Da.
Od kad su Tribali,. Tračani, Iliri, Rašani i slični počeli da se zovu Srbi i zašto?
Ne postoji uniforman i jednostavan, opšte prihvaćen odgovor na to pitanje. Znamo da je na ovim prostorima živeo van svake sumnje srpski narod u prvoj polovini IX stoleća, kao što rekoh na osnovu franačkih anala.
Ako je za verovati tradiciji koju donosi car Konstantin VII Porfirogenit u famoznom
Spisu o narodima iz sredine X stoleća, Srbi s na Balkanskom poluostrvu postojali i još skoro dva veka pre famoznog bekstva kneza Ljudevita Posavskog k Srbima 822. godine.
Ono što bi moglo pružiti potporu tumačenju da je bilo Srba na Balkanskom poluostrvu zaista još i u toku VII stoleća jesu podaci koje imamo sa Petošestog vaseljenskog sabora. Oni nam svedoče da je postojao u severozapadnoj Maloj Aziji jedan grad koji je imao, moguće, srpski etnonim u nazivu, oko 680. ili 681. godine. Ako li bi to tumačenje bilo tačno, odnosno ukoliko li bismo prihvatili da je to povezano sa Srbima, to bi moglo biti potvrda tumačenja redova iz Porfirogenitovog spisa koji svedoče o tome da je, navodno, od vremena carevanja Iraklija (610-641) na ovim prostorima postojala srpska država.
Koliko je za verovati, tačno, svedočanstvima koji se nalaze u
DAI, upitno je. Pre svega iz razloga što postoji ozbiljna vremenska distanca, u iznosu od preko 300 godina. Istoričar Tibor Živković je hipotetički rekonstruisao nešto što bi moglo biti Porfirogenitov izvor, navodno nastalo 870-ih godina, u Rimu iz pera famoznog Atanasija Bibliotekara, i to sa podosta jakim argumentima, ali bez takve decidnosti da bismo mogli tvrditi da je to činjenica koja bi trebalo da bude opšteprihvaćena. Pod uslovom da je Živković bio u pravu, to bi pomerilo izvor koji je svedočanstvo o doseljavanju Srba skoro jedan celi vek unatrag u prošlost, što bi bio ozbiljan napredak po pitanju kredibiliteta vesti romejskog cara, s jedne strane, ali sa druge i dalje predstavlja pozmašnu distancu.
Danas se u srpskoj istoriografiji obično (pre svega, zaslugama Tibora Živkovića i Predraga Komatine) smatra da, shodno podacima o pomenutom maloazijskom gradu, ali i nekim drugim stvarima (opstanku Lužičkih Srba do današnjeg dana) treba Porfirogenitovim vestima priznati izvesnu vrednost, odnosno da zaista jeste postojalo neko predbalkansko srpsko pleme, ili plemenski savez Srba, negde na slovenskom severu. Najpopularnije tumačenje jeste da bi to trebalo da budu Polapski Srbi (od kojih Lužički i vuku ime) a koji jesu dosta rano istorijski dokumentovani u Fredegarovoj hronici. Stavove nauke (uz pojedina svoja razmišljanja) uglavnom je prikazao jedan nezavisni arheolog nedavno u svojoj knjizi o prednemanjićkoj istoriji Srba, Marko Aleksić.
Ono što, naravno, nije rešeno, jesu kvantitativne vrednosti. Koliko je to Srba došlo, tačno? I koliko su brojni bili kada su došli (odakle god da jesu). Iznad pomenuti Aleksić ima jedno tumačenje o epskoj kolonizaciji, kojom se suštinski jedan čitavi narod premestio sa prostora Polablja, u današnjoj Nemačkoj, na ove prostore, dalove današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Hrvatske. Takvo tumačenje se obično smatra zastarelim danas u naučnim krugovim, i to u arheologiji i značajno više nego u istoriji. Naučna tumačenja, pre svega u inostranstvu, u svetskim akademskim centrima, bliža su heterogenoj percepciji promena etničkih identiteta, odnosno da se ne može sve svesti na nekakve migracije stanovništva. Živkovićevo tumačenje je bilo nešto najbliže tome, jer bi po njemu iz pravca Češke i Nemačke došla jedna suštinski relativno malobrojna vojska, koja je, u sličnom maniru Normana u Engleskoj posle Bitke kod Hejstinsa 1066. godine, ili po centralnom Sredozemlju.
U toj soluciji (zadnje navedenoj) a koja se meni čini najlogičnijom (danas suštinski više gotovo niko ne razmišlja o nekakvoj pustari koju su opustali Avari tj. prazan prostor koji bi Srbi popunili, kako to na jedan pomalo poetičan način opisuje Porfirogenit), Srbi su, otprilike, nametnuli samo ime autohtonom stanovništvu koje su zatekli kad su se doselili i gotovo ništa više sem neke najosnovnije porodične legende koja se tiče tog rodovskog sloja, aristokratskog, od kog bi trebalo da vuče poreklo vladajuća dinastija i najviši rodovi te elite, proistekle iz poretka vojne demokratije, još iz faze prvobitne civilizacije. I stoga bi oni, vremenom na autohtono stanovništvo
preslikali svoj etnonim, po liniji podanstva, pre svega na etnički slovenski živalj kojim su vladali i sa kojim su, najverovatnije, do izvesne mere bili srodni.
Naravno, to su samo neka novija tumačenja, koja se zasnivaju na odbacivanju pojedinih zaključaka tzv. hiperkriticizma u istoriografskim krugovima, a koja podrazumevaju potpuno odbacivanje Porfirogenitovih vesti, što je do nedavno bio, otprilike, naučni koncenzus od razvitka naučnog pristupa u istoriji sredinom XIX stoleća. Treba naglasiti da takvo tumačenje ima izuzetno mnogo svojih pristalica u naučnim krugovima i dan-danas. Po tim tumačenjima, nema tu ničeg opipljivijeg da bismo ozbiljnije mogli govoriti o nekakvoj seobi Srba i, u najmanju ruku, ako li se otvorimo teoriji o dolasku Srba (ma otkud da su došli, iz Polablja ili sa ma kojeg drugog prostora, tamo preko Karpata, dalje prema Kavkazu, itd.) onda se barem u istoj meri moramo otvoriti ideji da je ta seoba konstrukt samo i da su ti Srbi VIII, VIII i/ili IX stoleća, samo prozvani tako npr. od strane samih Romeja koji bi u toj situaciji iskonstruisali neku vezu stanovništva sa Srbima po slovenskom severu, ili bi, pak, čuvši za severne Srbe, sami Sloveni ovog prostora zapadnog Balkana odabrali da se tako prozovu, simulirajući nekakvu seobu sa severa, koja se u stvarnosti, zapravo, nikada nije dogodila.
Iako je zadnje navedeno izrazito popularno i zastupljeno i danas, meni te stvari deluju manje logično i konzistentno, bez obzira što se mora priznati ozbiljan manjak kako pisanih izvora, tako i arheologije (arheoloških naloza iz tog perioda imamo izuzetno malo i ona nam ovde ne pomaže gotovo ništa) do te mere da je o onome prethodno navedenom jako teško govoriti u domenu jasno utvrdivih i potvrđenih činjenica. Problem značenja srpskog etnonima nikada nije naišao na definitivno i opšteprihvaćeno rešenje, tako da i tu treba biti oprezan za zaključcima. Ukoliko bi etnonim
Srbin bio suštinski iz slovenskih jezika, kako misle neki, onda je zamislivo da (ukoliko nije bilo nikakvog doseljavanja Srba) bi slovenska plemena koja koriste tu reč počela da je koriste u etničke svrhe, posebno ako bi u nekom momentu iz ma kog razloga čuli za postojanje srpskih plemena na severu. S druge strane, ako je samo ime Srba po svom poreklu neslovensko, čemu je bio naklonjen pomenuti Živković i što je, po mom mišljenju, izuzetno dobro razradio i zaokružio Aleksandar Loma (a što bi dovodilo Srbe u vezu sa plemenima sličnog imena u Zakavkazju, zabeležena još početkom ovog milenijuma), onda je takvo tumačenje isključujuće. Onda bi značilo, ili da su Srbi dobili svoje ime od Rimljana (originalno kao egzonim) ili da su se Srbi zaista doselili sa nekog od slovenskih prostora severno od Save i Dunava.
