Mal sam prošao kroz internet i letimično bacio pogled na studiju koju si priključio. Stekao sam utisak da si pridao preveliki značaj debati o značenju feudalizma koja se odvija u ipak ograničenom angloameričkom akademskom krugu.
Naišao sam na mnoštvo proizvoljnosti čak i u enciklopedijskim definicijama, koje onemogućavaju da se manorijalizam definiše, baš onako kako ti kažeš da je nemoguće definisati i sam feudalizam. Ali generalno si u pravu, manorijalizam je ekonomski činilac feudalizma, razdvojen od vojnog činioca. Angloamerikanci pridaju značaj tom izdvajanju ekonomskog faktora, to nije odlika domaće tradicije pa je i ta reč manorijalizam nepoznata. Današnjim rečnikom, manorijalizam je civilni aspekt feudalizma.
Šta je zamimljivo: manorijalizam se vezuje za Francusku čak i više nego za samu Englesku, s tim da se u tom slučaju naziva senjerijalizam, što je naziv za istu stvar u Francuskoj. Međutim, rekao bih da sami Francuzi tu reč ne koriste ili koriste vrlo malo. Nisam primetio da previše pažnje poklanjaju toj podeli na civilni i vojni deo feudalizma. U njihovom shvatanju feudalizma ne vidim neku razliku u odnosu na tradicionalno shvatanje kakvo se uči i po našim školama.
Zanimalo bi me kakvu bi definiciju feudalizma predložio. Što se mene tiče, sasvim je ispravno pod tim uopšteno podrazumevati društveni sistem zasnovan na vladavini vojne aristokratije, čiji je uzajamna hijerarhija utvrđena vazalsko-sizerenskim odnosom. U srcu sistema se, međutim, nalazi položaj zavisnog seljaka, kmeta, raje. Mislim da je to ono što pravi mnogo veću razliku između feudalnih koncepata, a ne pitanje da li je vlasnik zemlje vlastelin ili suveren da li vlastelini imaju nekakva politička prava ili nemaju nikakva.
Prilično sam siguran da pomenuta rasprava nije ograničena na angloamerički krug stručnjaka.
Pa koliko je meni poznato, vodeći srpski istoričari na temu nacionalne istorije u rano moderno doba (Vojin Dabić i Nebojša Šuletić) tako i uče svoje studente, a na ispitu smatraju
izuzetnom greškom studenta ukoliko za Osmansko carstvo kažu da je imalo 'feudalno' društveno uređenje. Iako ne mogu to sa tolikom sigurnošću reći za vodećeg srpskog osmaniste, Aleksandra Fotića, na osnovu onoga što sam do sada uvidio da on zastupa starije stanovište, odnosno
ni za njega to nije bio feudalni sistem u slučaju Osmanskog carstva. I koliko me sjećanje dobro služi, jedan od bitnijih sporova sa ekspertima iz polja XIX stoljeća i, nazovimo,
Ljušićeve škole, jeste između ostaloga to što oni koriste prilično slobodašno termin 'feudalizam', i to u kontekstu koji je krajnje neprihvatljiv za značajni dio (današnjih) srpskih stručnjaka koji se bave osmanskim društvenim uređenjem.
A malo sam listao i knjige najvećih svjetskih osmanista, Inaldžika i Kvataerta. Koliko vidim,
kod osmanista uopšteno, a i u turskoj istoriografiji konkretno, ne postoji zauzeto stanovište o Osmanskom carstvu kao 'feudalnoj državi'.
Spahija, kao što sam već rekao, možda
po opremljenosti naliči na feudalca, ali tu sve sličnosti prestaju. On
ne živi kao feudalac, u nekom ograđenom mjestu ili čak zamku; on
nema sudska ovlašćenja (za razliku od evropskih feudalaca, koji uživaju veći ili manji sudski imunitet na svom ličnom posjedu, gdje
sami predsjedavaju na patrimonijalnim sudovima koji nemaju nikakve više apelacione instance). Ili, da citiram
Encyclopedia of the Ottoman Empire (odrednica
agriculture):
Unlike feudal lords, the sipahi, resided in the village alongside the peasants. Their power was not absolute and agriculture was kept in check by the power of the kadı. The sipahi had no specific rights (including hereditary) to land or peasant labor unless stipulated by law. Also, the prebendal system, which constricted the ability of the sipahis to act independently of the imperial bureaucracy, had little in common with vassalic feudalism.
Dodao bih ovdje io da je riječ
kmet u modernoj literaturi suštinski izbačena iz upotrebe kao termina za
zavisnog seljaka, jer se smatra nekorektnim. To se može prirodati spisku međ' zabludama koje su opšte rasprostranjene zahvaljujući starijoj literaturi i štivu koje se bavi prvenstveno prepisivanjem termina, bez njihovog ikakvog kritičkog preispitivanja. Da citiram Mihaljčića:
Rade Mihaljčić:
Savremeno, gotovo opšte usvojeno shvatanje da je kmet zavisni seljak, podložan vlastelinu, nema izvornu podlogu u našoj najstarijoj pisanoj građi. Naprotiv, najstariji dokumenti svedoče da je kmet bio pripadnik povlašćenog sloja.
Primjer
kmeta je jedan od možda tih
vrlo loše odabranih termina (u nekoj mjeri i apsurdno).
