- Poruka
- 210.229
Različite etničke zajednice stvorile su nesvakidašnji potencijal za buran i uspešan razvoj Novog Sada.
Zahvaljujući kulturnim potrebama, sve ove etničke zajednice stvaraće duhovna i materijalna dobra, koja će predstavljati kulturni identitet, korpus Novog Sada. Migracije su rezultirale da u Vojvodini danas živi nešto manje od dva miliona stanovnika i 26 nacionalnih manjina, a šest jezika ima službeni status – srpski, mađarski, hrvatski, slovački, rumunski i rusinski.
Prostor Vojvodine zapljuskuju talasi migracija ilirskih, tračkih, sarmatskih i keltskih plemena, a u I veku i Rimljana, potom germanskih Gota, Huna, Gepida, dok u VI veku i Slovena i Avara.
Početkom VII veka, među slovenskim plemenima koja naseljavaju Panoniju i Balkan, nalaze se i Srbi. U IX veku u Panonsku niziju stiže i ratničko pleme Mađara.
Od polovine XVI veka, pa narednih vek i po, celokupnom teritorijom Vojvodine vladala je Otomanska imperija. Opustele vojvođanske gradove tada nastanjuje etnički šaroliko stanovništvo – Srbi, Turci, Arapi, Grci, Cincari, Rumuni, Jevreji,Jermeni… Mahom su to trgovci i zanatlije poreklom iz turskih krajeva na Balkanu, koji sa sobom u Vojvodinu donose izražen orijentalni duh. Turci su izvršili preseljenje skupine katolika Bunjevaca iz dalmatinskog Zaleđa u današnju Bačku, a Šokce iz Bosne naselili su u Podunavlje.
U Prvoj velikoj seobi Srba 1690. god, na teritoriju Vojvodine stiglo je 37.000 srpskih porodica (najmanje oko 185.000 ljudi), a 1740. usledila je Druga seoba Srba, za koju Vuk Karadžić kaže da je čak 80.000 ovih migranata pobijeno u turskim napadima, znatno više nego što je dospelo u Vojvodinu.
U Podunavlju, na levoj obali Dunava, nastalo je naselje pod nazivom Racka varoš, Srpski grad, predgrađe Petrovaradina, Petrovaradinski Šanac…
Bio je to močvaran, često plavljen i nezdrav predeo, oštrih zima, vetrovitih proleća i jeseni i žarkih leta, prepunih komaraca i drugih insekata. Takav ambijent nije bio prijatan za život, ali je presudio njegov povoljan geografski položaj.
Prvi stanovnici ovog naselja bili su graditelji mostobrana, smešteni tik uz njega, a uz njih i trgovci snabdevači Petrovaradinske tvrđave: kovači, krčmari, pekari, krojači, majstori svih zanata koji su u ono vreme išli uz vojsku i vojnike i od njih živeli.
Drugi talas doseljenika su Bosanci i Hercegovci, zbog čega su ih ovde zatečeni “starosedeoci” nazvali Sarajlijama. Jedan od najpoznatijih je mostaraca Sava Vuković “koji je 1776. godine postao graždanin novosadski” i koji je zaveštao veliku sumu za osnivanje Novosadske gimnazije.
Treći doseljenički talas bio je od izuzetnog značaja za napredak grada. Bili su to građani Beograda, pretežno stanovnici iz srpske i nemačke dunavske varoši i nešto malo grčkih (cincarskih) i jermenskih porodica, koji su bežeći od povratka Turaka (posle predaje Beograda turskim vlastima 1739. god), prebegli na teritoriju Austrijskog carstva.
Ovi “Beligradci” navikli na građanski život, podstaći će buduću borbu stanovnika Šanca za samostalan razvoj i dobijanje elibertacije 1748. godine.
Među “Beligradcima” u Petrovaradinski Šanac doselili su se i Jermeni. Oni su se vrlo lako uklapali u lokalne sredine u smislu komunikacije sa pripadnicima drugih nacija, poštovanja državnih zakona i načina života.
Migracije i prvi primeri stalnog naseljavanja Cincara, Grka i drugih hrišćanskih trgovaca iz Turske u Habzburšku monarhiju, prvenstveno u Ugarsku, počinje u XVII veku, da bi njihovi sledbenici u većem broju počeli da stižu posle Karlovačkog mira 1699. god. Grko-Cincarska zajednica u Novom Sadu je formalno opstala do druge polovine XIX veka, ali još mnogo ranije oni su počeli posrbljavati svoja prezimena.
Prvi Jevreji u tadašnji Petrovaradinski Šanac doseljavali su se iz severnih i zapadnih pokrajina Habzburške monarhije, a 1739. god. doselili su se Jevreji iz Beograda, posle pada tog grada u turske ruke.
Kada su Jevreji dobili rok da se isele iz centra grada, određeno im je mesto u Jevrejskoj ulici, gde je preseljena i Sinagoga, zajedno sa grobljem. Jevrejska zajednica je bila omanja i držala se podalje od svih političkih i društvenih dešavanja u gradu.
Najveći broj novosadskih Jevreja stradao je tokom Drugog svetskog rata, a većina preživelih se potom iselila u Izrael. Kulturna zaostavština novosadskih Jevreja je i danas veoma impozantna.
Nakon okončanja perioda austro-turskih ratova 1739. god, Habzburška monarhija je došla u posed plodnih, ali gotovo pustih teritorija na tlu južne Ugarske. Tada je odlučeno da se one nasele i privredno obnove. Tako je počelo plansko doseljavanje Nemaca i Mađara, a u manjoj meri i Slovaka, Rumuna, Hrvata, Rusina i drugih.
Migracije su se odigrale u tri velika talasa: Nemci iz Nemačke se doseljavaju na naše prostore – 1720, 1740. i 1760. godine. Iako su dolazili iz raznih delova Nemačke, domaće stanovništvo ih je zvalo Švabama (prema nemačkoj regiji Švabiji).
Doseljavanje Mađara sprovođeno je postepeno i trajalo je oko 100 godina, sve do kraja XIX veka. Doseljeni mađarski građani bili su činovnici, radnici, povrtlari i vinogradari. Veliki broj njih naselio je novosadsko naselje Telep, gde se upravo razvila vinogradarska i povrtlarska delatnost.
Nešto kasnije je doseljavana i mađarska sirotinja, ponajviše kalvinisti. Katoličanstvo je imalo status državne religije, ali je kasnije i protestantima omogućena sloboda veroispovesti, što je privuklo veliki broj protestantskih Mađara i Slovaka.
Rusini su u Vojvodinu stigli u XVII veku (1750-1748.) i to sa Karpata. Naselili su nekoliko naselja u Sremu i Bačkoj, uključujući Novi Sad.
Danas je gotovo zaboravljeno da su među doseljenicima u Vojvodini bili čak i Francuzi, Katalonci i Italijani. Ovi narodi su se tokom vremena pretopili u Nemce, Mađare i Srbe. Od njih je danas ostao samo trag u prezimenima i toponimima (Perlez).
Zahvaljujući kulturnim potrebama, sve ove etničke zajednice stvaraće duhovna i materijalna dobra, koja će predstavljati kulturni identitet, korpus Novog Sada. Migracije su rezultirale da u Vojvodini danas živi nešto manje od dva miliona stanovnika i 26 nacionalnih manjina, a šest jezika ima službeni status – srpski, mađarski, hrvatski, slovački, rumunski i rusinski.
Prostor Vojvodine zapljuskuju talasi migracija ilirskih, tračkih, sarmatskih i keltskih plemena, a u I veku i Rimljana, potom germanskih Gota, Huna, Gepida, dok u VI veku i Slovena i Avara.
Početkom VII veka, među slovenskim plemenima koja naseljavaju Panoniju i Balkan, nalaze se i Srbi. U IX veku u Panonsku niziju stiže i ratničko pleme Mađara.
Od polovine XVI veka, pa narednih vek i po, celokupnom teritorijom Vojvodine vladala je Otomanska imperija. Opustele vojvođanske gradove tada nastanjuje etnički šaroliko stanovništvo – Srbi, Turci, Arapi, Grci, Cincari, Rumuni, Jevreji,Jermeni… Mahom su to trgovci i zanatlije poreklom iz turskih krajeva na Balkanu, koji sa sobom u Vojvodinu donose izražen orijentalni duh. Turci su izvršili preseljenje skupine katolika Bunjevaca iz dalmatinskog Zaleđa u današnju Bačku, a Šokce iz Bosne naselili su u Podunavlje.
U Prvoj velikoj seobi Srba 1690. god, na teritoriju Vojvodine stiglo je 37.000 srpskih porodica (najmanje oko 185.000 ljudi), a 1740. usledila je Druga seoba Srba, za koju Vuk Karadžić kaže da je čak 80.000 ovih migranata pobijeno u turskim napadima, znatno više nego što je dospelo u Vojvodinu.
U Podunavlju, na levoj obali Dunava, nastalo je naselje pod nazivom Racka varoš, Srpski grad, predgrađe Petrovaradina, Petrovaradinski Šanac…
Bio je to močvaran, često plavljen i nezdrav predeo, oštrih zima, vetrovitih proleća i jeseni i žarkih leta, prepunih komaraca i drugih insekata. Takav ambijent nije bio prijatan za život, ali je presudio njegov povoljan geografski položaj.
Prvi stanovnici ovog naselja bili su graditelji mostobrana, smešteni tik uz njega, a uz njih i trgovci snabdevači Petrovaradinske tvrđave: kovači, krčmari, pekari, krojači, majstori svih zanata koji su u ono vreme išli uz vojsku i vojnike i od njih živeli.
Drugi talas doseljenika su Bosanci i Hercegovci, zbog čega su ih ovde zatečeni “starosedeoci” nazvali Sarajlijama. Jedan od najpoznatijih je mostaraca Sava Vuković “koji je 1776. godine postao graždanin novosadski” i koji je zaveštao veliku sumu za osnivanje Novosadske gimnazije.
Treći doseljenički talas bio je od izuzetnog značaja za napredak grada. Bili su to građani Beograda, pretežno stanovnici iz srpske i nemačke dunavske varoši i nešto malo grčkih (cincarskih) i jermenskih porodica, koji su bežeći od povratka Turaka (posle predaje Beograda turskim vlastima 1739. god), prebegli na teritoriju Austrijskog carstva.
Ovi “Beligradci” navikli na građanski život, podstaći će buduću borbu stanovnika Šanca za samostalan razvoj i dobijanje elibertacije 1748. godine.
Među “Beligradcima” u Petrovaradinski Šanac doselili su se i Jermeni. Oni su se vrlo lako uklapali u lokalne sredine u smislu komunikacije sa pripadnicima drugih nacija, poštovanja državnih zakona i načina života.
Migracije i prvi primeri stalnog naseljavanja Cincara, Grka i drugih hrišćanskih trgovaca iz Turske u Habzburšku monarhiju, prvenstveno u Ugarsku, počinje u XVII veku, da bi njihovi sledbenici u većem broju počeli da stižu posle Karlovačkog mira 1699. god. Grko-Cincarska zajednica u Novom Sadu je formalno opstala do druge polovine XIX veka, ali još mnogo ranije oni su počeli posrbljavati svoja prezimena.
Prvi Jevreji u tadašnji Petrovaradinski Šanac doseljavali su se iz severnih i zapadnih pokrajina Habzburške monarhije, a 1739. god. doselili su se Jevreji iz Beograda, posle pada tog grada u turske ruke.
Kada su Jevreji dobili rok da se isele iz centra grada, određeno im je mesto u Jevrejskoj ulici, gde je preseljena i Sinagoga, zajedno sa grobljem. Jevrejska zajednica je bila omanja i držala se podalje od svih političkih i društvenih dešavanja u gradu.
Najveći broj novosadskih Jevreja stradao je tokom Drugog svetskog rata, a većina preživelih se potom iselila u Izrael. Kulturna zaostavština novosadskih Jevreja je i danas veoma impozantna.
Nakon okončanja perioda austro-turskih ratova 1739. god, Habzburška monarhija je došla u posed plodnih, ali gotovo pustih teritorija na tlu južne Ugarske. Tada je odlučeno da se one nasele i privredno obnove. Tako je počelo plansko doseljavanje Nemaca i Mađara, a u manjoj meri i Slovaka, Rumuna, Hrvata, Rusina i drugih.
Migracije su se odigrale u tri velika talasa: Nemci iz Nemačke se doseljavaju na naše prostore – 1720, 1740. i 1760. godine. Iako su dolazili iz raznih delova Nemačke, domaće stanovništvo ih je zvalo Švabama (prema nemačkoj regiji Švabiji).
Doseljavanje Mađara sprovođeno je postepeno i trajalo je oko 100 godina, sve do kraja XIX veka. Doseljeni mađarski građani bili su činovnici, radnici, povrtlari i vinogradari. Veliki broj njih naselio je novosadsko naselje Telep, gde se upravo razvila vinogradarska i povrtlarska delatnost.
Nešto kasnije je doseljavana i mađarska sirotinja, ponajviše kalvinisti. Katoličanstvo je imalo status državne religije, ali je kasnije i protestantima omogućena sloboda veroispovesti, što je privuklo veliki broj protestantskih Mađara i Slovaka.
Rusini su u Vojvodinu stigli u XVII veku (1750-1748.) i to sa Karpata. Naselili su nekoliko naselja u Sremu i Bačkoj, uključujući Novi Sad.
Danas je gotovo zaboravljeno da su među doseljenicima u Vojvodini bili čak i Francuzi, Katalonci i Italijani. Ovi narodi su se tokom vremena pretopili u Nemce, Mađare i Srbe. Od njih je danas ostao samo trag u prezimenima i toponimima (Perlez).
