KAKO SU PRIJE STO GODINA CRNOGORSKI ISELjENICI IZVODILI DJELA NjEGOŠA I KRALjA NIKOLE
„Balkanska carica” od Amerike do Australije
Da bi sačuvali maternji jezik, vjeru, pismo, običaje i održavali stalnu vezu sa zavičajem, Crnogorci u dijaspori su krajem 19. i početkom 20. stoljeća u Sjevernoj i Južnoj Americi i Australiji izvodili djela Njegoša i kralja Nikole. Predstave su organizovala iseljenička društva, koja su po ugledu na španske, italijanske i grčke iseljeničke organizacije u svom sastavu imale dramske i muzičke sekcije. Sve je rađeno na amaterskoj osnovi.
Iako nema mnogo sačuvanih dokumenata s kraja 19. i početkom 20. vijeka o pozorišnim predstavama crnogorskih iseljenika, pouzdano se zna da su oni najčešće izvodili Njegošev „Gorski vijenac” i „Šćepana Maloga”, a kasnije djela kralja Nikole: „Balkansku caricu”, „Knjaza Arvanita” i druga. Osim Crnogoraca, neke važnije uloge tumačili su iseljenici iz drugih krajeva nastanjenih slovenskim življem: Hercegovci, Dalmatinc i Ličani, a bilo je Rusa i Čeha. Osim djela iz crnogorske književnosti, prikazivali su i pozorišne komade srpskih, hrvatskih i ruskih pisaca.
Iseljenici su se ozbiljno pripremali za predstavu, pri čemu su često dobijali pomoć od profesionalnih pozorišta u velikim gradovima: Detroitu, Čikagu, Njujorku, Torontu, Buenos Airesu, Melburnu, gdje je živjelo najviše Crnogoraca. Kada bi podijelili uloge, danima bi učili tekstove napamet. Za kostime i pozorišne rekvizite su koristili crnogorsku nošnju, oružje i gusle, koje su sa sobom donijeli iz Crne Gore, a mnoge predmete su sami pravili. Predstave su uvijek privlačile veliki broj iseljenika, ali i drugih gostiju, bilo da su grane u Sjevernoj i Južnoj Americi ili u dalekoj Australiji. O tome je pisala iseljenička i društva štampa. Neki iseljenici su dolazili sa udaljenosti od nekoliko stotina kilometara, pa i s kraja na kraj SAD i Kanade. Dolazile su čitave porodice, pa i djeca i starci.
Predstave u grčkim i španskim domovima
U Detroitu, milionskom gradu, u kojem se decenijama nalazila najbrojnija grupacija crnogorskih iseljenika, 1927. godine iseljeničko društvo „Lovćen” uspješno je izvelo „Balkansku caricu” najznačajnije književno djelo crnogorskog kralja Nikole. Poznati iseljenik Nikola Šarčević, iz crmničkog sela Gluhi Do, (nedavno umro u Detroitu), sačuvao je fotografije članova KUD „Lovćen”, koji su kao glumciamateri učestvovali u predstavi. Sačuvao je i rekvizite koji su korišćeni u prestavi. U izvođenju „Balkanske carice” učestvovao je veliki broj iseljenika: Milo Vujačić, Ilija Šainović, Zoran Matić, Mitar Vujović, Adam Momčilović, Krsto Ćupić, Savo Brnović, Nikola Baltić i drugi. Za njih je to bila velika čast. Svi su znali napamet „Balkansku caricu” i redovno dolazili na probe.
Pošto nijesu imali svojih prostorija, predstave su prikazivane u zakupljenim salama grčkog ili španskog doma. Sala je uvijek bila puna. Iseljenici i ostali gledaoci toliko su bili oduševljeni da su tražili da se predstava ponovi, i uvijek im je želja ispunjena.
Crnogorski iseljenici u Detroitu su takođe prikazivali „Gorski vijenac” i „Šćepana Malog”. Međutim, nijesu sačuvane fotografije sa tih predstava. Na tom poslu su bili angažovani i iseljenici intelektualci, školovani u Americi. Tražili su i dobijali stručnu pomoć profesionalnih pozorišta i glumaca u gradu.
I u dalekoj Australiji crnogorski iseljenici su izvodili djela Njegoša i kralja Nikole. O tome je u knjizi „Pod australskim nebom” opširno pisao Luka Marković, iseljenik iz Crmnice: „Podstaklo me da iznesem zanimljiv primjer amaterskog pozorišnog rada naših iseljenika na najudaljenijoj tački svijeta do koje su stigli naši ljudi, na tropskom sjeveru Australije u gradu Isfahanu...”
Svi izvođači nijesu imali crnogorsku nošnju a ni druge kostime i rekvizite. Stoga su, uz pomoć australijanskih prijatelja iz mjesnog muzeja dobili nekakve stare španske kostime, koji su donekle mogli da udovolje svrsi, ali i to samo za izvođače koji su imali važnije uloge. Ostali su igrali u civilnim odijelima.
Da bi predstavi prisustvovao što veći broj iseljenika i drugih australijanskih građana, zakupljena je bila velika svečana dvorana Gradske vijećnice. U štampi su objavljeni oglasi kojima se iseljenici pozivaju da u što većem broju dođu na prestavu. Objavljene su i fotografije muške i ženske crnogorske narodne nošnje, što je izazvalo veliko interesovanje. Dvorana je bila puna. Pored crnogorskih i drugih iseljenika, prestavu je pratilo i oko stotinu Australijanaca.
Sačuvane su fotografije članova dramske sekcije iseljeničkog društva „Jadran” u Isfahanu koji su učestvovali u izvođenju „Balkanske carice” 1929. godine. Likove su prestavljali Đuro Rafailović iz Paštrovića, Đuro Gojnić iz Crmnice, Luka Marković, takođe iz Crmnice, igrao je Ibrahimagu, Dušan Boljević iz Paštrovića, Lazar Jovetić iz Crmnice, Luka Mitrović iz Paštrovića, igrao je Ivana Crnojevića, Lazo Andrić, iz Paštrovića, tumačio je lik mladog Stanka, dok je Marica Drvenica, inače učiteljica, rodom iz Brežice u Sloveniji, igrala Danicu. Uspjeh je bio veliki, pa su u istoj sali nekoliko dana kasnije ponovili prestavu.
Veselo veče u provinciji Ćako
Iseljenički list „Slobodna Jugoslavija”, koji je prije i u toku Drugog svjetskog rata izlazi u Buenos Airesu, objavio je 1927. godine opširan članak Vojislava K. Martinovića iseljenika iz Bajica kod Cetinja, o radu iseljeničkog društva „Durmitor” u privinciji Ćako na sjeveru Argentine i o tome kako su članovi društva izveli poznato djelo kralja Nikole „Knjaza Arvanita”.
„Po prvi put od svog postanka društvo „Durmitor” okupilo je u prostorijama svoje zgrade brojne zemljake i druge iseljenike pružajući im veliko zadovoljstvo da na improvizovanoj pozornici predstave ovo djelo kralja Nikole, koje je izazvalo posebno interesovanje, jer je njegova radnja vezana za istoriju španskog naroda, a u tom dijelu Argentine bilo je najviše španskih doseljenika i svi su govorili španski.
Kada su počele pripreme za prikazivanje ove drame među crnogorskim iseljenicima je zavladalo veliko interesovanje u cijeloj crnogorskoj koloniji” kaže Martinović „tako da su u svakoj kući naišli na veliku potporu da bi što više iseljenika došli na priredbu i postigli veći uspjeh. Prostorije su bile male da prime masu naroda koji je s nestrpljenjem očekivao početak prestave.
Otvaranje zavjese dočekano je burnim aplauzom. Završetak svakog čina praćen je oduševljenjem gledalaca. Nema mjesta isticati pojedince. Svi su dostojanstveno i uvjerljivo odigrali svoje uloge, mada među njima nije bilo profesionalnih glumaca. Ovu amatersku pozorišnu predstavu je izvodila većinom crnogorska omladina iz tog dijela Argentine.
Po završetku predstave nastalo je veselje. Igrala su se crnogorska kola i pjevale crnogorske pjesme, a bilo je u guslara. Jutarnji zraci sunca zatekli su mlade u veselom raspoloženju uz svirku i pjesmu. Za dugo vrijeme ostala su sjećanja u crnogorskoj iseljeničkoj koloniji, u provinciji Ćako u Argentini, na ovo veselo veče kada su naši iseljenici izveli dramsko djelo kralja Nikole „Knjaza Arvanita” navodi na kraju iseljenik Martinović...”
--------------------------------------------------------------------------------
Pasoši kao ulaznice
U nekim mjestima u Sjevernoj i Južnoj Americi na predstavama koje su organizovala crnogorska iseljenička društva umjesto ulaznice bilo je dovoljno imati sačuvan pasoš ili bilo kakvu drugu putnu ispravu, voznu kartu ili neki drugi dokument iz 19. i 20. vijela. Sačuvana je iseljenička putna isprava jedne crnogorske sedmočlane porodice u brazilskom gradu Sao Paolu, kada je 16. jula 1925. godine korišćena kao ulaznica za pozorišnu predstavu. Vlasnici pasoša mogli su prisustvovati i svim drugim iseljeničkim manifestacijama koje su u tom i drugim gradovima Brazila, Argentine i Urugvaja organizovala crnogorska iseljenička društva...
--------------------------------------------------------------------------------
Vlado Gojnić
„Balkanska carica” od Amerike do Australije
Da bi sačuvali maternji jezik, vjeru, pismo, običaje i održavali stalnu vezu sa zavičajem, Crnogorci u dijaspori su krajem 19. i početkom 20. stoljeća u Sjevernoj i Južnoj Americi i Australiji izvodili djela Njegoša i kralja Nikole. Predstave su organizovala iseljenička društva, koja su po ugledu na španske, italijanske i grčke iseljeničke organizacije u svom sastavu imale dramske i muzičke sekcije. Sve je rađeno na amaterskoj osnovi.
Iako nema mnogo sačuvanih dokumenata s kraja 19. i početkom 20. vijeka o pozorišnim predstavama crnogorskih iseljenika, pouzdano se zna da su oni najčešće izvodili Njegošev „Gorski vijenac” i „Šćepana Maloga”, a kasnije djela kralja Nikole: „Balkansku caricu”, „Knjaza Arvanita” i druga. Osim Crnogoraca, neke važnije uloge tumačili su iseljenici iz drugih krajeva nastanjenih slovenskim življem: Hercegovci, Dalmatinc i Ličani, a bilo je Rusa i Čeha. Osim djela iz crnogorske književnosti, prikazivali su i pozorišne komade srpskih, hrvatskih i ruskih pisaca.
Iseljenici su se ozbiljno pripremali za predstavu, pri čemu su često dobijali pomoć od profesionalnih pozorišta u velikim gradovima: Detroitu, Čikagu, Njujorku, Torontu, Buenos Airesu, Melburnu, gdje je živjelo najviše Crnogoraca. Kada bi podijelili uloge, danima bi učili tekstove napamet. Za kostime i pozorišne rekvizite su koristili crnogorsku nošnju, oružje i gusle, koje su sa sobom donijeli iz Crne Gore, a mnoge predmete su sami pravili. Predstave su uvijek privlačile veliki broj iseljenika, ali i drugih gostiju, bilo da su grane u Sjevernoj i Južnoj Americi ili u dalekoj Australiji. O tome je pisala iseljenička i društva štampa. Neki iseljenici su dolazili sa udaljenosti od nekoliko stotina kilometara, pa i s kraja na kraj SAD i Kanade. Dolazile su čitave porodice, pa i djeca i starci.
Predstave u grčkim i španskim domovima
U Detroitu, milionskom gradu, u kojem se decenijama nalazila najbrojnija grupacija crnogorskih iseljenika, 1927. godine iseljeničko društvo „Lovćen” uspješno je izvelo „Balkansku caricu” najznačajnije književno djelo crnogorskog kralja Nikole. Poznati iseljenik Nikola Šarčević, iz crmničkog sela Gluhi Do, (nedavno umro u Detroitu), sačuvao je fotografije članova KUD „Lovćen”, koji su kao glumciamateri učestvovali u predstavi. Sačuvao je i rekvizite koji su korišćeni u prestavi. U izvođenju „Balkanske carice” učestvovao je veliki broj iseljenika: Milo Vujačić, Ilija Šainović, Zoran Matić, Mitar Vujović, Adam Momčilović, Krsto Ćupić, Savo Brnović, Nikola Baltić i drugi. Za njih je to bila velika čast. Svi su znali napamet „Balkansku caricu” i redovno dolazili na probe.
Pošto nijesu imali svojih prostorija, predstave su prikazivane u zakupljenim salama grčkog ili španskog doma. Sala je uvijek bila puna. Iseljenici i ostali gledaoci toliko su bili oduševljeni da su tražili da se predstava ponovi, i uvijek im je želja ispunjena.
Crnogorski iseljenici u Detroitu su takođe prikazivali „Gorski vijenac” i „Šćepana Malog”. Međutim, nijesu sačuvane fotografije sa tih predstava. Na tom poslu su bili angažovani i iseljenici intelektualci, školovani u Americi. Tražili su i dobijali stručnu pomoć profesionalnih pozorišta i glumaca u gradu.
I u dalekoj Australiji crnogorski iseljenici su izvodili djela Njegoša i kralja Nikole. O tome je u knjizi „Pod australskim nebom” opširno pisao Luka Marković, iseljenik iz Crmnice: „Podstaklo me da iznesem zanimljiv primjer amaterskog pozorišnog rada naših iseljenika na najudaljenijoj tački svijeta do koje su stigli naši ljudi, na tropskom sjeveru Australije u gradu Isfahanu...”
Svi izvođači nijesu imali crnogorsku nošnju a ni druge kostime i rekvizite. Stoga su, uz pomoć australijanskih prijatelja iz mjesnog muzeja dobili nekakve stare španske kostime, koji su donekle mogli da udovolje svrsi, ali i to samo za izvođače koji su imali važnije uloge. Ostali su igrali u civilnim odijelima.
Da bi predstavi prisustvovao što veći broj iseljenika i drugih australijanskih građana, zakupljena je bila velika svečana dvorana Gradske vijećnice. U štampi su objavljeni oglasi kojima se iseljenici pozivaju da u što većem broju dođu na prestavu. Objavljene su i fotografije muške i ženske crnogorske narodne nošnje, što je izazvalo veliko interesovanje. Dvorana je bila puna. Pored crnogorskih i drugih iseljenika, prestavu je pratilo i oko stotinu Australijanaca.
Sačuvane su fotografije članova dramske sekcije iseljeničkog društva „Jadran” u Isfahanu koji su učestvovali u izvođenju „Balkanske carice” 1929. godine. Likove su prestavljali Đuro Rafailović iz Paštrovića, Đuro Gojnić iz Crmnice, Luka Marković, takođe iz Crmnice, igrao je Ibrahimagu, Dušan Boljević iz Paštrovića, Lazar Jovetić iz Crmnice, Luka Mitrović iz Paštrovića, igrao je Ivana Crnojevića, Lazo Andrić, iz Paštrovića, tumačio je lik mladog Stanka, dok je Marica Drvenica, inače učiteljica, rodom iz Brežice u Sloveniji, igrala Danicu. Uspjeh je bio veliki, pa su u istoj sali nekoliko dana kasnije ponovili prestavu.
Veselo veče u provinciji Ćako
Iseljenički list „Slobodna Jugoslavija”, koji je prije i u toku Drugog svjetskog rata izlazi u Buenos Airesu, objavio je 1927. godine opširan članak Vojislava K. Martinovića iseljenika iz Bajica kod Cetinja, o radu iseljeničkog društva „Durmitor” u privinciji Ćako na sjeveru Argentine i o tome kako su članovi društva izveli poznato djelo kralja Nikole „Knjaza Arvanita”.
„Po prvi put od svog postanka društvo „Durmitor” okupilo je u prostorijama svoje zgrade brojne zemljake i druge iseljenike pružajući im veliko zadovoljstvo da na improvizovanoj pozornici predstave ovo djelo kralja Nikole, koje je izazvalo posebno interesovanje, jer je njegova radnja vezana za istoriju španskog naroda, a u tom dijelu Argentine bilo je najviše španskih doseljenika i svi su govorili španski.
Kada su počele pripreme za prikazivanje ove drame među crnogorskim iseljenicima je zavladalo veliko interesovanje u cijeloj crnogorskoj koloniji” kaže Martinović „tako da su u svakoj kući naišli na veliku potporu da bi što više iseljenika došli na priredbu i postigli veći uspjeh. Prostorije su bile male da prime masu naroda koji je s nestrpljenjem očekivao početak prestave.
Otvaranje zavjese dočekano je burnim aplauzom. Završetak svakog čina praćen je oduševljenjem gledalaca. Nema mjesta isticati pojedince. Svi su dostojanstveno i uvjerljivo odigrali svoje uloge, mada među njima nije bilo profesionalnih glumaca. Ovu amatersku pozorišnu predstavu je izvodila većinom crnogorska omladina iz tog dijela Argentine.
Po završetku predstave nastalo je veselje. Igrala su se crnogorska kola i pjevale crnogorske pjesme, a bilo je u guslara. Jutarnji zraci sunca zatekli su mlade u veselom raspoloženju uz svirku i pjesmu. Za dugo vrijeme ostala su sjećanja u crnogorskoj iseljeničkoj koloniji, u provinciji Ćako u Argentini, na ovo veselo veče kada su naši iseljenici izveli dramsko djelo kralja Nikole „Knjaza Arvanita” navodi na kraju iseljenik Martinović...”
--------------------------------------------------------------------------------
Pasoši kao ulaznice
U nekim mjestima u Sjevernoj i Južnoj Americi na predstavama koje su organizovala crnogorska iseljenička društva umjesto ulaznice bilo je dovoljno imati sačuvan pasoš ili bilo kakvu drugu putnu ispravu, voznu kartu ili neki drugi dokument iz 19. i 20. vijela. Sačuvana je iseljenička putna isprava jedne crnogorske sedmočlane porodice u brazilskom gradu Sao Paolu, kada je 16. jula 1925. godine korišćena kao ulaznica za pozorišnu predstavu. Vlasnici pasoša mogli su prisustvovati i svim drugim iseljeničkim manifestacijama koje su u tom i drugim gradovima Brazila, Argentine i Urugvaja organizovala crnogorska iseljenička društva...
--------------------------------------------------------------------------------
Vlado Gojnić
