u ovijem gorama utekli" (Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša, IV izdanje, knjiga šesta: Izabrana pisma, Beograd, 1975, 151).
Crnu Goru kao "pribježište srpskijeh junakah" posle Kosovske bitke vide, inače, još neki srpski pesnici, Njegoševi savremenici i skori sledbenici, a za primer je dovoljno navesti nekoliko stihova iz Puta Branka Radičevića, iz onog dela gde se govori o stvaranju sveta i gde se do vrhunca glorifikuje Njegoševa Crna Gora, naravno - u okviru Srpstva: Ispadoše brda svekolika,/ načini se jedina gomila,/ načini se ona srpska dika,/ dika srpska Crna Gora mila./ Crna Goro, ponosito stenje,/ krune srpske ti drago kamenje,/ uspomeno prebeloga danka,/ kog se seća Srbin kao sanka!/ Kada glednem tvoje stene divne/ srce mlado u meneka živne,/ jera ovde poslije Kosova/ Sunce srpsko granulo iznova,/ očistila s' ona velja bruka/ što okalja Srbina sa Vuka./ Kad je ono srpskom orlu krila/ na Kosovu sreća salomila/ na ovi je kamen se vrletan/ odonuda dovukao sjetan, pa je ovde krila obadvoja/ blizu neba izlečio svoja,/ sa neba i rosom zalivao, munjom vitom krila zavijao,/ povratio zdravlje i veselje,/ pa udrio u bojeve velje,/ oh bojeva donde neviđeni!/ oh klanaca krvlju obliveni!/ Gledaj desno, o pogledaj levo,/ svuda ljuti bojak i kreševo,/ tako brate od Kosova danka/ boj se težak bije bez prestanka,/ sve od jutra od mrkloga mraka/ zveka noža i cika pušaka,/ niza klance Crnogorac vrvi,/ jo Turčinu što udara prvi! (Branko Radičević, Pesme, Novi Sad 1993, 93-94).
U Svobodijadi, delu bez posvete, Njegoš se obraća "neba šćeri" sledećim stihovima: Daj mi pjevat slavna djela/ otačastva braniteljah,/ njih junaštva kazat falna/ od nestanja srpskog carstva,/ koji krvcu kako vodu/ vječno liše, i sad liju,/ za obranu i svobodu/ neprestano boje biju;/ koji roda slavu bojnu/ sačuvaše i digoše/ ispod nogah varvarskijeh/ hukom sjajna oružija (Pjesma prva, st. 10-21).
Vidovdan, danak strašni
Delo, dakle, počinje "od nestanja srpskog carstva" i ističe "Vidovdan, danak strašni", Kosovski boj, Lazara, Miloša, ugašenu sveću Srpstva, "potomke Slavjanove" i "vojnike Dušanove" u ropstvu, a zatim se pesnik kosovskim junacima obraća sledećim stihovima: Obiliću i Točlica,/ Kosančiću, Jugovići,/ srećni li ste, vitezovi,/ jer u boju kosovskome/ svikolici pogiboste/ za obranu otačastva,/ da očima ne gledate/ narod srpski podjarmeni/ đe uzdiše i đe plače,/ a u plaču vas klikuje/ da g' puštite, odrešite/ iz sindžira nesnosnoga,/ u koji ga Osman sveza (Pjesma prva, 105-117).
Početak Svobodijade, vidi se iz rečenog i citiranih stihova, opšti je pogled na Srpstvo i uvod u ratne događaje Crnogoraca - vođene u "diki srpskoj Crnoj Gori miloj", kako bi rekao Branko Radičević, i za nju i za Srpstvo u celini.
Njegoševim srpstvom odlikuje se i Njegoševa antologija Ogledalo srpsko, posvećena seni Aleksandra Puškina, ali tek pošto je ukrašena Karađorđevom slikom - knjiga sastavljena od junačkih pesama iz novije istorije Crne Gore (neke od njih napisao je sam antologičar, neke njegov stric Petar Prvi, dok se mnogima ne znaju autori i sakupljači) i Srbije (ove pesme "o besmrtnim podvizima knjaza i izbavitelja Srbije Karađorđa i njegovijeh hrabrijeh vojvodah prepisane su iz pjesmarice već pečatane" - Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša, IV izdanje, knjiga peta: Ogledalo srpsko, Beograd 1975, 11.
Njegošev odnos prema Srpstvu vidi se u samom naslovu, svakako antologičarevom, Ogledalo srpsko, u čijem sadržaju pokoljenja treba da nalaze nadahnuće i da se u njemu ogledaju. Celokupno Njegoševo pesničko delo prožeto je, bez svake sumnje, srpstvom, koje je u funkciji konstituisanja nacionalne ideologije. Već u Novoj pjesmi crnogorskoj o vojni Rusah i Turakah početoj u 1828. godu (druga Njegoševa pesma, koju je napisao dečak u šesnaestoj godini) veliča se "novi car srpski Đorđije" - "desna ruka" ruskoga cara Nikolaja Prvoga, koji se, to jest Karađorđe, u pesmi Zarobljen Crnogorac od vile naziva "ogledalom Srpstva" i "Marsom srpskim i mladim Febom".
U ovoj pesmi je, inače, naznačena tema oslobođenja Srpstva i uloga Crne Gore u njemu, koja će ispunjavati sva Njegoševa dela. Ovde se, u ovoj takođe početničkoj pesmi, pored Karađorđa, pominju "mater Srbija", Dušan, koji je "u vječnost preminuo", "krv potomka velikog Nemanje" i "slavoljubna ruka Vukašina", koja je "zaklala mlada vjencenosca srpska", a zatim Carev Laz, Vrtijeljka, Meki Do, Kčevo, Trnjine i druga ogledala crnogorskih mišica u bojevima s Turcima. Karađorđa, inače, Njegoš slavi i u pesmama Sablji besmrtnoga vožda (knjaza) Karađorđija i Pod slikom Karađorđevom (Samo ime Karađorđe/ kad Srbinu na um dođe,/ zaplamti se krv u grudi,/ junačko se srce budi), a pominje ga i u pesmi Lovćenu i pripoveci Žitije Mrđena Nesretnikovića.
Svoje treće veliko delo Lažni car Šćepan Mali (napisano 1847, a objavljeno 1851), Njegoš nikome nije posvetio. Ono, međutim, počinje dozivanjem nekadašnje srpske slave stihovima koje serdar Vukale, oslonjen na mač, govori u znak dobrodošlice Šćepanu: Veseli se prahu Nemanjića,/ Nemanjića i Grebljanovića,/ jer će vaše krune zasijati/ kako jarko sunce na istoku,/ znamena se vaša razvijati/ nad velike vaše razvaline,/ poteći će krvave rijeke/ od nečiste krvi agarjanske,/ oprat Srbu ljagu sa obraza./ Otvorte se, viteške grobnice,/ sama slavo, samo pribježište/ po Kosovu srpskijeh junakah,/ evo zore na vaše bregove/ da nam opštu obasja svetinju/ i amanet naše narodnosti./ Sad propojte, Visoki Dečani/ i lijepa lavro Studenice,/ sveti spomen iz vječne čitule/ za slobodu padšim junacima./ Združite se, gromi i potresi,/ zemlji srpskoj drugo lice dajte,/ ne nečistom nogom okaljata.
Pesnik se obraća Nemanjićima i "Grebljanoviću", odnosno pokoljenju kroz čije će podvige zasijati njihove krune, i nemanjićkim lavrama - najvišoj i najstarijoj, i očekuje da će "gromi i potresi", odnosno borba novih vitezova, "zemlji srpskoj drugo lice dati", to jest osloboditi Srpstvo i vratiti mu dostojanstvo.
Početni stihovi Lažnog cara Šćepana Malog, dakle, služe srpskoj nacionalnoj ideji - oslobođenju Srpstva i konstituisanju nacije, i ponavljaju raniju Njegoševu misao o Crnoj Gori, da je ona pribežište srpskih junaka posle Kosovske bitke - misao najlepše izražena u Gorskom vijencu stihovima: Što uteče ispod sablje turske,/ što na vjeru pravu ne pohuli,/ što se nehće u lance vezati,/ to se zbježa u ove planine/ da ginemo i krv prolivamo,/ da junački amanet čuvamo,/ divno ime i svetu svobodu (262-268), ali još ranije vrlo jasno u Svobodijadi (delu od deset pesama koje opeva bojeve Crnogoraca s Turcima, Mlečanima i Francuzima od 1711. do 1813. godine, napisanom 1835, a štampanom posle autorove smrti 1855: Savjet majke, oca - djete/ ka prirodno k sebe prima;/ đe god vitez osobiti/ po kosovskom tužnom boju/ od Srpkinje porodi se/ kojeg Turstvo ne ugrabi,/ svaki kuću, oca, majku -/ sve ostavi, pa pobježe/
u savito krvlju gnjezdo,/ đe svobode iskra sjaše (Pjesma prva, stihovi 144-153).
Uz ove stihove valja citirati i deo Njegoševog pisma Osman-paši Skopljaku pisanog 5. oktobra 1847. godine na Cetinju: "Kada je Bajazet (Ilberim nazvani) Bosnu pokorio i kada su divlje orde azijatske naše maleno, no junačko carstvo razrušile, onda su moji preci i jošte neke odabrane familije, koje nijesu tu poginule od Turaka, ostavili svoje otačestvo i u ovijem gorama utekli" (Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša, IV izdanje, knjiga šesta: Izabrana pisma, Beograd, 1975, 151).
Crnu Goru kao "pribježište srpskijeh junakah" posle Kosovske bitke vide, inače, još neki srpski pesnici, Njegoševi savremenici i skori sledbenici, a za primer je dovoljno navesti nekoliko stihova iz Puta Branka Radičevića, iz onog dela gde se govori o stvaranju sveta i gde se do vrhunca glorifikuje Njegoševa Crna Gora, naravno - u okviru Srpstva: Ispadoše brda svekolika,/ načini se jedina gomila,/ načini se ona srpska dika,/ dika srpska Crna Gora mila./ Crna Goro, ponosito stenje,/ krune srpske ti drago kamenje,/ uspomeno prebeloga danka,/ kog se seća Srbin kao sanka!/ Kada glednem tvoje stene divne/ srce mlado u meneka živne,/ jera ovde poslije Kosova/ Sunce srpsko granulo iznova,/ očistila s' ona velja bruka/ što okalja Srbina sa Vuka./ Kad je ono srpskom orlu krila/ na Kosovu sreća salomila/ na ovi je kamen se vrletan/ odonuda dovukao sjetan, pa je ovde krila obadvoja/ blizu neba izlečio svoja,/ sa neba i rosom zalivao, munjom vitom krila zavijao,/ povratio zdravlje i veselje,/ pa udrio u bojeve velje,/ oh bojeva donde neviđeni!/ oh klanaca krvlju obliveni!/ Gledaj desno, o pogledaj levo,/ svuda ljuti bojak i kreševo,/ tako brate od Kosova danka/ boj se težak bije bez prestanka,/ sve od jutra od mrkloga mraka/ zveka noža i cika pušaka,/ niza klance Crnogorac vrvi,/ jo Turčinu što udara prvi! (Branko Radičević, Pesme, Novi Sad 1993, 93-94).
U Svobodijadi, delu bez posvete, Njegoš se obraća "neba šćeri" sledećim stihovima: Daj mi pjevat slavna djela/ otačastva braniteljah,/ njih junaštva kazat falna/ od nestanja srpskog carstva,/ koji krvcu kako vodu/ vječno liše, i sad liju,/ za obranu i svobodu/ neprestano boje biju;/ koji roda slavu bojnu/ sačuvaše i digoše/ ispod nogah varvarskijeh/ hukom sjajna oružija (Pjesma prva, st. 10-21).
Vidovdan, danak strašni
Delo, dakle, počinje "od nestanja srpskog carstva" i ističe "Vidovdan, danak strašni", Kosovski boj, Lazara, Miloša, ugašenu sveću Srpstva, "potomke Slavjanove" i "vojnike Dušanove" u ropstvu, a zatim se pesnik kosovskim junacima obraća sledećim stihovima: Obiliću i Točlica,/ Kosančiću, Jugovići,/ srećni li ste, vitezovi,/ jer u boju kosovskome/ svikolici pogiboste/ za obranu otačastva,/ da očima ne gledate/ narod srpski podjarmeni/ đe uzdiše i đe plače,/ a u plaču vas klikuje/ da g' puštite, odrešite/ iz sindžira nesnosnoga,/ u koji ga Osman sveza (Pjesma prva, 105-117).
Početak Svobodijade, vidi se iz rečenog i citiranih stihova, opšti je pogled na Srpstvo i uvod u ratne događaje Crnogoraca - vođene u "diki srpskoj Crnoj Gori miloj", kako bi rekao Branko Radičević, i za nju i za Srpstvo u celini.
Njegoševim srpstvom odlikuje se i Njegoševa antologija Ogledalo srpsko, posvećena seni Aleksandra Puškina, ali tek pošto je ukrašena Karađorđevom slikom - knjiga sastavljena od junačkih pesama iz novije istorije Crne Gore (neke od njih napisao je sam antologičar, neke njegov stric Petar Prvi, dok se mnogima ne znaju autori i sakupljači) i Srbije (ove pesme "o besmrtnim podvizima knjaza i izbavitelja Srbije Karađorđa i njegovijeh hrabrijeh vojvodah prepisane su iz pjesmarice već pečatane" - Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša, IV izdanje, knjiga peta: Ogledalo srpsko, Beograd 1975, 11.
Njegošev odnos prema Srpstvu vidi se u samom naslovu, svakako antologičarevom, Ogledalo srpsko, u čijem sadržaju pokoljenja treba da nalaze nadahnuće i da se u njemu ogledaju. Celokupno Njegoševo pesničko delo prožeto je, bez svake sumnje, srpstvom, koje je u funkciji konstituisanja nacionalne ideologije. Već u Novoj pjesmi crnogorskoj o vojni Rusah i Turakah početoj u 1828. godu (druga Njegoševa pesma, koju je napisao dečak u šesnaestoj godini) veliča se "novi car srpski Đorđije" - "desna ruka" ruskoga cara Nikolaja Prvoga, koji se, to jest Karađorđe, u pesmi Zarobljen Crnogorac od vile naziva "ogledalom Srpstva" i "Marsom srpskim i mladim Febom".
U ovoj pesmi je, inače, naznačena tema oslobođenja Srpstva i uloga Crne Gore u njemu, koja će ispunjavati sva Njegoševa dela. Ovde se, u ovoj takođe početničkoj pesmi, pored Karađorđa, pominju "mater Srbija", Dušan, koji je "u vječnost preminuo", "krv potomka velikog Nemanje" i "slavoljubna ruka Vukašina", koja je "zaklala mlada vjencenosca srpska", a zatim Carev Laz, Vrtijeljka, Meki Do, Kčevo, Trnjine i druga ogledala crnogorskih mišica u bojevima s Turcima. Karađorđa, inače, Njegoš slavi i u pesmama Sablji besmrtnoga vožda (knjaza) Karađorđija i Pod slikom Karađorđevom (Samo ime Karađorđe/ kad Srbinu na um dođe,/ zaplamti se krv u grudi,/ junačko se srce budi), a pominje ga i u pesmi Lovćenu i pripoveci Žitije Mrđena Nesretnikovića.
[/URL
