O naručiocu GRS
Pavle Šubić, oko kojeg su se još pri analizi određenih poglavlja GRS sustekli mnogi tragovi, pomalja se kao figura koja bi trebalo da bude naručilac dela. Njegova ogromna politička uloga, počev od 1272. godine, pa do isteka prve decenije XIV veka, koju je imao na širokom prostoru — od Hrvatske, preko Bosne, do Duklje — nameće ga kao mogućeg naručioca GRS. Faze njegovog uspona oslikane su upravo u prvobitnoj i konačnoj redakciji GRS. Na uzlasku svoje političke karijere Pavle Šubić ima nameru, pošto se učvrstio kao ban Dalmacije i Hrvatske, pa zatim i nasledni ban Hrvatske, da proširi svoju vlast i na Bosnu. Kao najvažniji saveznik Karla II Anžujskog, kao i njegovih potomaka (sina i unuka) u borbi za ugarsku krunu, Pavle Šubić može da deluje agresivno prema susedima uživajući podršku svoga moćnog zaštitnika. ... Na pitanje Dubrovčana 1300. godine, zbog čega bi mu oni stavili svoje brodove na raspolaganje za napad na Kotor, Pavle Šubić odgovara tako da otkriva svoj čitav politički plan: da bi posle toga osvojio Duklju, a potom i čitavo Raško kraljevstvo, koje je nezaštićeno jer nema tvrđava (con facilità c’impatroniremo ancora della Zenta, & poi di tutt’il Regno di Rassia). ... Ta politička koncepcija koju zastupa Pavle Šubić 1300. godine, tačno je ono o čemu piše GRS. ... Kako su se uspesi nizali, a ambicije rasle, morala se u njegovoj glavi roditi misao da bi bilo dobro kada bi kao potporu svojim političkim planovima imao i neke spise, istorije, hronike, koje bi podržavale njegove ideje. Ali on, ratnik i državnik, nije mogao tako nešto na napiše, već se toga posla latio neko iz njegovog okruženja kome se poverio i sa kojim je zajedno skicirao obrise takvog dela.
Ukoliko je GRS delo nastalo krajem XIII veka, veoma jednostavno se i mimo navedenih razloga zbog čega smo se baš za Pavla Šubića opredelili kao naručioca, ponovo može doći do ove ličnosti. Kako GRS piše o bezimenoj, jedinstvenoj slovenskoj državi pod hrvatskom dinastijom, potrebno je samo osmotriti političko stanje u Hrvatskoj u poslednjoj četvrtini XIII veka, pa se braća Šubići — Pavle, Grgur i Mladen — javljaju kao političke ličnosti koje imaju upravo ovakve težnje, a među njima najpre najstariji brat, Pavle. Drugo, od 1289. godine Pavle Šubić je oženjen Ursom, kćerkom kralja Dragutina, što mu je obezbedilo mogućnost da se umeša u dinastičke sukobe unutar kuće Nemanjića, jer je on sam postao jedan od Nemanjića. Sve zemlje prema kojima Pavle Šubiš pokazuje političke težnje — Bosna, Raška, Duklja — pod vlašću su Nemanjića ili njihovih srodnika, pa tako, po bračnom pravu i običajima tog doba i on smatra da ima određena prava na te zemlje. U povoljnom političkom trenutku on može i da se upusti u ostvarenje svojih planova. Druga snažna ličnost iz Hrvatske toga vremena, koja bi mogla da se javi kao naručilac dela koje bi potvrdilo tako široke političke ambicije — jednostavno — ne postoji.
Uočljivo je da pisac GRS izbegava da se upušta u slovensko-ugarske odnose. Samo kratko definiše granicu pomoću reke Save, čime samo omeđava interesne sfere između Šubića i Ugarske. To je projekcija težnji Pavla Šubića. U Slavoniji, naime, vlast drži ugarski ban, pa otuda ovu teritoriju Šubič ne može ni da traži, ali se jasno određuje prema ugarskom kralju kao samostalan vladar, koji doduše, priznaje, vrlo formalno, njegovu vrhovnu vlast. To je jasno na osnovu poslednjih poglavlja u prvobitnoj verziji dela (HR/LR) u kojima se praktično priznaje vrhovna vlast ugarskog kralja u Hrvatskoj. Ipak, budući da je Pavle Šubić saveznik Anžujaca u njihovoj borbi za ugarsku krunu, on i ne može da traži od svog pisca da napiše drugačije — dovoljno je da se naglasi razgraničenje teritorija i prihvati vrhovna vlast ugarskog kralja, tj. Anžujaca. Teritoriju Bele Hrvatske, odnosno Šubićeve posede, mimo povelje Karla II iz 1292. godine i GRS, definiše i sasvim nezavistan dokument od 4. juna 1292. godine - trgovinski ugovor između Dubrovnika i Ankone. U ovom ugovoru jasno se određuje na koju Sklavoniju (Schiuonia) se misli: Et dicta Sciauonia intelligatur a loco qui dicitur Orenta usque ad flumen Lessi. To je, između ostalog, i razgraničenje zona trgovine, jer braća Šubić trguju žitom severno od ove linije, o čemu svedoči vie prvorazrednih isprava. Drugim rečima Pavle, Mladen i Grgur Šubić, može se slobodno reći, drže monopol nad trgovinom žitom od ušća Neretve do Senja. Ovo će biti, između ostalog, i okosnica njihove privredne snage, a samim tim i vojne moći.
...
Sada bi valjalo razmotriti kako se političko delovanje Pavla, Grgura i Mladena Šubića uklapa i da li se uklapa, sa sadržajem GRS. U prvobitnoj redakciji GRS, pisac je zamislio da svoje delo završi opisom nasilne smrti kralja Zvonimira naglašavajući da je on umro bez naslednika. Ova važna rečenica suštinski je otvarala put eventualnom pretendentu, a ujedno je posredno priznanje da je Hrvatska pod nominalnom vlašću ugarske krune. U toj prvobitnoj redakciji Bosna se pominje kao nekadašnji deo imaginarnog slovenskog kraljevstva, dok je u konačnoj redakciji nema. Gledano prema političkom delovanju Pavla Šubića ove razlike u dve redakcije GRS mogu se sasvim lako objasniti. U vreme kada je pisana prvobitna redakcija Bosna je još uvek bila samo cilj Pavlovih stremljenja, a kada je pisana konačna redakcija Bosna je već bila, kako sledi na osnovu Pavlove titule, deo zemalja Šubića. To navodi na zaključak da je prvobitna verzija pisana pre druge polovine 1298. godine, kada je Pavle Šubić osvojio neke bosanske teritorije, odnosno Donje Kraje. Kako se već u prvobitnoj redakciji Duklja javlja kao deo imaginarnog slovenskog kraljevstva, nema sumnje da je ovakva koncepcija mogla da nastane samo posle 1289. godine i ženidbe Pavla Šubića kćerkom srpskog kralja Dragutina. Tačno onako kako Karlo II traži ugarsku krunu za svoga sina Karla Martela, sinovca ugarskog kralja Ladislava, po istom principu i Pavle Šubić traži zemlje Nemanjića. Pavle Šubić, zapravo, politički deluje istovetno kao i njegov moćni saveznik Karlo II.
Dalje, pošto se i u prvobitnoj redakciji GRS granice Bele Hrvatske podudaraju sa granicama Pavlovih oblasti iz 1292. godine, pisac je počeo svoje delo da stvara posle ove godine. Ključna godina kada je pisac počeo da piše trebalo bi da je 1295. godina, kada je iznenada umro Karlo Martel i kada je došlo do privremenog zastoja u borbi Budima i Napulja. Tada se ukazala prilika da Pavle Šubić nastupi odlučnije prema dalmatinskom zaleđu i unutrašnjosti. Tako bi, dakle, prvobitna redakcija GRS nastala između 1295.i 1298. godine. Šire gledano, za mogućnost nastanka ovakvog dela može da se posmatra i razdoblje 1292 – 1298. godine. ... Suština naručenog istorijskog dela nije bila da se sastavi istinita istorija, već da se kombinovanjem najrazličitijih izvora, ostvari cilj koji je pisac, odnosno naručilac dela, stavio pred sebe kao zadatak. U ovom kontekstu Pavle Šubić je zadovoljavao jedan veoma bitan segment u ovom sistemu razmišljanja — on je zaista bio orođen sa Nemanjićima, koji su i sami bili politički podeljeni — pre svega Dragutin i Milutin, pa i njihova majka Jelena — što je u ono vreme bilo sasvim dovoljno da se traži određena zemlja ili kruna. Položaj Pavla Šubića je specifičan i zbog toga što je on prihvatao nominalnu vlast ugarskog kralja, bilo Andrije III, bilo samoproklamovanog Karla Martela i docnije njegovog sina Karla Roberta, pa je svoje političke težnje mogao da zadovolji upravo i samo na strani prema zemljama Nemanjića i njihovih srodnika, kao što je bio bosanski ban Stefan Kotromanić, takođe oženjen drugom Dragutinovom kćerkom. Jedna zgodna istorija/gesta koja bi prikazala teritorijalno jedinstvo svih zemalja za kojima je Pavle Šubić stremio, bila bi više nego dobrodošla kao podrška njegovim političkim planovima. Kada se ovo ima na umu, onda ne treba da čudi što je pisac napravio onakvu zbrku lica i događaja, jer njemu i nije bio cilj da piše istinito, već u korist cilja koji je pred njega postavio naručilac dela. To što on u uvodu konačne redakcije kaže da će pisati samo istinu, samo je stilski ukras i odraz običaja toga vremena kod najvećeg broja istoričara i hroničara srednjega veka. Osim toga, arhiepiskop Bara sigurno nije mogao da napiše u uvodu svoga dela da je ono posvećeno Pavlu Šubiću i njegovim političkim ciljevima.
Tibor Živković: Gesta Regum Sclavorum II
Pa kako to zvuči? 
