Tvrđava Kupres
Ustaška Crna legija u Kupresu 1942
.
Kupres je pred Drugi svetski rat bio varošica sa ne više od 1.000 stanovnika, smeštena u kraškom polju između planina, udaljena od glavnih puteva i od glavnih tokova civilizacije. Stanovništvo u Kupresu i okolini bilo je etnički i verski šaroliko – najbrojniji su bili Srbi, zatim Hrvati, a postojala je i značajna populacija Muslimana – Bošnjaka. Fašistička propaganda u ovom kraju imala je 1941. godine znatnog uspeha u stvaranju međuetničkog nepoverenja i mržnje. Nakon obrazovanja NDH stvorene su i naoružane ustaške grupe, koje su počinile brutalne i masovne masakre nad srpskim stanovništvom. Tokom ustanka, među nesrpskim stanovništvom proširio se strah od odmazde, čemu su doprineli fašistički agitatori na obe strane. To je dovelo do produbljivanja etničke mržnje i međusobnog straha, što je dovelo do visoke uspešnosti u mobilisanju nesrpskog stanovništva u snage NDH. Pri pojavi ustanika, praktično svi odrasli muškarci bi uzimali puške u ruke i svrstavali se u jedinice ustaške milicije.
Pojava proleterskih brigada izazvala je takvu mobilizaciju. Pred svakim jačim napadom muslimansko i katoličko stanovništvo sklanjalo se sa porodicama i stokom u Kupres. Stvaranju straha i nepoverenja doprinosili su rukovodioci NDH – na primer, pukovnik Šimić u izveštaju od 3. avgusta kaže da „partizani pale sva muslimanska i katolička sela oko Kupresa“. Koncentričan napad partizana na Kupres doveo je do toga da su u gradiću, pored stanovništva, našlo još oko 9.000 izbeglica iz okolnih sela, dok su se muškarci svrstali u ustaške jedinice, rešeni da se bore do poslednjeg.
Komandant Devete pješačke pukovnije kaže u izveštaju:
“U tri tvrdo zidane zgrade uvukli su se partizani odakle su davali očajnički otpor. Pukovnik Šimić izdao je zapovijest da se te zgrade bombarduju iz topova i poruše kako bi se mogla ta gnijezda uništiti.”
„Neprijatelj je očajnički i snažno intervenisao na naše dijelove koji su upali u grad i u jednom momentu bornim kolima, artiljerijom i paklenom vatrom iz dijela grada prema silosu uspio da zaustavi naše jedinice pred utvrđenom kasarnom na jednu trećinu varoši. Štabovi naših bataljona pravilno su reagovali na pojavu bornih kola, sklanjajući ljudstvo u zgrade i pozadi zgrada i formirajući bombaške grupe, koje su napale borna kola sa kragujevačkim bombama, no uspjeli su samo da djelimično oštete kola.“
Druga proleterska je još jednom napala Kupres 28. decembra 1942. godine, ali ponovo bez uspeha. Kupres je konačno osvojila Treća krajiška brigada 3. oktobra 1943. godine, nakon čega nikad više nije predstavljao značajnije utvrđenje.
ni na sajtu ni u knjigama 
