Na pomolu masovno izumiranje životinjskih i biljnih vrsta...

[Šakal]

Rezultati studija objavljenih u najnovijem broju naučnog magazina "Science" potkrepili su bojazni da se Zemlja nalazi pred novim masovnim izumiranjem vrsta, sličnim onom koje je pre oko 65 miliona godina zbrisalo dinosauruse. Već duže vreme naučnici su zabrinuti zbog brzine kojom širom planete nestaju životinjske i biljne vrste.

U životinjskom svetu, pojava je prvo uočena kod krupnih sisara i ptica, što je ostavljalo dosta mesta za tvrdnje da se odnosi samo na stvorenja naročito osetljiva na uticaj čoveka na životnu sredinu. Sada međutim postoje konkretni dokazi da nestaju i insekti (kojima pripada više od polovine poznatih vrsta na Zemlji) i to čak i bržim tempom od ptica. Džeremi Tomas iz Centra za hidrologiju i ekologiju južne Engleske i Karli Stivens sa Otvorenog univerziteta u Milton Kejnzu analizirali su podatke o populacijama leptira, ptica i biljaka, sakupljene tokom proteklih 40 godina na teritoriji Engleske, Velsa i Škotske.

 

[Šakal]

U akciji sakupljanja podataka učestvovalo je preko 20000 dobrovoljaca amatera i ljubitelja prirode, koji su podneli više od 15 miliona opažanja o vrstama. Ovo je prvi put da su negde u svetu izvedena ovako detaljna i obimna proučavanja. Naučnici su podelili teritoriju Velike Britanije na kvadrate sa stranicama od 10 kilometara i svakom kvadratu dodelili pripadajuće životinjske i biljne vrste. Analiza podataka za period od poslednjih dvadeset godina pokazala je da je od 58 vrsta leptira, 71 procenat pretrpeo značajan pad populacije. Kod ptica, opadanje populacije je zabeleženo kod 54 procenta vrsta. U proteklih 40 godina, pad je zabeležen i kod 28 procenata proučavanih biljnih vrsta. Dve vrste leptira i šest biljnih vrsta su potpuno nestali.

Drugi naučnici su registrovali nestanke sisara, vodozemaca i ostalih životinja, ali su samo polemisali oko nestanka insekata. Studija britanskih leptira je prvo punosnažno svedočanstvo o decenijskom postepenom padu populacija insekata. Ono što je veoma značajno jeste da je pad populacija zabeležen u svim glavnim ekosistemima i ravnomerno preko cele teritorije Velike Britanije, a ne samo u regionima koji su pretrpeli teška oštećenja životne sredine. Naučnici upozoravaju da bi ovi rezultati, ako se primene na celu planetu, mogli predstavljati nagoveštaj šestog masovnog iščezavanja vrsta. Naime, u svojoj gotovo 4 milijarde godina dugoj istoriji život na Zemlji je iskusio pet masovnih iščezavanja.

 

[Šakal]

" Velikih pet "

Paleontolozi su ovako nazvali pet masovnih iščezavanja životinjskih i biljnih vrsta u istoriji Zemlje. U svakom od njih je nestalo između 50 i 96 procenata svih vrsta na planeti. U poslednjem, na prelazu geoloških perioda Kreda – Tercijar, pre oko 65 miliona godina, stradalo je 16 procenata familija i 47 procenata rodova morskih životinja, kao i 18 procenata familija kopnenih kičmenjaka, uključivši i dinosauruse.

Verovatni uzrok – udar ogromnog kometa ili asteroida o Zemlju. Godine 1991. lociran je i udarni krater na poluostrvu Jukatan i dnu Meksičkog zaliva. Krater "Chicxulub" ima prečnik 180 kilometara i dubinu od 900 metara. Neki naučnici zagovaraju i druge moguće uzroke nestajanja vrsta, kao što su postepena promena klime i kataklizmičke vulkanske erupcije, ali najveći broj dokaza govori u prilog teorije udara objekta iz svemira.

Najugroženiji: Ptice, leptiri, insekti, sisari....

Pre oko 199 do 214 miliona godina, na kraju geološkog razdoblja Trijasa, masivni izliv lave na području centralnog Atlantika i moguće globalno zagrevanje kao posledica intenzivne vulkanske aktivnosti prouzrokovali su izumiranje 22 procenta familija i 52 procenta rodova morskih stvorenja. Stene od erupcija mogu se danas pronaći na području SAD, istočnog Brazila, Severne Afrike i Španije.

Nekih 50 miliona godina pre toga, na prelazu perioda Perm – Trijas, desilo se verovatno najgore izumiranje živog sveta koje pamti Zemlja. Razmere su bile tolike da je među paleontolozima poznato kao "Veliki pomor": nestalo je više od 95 procenata svih vrsta, 53 procenta morskih familija, 84 procenta morskih rodova i oko 70 procenata kopnenih vrsta, kao što su biljke, insekti i kičmenjaci. Pitanje uzroka je sve do nedavno bilo predmet uzavrelih debata među naučnicima. Jedni su smatrali da je glavni krivac kometa ili asteroid, a drugi izuzetna vulkanska aktivnost na području današnjeg Sibira (u to vreme postojao je samo jedan superkontinent Pangea) i gubitak kiseonika iz okeana u vezi sa njom.

Krajem prošle godine, istraživači sa Vašingtonskog i Ročesterskog univerziteta pronašli su u uzorcima sedimenta iz Kine i Japana molekule ugljenika poznate kao bakilopte (fulereni). Njihovo prisustvo ukazuje na udar kometa ili asteroida, dovoljno velikog da izazove katastrofalna stradanja živog sveta na Zemlji. Gde je komet, odnosno asteroid tačno udario, nije poznato.

U kasnom Devonu, periodu od pre oko 364 miliona godina, nestalo je 22 procenta morskih familija i 57 procenata morskih rodova. Uzrok - potpuno nepoznat. Još manje se zna kako se to odrazilo na život na kopnu.

Pad nivoa okeana usled formiranja glečera, pa zatim rast nivoa zbog topljenja tih istih glečera na prelazu geoloških perioda Ordovicij – Silur, pre oko 439 miliona godina, uzrokovao je nestanak oko 25 procenata morskih familija i 60 procenata morskih rodova.

 

[Šakal]

Dežurni krivci

Velika kometa ili asteroid udara u Zemlju. Ogromne količine sitne prašine dižu se u stratosferu i ostaju u njoj duže vreme smanjujući temperaturu na Zemlji i količinu Sunčeve svetlosti za biljke. Vulkanske erupcije bljuju u atmosferu velike količine sedimenta i pepela. Nema fotosinteze i rasta biljaka, prekida se lanac ishrane. Alternativno, ugljen dioksid i drugi gasovi staklene bašte erupcijama dospevaju u atmosferu, zarobljavaju Sunčevu toplotu, temperatura raste i glečeri počinju da se tope podižući nivo okeana. Promene su brze, životinjske i biljne vrste ne stižu da im se prilagode i izumiru. Videli smo da je kroz ovakva scenarija uništenja život na Zemlji prošao više puta u prošlih 500 miliona godina. Kao glavni krivci figurisali su nebeske lutalice i vulkani.

Međutim, relativno skoro u geološkoj prošlosti pojavio se još jedan faktor uništenja – čovek. Novi podaci idu u prilog ideji da uspon čoveka tokom nekoliko desetina hiljada godina, uporedo sa klimatskim promenama, preoblikuje svet prirode na način koji nije najbolje shvaćen. Fosilni ostaci dovode u vezu pojavu čoveka sa nestankom mnogih životinjskih vrsta u Australiji, na Madagaskaru i Severnoj Americi. Sa severnoameričkog kontinenta, kao svoje prirodne sredine, nestali su mamuti, kamile, sabljozubi tigrovi i džinovski lenjivci.

Ljudskom aktivnošću uništen je veliki broj staništa. Preostala su mala i rascepkana staništa lošeg kvaliteta usled dugoročnog zagađivanja. Prošli vek okarakterisan je rastom prosečne globalne temperature – pokazatelj ozbiljnog poremećaja klime. Nema sumnje da je i tome doprineo čovek sagorevanjem ogromnih količina fosilnih goriva i oslobađanjem u atmosferu ugljen dioksida i ostalih gasova staklene bašte. Veliki broj naučnika predviđa značajnu promenu klime i u ovom veku. Predviđanja rasta globalnih prosečnih temperatura kreću se do 5 stepeni celzijusa do 2050. godine. Takvo globalno zagrevanje izazvalo bi topljenje polarnih kapa i planinskih glečera i značajan rast nivoa okeana. Početkom ove godine, studija međunarodnog tima naučnika upozorila je da bi globalno zagrevanje do sredine veka moglo dovesti četvrtinu kopnenih biljnih i životinjskih vrsta na ivicu istrebljenja.

Naučnici su računarskim modelovanjem izveli procene uticaja minimalne, srednje i maksimalne moguće globalne promene temperature, kako ih je predvideo Međunarodni panel za promenu klime, na 1100 biljnih i životinjskih vrsta koje naseljavaju određene regione. Po najblažem scenariju, za koji veliki broj naučnika smatra da je nerealan, oko devet procenata vrsta bi se suočilo sa uništenjem, dok bi ostale migrirale u nove oblasti pogodne za naseljavanje. Ako se pretpostavi da postoji oko 10 miliona vrsta, oko milion vrsta bi bilo osuđeno na propast. Upotrebom klimatskog modela sa osrednjim promenama, istraživači su našli da bi do 2050. između 15 i 37 procenata vrsta moglo da bude na dobrom putu da nestane.

Po najcrnjem scenariju, između trećine i polovine kopnenih biljnih i životinjskih vrsta suočiće se sa potpunim nestankom. Postepeni pad populacija ptica, leptira i domaćih vrsta biljaka u Velikoj Britaniji podržava teoriju da ljudi guraju svet prirode u šesto veliko izumiranje i izvesno je da ćemo u budućnosti biti svedoci nestanka sve više životinjskih i biljnih vrsta. Zato je neophodna ozbiljna i hitna akcija u cilju zauzdavanja klimatskih promena. Emisije gasova staklene bašte moraju da se smanje. Seča tropskih šuma mora da se zaustavi. Potrebna su nova i efikasna rešenja u energetici, kao i strategija za obaranje sadašnjih koncentracija ugljen dioksida u atmosferi. Vredi se potruditi, jer bez prirodnog biodiverziteta svet bi bio veoma jadno, bolesno i dosadno mesto.

 

[Šakal]

Antarktik postaje isuvise vruc za pingvine

Opadanje `frak' vrste je upozorenje za svet

Pingvini pocinju da napustaju delove Antarktika jer ledena pustos postaje isuvise vruca.

Broj dugorepih pingvina na poluostrvu Antarktik - najsevernijem delu ovog zamrznutog kontinenta - sve je manji kako globalno zagrevanje uzima maha. A strucnjaci upozoravaju da se, ako se nastavi promena klime, moze desiti da oni sasvim napuste veliki deo ovog rta dugog 900 milja.

Arhetipska "frak" vrsta voli hladno cak i vise od drugih pingvina. A ovo poluostrvo se zagreva brze nego skoro ijedno mesto na svetu, jer se tu temperature povecavaju barem pet puta brze od svetskog proseka. Naucnici smatraju da ovo remeti njihove izvore hrane.

Globalno zagrevanje im donosi jade i u drugim njihovim uporistima, na Ros moru. Dva gigantska ledena brega su se odlomila od ledene ploce Antarktika i blokiraju put od njihovih kolonija parenja do oblasti gde se hrane. Zbog toga oni moraju da hodaju 30 milja dalje da bi dosli do hrane - sto nije mala stvar kad se uzmeu obzir da oni mogu da idu samo jednu milju na sat. A s druge strane kontinenta se na hiljade mladih carskih pingvina udavilo blizu britanske baze Hali jer se led slomio rano, pre nego sto su oni naucili da plivaju.

Kao i rudarski kanarinci, frak-pingvini Antarktika upozoravaju na opasnosti koje se priblizavaju. Jer globalno zagrevanje zagreva ovaj zaledjeni kontinent brze nego ostatak sveta, a pingvini su medju prvima koji osecaju te efekte.

Posto ne lete, te ne mogu da pobegnu kao druge ptice, njih pogadja ono sto se desava i na kopnu i na moru. I posto je njih lako primetiti i izbrojati, oni rano ukazuju na to sta se mozda desava drugim vrstama.

Oni osecaju vrucinu najjace na poluostrvu Antarktik, koje strci iz polarne kopnene mase prema Juznoj Americi. Studije vazdusnih temperatura sirom sveta tokom protekla pola veka ukazuju na to da je ovo jedna od onih oblasti na planeti - zajedno sa severozapadom Severne Amerike i delom Sibirom - koja se najbrze zagreva. Britanski nadzor Antarktika kaze da su se biljke cvetnice brzo rasirile u ovoj oblasti, da se gleceri povlace, a da se sedam ogromnih ledenih povrsina istopilo.

Dok se poluostrvo zagreva, broj dugorepih pingvina opada. Naucnici sumnjaju na to da sve vece temperature ugrozavaju male ribe i druge morske zivotinje kojima se oni hrane, iako jos nisu sigurni kako.

Profesor Stiven Emsli sa Univerziteta Severi iz Severne Karoline smatra da ako se zagrevanje nastavi broj pingvina "ce i dalje opadati na ovom poluostrvu, a mnogi ce potpuno napustiti veci deo njega". Proucavanje fosiliziranih ostataka koje je on sproveo blizu britanske baze Rotera pokazuju da je broj pingvina naglo opao tokom toplijih perioda u praistoriji.

U barem jednoj prilici, pad broja pingvina na ovom poluostrvu bio je obelezen brzim porastom broja pingvina na Ros moru koje je vise od 2.000 milja udaljeno odatle. Ali poslednjih meseci im globalno zagrevanje i ovde stvara probleme. Istrazivaci americke Nacionalne naucne fondacije su rekli da jedna kolonija dugorepih pingvina na Rtu Rojds ove godine uopste nece sneti mlade. A naucnici na Skrips Institutu Okeanografije dodaju da jedna kolonija carskih pingvina na Rtu Krozijer takodje nije donela nove mlade.

Globalno zagrevanje takodje ugrozava ishranu carskih pingvina. Kad ima manje leda na moru populacija racica - koja je glavna u njihovoh ishrani - opada.

Uprkos svemu ovome, pingvini nisu u opasnosti od iskorenjivanja; njih jos uvek ima u milionskom broju na Antarktiku, a jedna vrsta pingvina izgleda uziva u ovom toplijem vremenu. Ali oni jos uvek upozoravaju na dolazece opasnosti. Po recima Medjunarodne unije za konzervaciju prirode, vodecem svetskom telu za konzervaciju: "Stvari koje se desavaju pingvinima su uvod stvari koje dolaze".

 

[Šakal]

Životinje na granici istrebljenja - divlje mačke
​

Na svetu ima 38 vrsta divljih mačaka. Većina populacija divljih mačaka je u opadanju dok su neke u kritičnoj situaciji. Ove životinje su isključivi grabljivci i mesožderi spretnih mišićavih tela, oštrih čula, brzih refleksa i boja koja se uklapaju u prirodnu okolinu. Istorijski gledano, upravo je prelepo krzno bilo glavni razlog smanjivanja njihovog broja.

 

[Šakal]

Tigar

Tigar je najveća mačka a takođe i najosetljivija. Geografska rasprostranjenost tigra se nekada prostirala zapadno sve do istočne Turske, ali je danas spala na male "džepove" u južnoj i istočnoj Aziji. U prošlosti, tigar je naseljavao prostore od Turske na istoku pa sve do obala Rusije i Kine, i severno od istočnog Sibira do Indonežanskog ostrva Bali.

Iako postoji 8 podvrsta, 3 su istrebljene od 1950. [tigar sa Balija, Kaspijski i tigar sa Jave]. Svih 5 preostalih vrsta su ugrožene, 3 kritično. U prirodi je ostalo manje od 6 hiljada jedinki a njihov broj i dalje opada.

Iako se preostali tigrovi nalaze u izolovanim "džepovima" koji se prostiru u sve više rasparčanim delovima šuma od Indije do jugoistočne Kine i od ruskog "dalekog istoka" do Indonezije.

Najveći problem je protivzakoniti lov. Kosti i drugi delovi tela se koriste u tradicionalnoj medicini na Dalekom istoku. Nestajanje prirodnih staništa i nedostatak potencijalnog plena zbog preteranog lova takođe predstavljaju veliku opasnost.

Napori u cilju očuvanja uključuju pravljenje zaštićenih zona za tigrove, sprečavanje lova na tigrove i njihov potencijalni plen, eliminaciju trgovine tigrovim krznom i delovima tela kao i stimulisanje lokalnih zajednica na podršku zaštiti tigrova.

Iako su neki predviđali da će tigrovi biti istrebljeni do kraja 2000. godine, pojačana pažnja svetske javnosti i mere zaštite su imale velikog uspeha i sprečavanju njihovog nestanka. Neke populacije tigrova su danas stabilne.

 

[Šakal]

Iberijski links

Iberijski liinks je jedna od dve vrste mesoždera koji su endemske u Evropi. Drugi je mink. Nekada uobičajen na Iberijskom poluostrvu i istoku Francuske, links se može naći na prostoru gde je odgovarajuća gustina flore za njegovu jazbinu ali gde u blizini ima otvorenog prostora gde može da lovi zečeve.

Iberijski links je toliko kritično ugrožen da bi mogao da postane prva vrsta divljih mačaka koja je istrebljena za 2000 godina. Prema podacima WWF [World Wildlife Fund] trenutno ima manje od 200 jedinki u dve male zone u Španiji i Portugalu [Cota Danana i Andujar] a populacija je drastično opala od 1990.

Gubitak staništa i parčanje prostora zbog poljoprivrednog i industrijskog razvoja doveo je do opadanja populacije linksa za 80% između 1960. i 1990. Šumski požari su takođe uzeli veliki danak.

U pedesitim godinama prošlog veka, miksomatoza je donesena kako bi se kontrolisala populacija zečeva u Evropi a time je links izgubio svoju glavnu lovinu. Kako je opadala brojčanost glavne hrane, links je nestajao. Zaštitnici sada hrane i puštaju zečeve dok populacija divljih zečeva razvija imunitet na miksomatozu.

Links strada i od zamki za zečeve, gine na putevima od automobila a takođe ga i love protivzakonito.

Da bi se ova vrsta spasila, biće potrebno da se jasno odrede i zaštite "Links zone" tako što će se vlasnici zemlje stimulisati da puštaju mačke na svoju teritoriju. Gradnja zgrada mora biti zaustavljena a zabrana lova se mora sprovesti u potpunosti. Postojeće populacije se moraju povezati prirodnim koridorima.

WWF tvrdi da bi gubitak linksa bio velika sramota Evrope, koja bi mogla umanjiti njen kredibilitet kada poziva druge regione da zaštite svoje ugrožene vrste.

 

[Šakal]

Puma

Puma je nekada živela u većem delu Severne, Centralne i Južne Amerike. Ona je jedan od najrasprostranjenijih sisara Amerike ali je nestala sa većine svojih nekadašnjih staništa u poslednih 500 godina. Poznata je i kao kuguar, planinski lav, panter Floride i crveni tigar.

Odrasle pume su jednobojne žutosmeđe boje sa svetlijom dlakom na grudima, stomaku i unutrašnoj strani nogu. Ova jednobojnost omogućava kamufliranje i i često odgovara boji jelena koje lovi. Mačići pume su tufnasti što pomaže u njihovom skrivanju u senci jazbina.

Najveća opasnost koja pumama preti je nestanak, rasparčavanje i uništavanje životnih staništa. Druge opasnosti uključuju parenje u srodstvu, nedovoljan broj velike lovine, bolesti i zagađenost okoline. Institucionalna ograničenja i loš imidž u javnosti takođe prete opstanku kuguara.

Panter sa Floride, jedna od preko 20 podvrsta pume je kritično ugrožen a ista je situacija i sa podvrstom u Severnoj Americi.

Panter sa Floride se nekada mogao videti širom jugoistočnih Sjedinjenih Država ali je nestao sa većine svojih staništa do kraja dvadesetih godina prošlog veka. Florida je bila jedna od prvih država koja je ponudila zakonsku zaštitu pantera i danas je dom jedinoj poznatoj preostaloj populaciji u istočnom delu Severne Amerike koja broji samo 30-50 jedinki ograničenih u iseckanim delovima staništa.

Zdravstveni problemi koji pogađaju tako male populacije obuhvataju nedostatak neophodnog raznovrsnog genetskog materijala, izloženost bolestima kućnih ljubimaca, kao što je mačji HIV, i probleme koje izaziva loša ishrana kao što su anemija i razvoj parazita.

Između 1979. i 1991. godine, pogibije na putevima zauzimaju 50% smrti pantera dok je kod dva mrtva pantera kod jezera Everglejds [Everglades] pronađena izuzetno velika količina žive, moguće unesene preko rakuna koji su jeli zagađenu ribu.

Preostalo stanište pantera na Floridi je isprekidano poljoprivredom, naseobinama i putevima. Neke od šuma najvažnijih za njihov opstanak su u vlasništvu ljudi neprijateljski raspoloženih prema očuvanju ove vrste.

Od oko 12.5 hiljada kvadratnih kilometara koje naseljavaju panteri na Floridi, samo 47% je u vlasništvu države a taj zemlja je uglavnom manje kvalitetna i neproduktivna. Panteri koji žive na privatnoj zemlji su često u boljem zdravstvenom stanju i imaju veći procenat uspešnog reprodukovanja od onih sa državne zemlje, možda zbog većeg broja potencijalnog plena i manjeg uznemiravanja od strane lovaca.

Državna inicijativa obuhvata korišćenje ograda i prolaza ispod puteva koji bi panterima omogućili sigurno prelaženje puteva, regulaciju populacije jelena i divljih svinja na federalnom zemljištu, programi vakcinacije i program razmnožavanja u zarobljeništvu.

Vraćanje na slobodu je izabrano kao rešenje koje su ponudile vlasti međutim ovi napori su osujećeni pošto se stanovništvo žalilo pa su životinje uzete natrag.

 

[Šakal]

Druge velike mačke

U rangiranju odrganizacije za zaštitu ugroženih vrsta mačaka Cat Specialist Group , najugroženije divlje mačke su Iberijski links, tigar i snežni leopard.

Slede mačka sa Bornea, Kineska planinska mačka, crnonoga mačka i kodkod, ravnoglava mačka, Andska planinska mačka, mačka ribar i Afrička zlatna mačka.

Na globalnom nivou, lavovi, jaguari i čite se smatraju manje ugroženim od prethodno pobrojanih vrsta. I pored toga, postoje varijacije u različitim regionima.

Lavovi se u glavnom žive u izolovanim populacijaa u šaštićenim zonama istočne i severne Afrike. Procenjuje se da ih ima između 30 i 100 hiljada. Najveća pretnja njihovom opstanku su sukobi sa ljudskim naseobinama. Oni se love ili namerno truju pošto napadaju stada. Postoji i kritično ugrožena mala populacija Azijskih lavova šumi Gir u Indiji.

Jaguari su vezani za vodu pa je poplavljeno područje Amazona u Južnoj Americi njihovo glavno stanište. Gubitak i seckanje njihovog doma u kišnim šumama je glavna pretnja danas kada više ne postoji potražnja za njihovim krznom. Na mestima gde ljudi ulaze u šumu takođe postoji konflikt zbog stoke.

U severnoj Africi i jugozapadnoj Aziji, leopardi su takođe progonjeni. Opet, smanjivanje broja njihove lovine ih tera da napadaju stoku. Ove male i izolovane grupacije su takođe ugrožene parenjem u srodstvu.

Gepardi su nekada naseljavale celu Afriku i jugozapadnu Aziju. Danas se mogu naći samo južno od Sahare a u Indiji su istrebljeni. Kao vrsta, oni su označeni kao osetljivi [od strane IUCN, Svetske unije za zaštitu živih vrsta], ali je jedna podvrsta označena kao ugrožena a druga kao kritično ugrožena. Ulazak ljudi na njihova staništa i lov su dramatično smanjili njihovu populaciju. Gepard je takođe genetski ugrožen zbog parenja u srodstvu koje je nastalo zbog smanjenja populacije.

 

[Šakal]

Baiji


Baiji (Lipotes vexillifer), vrsta riječnih dupina kojeg nazivaju i kineski riječni dupin, kineski jezerski dupin ali i Jangce dupin, živi isključivo u velikoj kineskoj rijeci Jangce i njenim pritocima. Smatra ga se najrjeđim sisavcem na svijetu, ako u međuvremenu već nije izumro.

 

[Šakal]

Osobine

Kineski riječni dupin naraste do 2,5 metara i težak je do 160 kilograma. Pri tome, mužjaci su s oko 2,2 m nešto manji od ženki. Gornja strana tijela mu je blijedo siva do plavkasta, dok je donja strana bijela. Jednako tako su obojene i prednje i repna peraja, gornja strana sivkasta, a donja bijela. Leđna peraja ima oblik trokuta zaobljenog vrha.

Izraženo kljunasta njuška mu je prema vrhu blagu svinuta prema gore. Vrlo je uska i u svakoj čeljusti ima između 30 i 35 zubi čunjastog oblika. Oči su zakržljale, ali nije izgubio osjetilo vida.

 

[Šakal]

Rasprostranjenost

Ranije se mislilo, da živi samo u Dongtinškom jezeru (Što mu je, vjerojatno, i donijelo jedno od imena koja se za njega koriste, kineski jezerski dupin), dok nije tijekom 1970-tih otkriveno, da ga se može sresti u dužini od 1.900 km uzvodno od ušća Jangcea. Živjeli su od prilike na svakih četiri kilometra po jedan cijelom dužinom rijeke. Kod visokih voda, dolazili su i u riječne rukave i jezera. Iz Dongtinškog jezera je nestao kad se u njemu skupila velika količina sedimenta kao posljedica intenzivirane poljoprivrede. Nakon toga, moglo ga se vidjeti još samo u srednjem, mirnijem dijelu Jangcea.



Način života

O načinu života ove vrste je vrlo malo poznato. Kako su im oči a s njima i vid zakržljali, u lovu na plijen su ovisni o svojoj sposobnosti eho lociranja. Hrane se isključivo ribama koje love za vrijeme svojih urona koji traju samo dvadesetak sekundi. Spektar lovine im je vrlo širok, a love pretežno ribe koje se drže dna.

Baiji danas žive samotnjački. Ranije ih se sretalo u parovima ili manjim grupama do šest jedinki, a povremeno se viđalo grupe i do deset životinja. Većinu vremena ovaj dupin provodi tik ispod površine vode tako da mu leđna peraja viri iz vode. Kod izranjanja prvo izlazi glava, a zatim se savije i ponovo glavom uranja. Repna peraja se pri tome ne vidi.

O razmnožavanju se ne zna gotovo ništa. Mladunci se rađaju dugi manje od 95 cm i teški oko 10 kilograma.



Sistematizacija i etimologija

Prema fosilnim nalazima zaključuje se, da je baiji prije oko 20.000 godina ušao u Jangce iz Pacifika. On je istovremeno jedini pretstavnik roda Lipotes i porodice Lipotidae. Do unatrag nekoliko godina svrstavalo ga se u istu porodicu s Boto, La Plata i Indijskim riječnim dupinom nazvanu riječni dupini. Sličnosti između ovih vrsta nisu proizašle iz njihove srodnosti, nego su posljedica konvergentnog prilagođavanja životu u velikim riječnim sistemima.

Ime Lipotes izvedeno je iz grčkog 'leipos' što se može prevesti kao 'preostali' ili 'onaj koji je ostao', a zasniva se na činjenici da živi na vrlo ograničenom području. Drugi dio imena, vexillifer, izvedeno je iz riječi 'vexillum' koja znači 'zastava' i 'fer' što znači 'nositi', dakle, 'nosač zastave'.



Stanje i ugroženost

Prvi opis ove životinje potiče iz jedne enciklopedije o prirodi napisane u vrijeme dinastije Han, što znači iz razdoblja oko Kristovog rođenja. 1978. je kineska Akademija znanosti osnovala Centar za istraživanje slatkovodnog dupina.

Danas se baiji smatra najrjeđim kitom i jednim od najrjeđih sisavaca uopće. Najveća ugroza im je industrijalizacija i kao njena posljedica veliko zagađivanje Jangcea, zatim masivan promet brodova rijekom kao i utapanje dupina kad se upletu u ribarske mreže. Sve to dovelo je vrstu na granicu istrijebljenja. Mnoga dokazana uginuća posljedica su raznih načina lova na kečige, a zatim sudara s motornim čamcima čiji broj se također jako povećao.

Iako je dupin još 1979. prepoznat kao ugrožena vrsta a 1983. stavljen pod strogu zaštitu, uvjeti koji ga ugrožavaju se nisu promijenili. Jedno brojanje provedeno 1986. utvrdilo je broj od oko 300 jedinki, dok ih je brojanje 1998. utvrdilo još samo sedam.

Aktuelni broj jedinki je vrlo teško procijeniti. Gradnju poznate brane Tri sutjeske vrsta vjerojatno neće preživjeti, jer će branom populacija biti zauvijek podijeljena. Može se pretpostaviti, da se baiji pod ovim uvjetima više neće moći razmnožavati, te da će zadnji preostali primjerci vrste uginuti bez potomaka.

U studenom 2006. namjeravaju nekoliko preživjelih primjeraka pronaći, uloviti i ponovo pustiti u jedan oko 20 km dugačak rukavac Jangcea.

 

[Šakal]

Azijski lav




Azijski lav (Panthera leo persica) je podvrsta lava koja je bila rasprostranjena do Grčke, ali je zbog lova ostalo manje od tisuću jedinki u Indiji. U 20. stoljeću ostalo je samo 12 jedinki - minimalno da se očuva vrsta. Nekoć strastveni lovac se posvetio očuvanju ovih životinja i smjestio ih u nacionalni park Sasan Gir u indijskoj državi Gujarat. Poslije je izbrojano 327 jedinki. Afrički i azijski lav su genetski blizanci, a postoje male razlike. Azijski lavovi su svjetlije boje s malom grivom i velikim trbušnim naborom kože. Visoki su 1, a dugački 3 metra. Prosječna im je težina 240 kg, a mogu potrčati 65 km/h. Love jelene, antilope, bizone, krave, divlje svinje, majmune, ptice i u rijetkim slučajevima ljude. Izloženi su novom velikom problemu: nacionalni park prostire se na samo 1420 četvornih kilometara.


http://hr.wikipedia.org/wiki/Kategorija:Velike_mačke

 

[Šakal]

Ugrožene vrste su biljne i životinjske vrste u opasnosti od izumiranja svih jedinki te vrste.
Preko 34 000 biljnih vrsta i 5 200 životinjskih vrsta širom sveta su pred izumiranjem,
a mnogo hiljada njih izumre pre nego što budu uvrštene u spisak ugroženih.

Glavni razlozi izumiranja i ugroženosti vrsta su:
-Uništavanje staništa
-Komercijalna eksploatacija(sakupljanje bilja, lov, trgovina životinjama)
-Šteta izazvana unošenjem stranih, nedomaćih vrsta
-Zagađenje

Sporo izumiranje i nastajanje vrsta je normalan proces u toku evolucije.
Medjutim,od 1600'te godine brzina izumiranja se drastično ubrzavala zbog porasta
broja ljudi na planeti i potrošnje prirodnih resursa.
Tekuća globalna brzina izumiranja je 20 000 vrsta godišnje, eksponencijalno veća od praistorijske brzine izumiranja dinosaurusa.
Mnogi biolozi veruju da smo usred najveće epizode izumiranja od nestanka dinosaurusa pre 65 miliona godina.
Preživljavanje ekosistema kao što su šume, močvare i koralni grebeni zavisi od biodiverziteta,tj. od raznolikosti biljaka,životinja i staništa.
Iseljenje ili nestanak jedne ili više vrsta može trajno uništiti ekosistem ili voditi u njegovo sigurno propadanje.
Nepovratni gubitak biodiverziteta ima trajni uticaj na opstanak preostalih vrsta,uključujući tu i čoveka.
Čovek zavisi od raznolikosti vrsta i čistoce ekosistema zbog hrane, vode, vazduha i čistog tla za agrokulture, a ostale dobrobiti i da ne nabrajamo.
Preko 40% novih lekova u medicinskoj farmaciji dobija se od biljaka i životinja.

Svetska unija za očuvanje prirode (IUCN) je nevladina organizacija koja je prateći ugrožene vrste ustanovila standarde i podele po ovom pitanju.

 

[Šakal]

RAZLOZI

Uništavanje staništa ljudskom aktivnošću
je najveći razlog izumiranja vrsta. Većina vrsti je idealno prilagođena staništu na kome živi i u skladu sa njime razvila je svoje specifične potrebe. Bez tog staništa vrsta ne može da preživi. Zagađenje, isušivanje močvarnih zemljišta radi navodnjavanja, seča i krčenje šuma, uništavanje koralnih grebena, putevi i brane koji dele nedeljivo stanište, samo su neki od razloga izumiranja. Podela staništa dovodi do gubitka veze između podeljenih vrsta, a time do opadanja njihove genetske raznolikosti čime su znatno ranjivije, nesposobne na brze promene i adaptacije u okviru svoje vrste. Većina vrsta iz podeljenih staništa postala je premala da bi održala populaciju.

Svetska komercijalna eksploatacija
od 1600 te je dovela do toga da su mnoge vrste postale izumrle ili ugrožene. Primer je industrija za izlovljavanje kitova koja ih je dovela na granicu nestanka sa planete. Zatim afrički crni nosorog koji je skoro istrebljen zbog svog roga koji se koristio kao afrodizijak i tako u nedogled. Nebrojeni primeri izlovljavanja svega što je živo zarad prodaje na svetskim tržištima hrane, kozmetike, nakita, suvenira i kućnih ljubimaca.

 

[Šakal]

Novodonešene vrste
u ekosistemima izazivaju ozbiljno propadanje domaćih vrsta.
One mogu biti unete slučajno ili namerno i počinju da se takmiče sa domaćim vrstama ili su čak ove njihov plen. Po pravilu domaće vrste nemaju način da se izbore, pa postaju
brojčano oslabljene ili čak nestaju. Efekti ovoga su često nepopravljivi, a širenje se ne može više zaustaviti. Primeri tzv. invazionih vrsta sa su brojni, a na našim prostorima su po tom pitanju pravljene neverovatne greške, uglavnom po pitanju riba i biljaka.

Zagađenje
je vrlo bitan faktor izumiranja. Toksične hemikalije chlorinatid hydrocarboni, pr.dichlorodiphenyltrichloroethan(DDT) i polychlorinat biphenyl(PCB) su postali sveprisutni zahvaljujući svetskoj trgovini proizvodima za ishranu. Nalaze se koncentrisani u hrani i truju bukvalno sve, jer je ceo ekosistem povezan. Drastično utiču na vrste koje su pri vrhu lanca ishrane.
Obe supstance DDT i PCB utiču na promet kalcijuma, posebno kod ptica, omekšavajući ljusku jajeta i poremećaje u razvoju ptica. PCB takođe izaziva poremećaje u razmnožavanju mesoždera. Zagađenje vode i povišena temperatura već su izbrisali neke endemične vrste sa zemlje. Naftne mrlje ubijaju cele ekosisteme, a ne samo ribe, ptice i sisare kontaminirajući vode i okolno kopno na par godina. Kod nas to su teški metali u mulju reka koji ulaze u rečno bilje, iz njih u ribe i naravno u čoveka.
Ostaju prisutni više desetina godina izazivajući tihe ali katastrofalne posledice po zdravlje. Kisele kiše,posledica zagađenja vazduha, ubijaju organizme u otvorenim vodama i uništavaju šume.

 

[Šakal]

Pregled krajnje ugroženih taksona u flori Srbije koji naseljavaju Specijalni rezervat prirode Zasavica​

- U toku istraživanja akvatičnih makrofita u rezervatu konstatovano je do sad ukupno 45 taksona. Među makrofitama u rezervatu dominiraju široko rasprostranjene - kosmopolitske vrste koje čine preko 90% sastava makrofita. Od ukupnog diverziteta rezervata značajno je prisustvo retkih i ugroženih taksona.

- Za protekli period istraživanja na prostoru rezervata konstatovane su sledeće krajnje ugrožene vrste u flori Srbiji:

 

[Šakal]

Hippuris vulgaris. L. - borak, mačiji rep, vodeni konjski rep​

- Hippuris vulgaris. L. (Fam.Hippuridacrae) je vodena, višegodišnja biljka, do polovine potopljena u vodu. Za podlogu je pričvršćena rizomom koji može biti do 190 cm dužine. Stabljika je uspravna, čvrsta, cilindrično-člankovita, visine do 45 (a retko do 120) cm. Listovi su linearni ili linearno - lancetasti, celi pršljenasto raspoređeni. Donji submersni listovi su mrki okrenuti nadole, srednji - tanji horizontalni, a gornji - čvrsti, svetlo zeleni, usmereni nagore. Cvetovi su sitni, sedeći, smešteni u pazuhu lista, a plod je zelena jajasta orašica.

- Stanište ove vrste su stajaće i sporotekuće eutrofne vode, mala jezera, močvare, peskovite i glinovite rečne obale i proređeni tršćaci. Areal vrste zahvata arktičke, borealne i umerene oblasti Evrope (do Islanda i severne Norveške), Grenlanda, zapadne Azije i Severne Amerike, antarktički deo Južne Amerike i Australije.

- Na Balkanskom poluostrvu ograničeno je i disjunktno rasprostranjena. Taksonski i fitogeografski značaj vrste je u tome što je jedini predstavnik oligotipskog cirkumholoarktičkog roda Hippuris u Evropi, koji obuhvata još dve vrste H.montana i H.tetraphylla. Relikt je hidrofitne flore. Nalazišta u Srbiji su na južnoj granici areala vrste u Evropi, a od ukupno 8 poznatih lokaliteta (u Srbiji) sa polovine je u poslednjih 50 godina ova ova vrsta iščezla. Na području Zasavice prve podatke o ovoj vrsti objavio je Jurišic, Ž. (1911) da bi ekipe Zavoda za zaštitu prirode Srbije potvrdile njeno prisustvo 1997 / 98. godine kod Banovog Polja. Ova vrsta prema IUCN kategoriji za područje Srbije ima status krajnje ugroženog taksona (CR-Srb,B/2c), dok za područje Jugoslavije prema istoj kategorizaciji ima status ugrožene vrste (EN-Yu, B/2c).

 

[Šakal]

Hottonia palustris - rebratica, vodena jagorčevina, žablji ljiljan​

♦ Hottonia palustris (Fam.Primulaceae) je višegodišnja, vodena biljka sa puzećim korenom. Stabljika je visine do 90 cm, pri osnovi razgranata, lebdi u vodi, valjkasta je i pršljenasta. Sa pršljenova polaze brojni, dugi, beli adventivni korenčići pokriveni belim čekinjastim i crvenkastim žlezdastim dlakama i perasto deljeni listovi koji podsećaju na češljeve. Listovi su nežni, spiralno raspoređeni, jedno do dvostruko perasti. Režnjevi su linearni, potopljeni i plivajući. Cvast je terminalna, grozdasta od 3 do 9 cvetnih pršljenova iznad vode. Cvetovi su beli, ređe svetlo-ružičasti, u pazuhu brakteja koje su iste dužine kao i cvetna peteljka. Čašica je iste dužine kao i cev krunice, duboko linearno režnjevita. Krunica je tanjirasto proširena, sa žutim ždrelom. Plod je mnogosemena čaura kraća od čašice, a semenka je mrko-crne boje.

♦ Naseljava sporotekuće ili stajaće vode (kanali, bare i močvare) gde gradi monotipsku zajednicu Hottonietum palustris ili ulazi u zajednicu sa Lemnom. Ulazi u sastav močvarne vegetacije u okviru šuma iz klase Alnetea glutinosae. Zahteva senovita, vodeno pokrivena, vlažna ili muljevita staništa. Indikatorska je vrsta za mezotrofne vode.

♦ Areal ove vrste je srednja Evropa od obale Atlantika u Francuskoj i Britanskih ostrva do Urala i Kavkaza. Severna granica areala ide do južnih delova Skandinavskog poluostrva i Finske, a južna do Apeninskog i Balkanskog poluostrva. Najjužniji, a istovremeno i krajnji disjunktni areal nalazi se u severo-zapadnom delu Male Azije.

♦ Na Balkanskom poluostrvu je krajnje sporadično rasprostranjena u zapadnim (Slovenija, Hrvatska) centralnim (Srbija) i istočnim delovima Balkana. Za proteklih pedeset godina, u Srbiji je ukupna brojnost ove vrste procenjena na nešto više od 1000 reproduktivno sposobnih primeraka. Novozabeležena nalazišta ove vrste nam ne ukazuju na njeno dalje širenje, u stvari ova vrsta se nalazi u fazi povlačenja. Za područje Zasavice na lokalitetu Šumareva ćuprija ova vrsta broji do 100 reproduktivno sposobnih jedinki. Taksonomski i fitogeografski značaj biljke rebratice je pripadnost oligotipskom rodu Hottonia koji obuhvata vikarnu severnoameričku vrstu H. inflata. Ove udaljene filogenetske veze ukazuju na reliktnost vrste, odnosno na njenu pripadnost arkto-tercijarnom akvatičnom flornom elementu. Status vrste prema IUCN kategoriji za područje Srbije je krajnje ugroženi takson (CR-Srb, B/2ac), dok za područje Jugoslavije ima određen status krajnje ugroženi takson (CR-Yu, B/2ac).

 

[Šakal]

Ranunculus lingua L. - jezičasti ljutic, kaljužarka​

♦ Ranunculus lingua L. (Fam.Ranunculaceae) je višegodišnja biljka sa debelim, šupljim rizomom i žiličastim korenom. Obrazuje stolone duge do 80 cm. Stabljika je visine 50-150 cm, snažna, uspravna, šuplja i u gornjem delu jako granata, gola ili sa proređenim dlakama. Svi listovi su uzano do linearno lancetasti sa kratkom lisnom drškom, dugi 10-20 cm, šiljati, celog oboda, donji ponekad nazubljeni, sivo-zeleni. Cvet je 3-4 cm širine, zlatno-žute boje. Plod je jajast, bočno spljošten, obrubljen. Kljun ploda je širok, savijen, go ili rede dlakav. Raste na vlažnim mestima: ivice bara i močvara, zabareni tereni i tresetišta do 1200 m.n.v. Uvek nastanjuje periferne delove zajednice Scirpo-Phragmitetum gde dubina vode ne prelazi 50 cm, a koji tokom leta presuši.

♦ Areal je skoro čitava Evropa izuzev krajnjeg juga i severa. Zapadna granica areala je u atlanskom delu Evrope (Irska, Engleska, Francuska), severna u borealnom delu Skandinavskog poluostrva i zapadnog Sibira, južna na Siciliji, a istočna u zapadnoj Mongoliji.

♦ Taksonomski i fitogeografski značaj u flori Srbije je u tome što pripada sekciji Flammula i seriji Lingua koja obuhvata samo još vrstu R.amurensis rasprostranjenu na Dalekom istoku. Lako se razlikuje od ostalih predstavnika sekcije Flamula i roda Ranunculus po dugačkim, celim, lancetastim sedećim listovima i krupnim cvetovima do 4 cm u prečniku. Odlikuje se izolovanim položajem u sistemu roda Ranunculus filogenetskim vezama sa vikarnim srodnikom u istočnoj Aziji, što ukazuje na njenu reliktnost tj. pripadnost elementima arkto-tercijarne hidrofitne flore.

♦ Sva staništa u Srbiji se nalaze na južnoj granici areala u Evropi. Lokaliteti jezičastog ljutića u Srbiji uglavnom su vezani za područje Vojvodine a samo par lokaliteta su na području istočne i jugoistočne Srbije. Prve podatke o nalazu ove vrste u Zasavici nalazimo u radu Jurišic, Ž. (1911) da bi 1996 / 97. godine ekipa Zavoda za zaštitu prirode Srbije potvrdila prisustvo ove vrste na nekolio lokaliteta duž rezervata. Subpopulacija u slivu Zasavice je mala, nastanjuje površinu od 100 m², a broj primeraka je ograničen na 530, od kojih je oko 1/2 individua u fazi cvetanja. Prema IUCN kategoriji ova vrsta za područje Srbije ima određen status krajnje ugroženi takson (CR-Srb, B/2ac+3ab) a za područje Jugoslavije ima status ugroženog taksona (EN-Yu B/2ac+3ab E).

 

[Šakal]

Centaurea sadleriana Janka - panonski različak​

- Centaurea sadleriana Janka (Fam.Asteraceae) višegodišnja je zeljasta biljka,visoka do 2 m. Cvetovi su purpurni do ružičasto crveni. Cveta od juna do oktobra.

- Panonski je subendem, rasprostranjen pretežno u Panonskoj niziji. Raste na suvim termofilnim nizijskim do brdskim travnatim staništima na krečnjačkim terenima u kontinentalnom delu zemlje. Relativno široko rasprostranjena vrsta u Vojvodini. Najbrojnije populacije su na Fruškoj Gori. Kategorija ugroženosti u SCG: retka vrsta čija je ukupna svetska populacija toliko mala da iako za sad nije u kategorijama ugroženih ni ranjivih vrsta, postoji opasnost da to postane (R-Rare). Po međunarodnoj zaštiti vrsta je uključena u Evropsku crvenu listu globalno ugroženih biljaka, dok kod nas ova vrsta nije zakonom zaštićena.

 

[Šakal]

Aldrovanda vesiculosa L.
NIJE IŠČEZLA IZ SRBIJE NEGO ŽIVI U ZASAVICI​

♦ Tokom jesenjih istraživanja rezervata Zasavica, u plavnoj zoni Valjevca pronađena je vrsta Aldrovanda vesiculosa L za koju se smatralo da je iščezla u Srbiji, tako da je Zasavica sad jedino stanište ove vrste u Srbiji.

♦ Porodica Droseraceae u Srbiji prisutna je sa dva roda Drosera koji naseljava sfagnu-mske tresave visokih planina i rod Aldrovanda.Zajedno sa rodom Utricularia (mešinki) pri-pada karnivornim hidrofitnim vrstama Evrope.Ovo je monotipski rod i jedini predstavnik vo-denih biljaka u okviru insektivorne familije Droseraceae.

♦ Aldrovanda je reliktna vrsta poreklom iz terciara,koja naseljava pretežno tople stajaće vode tropskog pojasa.Disjunktno je rasprostranjena u paleoa-rktičkoj, paleotropskoj i australijskoj oblasti, što znači da nema celovitu pokrovnost područja,već se sporadično pojavljuje. Nalazi se na Evropskoj crvenoj listi flore.Ovo je submerzno-flotantna karnivorna biljka koja pliva ispod površine vode, u stajaćim i sporotekućim plitkim vodama bogate vegetaciom. Prezimljava kao cela biljka ili u vodu pupoljaka-turiona.

♦ U mnogim zemljama Evrope je nestala. Prve podatke o prisustvu aldrovande navodi Josif Pančić 1884 god. za okol Beograda-Makiš, zatim Jurišić 1889 za Veliko i Malo okno, poslednji put zabeležena 1977 god na Obedskoj bari. Već preko 30 godina aldrovanda nije zabeležena u Srbiji svrstana je u grupu iščezlih vrsta.Razlog njenog iščezavanja je isuši-vanje bara i močvara, zatim masovno zarastanje i širenje trsti-ka tj. smanjenje vodenog ogledala (kao kod Obedske bare).

♦ Aldrovanda je višegodišnja slobodno plivajuća biljka bez korena sa dužinom do 30 cm.Listovi pršljenasto raspoređeni koji se na vrhu završavaju sa 4-6 bodljikavih izraštaja koji okružuju lisku sastavljenu od dva poluluptasta dela koja se zaklapaju duž glavnog nerva.

 

[Šakal]

Banane u opasnosti


Prema izveštaju objavljenom u novom broju magazina Nju Sajentist, jestive banane bi uskoro mogle da završe kao dinosaurusi i ptica dodo

Emil Frizon, direktor Međunarodne mreže za unapređenje banana (INIBAP), iznosi procene prema kojima bi dva gljivična oboljenja biljaka - crna Sigatoka i Panama - mogla da dovedu do potpunog iščezavanja jestivih banana u periodu od narednih 10 godina. Posledice bi bile užasne za najmanje pola milijarde ljudi u Africi i Aziji, kojima su banane osnovni poljoprivredni proizvod i prehrambeni artikal. U ovim zemljama već je opažen pad u prinosu plantaža banana. Crna Sigatoka, koja je u stanju da smanji prinose za tri četvrtine, kao i produktivni vek biljke banane sa 30 na samo 2 do 3 godine, razvija se u globalnu epidemiju. U Ugandi, drugom po veličini proizvođaču banana na svetu, prinos je smanjen za 40 odsto na godišnjem nivou.

Bolest se širi preko Brazilskog Amazona i Dalekog Istoka, a Frizon smatra da se više ne nalazi pod kontrolom. Luadir Gasparoto, vodeći brazilski patolog za banane, tvrdi da proizvodnju u Brazilu, četvrtom proizvođaču na svetu, očekuje pad od 70 procenata. Da bi stvar bila još gora, Panama bolest - gljivica koja je zbrisala popularni varijetet banane pedesetih godina prošlog veka - takođe se vratila mutirana u novu formu. Za sada je stigla do Južne Afrike, Australije i dela Azije, a za razliku od crne Sigatoke, ne može se kontrolisati hemijskim fungicidima. Ahilovu petu jestivih banana u odbrani protiv bolesti predstavljaju sterilnost i nedostatak genetičkog diverziteta, te stručnjaci smatraju da je jedino rešenje genetički inžinjering.

 

[Šakal]

Drevna kultura
Banana je biljka tropskih i suptropskih predela, koja zahteva dosta vlage i toplotu. Poreklo vodi iz indo-malezijskog regiona Azije, a ljudi su je transportovali u druge tropske krajeve, najpre u tropsku Afriku tokom praistorije, a zatim u Centralnu i Južnu Ameriku tokom šesnaestog veka. Prema mnogima, banana je jedna od prvih biljaka koje je čovek kultivisao. Velike količine banana danas proizvode Brazil i Indija, uglavnom za lokalne potrebe. Najveći izvoznik je Ekvador. Od sveg voća, banane su četvrte po zastupljenosti u svetu, iza grožđa, voća roda citrus i jabuka. Vrednost godišnje trgovine bananama u svetu dostiže cifru od 2,5 milijardi dolara.
Često pogrešno opisivana kao drvo, banana je, u stvari, velika zeljasta biljka sa stablom, tačnije rečeno pseudostablom, načinjenim od serije čvrsto omotanih listova. Svako pseudostablo raste iz pupoljka sa pravog stabla, koje je pod zemljom. Listovi izbijaju kroz centar pseudostabla i šire se na vrhu formirajući velika, glatka, ovalna pera dimenzija do 4 x 1 metar. Listovi su obično pocepani usled delovanja vetra, i vise u resama. Kod biljaka koje su proizvele određen broj listova, kroz pseudostablo raste i cvast (cvetna glavica). Nju čine grupe cevastih kremasto - belih cvetova. Svaku grupu cvetova okružuje velika purpurno - crvena brakteja (list iz čijeg se pazuha razvijaju cvetovi), koja se svlači kako se razvija plod. Ženski cvetovi se razvijaju na osnovi cvasti, a muški pupoljci zatvoreni sa postojanim braktejama na vrhu. Razvoj ploda iz ženskih cvetova teče bez oplodnje, tj. bez oprašivanja, i kao posledica u plodovima većine kultivisanih sorti banana nema semenki. Karakteristični grozdovi ili, kako se još nazivaju, 'ruke' banana formiraju se od dvostrukih nizova ženskih cvetova u svakoj grupi. Svaka cvast proizvede 200 do 300 pojedinačnih plodova ili 'prstiju', zavisno od sorte. Pod težinom voća, grozdovi se savijaju prema zemlji.



Poreklo kultivisanih banana
Kultivisane banane pripadaju rodu Musa. Izvor genetskog materijala su dve divlje vrste, Musa acuminata i M. balbisiana. Usled velikog broja semenki divlje banane su gotovo nejestive. Slatke banane, kao što su komercijalno važne sorte 'Gros Michel' i 'Cavendish', sadrže samo gene iz M. acuminata, dok sorte banana koje moraju da se kuvaju sadrže i gene iz M. balbisiana. Kako ne proizvode seme, jestive banane se razmnožavaju bespolno vegetativnim putem iz pupoljaka sa podzemnih rizoma. Iz pupoljaka se razvija pseudoizdanak, koji nosi genetički materijal identičan roditeljskoj biljci. Ovo znači da se svaka sorta banane sastoji od genetički identičnih biljaka, praktično klonova. Varijacija između klonova rezultuje od mutacija vegetativnih ćelija biljke. Sve u svemu, postoji oko 300 sorti banana, koje se samo blago razlikuju po visini, otpornosti na bolesti ili boji i tipu mesa ploda.


Upotreba
Kako se plod jestive banane razvija, deo skroba se prevodi u šećere. Slatke sorte banana se uopšteno puštaju da sazru i jedu sirove. Banane su vredna hrana za invalide i osobe koje pate od problema sa varenjem, pošto imaju veliki sadržaj vitamina B6 i C. Takođe se mogu kuvati i obrađivati na različite načine, smrzavati ili sušiti. Neke plemena u istočnoj Africi proizvode pivo za lokalnu konzumaciju fermentacijom banana. Sa druge strane, sorte za kuvanje se beru nezrele, a karakteriše ih visoki sadržaj skroba. Ove banane su važna hrana u ekvatorijalnoj Africi. Skoro polovina ukupne svetske proizvodnje banana namenjena je kuvanju. U nekim zemljama muški pupoljak važi za veliku delikatesu. Vrsta M. textilis uopšte se ne upotrebljava kao hrana; vlakna iz listova se koriste za pravljenje užadi i papira.