vracaracc
Buduća legenda
- Poruka
- 38.315
Vidovdan, danak strašni
Delo, dakle, počinje "od nestanja srpskog carstva" i ističe "Vidovdan, danak strašni", Kosovski boj, Lazara, Miloša, ugašenu sveću Srpstva, "potomke Slavjanove" i "vojnike Dušanove" u ropstvu, a zatim se pesnik kosovskim junacima obraća sledećim stihovima: Obiliću i Točlica,/ Kosančiću, Jugovići,/ srećni li ste, vitezovi,/ jer u boju kosovskome/ svikolici pogiboste/ za obranu otačastva,/ da očima ne gledate/ narod srpski podjarmeni/ đe uzdiše i đe plače,/ a u plaču vas klikuje/ da g' puštite, odrešite/ iz sindžira nesnosnoga,/ u koji ga Osman sveza (Pjesma prva, 105-117).
Početak Svobodijade, vidi se iz rečenog i citiranih stihova, opšti je pogled na Srpstvo i uvod u ratne događaje Crnogoraca - vođene u "diki srpskoj Crnoj Gori miloj", kako bi rekao Branko Radičević, i za nju i za Srpstvo u celini.
Njegoševim srpstvom odlikuje se i Njegoševa antologija Ogledalo srpsko, posvećena seni Aleksandra Puškina, ali tek pošto je ukrašena Karađorđevom slikom - knjiga sastavljena od junačkih pesama iz novije istorije Crne Gore (neke od njih napisao je sam antologičar, neke njegov stric Petar Prvi, dok se mnogima ne znaju autori i sakupljači) i Srbije (ove pesme "o besmrtnim podvizima knjaza i izbavitelja Srbije Karađorđa i njegovijeh hrabrijeh vojvodah prepisane su iz pjesmarice već pečatane" - Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša, IV izdanje, knjiga peta: Ogledalo srpsko, Beograd 1975, 11.
Njegošev odnos prema Srpstvu vidi se u samom naslovu, svakako antologičarevom, Ogledalo srpsko, u čijem sadržaju pokoljenja treba da nalaze nadahnuće i da se u njemu ogledaju. Celokupno Njegoševo pesničko delo prožeto je, bez svake sumnje, srpstvom, koje je u funkciji konstituisanja nacionalne ideologije. Već u Novoj pjesmi crnogorskoj o vojni Rusah i Turakah početoj u 1828. godu (druga Njegoševa pesma, koju je napisao dečak u šesnaestoj godini) veliča se "novi car srpski Đorđije" - "desna ruka" ruskoga cara Nikolaja Prvoga, koji se, to jest Karađorđe, u pesmi Zarobljen Crnogorac od vile naziva "ogledalom Srpstva" i "Marsom srpskim i mladim Febom".
U ovoj pesmi je, inače, naznačena tema oslobođenja Srpstva i uloga Crne Gore u njemu, koja će ispunjavati sva Njegoševa dela. Ovde se, u ovoj takođe početničkoj pesmi, pored Karađorđa, pominju "mater Srbija", Dušan, koji je "u vječnost preminuo", "krv potomka velikog Nemanje" i "slavoljubna ruka Vukašina", koja je "zaklala mlada vjencenosca srpska", a zatim Carev Laz, Vrtijeljka, Meki Do, Kčevo, Trnjine i druga ogledala crnogorskih mišica u bojevima s Turcima. Karađorđa, inače, Njegoš slavi i u pesmama Sablji besmrtnoga vožda (knjaza) Karađorđija i Pod slikom Karađorđevom (Samo ime Karađorđe/ kad Srbinu na um dođe,/ zaplamti se krv u grudi,/ junačko se srce budi), a pominje ga i u pesmi Lovćenu i pripoveci Žitije Mrđena Nesretnikovića.
Bog se dragi na Srbe razljuti
U svakom slučaju, Njegoševo srpstvo je najizraženije u Gorskom vijencu, gde je do tančina prožeto kosovskim mitom, o čemu je veoma iscrpno, ubedljivo i nadahnuto pisao Milosav Babović (Kosovski mit u Njegoševom "Gorskom vijencu", Zbornik Matice srpske za slavistiku, Novi Sad 1990 - knj. 38, 7-19).
Već u prvom monologu vladike Danila pominju se pad srpske zemlje u ropstvo i srce Obilića, a prvo kolo počinje stihom "Bog se dragi na Srbe razljuti", da bi se zatim nabrojali uzroci srpskih nesreća i izreklo prokletstvo neslozi i izdaji. Ovde, u prvom kolu, caruje kosovski mit i sija Miloševa pravda, a simbol Kosova, Obilić, izranja u najuzvišenijoj odi vitezu i junaštvu: O Miloše, ko ti ne zavidi?/ Ti si žertva blagorodnog čuvstva,/ voinstveni genij svemogući,/ grom stravični te krune razdraba!/ Veličestvo viteške ti duše/ nadmašuje besmrtne podvige/ divne Sparte i velikog Rima;/ sva viteštva njina blistatelna/ tvoja gorda mišca pomračuje./ Šta Leonid oće i Scevola/ kad Obilić stane na poprište?/ Ova mišca jednijem udarom/ prestol sruši a tartar uzdrma (224-236).
Teško je komentarisati ove stihove, ali valja reći da Njegoš u ovom delu Gorskog vijenca, i uopšte, Obilića diže iznad svega pozantog u heroici.
Ko u Miloša gleda "bliješte mu oči"; da je Miloš ostao "sam na srijedi", s "oba pobratima", danas bi "Srbin Srbom bio"; Njegoševi junaci "krstu služe a Milošem žive", kunu se "vjerom Obilića" i sanjaju kako Obilić "na bijela hata ka na vilu" proleće "preko ravna Polja Cetinskoga"; izrodima se postavlja pitanje: Kuda ćete s kletvom prađedovskom?/ su čim ćete izać pred Miloša/ i pred druge srpske vitezove,/ koji žive doklen sunca grije (75-78).
Kosovo je jasna međa i opšta mera. Nesreće se broje od njega, a Miloš i Vuk ("pogano koljeno") simboli su podviga i izdajstva. Kosovo je "grdno sudilište", čiju nesreću najbolje simbolizuje pretvaranje "šćeri Lazarevih" u kukavice. Kosovo je mera, pre svega junaštva, ali i precizna vremenska međa: Mićunović i zbori i tvori!/ Srpkinja ga jošt rađala nije/ od Kosova, a ni prijed njega (392-394).
Njegoš je na specifičan način definisao i prostor Srpstva, dajući ga kroz "spomen", to jest pomen igumana Stefana, posle istrage poturica: Čuj, narode, svi skinite kape!/ Hoću spomen da činim dušama/ vitezovah našega naroda;/ danas će im najmilije biti,/ od Kosova nigda kao danas./ Vjerne sluge pomjani gospodi,/ vladaoce, ma tvoje robove:/ nepobjednog mladoga Dušana,/ Obilića, Kastriota Đura,/ Zrinovića, Ivana, Milana,/ Strahinića, Relju Krilatoga,/ Crnoviće Iva i Uroša,/ Cmiljanića, vojvodu Momčila,/ Jankovića, devet Jugovićah/ i Novaka poradi halaka,/ i ostale naše vitezove!/ Na nebu im duše carovale/ ka im ime na zemlji caruje! (2648-2665).
Ima danas, suprotno svim činjenicama, mišljenja da kod Njegoša srpstvo znači pravoslavlje. Umesto komentara valja samo citirati stihove iz Lažnog cara Šćepana Malog, kada iguman Cetinjskog manastira Teodosija Mrkojević obrazlaže knjazu Dolgorukovu da Crnogorcima nije lako dići ustanak protiv Turaka i podići ostalu braću i susede na Balkanu: Kako bismo mi to uradili/ bez pomoći nekoga drugoga/ kad Bošnjaci, naša rodna braća,/ slijepi su te ne vide ništa?/ Kuran im je oči izvadio,/ kuran im je obraz ocrnio;/ kod njih nejma duše ni obraza/ koji ne bi za kuran umro./ To je njina kukavna svetinja./ O svobodi i o narodnosti/ u njih niko ponjatija nejma;/ u grob su ih obje sahranijli (Djejstvije četvrto 272-283).
I dalje: Mi smo Srbi narod najnesrećni:/ svaki Srbin koji se prevjeri -/ prosto vjeru što zagrli drugu,/ no mu prosto ne bilo pred bogom/ što ocrni obraz pred svijetom,/ te se zvati Srbinom ne hoće./ Ovo ti je Srbe iskopalo,/ robovima tuđim učinilo (Djejstvije četvrto 318-325).
Njegoš – pesnik srpstva
Valja ovde dodati dva detalja van Njegoševog književnog dela: Njegoš je svojim junacima ustanovio Medalju Obilića, a Crnogorcima dao nacrt najsrpskije kape: sa crninom u znak žalosti za Kosovom i crvenom ravnom čohom - simbolom krvave kosovske ravnice, čiji ograđeni kutak sa pet zlatnih žica i grbom Nemanjića u sredini simbolizuje pet vekova borbe Crnogoraca za slobodu i vaskrs Srpstva. (v. i Milosav Babović, n.d., 18). I ovo je veliki pesnik činio s ciljem da, poput vrtijeljskih junaka i Jugovića, nikad Srbin ne izda Srbina, da se vrati izgubljeno i da se tvrdo stane na zemlji koja je posrnula na Kosovu.
Njegoš je srpstvo poneo iz kuće, s njeguša, iz Katunske nahije i ondašnje Crne Gore i oplemenjivao ga čitavog života, od detinjstva, slušajući strica Petra Prvog i učitelja Simu Milutinovića, do smrti, čitajući narodnu epiku i prateći predanja, i, što je najvažnije, dižući sve na najviši nivo i ogledajući svoje junake u kosovskom ogledalu i staroj srpskoj slavi. njegovo delo najdograđenija je ideja srpske nacionalne misli i slobode, a njegova Crna Gora prihvaćena je u ranijoj srpskoj književnosti kao "dika srpska", što je već posvedočeno Radiče-vićevim stihovima iz Puta i što valja potkrepiti citatim iz Zmajeve glose Crnogorcu i Nenadovićeve Grude zemlje.
Zmaj, upotrebivši prva četiri Brankova stiha iz Kola (od ukupno šest, što je najviše dato jednom Srbinu u ovoj popularnoj pesmi) za krajeve svojih strofa, i prilagodivši četvrti za opštesrpsku slavu Crnogorca, kaže: Mnogi tražeć' pustu slavu,/ u sramni su ambiz pali,/ tebe slava sama traži,/ Crnogorče, care mali!/ Ti slobodu tamo štitiš/ na vrletni' kamivali',/ ko ti za to ime ne zna,/ ko te ovde još ne hvali!/ Narodi se žure meti,/ a ti letiš da pretečeš;/ kad sloboda zajaukne,/ mačem biješ, mačem sečeš?/ Sretna majka, što te rodi,/ sretan narod, što te ima,/ mačem sebi, - al' ne sebi,/ blago tečeš nama svima! (Pevanija Zmaj-Jovana Jovanovića, u Novome Sadu, 1879, 117).
U krajnjem zaključku može se reći da srpska nacionalna ideja nigde nije tako izražena kao u Njegoševom pesničkom delu. Njegošev Gorski vijenac je najsrpskije delo i s pravom se može nazivati i srpskom biblijom i svojevrsnim srpskim manifestom, u koji je veliki pesnik ugradio, bez ostatka, svoju Crnu Goru, onu koja je vekovima pobeđivala i koja će i dalje pobeđivati sve "tmuše" koje se naprežu da je iščupaju iz Srpstva.
Delo, dakle, počinje "od nestanja srpskog carstva" i ističe "Vidovdan, danak strašni", Kosovski boj, Lazara, Miloša, ugašenu sveću Srpstva, "potomke Slavjanove" i "vojnike Dušanove" u ropstvu, a zatim se pesnik kosovskim junacima obraća sledećim stihovima: Obiliću i Točlica,/ Kosančiću, Jugovići,/ srećni li ste, vitezovi,/ jer u boju kosovskome/ svikolici pogiboste/ za obranu otačastva,/ da očima ne gledate/ narod srpski podjarmeni/ đe uzdiše i đe plače,/ a u plaču vas klikuje/ da g' puštite, odrešite/ iz sindžira nesnosnoga,/ u koji ga Osman sveza (Pjesma prva, 105-117).
Početak Svobodijade, vidi se iz rečenog i citiranih stihova, opšti je pogled na Srpstvo i uvod u ratne događaje Crnogoraca - vođene u "diki srpskoj Crnoj Gori miloj", kako bi rekao Branko Radičević, i za nju i za Srpstvo u celini.
Njegoševim srpstvom odlikuje se i Njegoševa antologija Ogledalo srpsko, posvećena seni Aleksandra Puškina, ali tek pošto je ukrašena Karađorđevom slikom - knjiga sastavljena od junačkih pesama iz novije istorije Crne Gore (neke od njih napisao je sam antologičar, neke njegov stric Petar Prvi, dok se mnogima ne znaju autori i sakupljači) i Srbije (ove pesme "o besmrtnim podvizima knjaza i izbavitelja Srbije Karađorđa i njegovijeh hrabrijeh vojvodah prepisane su iz pjesmarice već pečatane" - Celokupna dela Petra II Petrovića Njegoša, IV izdanje, knjiga peta: Ogledalo srpsko, Beograd 1975, 11.
Njegošev odnos prema Srpstvu vidi se u samom naslovu, svakako antologičarevom, Ogledalo srpsko, u čijem sadržaju pokoljenja treba da nalaze nadahnuće i da se u njemu ogledaju. Celokupno Njegoševo pesničko delo prožeto je, bez svake sumnje, srpstvom, koje je u funkciji konstituisanja nacionalne ideologije. Već u Novoj pjesmi crnogorskoj o vojni Rusah i Turakah početoj u 1828. godu (druga Njegoševa pesma, koju je napisao dečak u šesnaestoj godini) veliča se "novi car srpski Đorđije" - "desna ruka" ruskoga cara Nikolaja Prvoga, koji se, to jest Karađorđe, u pesmi Zarobljen Crnogorac od vile naziva "ogledalom Srpstva" i "Marsom srpskim i mladim Febom".
U ovoj pesmi je, inače, naznačena tema oslobođenja Srpstva i uloga Crne Gore u njemu, koja će ispunjavati sva Njegoševa dela. Ovde se, u ovoj takođe početničkoj pesmi, pored Karađorđa, pominju "mater Srbija", Dušan, koji je "u vječnost preminuo", "krv potomka velikog Nemanje" i "slavoljubna ruka Vukašina", koja je "zaklala mlada vjencenosca srpska", a zatim Carev Laz, Vrtijeljka, Meki Do, Kčevo, Trnjine i druga ogledala crnogorskih mišica u bojevima s Turcima. Karađorđa, inače, Njegoš slavi i u pesmama Sablji besmrtnoga vožda (knjaza) Karađorđija i Pod slikom Karađorđevom (Samo ime Karađorđe/ kad Srbinu na um dođe,/ zaplamti se krv u grudi,/ junačko se srce budi), a pominje ga i u pesmi Lovćenu i pripoveci Žitije Mrđena Nesretnikovića.
Bog se dragi na Srbe razljuti
U svakom slučaju, Njegoševo srpstvo je najizraženije u Gorskom vijencu, gde je do tančina prožeto kosovskim mitom, o čemu je veoma iscrpno, ubedljivo i nadahnuto pisao Milosav Babović (Kosovski mit u Njegoševom "Gorskom vijencu", Zbornik Matice srpske za slavistiku, Novi Sad 1990 - knj. 38, 7-19).
Već u prvom monologu vladike Danila pominju se pad srpske zemlje u ropstvo i srce Obilića, a prvo kolo počinje stihom "Bog se dragi na Srbe razljuti", da bi se zatim nabrojali uzroci srpskih nesreća i izreklo prokletstvo neslozi i izdaji. Ovde, u prvom kolu, caruje kosovski mit i sija Miloševa pravda, a simbol Kosova, Obilić, izranja u najuzvišenijoj odi vitezu i junaštvu: O Miloše, ko ti ne zavidi?/ Ti si žertva blagorodnog čuvstva,/ voinstveni genij svemogući,/ grom stravični te krune razdraba!/ Veličestvo viteške ti duše/ nadmašuje besmrtne podvige/ divne Sparte i velikog Rima;/ sva viteštva njina blistatelna/ tvoja gorda mišca pomračuje./ Šta Leonid oće i Scevola/ kad Obilić stane na poprište?/ Ova mišca jednijem udarom/ prestol sruši a tartar uzdrma (224-236).
Teško je komentarisati ove stihove, ali valja reći da Njegoš u ovom delu Gorskog vijenca, i uopšte, Obilića diže iznad svega pozantog u heroici.
Ko u Miloša gleda "bliješte mu oči"; da je Miloš ostao "sam na srijedi", s "oba pobratima", danas bi "Srbin Srbom bio"; Njegoševi junaci "krstu služe a Milošem žive", kunu se "vjerom Obilića" i sanjaju kako Obilić "na bijela hata ka na vilu" proleće "preko ravna Polja Cetinskoga"; izrodima se postavlja pitanje: Kuda ćete s kletvom prađedovskom?/ su čim ćete izać pred Miloša/ i pred druge srpske vitezove,/ koji žive doklen sunca grije (75-78).
Kosovo je jasna međa i opšta mera. Nesreće se broje od njega, a Miloš i Vuk ("pogano koljeno") simboli su podviga i izdajstva. Kosovo je "grdno sudilište", čiju nesreću najbolje simbolizuje pretvaranje "šćeri Lazarevih" u kukavice. Kosovo je mera, pre svega junaštva, ali i precizna vremenska međa: Mićunović i zbori i tvori!/ Srpkinja ga jošt rađala nije/ od Kosova, a ni prijed njega (392-394).
Njegoš je na specifičan način definisao i prostor Srpstva, dajući ga kroz "spomen", to jest pomen igumana Stefana, posle istrage poturica: Čuj, narode, svi skinite kape!/ Hoću spomen da činim dušama/ vitezovah našega naroda;/ danas će im najmilije biti,/ od Kosova nigda kao danas./ Vjerne sluge pomjani gospodi,/ vladaoce, ma tvoje robove:/ nepobjednog mladoga Dušana,/ Obilića, Kastriota Đura,/ Zrinovića, Ivana, Milana,/ Strahinića, Relju Krilatoga,/ Crnoviće Iva i Uroša,/ Cmiljanića, vojvodu Momčila,/ Jankovića, devet Jugovićah/ i Novaka poradi halaka,/ i ostale naše vitezove!/ Na nebu im duše carovale/ ka im ime na zemlji caruje! (2648-2665).
Ima danas, suprotno svim činjenicama, mišljenja da kod Njegoša srpstvo znači pravoslavlje. Umesto komentara valja samo citirati stihove iz Lažnog cara Šćepana Malog, kada iguman Cetinjskog manastira Teodosija Mrkojević obrazlaže knjazu Dolgorukovu da Crnogorcima nije lako dići ustanak protiv Turaka i podići ostalu braću i susede na Balkanu: Kako bismo mi to uradili/ bez pomoći nekoga drugoga/ kad Bošnjaci, naša rodna braća,/ slijepi su te ne vide ništa?/ Kuran im je oči izvadio,/ kuran im je obraz ocrnio;/ kod njih nejma duše ni obraza/ koji ne bi za kuran umro./ To je njina kukavna svetinja./ O svobodi i o narodnosti/ u njih niko ponjatija nejma;/ u grob su ih obje sahranijli (Djejstvije četvrto 272-283).
I dalje: Mi smo Srbi narod najnesrećni:/ svaki Srbin koji se prevjeri -/ prosto vjeru što zagrli drugu,/ no mu prosto ne bilo pred bogom/ što ocrni obraz pred svijetom,/ te se zvati Srbinom ne hoće./ Ovo ti je Srbe iskopalo,/ robovima tuđim učinilo (Djejstvije četvrto 318-325).
Njegoš – pesnik srpstva
Valja ovde dodati dva detalja van Njegoševog književnog dela: Njegoš je svojim junacima ustanovio Medalju Obilića, a Crnogorcima dao nacrt najsrpskije kape: sa crninom u znak žalosti za Kosovom i crvenom ravnom čohom - simbolom krvave kosovske ravnice, čiji ograđeni kutak sa pet zlatnih žica i grbom Nemanjića u sredini simbolizuje pet vekova borbe Crnogoraca za slobodu i vaskrs Srpstva. (v. i Milosav Babović, n.d., 18). I ovo je veliki pesnik činio s ciljem da, poput vrtijeljskih junaka i Jugovića, nikad Srbin ne izda Srbina, da se vrati izgubljeno i da se tvrdo stane na zemlji koja je posrnula na Kosovu.
Njegoš je srpstvo poneo iz kuće, s njeguša, iz Katunske nahije i ondašnje Crne Gore i oplemenjivao ga čitavog života, od detinjstva, slušajući strica Petra Prvog i učitelja Simu Milutinovića, do smrti, čitajući narodnu epiku i prateći predanja, i, što je najvažnije, dižući sve na najviši nivo i ogledajući svoje junake u kosovskom ogledalu i staroj srpskoj slavi. njegovo delo najdograđenija je ideja srpske nacionalne misli i slobode, a njegova Crna Gora prihvaćena je u ranijoj srpskoj književnosti kao "dika srpska", što je već posvedočeno Radiče-vićevim stihovima iz Puta i što valja potkrepiti citatim iz Zmajeve glose Crnogorcu i Nenadovićeve Grude zemlje.
Zmaj, upotrebivši prva četiri Brankova stiha iz Kola (od ukupno šest, što je najviše dato jednom Srbinu u ovoj popularnoj pesmi) za krajeve svojih strofa, i prilagodivši četvrti za opštesrpsku slavu Crnogorca, kaže: Mnogi tražeć' pustu slavu,/ u sramni su ambiz pali,/ tebe slava sama traži,/ Crnogorče, care mali!/ Ti slobodu tamo štitiš/ na vrletni' kamivali',/ ko ti za to ime ne zna,/ ko te ovde još ne hvali!/ Narodi se žure meti,/ a ti letiš da pretečeš;/ kad sloboda zajaukne,/ mačem biješ, mačem sečeš?/ Sretna majka, što te rodi,/ sretan narod, što te ima,/ mačem sebi, - al' ne sebi,/ blago tečeš nama svima! (Pevanija Zmaj-Jovana Jovanovića, u Novome Sadu, 1879, 117).
U krajnjem zaključku može se reći da srpska nacionalna ideja nigde nije tako izražena kao u Njegoševom pesničkom delu. Njegošev Gorski vijenac je najsrpskije delo i s pravom se može nazivati i srpskom biblijom i svojevrsnim srpskim manifestom, u koji je veliki pesnik ugradio, bez ostatka, svoju Crnu Goru, onu koja je vekovima pobeđivala i koja će i dalje pobeđivati sve "tmuše" koje se naprežu da je iščupaju iz Srpstva.
