U pitanju je istorijski roman u kome je Drugi svjetski rat, tačnije njemački napad na Sovjetski Savez, i sve što slijedilo potom, prikazano kroz živote raznih likova – vojnika, umjetnika, izdajnika, običnih ljudi, stvarnih i izmišljenih. U pozadini svih njih su Hitler i Staljin, nemilosrdne vođe zaraćenih strana za koje je ostvarenje svakog ratnog plana samo stvar vremena i žive sile. Recimo da je struktura mogla biti uzor Aleksandru Gatalici za Veliki rat za koji je 2012. godine dobio NIN-ovu nagradu (u mjeri u kojoj Gataličina pretenciozna kupusara uopšte trpi poređenje s jednom ozbiljnom knjigom).
Početak romana, a kod ovolike knjige taj početak ima bar nekih 150-200 strana, zaista je spektakularan – sjajna impresionistička slika Drugog svjetskog rata! Divan jezik, ritam – Volmanova proza tu gotovo da prelazi u odličnu modernističku poeziju. Ali, kako knjiga odmiče, čini se da se taj superioran stila povija pod teretom dokumenta. Jesam li rekao da su na kraju knjige pobrojani istorijski izvori, na skoro sto strana! Naravno, ovo je beletristika, više toga je izmaštano nego što se desilo, ali kao da je Volman imao previše toga da ispriča, stvarnog ili mogućeg, pa je s vremenom sve manje vajao rečenice kao pravi posvećeni umjetnik, a sve više je taksativno zapisivao ratne tragedije i hirove cinične ratne sreće.
S druge strane, i materijal daje mnogo toga stilu. Tako, stotinama strana poslije rata, život Dimitrija Šostakoviča postaje „miran poput sve tišeg zvuka njemačkog bombardera koji je izbacio svoj teret“. Roman je pun takvih slika! Volmanov čovjek je ratnik, ili bar čovjek rata. Rat je iskustvo koje je jednu generaciju trajno obilježilo i ništa drugo u njihovim životima neće i ne može biti toliko važno.
A pomenuti ruski kompozitor možda je i najzastupljeniji lik u romanu koji nema klasičnog glavnog junaka. Njegova umjetnost, sudbina „genija u lancima“ kako ga je nazivao Solženjicin, stalno komplikovan odnos sa sovjetskim režimom, pun uspona i opasnih poniranja, Volmanu su bili interesantniji i od objektivno fascinantnijih sudbina dvojice generala, Paulusa i Vlasova, koji su rat počeli na jednoj, a završili na drugoj strani. Šostakovič, od partijskih kritičara vječno optuživan za formalizam u muzici, koji je dugo, dugo godina poslije Staljinove smrti ispod klavira držao kofer sa čistim vešom za par dana, jer nikad se ne zna kad mogu doći po tebe, pisca je toliko očarao da mu je podario i jednu složenu ljubavnu priču, koja se u stvarnosti nikad nije desila, ali Volmanu je bila potrebna.
Po mnogo čemu, za Centralnu Evropu možemo reći da je Rat i mir naših dana. Krajnje obimna knjiga, ozbiljna, teška i za tašnu i za čitanje, nije štivo koje se može preporučiti svakome, ali oni uporni i posvećeni svakako će dobiti satisfakciju. Moram izraziti rezervu kad je u pitanju prevod Arhipelagovog izdanja. Knjigu sam počeo da čitam na srpskom, ali sam poslije nekoliko uočenih grešaka, prešao na engleski original. Čini se da naši čitaoci u ovom slučaju ostaju uskraćeni za dosta više od onoga što se smatra uobičajenim gubitkom kod prevođenja proze.
