Dubravka po običaju trabunja.
Ali se mora priznati da je srpska interpretacija faktografski najobjektivnija i ne sadrži elemente šovinizma.
Sa druge strane Hrvati i Bošnja seju mržnju i ne štede.
-
- Popularno:
- Proboj solunskog fronta
- "Pomaže Bog i 3 prsta: Telo srpskog...
- Neobična sudbina partizanske marke
- Тотални интернет мрак у Путиновој...
- Председница Непала изабрана гласањем на...
- Kako pronaći prijatelja sa beneficijama
- Zasto se ne gradi Vojvodina?
- Oprez blokaderi - vojna parada je zamka!
- U Kosovskoj Mitrovici menjali imena...
- "Neki došli da pumpaju, a onda jao...
I posle neka neko kaže da nismo najobjektivniji
- Začetnik teme Bergie
- Datum pokretanja
Dubravka po običaju trabunja.
Ali se mora priznati da je srpska interpretacija faktografski najobjektivnija i ne sadrži elemente šovinizma.
Sa druge strane Hrvati i Bošnja seju mržnju i ne štede.
- Poruka
- 30.119
O Bošnjačkom udžbeniku
Nakon što su hrvatske oružane snage početkom 1992. godine prenijele ratna dejstva na teritoriju Bosne i Hercegovine i nakon što je Alija Izetbegović u proljeće iste godine proglasio opštu mobilizaciju uz javno izrečenu prijetnju da će biti žrtvovan mir za suverenu Bosnu i Hercegovinu, bošnjačko rukovodstvo pristupilo je jednom od svojih najznačajnijih zadataka: odgajanju svijesti kod bosanskohercegovačkih muslimana o njihovom bošnjačkom identitetu.
Osim što je takvo nastojanje imalo za cilj formiranje svijesti o jednom vještačkom identitetu, bitno različitom i od srpskog i od hrvatskog, ono je istovremeno bilo i pripremanje novih bošnjačkih naraštaja za vojne i političke akcije, kako za one koje su već bile u toku, tako i za one koje bi tek trebalo da uslijede. Osim kroz masovne medije, prije svih televiziju, najpogodnije sredstvo za ostvarivanje tog cilja bili su udžbenici istorije za osnovne i srednje škole.
Prošlost od ranog srednjeg vijeka do kraja XVIII vijeka predstavljena je u udžbenicima za šesti razred osnovne škole i drugi razred gimnazije, period od kraja XVIII vijeka do 1914. godine predstavljen je u udžbenicima za sedmi razred osnovne škole i treći razred gimnazije, a teme iz burnog XX vijeka (nakon 1914. godine) sadrže udžbenici za osmi razred osnovne škole i četvrti razred gimnazije. Nenaučno predstavljanje prošlosti prisutno je u udžbenicima koji su predmet ove analize. Istovremeno, istorija Srba predstavljena je gotovo isključivo u negativnom kontekstu, osim ukoliko jedan dio srpske istorije nije prikazan kao dio istorije Bošnjaka, što se naročito odnosi na udžbenike koji sadržavaju nastavne jedinice o srednjem vijeku. Upotrebu svih bošnjačkih udžbenika istorije odobrilo je nadležno ministarstvo u Sarajevu, a jedna od karakteristika ovih udžbenika je kroatiziran jezik kojim su pisani, a koji je u svakodnevni govor Bošnjaka počeo prodirati 1992. godine. Prvi bošnjački udžbenici istorije objavljeni su 1994. godine, uglavnom zahvaljujući donacijama iz islamskih zemalja, kao i donacijama Fondacije Soroš. Ovi udžbenici štampani su u Ljubljani.
U prvom izdanju bošnjačkog udžbenika za šesti razred osnovne škole, čiji su autori Enes Pelidija i Fahrudin Isaković (Historija za 6. razred osnovne škole, Sarajevo 1994), rečeno je da je Bosnu prvi pomenuo vizantijski car i pisac Konstantin VII Porfirogenit u X vijeku (str. 35). S obzirom na činjenicu da autori bošnjačkih udžbenika predstavljaju istoriju Bosne od ranog srednjeg vijeka kao nešto sasvim odvojeno od istorije srpskog naroda, autori prećutkuju da ovaj izvor pominje Bosnu kao oblast u sastavu Srbije. Povelju bana Kulina izdatu Dubrovčanima 1189. godine Pelidija i Isaković smatraju ''rodnim listom bosanske državnosti'', a ističu da su tokom njegove vladavine u Bosni vladali red i mir, pa je to vrijeme ''u narodu ostalo upamćeno kao vrijeme Kulina bana i dobrijeh dana'' (str. 66 - 67). Međutim, ova tradicija nastala je u Dubrovniku, jer su u Kulinovo vrijeme dubrovački trgovci u Bosni uživali nesvakidašnje povlastice, s obzirom na to da im je garantovana slobodna trgovina bez uobičajenih carina. Pelidija i Isaković pominju i bana Mateja Ninoslava i njegove ugovore sa Dubrovnikom (str. 70), ali se i ovdje prećutkuje da je u tim poveljama iz 1240. i 1249. godine ovaj vladar svoje podanike, stanovnike Bosne, nazvao Srbima, a Dubrovčane Vlasima. Slično je postupio i ban Stefan II Kotromanić koji je rekao u povelji Dubrovčanima 1333. godine da su od četiri povelje ''dvie latinsci a dvi srpscie''. Autori ovog udžbenika pišu da su nakon zajedničke akcije bana Tvrtka I Kotromanića i kneza Lazara Hrebeljanovića protiv župana Nikole Altomanovića srednjovjekovnoj Bosni pripale oblasti gornjeg Podrinja i Polimlja, a zatim dodaju: ''Tako je dio teritorije kasnijeg Novopazarskog Sandžaka bio u sastavu Bosne znatno prije propasti srednjovjekovne bosanske države, što govori o historijskoj povezanosti tih krajeva s Bosnom'' (str. 74).
Autori ovog udžbenika kažu da se Tvrtko I 1377. godine krunisao za kralja u manastiru Mileševi, ali dodaju da ''neki historičari u novije vrijeme to krunisanje vežu za Mile kod Visokog'' (str. 74). Međutim, isti autori u trećem izdanju ovog udžbenika tvrde da se Tvrtko krunisao ''u Milama kod Visokog, koje su bile prva prijestonica srednjovjekovne bosanske države'' (Historija - Povijest za 6. razred osnovne škole, Sarajevo 2001, str.70). Otkako je mađarski istoričar njemačkog porijekla Lajoš Taloci, čiji su radovi bili površni i tendenciozni i koji su zaostajali za radovima kritičkih pisaca među njegovim savremenicima, početkom XX vijeka izrazio sumnju da je Tvrtko I krunisan u Mileševi, sve do devedesetih godina XX vijeka gotovo da nije bilo pokušaja da se Talocijeva neutemeljena pretpostavka potvrdi kao tačna. Izuzetak je rad Đure Bazlera, koji takođe nije pružio dovoljno uvjerljive dokaze na osnovu kojih bi se mogla pobiti davno utvrđena činjenica da je Tvrtko I krunisan u Mileševi, odnosno na osnovu kojih bi se moglo zaključiti da je njegovo krunisanje obavljeno u Milama kod Visokog. Međutim, u savremenoj bošnjačkoj istoriografiji ova teorija, kao i neke druge davno odbačene teorije, dobila je na značaju u posljednjoj deceniji XX vijeka, pa je kao provjerena naučna činjenica dospjela i u školske udžbenike. Na promjenu stava autora ovog udžbenika izraženu u njegovom izdanju iz 2001. u odnosu na prethodna izdanja (iz 1994. i 1996.), nisu uticala neka nova naučna saznanja ili otkrivanje nekog novog istorijskog izvora, već uvjerenje da ne bi bilo prikladno nove naraštaje učiti da je najznačajniji vladar srednjovjekovne Bosne krunisan za kralja u srpskom pravoslavnom manastiru i po srpskom pravoslavno-hrišćanskom obredu.
Među odbačenim teorijama koje su dobile na značaju u posljednjoj deceniji XX vijeka svoje mjesto našla je i ona o pismu koje je upotrebljavano u srednjovjekovnoj Bosni. Enes Pelidija i Fahrudin Isaković kažu da je u srednjovjekovnoj Bosni pisano ''bosančicom'' i da su njome napisani i Čajničko jevanđelje i Miroslavljevo jevanđelje (str. 79). I ova politički motivisana teorija stvorena je u radu Zemaljskog muzeja u Sarajevu i bila je u funkciji sprovođenja nacionalne politike austrougarskog režima, a ta funkcija svodila se na dokazivanje istorijske posebnosti Bosne i Hercegovine. U izučavanju ćiriličnog pisma u srednjovjekovnoj Bosni prenaglašavana je njegova specifičnost i uporno tražena razlika u odnosu na ćirilicu koja je upotrebljavana u ostalim srpskim zemljama. Tezu o ''bosančici'' kao pismu posebnom u odnosu na ćirilicu stvorio je hrvatski istoričar Ćiro Truhelka 1889. godine. Međutim, u srednjovjekovnoj Bosni pisalo se srpskom ćirilicom i nijedna povelja iz bosanske državne kancelarije nije napisana u nekom drugom pismu.
Autor feljtona je magistar istorijskih nauka, zaposlen na Odsjeku za istoriju Filozofskog fakulteta u Banjaluci. Tekst je napisan nakon jednomjesečnog istraživanja u Institutu ''Georg Ekert'' u njemačkom gradu Braunšvajgu, a prvobitno je objavljen, u nešto izmijenjenom obliku, u Zborniku za istoriju BiH, br. 6, Beograd 2009, str. 329 - 343.
U čitavom udžbeniku Bosna i Hercegovina je prikazana kao poseban politički subjekt i nakon dolaska Turaka, kao da državnost srednjovjekovne Bosne njihovim dolaskom nije prekinuta.
Nakon što su hrvatske oružane snage početkom 1992. godine prenijele ratna dejstva na teritoriju Bosne i Hercegovine i nakon što je Alija Izetbegović u proljeće iste godine proglasio opštu mobilizaciju uz javno izrečenu prijetnju da će biti žrtvovan mir za suverenu Bosnu i Hercegovinu, bošnjačko rukovodstvo pristupilo je jednom od svojih najznačajnijih zadataka: odgajanju svijesti kod bosanskohercegovačkih muslimana o njihovom bošnjačkom identitetu.
Osim što je takvo nastojanje imalo za cilj formiranje svijesti o jednom vještačkom identitetu, bitno različitom i od srpskog i od hrvatskog, ono je istovremeno bilo i pripremanje novih bošnjačkih naraštaja za vojne i političke akcije, kako za one koje su već bile u toku, tako i za one koje bi tek trebalo da uslijede. Osim kroz masovne medije, prije svih televiziju, najpogodnije sredstvo za ostvarivanje tog cilja bili su udžbenici istorije za osnovne i srednje škole.
Prošlost od ranog srednjeg vijeka do kraja XVIII vijeka predstavljena je u udžbenicima za šesti razred osnovne škole i drugi razred gimnazije, period od kraja XVIII vijeka do 1914. godine predstavljen je u udžbenicima za sedmi razred osnovne škole i treći razred gimnazije, a teme iz burnog XX vijeka (nakon 1914. godine) sadrže udžbenici za osmi razred osnovne škole i četvrti razred gimnazije. Nenaučno predstavljanje prošlosti prisutno je u udžbenicima koji su predmet ove analize. Istovremeno, istorija Srba predstavljena je gotovo isključivo u negativnom kontekstu, osim ukoliko jedan dio srpske istorije nije prikazan kao dio istorije Bošnjaka, što se naročito odnosi na udžbenike koji sadržavaju nastavne jedinice o srednjem vijeku. Upotrebu svih bošnjačkih udžbenika istorije odobrilo je nadležno ministarstvo u Sarajevu, a jedna od karakteristika ovih udžbenika je kroatiziran jezik kojim su pisani, a koji je u svakodnevni govor Bošnjaka počeo prodirati 1992. godine. Prvi bošnjački udžbenici istorije objavljeni su 1994. godine, uglavnom zahvaljujući donacijama iz islamskih zemalja, kao i donacijama Fondacije Soroš. Ovi udžbenici štampani su u Ljubljani.
U prvom izdanju bošnjačkog udžbenika za šesti razred osnovne škole, čiji su autori Enes Pelidija i Fahrudin Isaković (Historija za 6. razred osnovne škole, Sarajevo 1994), rečeno je da je Bosnu prvi pomenuo vizantijski car i pisac Konstantin VII Porfirogenit u X vijeku (str. 35). S obzirom na činjenicu da autori bošnjačkih udžbenika predstavljaju istoriju Bosne od ranog srednjeg vijeka kao nešto sasvim odvojeno od istorije srpskog naroda, autori prećutkuju da ovaj izvor pominje Bosnu kao oblast u sastavu Srbije. Povelju bana Kulina izdatu Dubrovčanima 1189. godine Pelidija i Isaković smatraju ''rodnim listom bosanske državnosti'', a ističu da su tokom njegove vladavine u Bosni vladali red i mir, pa je to vrijeme ''u narodu ostalo upamćeno kao vrijeme Kulina bana i dobrijeh dana'' (str. 66 - 67). Međutim, ova tradicija nastala je u Dubrovniku, jer su u Kulinovo vrijeme dubrovački trgovci u Bosni uživali nesvakidašnje povlastice, s obzirom na to da im je garantovana slobodna trgovina bez uobičajenih carina. Pelidija i Isaković pominju i bana Mateja Ninoslava i njegove ugovore sa Dubrovnikom (str. 70), ali se i ovdje prećutkuje da je u tim poveljama iz 1240. i 1249. godine ovaj vladar svoje podanike, stanovnike Bosne, nazvao Srbima, a Dubrovčane Vlasima. Slično je postupio i ban Stefan II Kotromanić koji je rekao u povelji Dubrovčanima 1333. godine da su od četiri povelje ''dvie latinsci a dvi srpscie''. Autori ovog udžbenika pišu da su nakon zajedničke akcije bana Tvrtka I Kotromanića i kneza Lazara Hrebeljanovića protiv župana Nikole Altomanovića srednjovjekovnoj Bosni pripale oblasti gornjeg Podrinja i Polimlja, a zatim dodaju: ''Tako je dio teritorije kasnijeg Novopazarskog Sandžaka bio u sastavu Bosne znatno prije propasti srednjovjekovne bosanske države, što govori o historijskoj povezanosti tih krajeva s Bosnom'' (str. 74).
Autori ovog udžbenika kažu da se Tvrtko I 1377. godine krunisao za kralja u manastiru Mileševi, ali dodaju da ''neki historičari u novije vrijeme to krunisanje vežu za Mile kod Visokog'' (str. 74). Međutim, isti autori u trećem izdanju ovog udžbenika tvrde da se Tvrtko krunisao ''u Milama kod Visokog, koje su bile prva prijestonica srednjovjekovne bosanske države'' (Historija - Povijest za 6. razred osnovne škole, Sarajevo 2001, str.70). Otkako je mađarski istoričar njemačkog porijekla Lajoš Taloci, čiji su radovi bili površni i tendenciozni i koji su zaostajali za radovima kritičkih pisaca među njegovim savremenicima, početkom XX vijeka izrazio sumnju da je Tvrtko I krunisan u Mileševi, sve do devedesetih godina XX vijeka gotovo da nije bilo pokušaja da se Talocijeva neutemeljena pretpostavka potvrdi kao tačna. Izuzetak je rad Đure Bazlera, koji takođe nije pružio dovoljno uvjerljive dokaze na osnovu kojih bi se mogla pobiti davno utvrđena činjenica da je Tvrtko I krunisan u Mileševi, odnosno na osnovu kojih bi se moglo zaključiti da je njegovo krunisanje obavljeno u Milama kod Visokog. Međutim, u savremenoj bošnjačkoj istoriografiji ova teorija, kao i neke druge davno odbačene teorije, dobila je na značaju u posljednjoj deceniji XX vijeka, pa je kao provjerena naučna činjenica dospjela i u školske udžbenike. Na promjenu stava autora ovog udžbenika izraženu u njegovom izdanju iz 2001. u odnosu na prethodna izdanja (iz 1994. i 1996.), nisu uticala neka nova naučna saznanja ili otkrivanje nekog novog istorijskog izvora, već uvjerenje da ne bi bilo prikladno nove naraštaje učiti da je najznačajniji vladar srednjovjekovne Bosne krunisan za kralja u srpskom pravoslavnom manastiru i po srpskom pravoslavno-hrišćanskom obredu.
Među odbačenim teorijama koje su dobile na značaju u posljednjoj deceniji XX vijeka svoje mjesto našla je i ona o pismu koje je upotrebljavano u srednjovjekovnoj Bosni. Enes Pelidija i Fahrudin Isaković kažu da je u srednjovjekovnoj Bosni pisano ''bosančicom'' i da su njome napisani i Čajničko jevanđelje i Miroslavljevo jevanđelje (str. 79). I ova politički motivisana teorija stvorena je u radu Zemaljskog muzeja u Sarajevu i bila je u funkciji sprovođenja nacionalne politike austrougarskog režima, a ta funkcija svodila se na dokazivanje istorijske posebnosti Bosne i Hercegovine. U izučavanju ćiriličnog pisma u srednjovjekovnoj Bosni prenaglašavana je njegova specifičnost i uporno tražena razlika u odnosu na ćirilicu koja je upotrebljavana u ostalim srpskim zemljama. Tezu o ''bosančici'' kao pismu posebnom u odnosu na ćirilicu stvorio je hrvatski istoričar Ćiro Truhelka 1889. godine. Međutim, u srednjovjekovnoj Bosni pisalo se srpskom ćirilicom i nijedna povelja iz bosanske državne kancelarije nije napisana u nekom drugom pismu.
Autor feljtona je magistar istorijskih nauka, zaposlen na Odsjeku za istoriju Filozofskog fakulteta u Banjaluci. Tekst je napisan nakon jednomjesečnog istraživanja u Institutu ''Georg Ekert'' u njemačkom gradu Braunšvajgu, a prvobitno je objavljen, u nešto izmijenjenom obliku, u Zborniku za istoriju BiH, br. 6, Beograd 2009, str. 329 - 343.
U čitavom udžbeniku Bosna i Hercegovina je prikazana kao poseban politički subjekt i nakon dolaska Turaka, kao da državnost srednjovjekovne Bosne njihovim dolaskom nije prekinuta.
- Poruka
- 30.119
Nastavak
Islamizacija kao vjerska tolerancija
Dolazak Turaka i proces islamizacije domaćeg stanovništva (iako se umjesto termina ''islamizacija'' u udžbeniku isključivo upotrebljava sintagma ''prelaženje na islam''), Enes Pelidija i Fahrudin Isaković predstavili su kao pozitivne promjene u istoriji Bosne. Oni pišu da je položaj kmetova u Bosni bio izuzetno težak ''pa će dolazak Osmanlija znatan broj ljudi dočekati kao vrijeme olakšice i reda. To je jedan od razloga prelaska srednjovjekovnog bosanskog stanovništva na islam'' (str. 65 - 66). Oni smatraju da je islamizacijom bilo daleko više obuhvaćeno bogumilsko stanovništvo nego pravoslavno i rimokatoličko i tvrde da nije bilo nasilne islamizacije. Autori ovog udžbenika kažu da je u XVII vijeku 75% stanovništva Bosanskog elajeta, koji se prostirao ''od Šapca do Jadrana i od Zvečana do Virovitice'', pripadalo islamskoj vjeroispovijesti (str. 126 - 127). Pelidija i Isaković pišu da je u vrijeme uspostavljanja osmanske vlasti u Bosni ''bila prisutna vjerska tolerancija. (...) Da je postojala vjerska tolerancija, vidi se i na drugim primjerima. Muslimani su poštovali i posjećivali pravoslavna kultna mjesta, kakva su Bogorodica u Čajniču i grob sv. Save u Mileševu'' (str. 129).
Islamizacija, koju domaći i strani izvori često nazivaju turčenjem i poturčivanjem, u velikom broju slučajeva vršena je pod direktnim pritiskom i uz korišćenje grube sile pod prijetnjom smrću. Procesom islamizacije bile su zahvaćene sve zatečene religije, a zabilježen je visok procenat prevjeravanja srpskog pravoslavnog stanovništva u Staroj Raškoj i istočnoj Hercegovini, čak i na području manastira Mileševe. Pop Vuk zapisao je u Sarajevu 1516. godine o islamizaciji u Bosni: ''Tada u te dane u toj zemlji bješe veliko umnožavanje agarjenskih čeda, a pravoslavne vjere hristianske u toj zemlji veliko umaljenije''. Jedan od vodećih istoričara italijanske renesanse Paolo Đovio zapisao je 1555. da su Turci postali od onih Srba koji su bili podstaknuti vojničkim platama i pljačkom. U priču o ''vjerskoj toleranciji'' ne uklapa se ni činjenica da su Turci, osim što su rušili stare već postojeće bogomolje, ili ih pretvarali u džamije, zakonom zabranjivali podizanje novih hramova.
Pelidija i Isaković pišu da su uprkos viševjekovnoj osmanskoj upravi narodi Bosne i Hercegovine zadržali ''svoj bosanski jezik. (...) Umjesto povezanosti na osnovi etničkog porijekla ili vjerske pripadnosti Bošnjaci, Hrvati, Srbi i Jevreji u Bosni i Hercegovini uspostavili su kult komšiluka. U narodu je bilo rašireno shvatanje da je komšijsko pravo jače od rodbinskog pa se na toj osnovi temeljilo povezivanje ljudi'' (str. 129).
Inače, u čitavom udžbeniku Bosna i Hercegovina je prikazana kao poseban politički subjekt i nakon dolaska Turaka, kao da državnost srednjovjekovne Bosne njihovim dolaskom nije prekinuta. Otud i stalna upotreba pojma ''Bosna i Hercegovina'' znatno prije austrougarske okupacije 1878. odnosno Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a i Drugog zasjedanja AVNOJ-a 1943. godine. U tekstu pod naslovom Specifičan položaj Bosne i Hercegovine autori udžbenika za šesti razred osnovne škole pišu da je Karlovački mir iz 1699. za ''Bosnu i Hercegovinu izuzetno značajan jer su njime prvi put međunarodno priznate njene sadašnje granice, koje su u narednim desetljećima doživjele samo manje korekcije'' (str. 135). Pelidija i Isaković posebnu pažnju posvetili su bici kod Banjaluke 1737. za koju kažu da ''predstavlja jednu od prvih stranica bošnjačke samosvijesti. Bojem pod Banja Lukom 1737. g. Bosanski muslimani ili Bošnjaci, rođeni su kao narod ili moderna nacija'' (str. 137). U tekstu pod naslovom Genocid i devastacija nad Bošnjacima - Istraga ''poturica'' Pelidija i Isaković pišu da je austrijskim osvajanjem Like i Krbave 1689. godine počinjen ''prvi od brojnih genocida (lat. gens - rod, pleme + occidere - ubiti) nad Bošnjacima zbog njihove vjere. Smatra se da je nad Bošnjacima u narednim stoljećima (do sada) izvršeno još devet genocida''. Oni dodaju da je izvršen pokolj nad Bošnjacima u Crnoj Gori 1711, što je bilo samo uvod ''za nove zločine nad Bošnjacima u narednim stoljećima'' (str. 139 - 140).
Dakle, kao što su ''Bošnjaci'' svi stanovnici srednjovjekovne bosanske države bez obzira na njihovu vjersku pripadnost, tako su ''Bošnjaci'' i svi stanovnici Bosanskog pašaluka u okviru Osmanskog Carstva, pa i u vrijeme njegovog najvećeg obima, a Srba u Bosni nema. Oni se pominju isključivo u nastavnim jedinicama o Srbiji, a u nastavnim jedinicama o Bosni oni se pominju kao ''kršćani'' ili ''pravoslavni''. Pod njihovim etničkim imenom Srbi su kao stanovnici Bosne pomenuti samo jednom, ali i tada govore ''bosanskim'' jezikom. Enes Pelidija i Fahrudin Isaković autori su i prvog bošnjačkog udžbenika za drugi razred gimnazije (Historija za II razred gimnazije, Sarajevo 1994, 1996²). Ovaj udžbenik je neznatno dopunjeniji i ne donosi ništa novo.
Pisci bošnjačkih udžbenika istorije trebalo bi da znaju da je Načertanije stvoreno angažovanjem britanske i francuske vlade, kao i poljske emigracije, zbog bojazni da bi nova vlast u Srbiji nakon 1839. mogla napustiti njihovu politiku okupljanja Južnih Slovena oko Srbije i potražiti oslonac u Rusiji.
Islamizacija kao vjerska tolerancija
Dolazak Turaka i proces islamizacije domaćeg stanovništva (iako se umjesto termina ''islamizacija'' u udžbeniku isključivo upotrebljava sintagma ''prelaženje na islam''), Enes Pelidija i Fahrudin Isaković predstavili su kao pozitivne promjene u istoriji Bosne. Oni pišu da je položaj kmetova u Bosni bio izuzetno težak ''pa će dolazak Osmanlija znatan broj ljudi dočekati kao vrijeme olakšice i reda. To je jedan od razloga prelaska srednjovjekovnog bosanskog stanovništva na islam'' (str. 65 - 66). Oni smatraju da je islamizacijom bilo daleko više obuhvaćeno bogumilsko stanovništvo nego pravoslavno i rimokatoličko i tvrde da nije bilo nasilne islamizacije. Autori ovog udžbenika kažu da je u XVII vijeku 75% stanovništva Bosanskog elajeta, koji se prostirao ''od Šapca do Jadrana i od Zvečana do Virovitice'', pripadalo islamskoj vjeroispovijesti (str. 126 - 127). Pelidija i Isaković pišu da je u vrijeme uspostavljanja osmanske vlasti u Bosni ''bila prisutna vjerska tolerancija. (...) Da je postojala vjerska tolerancija, vidi se i na drugim primjerima. Muslimani su poštovali i posjećivali pravoslavna kultna mjesta, kakva su Bogorodica u Čajniču i grob sv. Save u Mileševu'' (str. 129).
Islamizacija, koju domaći i strani izvori često nazivaju turčenjem i poturčivanjem, u velikom broju slučajeva vršena je pod direktnim pritiskom i uz korišćenje grube sile pod prijetnjom smrću. Procesom islamizacije bile su zahvaćene sve zatečene religije, a zabilježen je visok procenat prevjeravanja srpskog pravoslavnog stanovništva u Staroj Raškoj i istočnoj Hercegovini, čak i na području manastira Mileševe. Pop Vuk zapisao je u Sarajevu 1516. godine o islamizaciji u Bosni: ''Tada u te dane u toj zemlji bješe veliko umnožavanje agarjenskih čeda, a pravoslavne vjere hristianske u toj zemlji veliko umaljenije''. Jedan od vodećih istoričara italijanske renesanse Paolo Đovio zapisao je 1555. da su Turci postali od onih Srba koji su bili podstaknuti vojničkim platama i pljačkom. U priču o ''vjerskoj toleranciji'' ne uklapa se ni činjenica da su Turci, osim što su rušili stare već postojeće bogomolje, ili ih pretvarali u džamije, zakonom zabranjivali podizanje novih hramova.
Pelidija i Isaković pišu da su uprkos viševjekovnoj osmanskoj upravi narodi Bosne i Hercegovine zadržali ''svoj bosanski jezik. (...) Umjesto povezanosti na osnovi etničkog porijekla ili vjerske pripadnosti Bošnjaci, Hrvati, Srbi i Jevreji u Bosni i Hercegovini uspostavili su kult komšiluka. U narodu je bilo rašireno shvatanje da je komšijsko pravo jače od rodbinskog pa se na toj osnovi temeljilo povezivanje ljudi'' (str. 129).
Inače, u čitavom udžbeniku Bosna i Hercegovina je prikazana kao poseban politički subjekt i nakon dolaska Turaka, kao da državnost srednjovjekovne Bosne njihovim dolaskom nije prekinuta. Otud i stalna upotreba pojma ''Bosna i Hercegovina'' znatno prije austrougarske okupacije 1878. odnosno Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a i Drugog zasjedanja AVNOJ-a 1943. godine. U tekstu pod naslovom Specifičan položaj Bosne i Hercegovine autori udžbenika za šesti razred osnovne škole pišu da je Karlovački mir iz 1699. za ''Bosnu i Hercegovinu izuzetno značajan jer su njime prvi put međunarodno priznate njene sadašnje granice, koje su u narednim desetljećima doživjele samo manje korekcije'' (str. 135). Pelidija i Isaković posebnu pažnju posvetili su bici kod Banjaluke 1737. za koju kažu da ''predstavlja jednu od prvih stranica bošnjačke samosvijesti. Bojem pod Banja Lukom 1737. g. Bosanski muslimani ili Bošnjaci, rođeni su kao narod ili moderna nacija'' (str. 137). U tekstu pod naslovom Genocid i devastacija nad Bošnjacima - Istraga ''poturica'' Pelidija i Isaković pišu da je austrijskim osvajanjem Like i Krbave 1689. godine počinjen ''prvi od brojnih genocida (lat. gens - rod, pleme + occidere - ubiti) nad Bošnjacima zbog njihove vjere. Smatra se da je nad Bošnjacima u narednim stoljećima (do sada) izvršeno još devet genocida''. Oni dodaju da je izvršen pokolj nad Bošnjacima u Crnoj Gori 1711, što je bilo samo uvod ''za nove zločine nad Bošnjacima u narednim stoljećima'' (str. 139 - 140).
Dakle, kao što su ''Bošnjaci'' svi stanovnici srednjovjekovne bosanske države bez obzira na njihovu vjersku pripadnost, tako su ''Bošnjaci'' i svi stanovnici Bosanskog pašaluka u okviru Osmanskog Carstva, pa i u vrijeme njegovog najvećeg obima, a Srba u Bosni nema. Oni se pominju isključivo u nastavnim jedinicama o Srbiji, a u nastavnim jedinicama o Bosni oni se pominju kao ''kršćani'' ili ''pravoslavni''. Pod njihovim etničkim imenom Srbi su kao stanovnici Bosne pomenuti samo jednom, ali i tada govore ''bosanskim'' jezikom. Enes Pelidija i Fahrudin Isaković autori su i prvog bošnjačkog udžbenika za drugi razred gimnazije (Historija za II razred gimnazije, Sarajevo 1994, 1996²). Ovaj udžbenik je neznatno dopunjeniji i ne donosi ništa novo.
Pisci bošnjačkih udžbenika istorije trebalo bi da znaju da je Načertanije stvoreno angažovanjem britanske i francuske vlade, kao i poljske emigracije, zbog bojazni da bi nova vlast u Srbiji nakon 1839. mogla napustiti njihovu politiku okupljanja Južnih Slovena oko Srbije i potražiti oslonac u Rusiji.
- Poruka
- 30.119
Nastavak
Srbija je mala i beznačajna
Isti autori napisali su i prvi bošnjački udžbenik za treći razred gimnazije (Ibrahim Tepić i Fahrudin Isaković, Historija za III razred gimnazije, Sarajevo 1994), koji je neznatno prošireniji. Jedna od dopuna odnosi se i na Načertanije, za koje je rečeno da je nastalo zbog težnje Srba da "njihova mala i beznačajna država postane snažna". Ono je ostalo "do najnovijeg vremena opsesija velikosrpskih političara" (str. 77). Pisci bošnjačkih udžbenika istorije trebalo bi da znaju da je Načertanije stvoreno angažovanjem britanske i francuske vlade, kao i poljske emigracije, zbog bojazni da bi nova vlast u Srbiji nakon 1839. mogla napustiti njihovu politiku okupljanja Južnih Slovena oko Srbije i potražiti oslonac u Rusiji. Prema tome, Načertanije nije bilo samo plod razmišljanja Ilije Garašanina o stvaranju srpske države u njenim etničkim granicama, sa mogućnošću da jednog dana preraste u jugoslovensku državu, već i rezultat nastojanja vlada dviju zapadnih sila da suzbiju ruski uticaj u Srbiji i na Balkanu. Takođe, valjalo bi napo-menuti da su presudnu ulogu u širenju mita o "Velikoj Srbiji" imali austrougarska diplomatija, koja je diskreditovanjem Srbije nastojala da spriječi stvaranje srpske države u etničkim granicama i da nađe opravdanje za mjere koje je namjeravala preduzeti protiv Srbije ubuduće, i Rimokatolička crkva, koja je svoju agresivnu politiku prema jugoistočnoj Evropi pravdala objašnjenjem misije u ime evropske civilizacije, tj. kao branu prodoru "bizanta".
Jedna od dopuna u udžbeniku za treći razred gimnazije odnosi se i na Veliku istočnu krizu (1875 - 1878), tokom koje su Srbi "nemilosrdno uništavali sve na što su nailazili. Bošnjaci nisu imali gdje da sklone svoje porodice. Harale su bolesti i glad. Muslimanima nije bilo mjesta tamo gdje su dospijevali pobunjenici, Crnogorci ili Srbi" (str. 126). Ibrahim Tepić i Fahrudin Isaković uzroke svih srpskih ustanaka tokom XIX vijeka nalaze u želji Srba za uništenjem muslimana. U udžbeniku nema ni pomena o stvarnim razlozima koji su dovodili do oružanih pobuna. Austrougarske vlasti su 1875. zabilježile niz svjedočanstava Srba izbjeglih iz Bosanske Krajine, koja upečatljivo govore o muslimanskom nasilju. Jedan od izbjeglica rekao je da "Turci u kuće kršćanske zalaze i na silu od nas otimaju što im je volja, navodeći da oni na oto pravo imadu". Zabilježeno je i ovo svjedočanstvo jednog od izbjeglih Krajišnika: "Ubijeli pako Turčin Srbina pak se obitelj prituži, dođe Turčin najdulje na 1 mjesec dana u prosti aps; ranili pako Srbin Turčina, ma najmanje, onda ga osude, da u Vidin na robiju ići mora i to na 10 - 16 godina".
Kolebljivost i nejasnoća u vezi s imenom nacionalnog identiteta muslimanskog stanovništva u Bosni i Hercegovini prisutni su i kod autora udžbenika u kojima je predstavljena istorija nakon 1914. godine. Autori prvog bošnjačkog udžbenika za osmi razred osnovne škole (Mustafa Imamović, Muhidin Pelesić i Muhamed Ganibegović, Historija za 8. razred osnovne škole, Sarajevo 1994), isključivo upotrebljavaju izraz "Muslimani". Mustafa Imamović, jedan od autora ovog udžbenika, još 1990. godine zastupao je stav da je bošnjaštvo davno prevaziđeno kao moguća nacionalna odrednica bosanskohercegovačkih muslimana i da je "većini stanovnika Bosne i Hercegovine, bez obzira na vjeroispovijest, ono neprihvatljivo kao eventualno zajedničko nacionalno ime". Međutim, isti autori, uključujući i Imamovića, u udžbeniku koji je objavljen 1996. godine, umjesto pojma "Muslimani", upotrebljavaju izraz "Bošnjaci", ne samo kad pišu o bosanskohercegovačkim muslimanima, već i o muslimanima u Raškoj. U predgovoru udžbenika za osmi razred osnovne škole iz 2001. godine (Historija - Povijest za 8. razred osnovne škole), čiji su autori Muhamed Ganibegović, Enes Durmišević i Muhidin Pelesić, dato je objašnjenje u kojem je rečeno da Bošnjaci sve do šezdesetih godina 20. vijeka nisu bili priznati kao nacija, kada je to učinio Savez komunista Jugoslavije, ali pod "neodgovarajućim (vjerskim) nazivom - Muslimani". Autori ovog udžbenika kažu da su bosanskohercegovački muslimani svoje "historijsko ime - Bošnjaci, vratili tek na Prvom bošnjačkom saboru 29. septembra 1993. godine, u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu" (str. 3).
Jedna od karakteristika autora svih bošnjačkih udžbenika istorije jeste njihova netrpeljivost prema Srbima i pokušaj da dokažu kontinuitet "srpskih zločina" nad muslimanskim stanovništvom. Tako je u prvom bošnjačkom udžbeniku za osmi razred osnovne škole rečeno da su srpski odredi nakon Cerske bitke prešli Drinu i ušli u istočnu Bosnu, a zajedno sa crnogorskim četama vršili su "pljačkaške akcije na Drini i u istočnoj Hercegovini". Tom prilikom, ove dvije vojske "počinile su više zločina nad muslimanskim stanovništvom" (str. 19). Autori ovog udžbenika pišu da su Bošnjaci "poučeni iskustvom iz srpsko-crnogorskog upada u istočnu Bosnu" formirali svoje "zaštitne odrede" kako bi se odbranili u slučaju novog napada na njih (str. 21). Međutim, ideja za osnivanjem takvih odreda, u koje je mahom "mobilisan gradski i seoski ološ", postojala je u austrougarskim vojnim krugovima prije početka ratnih sukoba, a njihova uloga bila je posvećena onemogućavanju opštenarodnog pokreta. Tokom Prvog svjetskog rata, pripadnici ovih odreda - šuckori, počinili su brojne zločine (ubistva, silovanja, pljačkanja...) nad srpskim stanovništvom u Bosni i Hercegovini. Zabilježeni su slučajevi da su šuckori tjerali srpske seljake da sami sebi iskopaju raku, prije nego što bi ih zaklali. Šuckori su primoravali Srbe da prodaju vola ili konja, a zatim da kupe pušku, zbog koje su ih hapsili i odvodili u zatvor, u kojem bi zbog tog "zločina" (posjedovanja oružja) ostajali od tri mjeseca do jedne godine.
Srbija je mala i beznačajna
Isti autori napisali su i prvi bošnjački udžbenik za treći razred gimnazije (Ibrahim Tepić i Fahrudin Isaković, Historija za III razred gimnazije, Sarajevo 1994), koji je neznatno prošireniji. Jedna od dopuna odnosi se i na Načertanije, za koje je rečeno da je nastalo zbog težnje Srba da "njihova mala i beznačajna država postane snažna". Ono je ostalo "do najnovijeg vremena opsesija velikosrpskih političara" (str. 77). Pisci bošnjačkih udžbenika istorije trebalo bi da znaju da je Načertanije stvoreno angažovanjem britanske i francuske vlade, kao i poljske emigracije, zbog bojazni da bi nova vlast u Srbiji nakon 1839. mogla napustiti njihovu politiku okupljanja Južnih Slovena oko Srbije i potražiti oslonac u Rusiji. Prema tome, Načertanije nije bilo samo plod razmišljanja Ilije Garašanina o stvaranju srpske države u njenim etničkim granicama, sa mogućnošću da jednog dana preraste u jugoslovensku državu, već i rezultat nastojanja vlada dviju zapadnih sila da suzbiju ruski uticaj u Srbiji i na Balkanu. Takođe, valjalo bi napo-menuti da su presudnu ulogu u širenju mita o "Velikoj Srbiji" imali austrougarska diplomatija, koja je diskreditovanjem Srbije nastojala da spriječi stvaranje srpske države u etničkim granicama i da nađe opravdanje za mjere koje je namjeravala preduzeti protiv Srbije ubuduće, i Rimokatolička crkva, koja je svoju agresivnu politiku prema jugoistočnoj Evropi pravdala objašnjenjem misije u ime evropske civilizacije, tj. kao branu prodoru "bizanta".
Jedna od dopuna u udžbeniku za treći razred gimnazije odnosi se i na Veliku istočnu krizu (1875 - 1878), tokom koje su Srbi "nemilosrdno uništavali sve na što su nailazili. Bošnjaci nisu imali gdje da sklone svoje porodice. Harale su bolesti i glad. Muslimanima nije bilo mjesta tamo gdje su dospijevali pobunjenici, Crnogorci ili Srbi" (str. 126). Ibrahim Tepić i Fahrudin Isaković uzroke svih srpskih ustanaka tokom XIX vijeka nalaze u želji Srba za uništenjem muslimana. U udžbeniku nema ni pomena o stvarnim razlozima koji su dovodili do oružanih pobuna. Austrougarske vlasti su 1875. zabilježile niz svjedočanstava Srba izbjeglih iz Bosanske Krajine, koja upečatljivo govore o muslimanskom nasilju. Jedan od izbjeglica rekao je da "Turci u kuće kršćanske zalaze i na silu od nas otimaju što im je volja, navodeći da oni na oto pravo imadu". Zabilježeno je i ovo svjedočanstvo jednog od izbjeglih Krajišnika: "Ubijeli pako Turčin Srbina pak se obitelj prituži, dođe Turčin najdulje na 1 mjesec dana u prosti aps; ranili pako Srbin Turčina, ma najmanje, onda ga osude, da u Vidin na robiju ići mora i to na 10 - 16 godina".
Kolebljivost i nejasnoća u vezi s imenom nacionalnog identiteta muslimanskog stanovništva u Bosni i Hercegovini prisutni su i kod autora udžbenika u kojima je predstavljena istorija nakon 1914. godine. Autori prvog bošnjačkog udžbenika za osmi razred osnovne škole (Mustafa Imamović, Muhidin Pelesić i Muhamed Ganibegović, Historija za 8. razred osnovne škole, Sarajevo 1994), isključivo upotrebljavaju izraz "Muslimani". Mustafa Imamović, jedan od autora ovog udžbenika, još 1990. godine zastupao je stav da je bošnjaštvo davno prevaziđeno kao moguća nacionalna odrednica bosanskohercegovačkih muslimana i da je "većini stanovnika Bosne i Hercegovine, bez obzira na vjeroispovijest, ono neprihvatljivo kao eventualno zajedničko nacionalno ime". Međutim, isti autori, uključujući i Imamovića, u udžbeniku koji je objavljen 1996. godine, umjesto pojma "Muslimani", upotrebljavaju izraz "Bošnjaci", ne samo kad pišu o bosanskohercegovačkim muslimanima, već i o muslimanima u Raškoj. U predgovoru udžbenika za osmi razred osnovne škole iz 2001. godine (Historija - Povijest za 8. razred osnovne škole), čiji su autori Muhamed Ganibegović, Enes Durmišević i Muhidin Pelesić, dato je objašnjenje u kojem je rečeno da Bošnjaci sve do šezdesetih godina 20. vijeka nisu bili priznati kao nacija, kada je to učinio Savez komunista Jugoslavije, ali pod "neodgovarajućim (vjerskim) nazivom - Muslimani". Autori ovog udžbenika kažu da su bosanskohercegovački muslimani svoje "historijsko ime - Bošnjaci, vratili tek na Prvom bošnjačkom saboru 29. septembra 1993. godine, u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu" (str. 3).
Jedna od karakteristika autora svih bošnjačkih udžbenika istorije jeste njihova netrpeljivost prema Srbima i pokušaj da dokažu kontinuitet "srpskih zločina" nad muslimanskim stanovništvom. Tako je u prvom bošnjačkom udžbeniku za osmi razred osnovne škole rečeno da su srpski odredi nakon Cerske bitke prešli Drinu i ušli u istočnu Bosnu, a zajedno sa crnogorskim četama vršili su "pljačkaške akcije na Drini i u istočnoj Hercegovini". Tom prilikom, ove dvije vojske "počinile su više zločina nad muslimanskim stanovništvom" (str. 19). Autori ovog udžbenika pišu da su Bošnjaci "poučeni iskustvom iz srpsko-crnogorskog upada u istočnu Bosnu" formirali svoje "zaštitne odrede" kako bi se odbranili u slučaju novog napada na njih (str. 21). Međutim, ideja za osnivanjem takvih odreda, u koje je mahom "mobilisan gradski i seoski ološ", postojala je u austrougarskim vojnim krugovima prije početka ratnih sukoba, a njihova uloga bila je posvećena onemogućavanju opštenarodnog pokreta. Tokom Prvog svjetskog rata, pripadnici ovih odreda - šuckori, počinili su brojne zločine (ubistva, silovanja, pljačkanja...) nad srpskim stanovništvom u Bosni i Hercegovini. Zabilježeni su slučajevi da su šuckori tjerali srpske seljake da sami sebi iskopaju raku, prije nego što bi ih zaklali. Šuckori su primoravali Srbe da prodaju vola ili konja, a zatim da kupe pušku, zbog koje su ih hapsili i odvodili u zatvor, u kojem bi zbog tog "zločina" (posjedovanja oružja) ostajali od tri mjeseca do jedne godine.
- Poruka
- 30.119
Humanizam "Mladih Muslimana"
"Stradanje Muslimana predstavlja osnovnu karakteristiku života i stanja u BiH prvih desetak godina poslije ujedinjenja 1918. godine. Svakovrsni napadi na živote i imovinu Muslimana i patološka mržnja prema njima praćeni su šikanirajućim povicima 'Idite u Aziju', 'Selite se u Aziju' i sl. Na udaru su se prvi našli muslimanski zemljoposjednici kojima su srpski seljaci širom Bosne otimali zemlju, pljačkali imovinu i palili kuće". Rečeno je da je do jula 1919. od muslimanskih zemljoposjednika oduzeto bez ikakve nadoknade 400.072 hektara "njihove vlastite zemlje" i da je do septembra 1920. ubijeno oko 2.000 Muslimana (str. 54). Imamović, Pelesić i Ganibegović pišu još i da je agrarnom reformom trebalo "potpuno socijalno-ekonomski uništiti muslimanske zemljoposjednike, a Muslimane u cjelosti nacionalno i politički razoriti i podjarmiti" (str. 67).
Ni u ovom udžbeniku, kao ni u prethodnima, nema ni pomena o načinu na koji je stvaran sloj krupnih muslimanskih zemljoposjednika, tj. o nasilnom otimanju zemlje i ukmećivanju srpskih seljaka. Nakon što su se proglasili vlasnicima tuđe zemlje, age i begovi su od Srba kao "zakupaca" stalno zahtijevali veća davanja. Feudalni posjedi - timari postajali su slobodna i nasljedna imovina - čifluci, a njihovi vlasnici mogli su iskorišćavati raju bez ikakve kontrole. Srpski seljaci tvrdili su 1850. u jednoj predstavci da ima ljudi "koji dobro znaju kako su se neki čitluci pojavili tek nedavno. Neki silan beg pojavio bi se s naoružanom grupom u selu kod raje i primorao je silom da mu ustupi svoje zemlje i da mu daju trećinu". Jedan Nijemac zapisao je 1854. da su ti novi zemljoposjednici "besposličari muslimanske vere, koji počeše grabiti zemlju i baštine svakojakim načinom, pa i otvorenom silom, potisnuvši jadne hrišćane u tako bespravno stanje kakvo ne može podneti ni čovek na najnižem stupnju društvenom". Ipak, agrarnom reformom nakon 1918. godine pravično obeštećenje zagarantovano je zakonskim odredbama, a u jednoj od njih rečeno je da će se do konačnog rješenja pitanja odštete, dotadašnjim vlasnicima, kad zatraže, davati privremena renta srazmjerno njihovom dotadašnjem dohotku od kmetovskih zemalja. Odšteta je mjerena stotinama miliona dinara, a osim države, u obeštećivanju bivših zemljoposjednika učestvovali su i težaci, dok je ranijim vlasnicima zemlje ostavljeno pravo da izaberu da li žele isplatu u novcu ili u obveznicama. Konačni rezultati agrarne reforme (1918-1941) na području današnje Bosne i Hercegovine svode se na ukidanje kmetskih odnosa i ogromne većine beglučkih odnosa.
U prvom bošnjačkom udžbeniku za osmi razred osnovne škole navedeno je da je Vidovdanskim ustavom iz 1921, tj. članom 135 ovog ustava, određeno da Bosna i Hercegovina ostane u svojim granicama, tj. da okruzi u njoj važe kao oblasti.
"Time je garantirana teritorijalna cjelovitost BiH. Taj član izražavao je činjenicu da je još od srednjeg vijeka postojao državno-teritorijalni kontinuitet Bosne i Hercegovine" (str. 60). Autori udžbenika dodaju da je nakon likvidacije pokrajinske uprave 1924. "jedini trag višestoljetne bosanske državnosti i autonomnosti" bila činjenica da je ova pokrajina "i podjelom na oblasti u Kraljevini SHS ostala jedno vrijeme teritorijalno jedinstvena" (str. 62). Ovaj pokušaj da se granice šest oblasti (sa sjedištima u Bihaću, Banjaluci, Travniku, Tuzli, Sarajevu i Mostaru) prikažu kao granice Bosne i Hercegovine, iako ona u tom periodu nije postojala kao jedinstven politički, administrativni i teritorijalni subjekt, predstavlja dio naprezanja da se pošto-poto dokaže kako postoji viševjekovni kontinuitet državnosti Bosne i Hercegovine i kako on nije prekidan ni u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Stavovi bošnjačkih istoričara podsjećaju na slična nastojanja koja postoje i u hrvatskoj istoriografiji.
Djelatnost Organizacije Mladi Muslimani, u kojoj su Nijemci tokom Drugog svjetskog rata našli militantno uporište i ideološko-političkog saveznika, pozitivno je ocijenjena u bošnjačkom udžbeniku za osmi razred osnovne škole. Mustafa Imamović, Muhidin Pelesić i Muhamed Ganibegović pišu da su se članovi ove organizacije "predano angažirali na humanitarnim zadacima", kao i da su "pisanom riječju, ali i drugim sredstvima" nastojali izdejstvovati autonomiju za Bosnu i Hercegovinu, a zatim osuđuju hapšenja pojedinaca iz ove organizacije nakon 1945. godine (str. 75-76). Zločini nad Srbima tokom Drugog svjetskog rata jedva su pomenuti. U udžbeniku nema ni riječi o tome da je tadašnja muslimanska politika bila dio genocidne politike Nezavisne Države Hrvatske, kao ni riječi o zločinima Handžar divizije, čiji su pripadnici klali "sve što nije nosilo fes". Međutim, u tekstu pod naslovom Četnički genocid nad Muslimanima u Bosni i Hercegovini, Imamović, Pelesić i Ganibegović kažu da "srpsko-četnički genocid nad Muslimanima ima duboke korijene. Na jednoj strani to je bezrazložna vjerska mržnja i netrpeljivost, a na drugoj težnja srpskih ideologa i političara da po svaku cijenu stvore etnički čistu državnu teritoriju". Autori još dodaju: "Pred četničkom kamom nestajala su mnoga sela. Ovaj do tada neviđeni genocid nad Muslimanima odnio je preko sto hiljada života" (str. 96-97). U tekstu pod naslovom Borba Muslimana protiv ustaškog i četničkog genocida rečeno je da je formiranje muslimanskih milicija i njihovo naoružavanje od strane Nijemaca isključivo imalo za svrhu zaštitu od "četničkih napada". Kad pišu o početku antifašističke oružane borbe 1941. autori udžbenika pominju samo Komunističku partiju Jugoslavije i partizanske odrede. U kontekstu Drugog svjetskog rata Srbi su u ovom udžbeniku pomenuti, gotovo isključivo, kao počinioci genocida nad Muslimanima, a nema ni riječi o njima kao pokretačima i glavnim nosiocima antifašističke borbe.
"Stradanje Muslimana predstavlja osnovnu karakteristiku života i stanja u BiH prvih desetak godina poslije ujedinjenja 1918. godine. Svakovrsni napadi na živote i imovinu Muslimana i patološka mržnja prema njima praćeni su šikanirajućim povicima 'Idite u Aziju', 'Selite se u Aziju' i sl. Na udaru su se prvi našli muslimanski zemljoposjednici kojima su srpski seljaci širom Bosne otimali zemlju, pljačkali imovinu i palili kuće". Rečeno je da je do jula 1919. od muslimanskih zemljoposjednika oduzeto bez ikakve nadoknade 400.072 hektara "njihove vlastite zemlje" i da je do septembra 1920. ubijeno oko 2.000 Muslimana (str. 54). Imamović, Pelesić i Ganibegović pišu još i da je agrarnom reformom trebalo "potpuno socijalno-ekonomski uništiti muslimanske zemljoposjednike, a Muslimane u cjelosti nacionalno i politički razoriti i podjarmiti" (str. 67).
Ni u ovom udžbeniku, kao ni u prethodnima, nema ni pomena o načinu na koji je stvaran sloj krupnih muslimanskih zemljoposjednika, tj. o nasilnom otimanju zemlje i ukmećivanju srpskih seljaka. Nakon što su se proglasili vlasnicima tuđe zemlje, age i begovi su od Srba kao "zakupaca" stalno zahtijevali veća davanja. Feudalni posjedi - timari postajali su slobodna i nasljedna imovina - čifluci, a njihovi vlasnici mogli su iskorišćavati raju bez ikakve kontrole. Srpski seljaci tvrdili su 1850. u jednoj predstavci da ima ljudi "koji dobro znaju kako su se neki čitluci pojavili tek nedavno. Neki silan beg pojavio bi se s naoružanom grupom u selu kod raje i primorao je silom da mu ustupi svoje zemlje i da mu daju trećinu". Jedan Nijemac zapisao je 1854. da su ti novi zemljoposjednici "besposličari muslimanske vere, koji počeše grabiti zemlju i baštine svakojakim načinom, pa i otvorenom silom, potisnuvši jadne hrišćane u tako bespravno stanje kakvo ne može podneti ni čovek na najnižem stupnju društvenom". Ipak, agrarnom reformom nakon 1918. godine pravično obeštećenje zagarantovano je zakonskim odredbama, a u jednoj od njih rečeno je da će se do konačnog rješenja pitanja odštete, dotadašnjim vlasnicima, kad zatraže, davati privremena renta srazmjerno njihovom dotadašnjem dohotku od kmetovskih zemalja. Odšteta je mjerena stotinama miliona dinara, a osim države, u obeštećivanju bivših zemljoposjednika učestvovali su i težaci, dok je ranijim vlasnicima zemlje ostavljeno pravo da izaberu da li žele isplatu u novcu ili u obveznicama. Konačni rezultati agrarne reforme (1918-1941) na području današnje Bosne i Hercegovine svode se na ukidanje kmetskih odnosa i ogromne većine beglučkih odnosa.
U prvom bošnjačkom udžbeniku za osmi razred osnovne škole navedeno je da je Vidovdanskim ustavom iz 1921, tj. članom 135 ovog ustava, određeno da Bosna i Hercegovina ostane u svojim granicama, tj. da okruzi u njoj važe kao oblasti.
"Time je garantirana teritorijalna cjelovitost BiH. Taj član izražavao je činjenicu da je još od srednjeg vijeka postojao državno-teritorijalni kontinuitet Bosne i Hercegovine" (str. 60). Autori udžbenika dodaju da je nakon likvidacije pokrajinske uprave 1924. "jedini trag višestoljetne bosanske državnosti i autonomnosti" bila činjenica da je ova pokrajina "i podjelom na oblasti u Kraljevini SHS ostala jedno vrijeme teritorijalno jedinstvena" (str. 62). Ovaj pokušaj da se granice šest oblasti (sa sjedištima u Bihaću, Banjaluci, Travniku, Tuzli, Sarajevu i Mostaru) prikažu kao granice Bosne i Hercegovine, iako ona u tom periodu nije postojala kao jedinstven politički, administrativni i teritorijalni subjekt, predstavlja dio naprezanja da se pošto-poto dokaže kako postoji viševjekovni kontinuitet državnosti Bosne i Hercegovine i kako on nije prekidan ni u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Stavovi bošnjačkih istoričara podsjećaju na slična nastojanja koja postoje i u hrvatskoj istoriografiji.
Djelatnost Organizacije Mladi Muslimani, u kojoj su Nijemci tokom Drugog svjetskog rata našli militantno uporište i ideološko-političkog saveznika, pozitivno je ocijenjena u bošnjačkom udžbeniku za osmi razred osnovne škole. Mustafa Imamović, Muhidin Pelesić i Muhamed Ganibegović pišu da su se članovi ove organizacije "predano angažirali na humanitarnim zadacima", kao i da su "pisanom riječju, ali i drugim sredstvima" nastojali izdejstvovati autonomiju za Bosnu i Hercegovinu, a zatim osuđuju hapšenja pojedinaca iz ove organizacije nakon 1945. godine (str. 75-76). Zločini nad Srbima tokom Drugog svjetskog rata jedva su pomenuti. U udžbeniku nema ni riječi o tome da je tadašnja muslimanska politika bila dio genocidne politike Nezavisne Države Hrvatske, kao ni riječi o zločinima Handžar divizije, čiji su pripadnici klali "sve što nije nosilo fes". Međutim, u tekstu pod naslovom Četnički genocid nad Muslimanima u Bosni i Hercegovini, Imamović, Pelesić i Ganibegović kažu da "srpsko-četnički genocid nad Muslimanima ima duboke korijene. Na jednoj strani to je bezrazložna vjerska mržnja i netrpeljivost, a na drugoj težnja srpskih ideologa i političara da po svaku cijenu stvore etnički čistu državnu teritoriju". Autori još dodaju: "Pred četničkom kamom nestajala su mnoga sela. Ovaj do tada neviđeni genocid nad Muslimanima odnio je preko sto hiljada života" (str. 96-97). U tekstu pod naslovom Borba Muslimana protiv ustaškog i četničkog genocida rečeno je da je formiranje muslimanskih milicija i njihovo naoružavanje od strane Nijemaca isključivo imalo za svrhu zaštitu od "četničkih napada". Kad pišu o početku antifašističke oružane borbe 1941. autori udžbenika pominju samo Komunističku partiju Jugoslavije i partizanske odrede. U kontekstu Drugog svjetskog rata Srbi su u ovom udžbeniku pomenuti, gotovo isključivo, kao počinioci genocida nad Muslimanima, a nema ni riječi o njima kao pokretačima i glavnim nosiocima antifašističke borbe.
- Poruka
- 30.119
Austrougarska etnopolitička koncepcija kao temelj indoktrinacije
Po Imamovićevom, Pelesićevom i Ganibegovićevom mišljenju, komunističko rukovodstvo opredijelilo se, pri izgradnji države na federativnom principu, da Bosna i Hercegovina bude jedna od federalnih jedinica iz razloga što je ona "dala ogroman doprinos NOB-u", kao i zbog toga što je "BiH imala i ima državnost".
Od svih oblasti koje su dale doprinos borbi protiv okupatora, najviše je istaknut značaj Sarajeva! (str. 104 - 105). Autori udžbenika iznijeli su podatak da od ukupnog broja poginulih u Jugoslaviji na Bosnu i Hercegovinu otpada više od 50%. Takođe, oni tvrde da nema tačnih podataka koliko je pripadnika kojeg naroda stradalo, ali se, po njihovom mišljenju, to može jedino reći za Muslimane. Ipak, iako tvrde da nema tačnih podataka, oni kažu da su najviše stradali Muslimani, jer je njima rat "odnio 8,1% od ukupnog stanovništva". Stoga su oni "narod nad kojim je izvršen stravičan genocid". Rečeno je i to da je o tom "genocidu" bilo zabranjeno govoriti (str. 119). Rezultati brojnih naučnih istraživanja, kao i svjedočanstva nekih od visokopozicioniranih učesnika Drugog svjetskog rata, govore u prilog činjenici da su na jugoslovenskom prostoru tokom ove svjetske kataklizme najviše stradali Srbi, nad kojima je izvršen jedan od najbrutalnijih genocida u svjetskoj istoriji. Ovdje je dovoljno pomenuti Hitlerovog specijalnog izaslanika za Balkan Hermana Nojbahera, koji je u svojim memoarima zapisao da je u NDH, prema izvještajima koji su došli do njega, ubijeno oko 750.000 Srba.
Autori prvog bošnjačkog udžbenika za osmi razred osnovne škole kažu da su sredinom osamdesetih godina neki politički krugovi izašli sa idejom "o potrebi rušenja Jugoslavije i stvaranja velike Srbije", kao da ni obnova višestranačkog života nije mogla pomoći, "jer je projekat velike Srbije bio već uveliko gotov i samo je bilo pitanje dana kada će se pristupiti njegovoj realizaciji". Oni dodaju da je "srpsko-crnogorska agresija na Bosnu i Hercegovinu" dugo pripremana, a izvedena je uz pomoć "terorističkih formacija Srpske demokratske stranke". Srbi su bombardovali i uništavali gradove i sela, a potom su počinili "masovno ubijanje, pljačkanje i protjerivanje stanovništva". Za ostvarivanje tog plana "uništeno je sve što nije srpsko". Međutim, "prije nego što je došlo do otvorene agresije na Bosnu i Hercegovinu, u Sarajevu je 31. marta 1991. godine osnovana 'Patriotska liga' (PL), prva oružana tajna formacija. 'Patriotska liga' organizirano je djelovala kao prevencija za događaje koji su trebali da uslijede" (str. 128 - 131). Događaji koji su uslijedili na teritoriji bivše SRBiH bili su prouzrokovani, između ostalog, i djelovanjem ove paravojne organizacije, čija je uloga bila slična onoj koju su imale muslimanske oružane formacije 1914. i 1941. godine.
Mustafa Imamović i Muhidin Pelesić napisali su i udžbenik za četvrti razred gimnazije, koji je gotovo identičan udžbeniku za osmi razred osnovne škole.
U bošnjačkim udžbenicima istorije izraženo je shvatanje da istorija Bošnjaka počinje od ranog srednjeg vijeka. Međutim, ukoliko teorija o tzv. bosanskim piramidama, koja je plasirana u javnost 2005. godine, postane prihvaćena u sarajevskim arheološkim i istorijskim krugovima (što ne treba sasvim isključiti), proučavanje bošnjačke istorije moglo bi biti pomjereno u daleku prošlost, pa bi se ona mogla pojaviti u udžbenicima za peti razred osnovne škole i prvi razred gimnazije, zajedno sa istorijom Starog istoka, antičke Grčke i Rima.
Ako bismo na kraju ovog pokušaja da se ukaže na neistine, mitove, stereotipe i predrasude prisutne u bošnjačkim udžbenicima istorije, u nekoliko rečenica sumirali ono što su njihovi autori napisali, onda bi ta priča izgledala ovako: Bošnjaci su južnoslovenski narod koji je u ranom srednjem vijeku formirao državu na širem području rijeke Bosne. Ova država vremenom je prerasla u jednu od regionalnih sila, a njen najznačajniji vladar krunisan je za kralja u svojoj prijestonici Milama, kod Visokog, 1377. godine. U srednjovjekovnoj Bosni pisalo se bosančicom. Tokom srednjeg vijeka Bošnjaci su bili podijeljeni u tri vjeroispovijesti: bogumilsku, rimokatoličku i pravoslavnu. Međutim, dolaskom Turaka jedan dio Bošnjaka, uglavnom bogumilske vjeroispovijesti, samovoljno je prešao na islam. Nad ovim Bošnjacima počinjeno je, zbog njihove vjeroispovijesti, od 1689. godine do kraja 20. vijeka - deset genocida. Počinioci većine od tih genocida bili su Srbi. Tokom osmanske vladavine u Bosni je vladala vjerska tolerancija i razvijao se kult komšiluka. Takvo stanje narušavali su Srbi stalnom težnjom da, nakon što unište muslimane u Srbiji, pređu Drinu i to učine i sa muslimanima u Bosni. U takvim nastojanjima saveznike su nalazili u pravoslavnim hrišćanima u Bosni i Hercegovini, kod kojih je pod uticajem Srpske pravoslavne crkve i moderne srpske države tek u 19. vijeku odgojena svijest da pripadaju srpskom narodu. Ipak, austrougarski režim najdržavotvornijim narodom u Bosni i Hercegovini smatrao je Bošnjake. Za njih je izuzetno težak period nastupio 1918. godine, kad je srpska težnja za njihovim uništenjem poprimila nove oblike, koji su naročito došli do izražaja u agrarnoj reformi. Četnici su tokom Drugog svjetskog rata počinili najteži genocid nad Bošnjacima u dotadašnjoj istoriji, a srpskim zločinima suprotstavljali su se Mladi Muslimani, koji su bili angažovani na različitim humanitarnim zadacima. Vlasti obje Jugoslavije uvažavale su činjenicu da je Bosna i Hercegovina od srednjeg vijeka imala svoju državnost, čiji kontinuitet nije bio prekinut uspostavljanjem ni turske, niti austrougarske vlasti. Tu činjenicu naročito je uvažavalo komunističko rukovodstvo, jer je Bosna i Hercegovina dala ogroman doprinos antifašističkoj borbi. Sve što Srbi nisu uspjeli postići u dotadašnjoj istoriji pokušali su agresijom na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine. Njihov cilj i ovaj put bio je stvaranje velike Srbije, čemu su se Bošnjaci ponovo oduprli.
Na osnovu svega izloženog, nameće se zaključak da je davno sahranjena etnopolitička koncepcija o Bošnjacima kao autohtonom stanovništvu Bosne i Hercegovine, sa viševjekovnim neprekinutim kontinuitetom državnosti, ponovo aktuelizovana u posljednjoj deceniji 20. vijeka i da je prožela bošnjačko društvo u cjelini, pa time i istoriografiju. Ignorisanjem istorijskih izvora i naučnih činjenica, autori nekih bošnjačkih udžbenika istorije predstavili su prošlost na način koji ni izdaleka ne odgovara realnom istorijskom razvoju. Osim što kod novih naraštaja Bošnjaka formiraju svijest o viševjekovnom kontinuitetu državnosti Bosne i Hercegovine, čiji su oni nosioci, autori bošnjačkih udžbenika odgajaju kod njih i svijest o Srbima kao genocidnom narodu i najgorim bošnjačkim neprijateljima. Takva indoktrinacija stvara opštu netrpeljivost prema Srbima, koja sa više ili manje intenziteta neprekidno traje od 1992. godine i koja se gotovo svakodnevno manifestuje na različite načine i u različitim oblicima političkog, društvenog i kulturnog života i stvaralaštva.
Po Imamovićevom, Pelesićevom i Ganibegovićevom mišljenju, komunističko rukovodstvo opredijelilo se, pri izgradnji države na federativnom principu, da Bosna i Hercegovina bude jedna od federalnih jedinica iz razloga što je ona "dala ogroman doprinos NOB-u", kao i zbog toga što je "BiH imala i ima državnost".
Od svih oblasti koje su dale doprinos borbi protiv okupatora, najviše je istaknut značaj Sarajeva! (str. 104 - 105). Autori udžbenika iznijeli su podatak da od ukupnog broja poginulih u Jugoslaviji na Bosnu i Hercegovinu otpada više od 50%. Takođe, oni tvrde da nema tačnih podataka koliko je pripadnika kojeg naroda stradalo, ali se, po njihovom mišljenju, to može jedino reći za Muslimane. Ipak, iako tvrde da nema tačnih podataka, oni kažu da su najviše stradali Muslimani, jer je njima rat "odnio 8,1% od ukupnog stanovništva". Stoga su oni "narod nad kojim je izvršen stravičan genocid". Rečeno je i to da je o tom "genocidu" bilo zabranjeno govoriti (str. 119). Rezultati brojnih naučnih istraživanja, kao i svjedočanstva nekih od visokopozicioniranih učesnika Drugog svjetskog rata, govore u prilog činjenici da su na jugoslovenskom prostoru tokom ove svjetske kataklizme najviše stradali Srbi, nad kojima je izvršen jedan od najbrutalnijih genocida u svjetskoj istoriji. Ovdje je dovoljno pomenuti Hitlerovog specijalnog izaslanika za Balkan Hermana Nojbahera, koji je u svojim memoarima zapisao da je u NDH, prema izvještajima koji su došli do njega, ubijeno oko 750.000 Srba.
Autori prvog bošnjačkog udžbenika za osmi razred osnovne škole kažu da su sredinom osamdesetih godina neki politički krugovi izašli sa idejom "o potrebi rušenja Jugoslavije i stvaranja velike Srbije", kao da ni obnova višestranačkog života nije mogla pomoći, "jer je projekat velike Srbije bio već uveliko gotov i samo je bilo pitanje dana kada će se pristupiti njegovoj realizaciji". Oni dodaju da je "srpsko-crnogorska agresija na Bosnu i Hercegovinu" dugo pripremana, a izvedena je uz pomoć "terorističkih formacija Srpske demokratske stranke". Srbi su bombardovali i uništavali gradove i sela, a potom su počinili "masovno ubijanje, pljačkanje i protjerivanje stanovništva". Za ostvarivanje tog plana "uništeno je sve što nije srpsko". Međutim, "prije nego što je došlo do otvorene agresije na Bosnu i Hercegovinu, u Sarajevu je 31. marta 1991. godine osnovana 'Patriotska liga' (PL), prva oružana tajna formacija. 'Patriotska liga' organizirano je djelovala kao prevencija za događaje koji su trebali da uslijede" (str. 128 - 131). Događaji koji su uslijedili na teritoriji bivše SRBiH bili su prouzrokovani, između ostalog, i djelovanjem ove paravojne organizacije, čija je uloga bila slična onoj koju su imale muslimanske oružane formacije 1914. i 1941. godine.
Mustafa Imamović i Muhidin Pelesić napisali su i udžbenik za četvrti razred gimnazije, koji je gotovo identičan udžbeniku za osmi razred osnovne škole.
U bošnjačkim udžbenicima istorije izraženo je shvatanje da istorija Bošnjaka počinje od ranog srednjeg vijeka. Međutim, ukoliko teorija o tzv. bosanskim piramidama, koja je plasirana u javnost 2005. godine, postane prihvaćena u sarajevskim arheološkim i istorijskim krugovima (što ne treba sasvim isključiti), proučavanje bošnjačke istorije moglo bi biti pomjereno u daleku prošlost, pa bi se ona mogla pojaviti u udžbenicima za peti razred osnovne škole i prvi razred gimnazije, zajedno sa istorijom Starog istoka, antičke Grčke i Rima.
Ako bismo na kraju ovog pokušaja da se ukaže na neistine, mitove, stereotipe i predrasude prisutne u bošnjačkim udžbenicima istorije, u nekoliko rečenica sumirali ono što su njihovi autori napisali, onda bi ta priča izgledala ovako: Bošnjaci su južnoslovenski narod koji je u ranom srednjem vijeku formirao državu na širem području rijeke Bosne. Ova država vremenom je prerasla u jednu od regionalnih sila, a njen najznačajniji vladar krunisan je za kralja u svojoj prijestonici Milama, kod Visokog, 1377. godine. U srednjovjekovnoj Bosni pisalo se bosančicom. Tokom srednjeg vijeka Bošnjaci su bili podijeljeni u tri vjeroispovijesti: bogumilsku, rimokatoličku i pravoslavnu. Međutim, dolaskom Turaka jedan dio Bošnjaka, uglavnom bogumilske vjeroispovijesti, samovoljno je prešao na islam. Nad ovim Bošnjacima počinjeno je, zbog njihove vjeroispovijesti, od 1689. godine do kraja 20. vijeka - deset genocida. Počinioci većine od tih genocida bili su Srbi. Tokom osmanske vladavine u Bosni je vladala vjerska tolerancija i razvijao se kult komšiluka. Takvo stanje narušavali su Srbi stalnom težnjom da, nakon što unište muslimane u Srbiji, pređu Drinu i to učine i sa muslimanima u Bosni. U takvim nastojanjima saveznike su nalazili u pravoslavnim hrišćanima u Bosni i Hercegovini, kod kojih je pod uticajem Srpske pravoslavne crkve i moderne srpske države tek u 19. vijeku odgojena svijest da pripadaju srpskom narodu. Ipak, austrougarski režim najdržavotvornijim narodom u Bosni i Hercegovini smatrao je Bošnjake. Za njih je izuzetno težak period nastupio 1918. godine, kad je srpska težnja za njihovim uništenjem poprimila nove oblike, koji su naročito došli do izražaja u agrarnoj reformi. Četnici su tokom Drugog svjetskog rata počinili najteži genocid nad Bošnjacima u dotadašnjoj istoriji, a srpskim zločinima suprotstavljali su se Mladi Muslimani, koji su bili angažovani na različitim humanitarnim zadacima. Vlasti obje Jugoslavije uvažavale su činjenicu da je Bosna i Hercegovina od srednjeg vijeka imala svoju državnost, čiji kontinuitet nije bio prekinut uspostavljanjem ni turske, niti austrougarske vlasti. Tu činjenicu naročito je uvažavalo komunističko rukovodstvo, jer je Bosna i Hercegovina dala ogroman doprinos antifašističkoj borbi. Sve što Srbi nisu uspjeli postići u dotadašnjoj istoriji pokušali su agresijom na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine. Njihov cilj i ovaj put bio je stvaranje velike Srbije, čemu su se Bošnjaci ponovo oduprli.
Na osnovu svega izloženog, nameće se zaključak da je davno sahranjena etnopolitička koncepcija o Bošnjacima kao autohtonom stanovništvu Bosne i Hercegovine, sa viševjekovnim neprekinutim kontinuitetom državnosti, ponovo aktuelizovana u posljednjoj deceniji 20. vijeka i da je prožela bošnjačko društvo u cjelini, pa time i istoriografiju. Ignorisanjem istorijskih izvora i naučnih činjenica, autori nekih bošnjačkih udžbenika istorije predstavili su prošlost na način koji ni izdaleka ne odgovara realnom istorijskom razvoju. Osim što kod novih naraštaja Bošnjaka formiraju svijest o viševjekovnom kontinuitetu državnosti Bosne i Hercegovine, čiji su oni nosioci, autori bošnjačkih udžbenika odgajaju kod njih i svijest o Srbima kao genocidnom narodu i najgorim bošnjačkim neprijateljima. Takva indoktrinacija stvara opštu netrpeljivost prema Srbima, koja sa više ili manje intenziteta neprekidno traje od 1992. godine i koja se gotovo svakodnevno manifestuje na različite načine i u različitim oblicima političkog, društvenog i kulturnog života i stvaralaštva.
