- Poruka
- 334.520
Fanarioti (grč. Φαναριωτες) su pripadnici grčke elite u Carigradu. Pojam je izveden iz imena gradske četvrti poznate pod nazivom Fanar, koja se nalazi u evropskom delu Carigrada. U istom delu grada nalazi se i sedište Carigradske patrijaršije, sa sabornom crkvom Svetog Đorđa. Tokom razdoblja osmanske vlasti, Fanar je postao stecište grčke trgovačke i crkvene elite, okupljene oko Carigradske patrijaršije. Bogate fanarotske porodice su vršile veliki uticaj na carigradsku patrijaršijsku upravu, a mnogi patrijarsi i mitropoliti su birani upravo iz njihovih redova.
Posredstvom patrijaršije u Carigradu, fanariotska zajednica je takođe vršila znatan uticaj na vođenje poslova u ostalim pomesnim crkvama na području Osmanskog carstva. Fanariotsko uplitanje u poslove ostalih istočnih patrijaršija (Antiohija, Jerusalim, Aleksandrija, Peć) dovelo je do postepenog narušavanja kanonskog položaja tih drevnih crkava. Na drugoj strani, fanariotska politika je izdejstvovala potpuno ukidanje Srpske patrijaršije (1766) i Ohridske arhiepiskopije (1767), što je dovelo do teških posledica po pravoslavne Srbe i druge Slovene u Osmanskom carstvu.
Okosnicu fanariotske ideologije činio je panhelenizam, koji se nije ogledao samo u plemenitim težnjama ka oslobođenju pravoslavnih Grka od turske vlasti, već je u isto vreme obuhvatao i šire zamisli o postepenom prevođenju negrčkih pravoslavaca u grčki nacionalni korpus. Takve težnje su bile prvenstveno usmerene prema pravoslavnim Slovenima u Osmanskom carstvu, koje je prema fanariotskim zamisima trebalo pogrčiti, putem nametanja grčke jerarhije, grčke liturgije i grčkog jezika u crkvenoj upravi. Takva fanariotska politika dovela je do teškog narušavanja grčko-slovenskih odnosa u mnogim oblastima, a najveći raskol se dogodio 1870. godine, u vreme stvaranja Bugarskog egzarhata.
Formiranje fanariotske zajednice je započelo nakon turskog osvajanja Carigrada (1453). U novonastalim okolnostima, znatan deo grčkih prvaka, kako svetovnih tako i crkvenih, usredsredio je svoje napore ka obezbeđivanju neophodnih preduslova za opstanak grčke pravoslavne zajednice, ne samo u Carigradu, već i širom Osmanskog carstva. Prvi korak ka tom cilju učinjen je regulisanjem položaja Carigradske patrijaršije kod novih vlasti, čime je stvoren model koji je opstao sve do početka 20. veka.
Fanarioti potiču iz klase bogatih grčkih trgovaca, od kojih je većina tvrdila da vuče poreklo od plemenitih vizantijskih porodica. Imali su veliki uticaj na upravu u Osmanskom carstvu na području Balkana od 18. veka. Uglavnom su kupovali ili gradili kuće u četvrti Fanar u kojoj je rezidenciju imao Vaseljenski patrijarh koji je, po osmanskom upravnom sistemu, bio smatran verskim i svetovnim vođom svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu. Fanarioti su prvenstveno nastojali ući u uži krug Patrijarhovih saradnika i na taj način postati uticajni u društvu.
Gradsko naselje Fanar u Carigradu, oko 1900. godine
Pojedini članovi fanariotskih porodica uspeli su sakupiti veliko bogatstvo i uticaj već tokom 17. veka, dobivši visoka mesta u osmanskoj upravnoj hijerarhiji. Od 1669. godine, pa sve do Grčkog rata za nezavisnost 1821, fanarioti su činili većinu osoblja na Visokoj porti i u osmanskim diplomatskim predstavništima. To je bilo delimično i zbog dobrog obrazovanja, koje je bilo znatno više nego kod ostalog osmanskog stanovništva.
Između 1711-1716. godine i 1821. godine, dobar deo njih dočepao se titula; gospodara, vojvoda ili knezova u dunavskim kneževinama (Moldavija i Vlaška). Ovo razdoblje često se zove i Fanariotsko razdoblje u rumunskoj istoriji.Ciljevi fanariota bili su obnova Vizantijskog carstva kroz postepeno prisvajanje osmanske vlasti. Zalagali su se za očuvanje carstva i kontrolu nad negrčkim pravoslavnim stanovništvom od strane Patrijaršije.
Nakon Velike seobe Srba 1690. godine, srpski patrijarsi su morali da pobegnu u Austriju. Turci su izgubili svako poverenje u srpsko sveštenstvo. Takvo stanje iskoristili su fanarioti. Kada se patrijarh Arsenije IV Šakabenta iselio u Austriju, Grci fanarioti iz Carigrada uticali su na tursku Portu da za patrijarhe u Peći dovodi isključivo Grke. Tako je doveden Joanikije Karadža (1739-1746). Za kratko vreme, u Peći se od 1752. do 1765. godine promenilo osam patrijaraha, od kojih su petorica bili Grci. U Carigradu su se gomilali i uvećavali dugovi Pećke patrijaršije, koje nije imao ko da vrati. Poslednji patrijarh Srbin pred ukidanje Patrijaršije bio je Vasilije Brkić (1763-1765), ali je proteran na Kipar, kao neprijatelj Turaka. Nasledio ga je Kalinik II (1765-1766), takođe Grk. On je učinio jedan neprimeren gest: podneo je ostavku na mesto pećkog patrijarha i sa još pet episkopa priložio molbu u kojoj je tražio od carigradskog patrijarha Samuila Hancerisa da se ukine Pećka patrijaršija. Kao razlog naveo je velike dugove. Patrijarh Samuilo je u to ubedio sultana, pa je 11. septembra 1766. godine sultan izdao ferman kojim se Pećka patrijaršija ukida i stavlja, odnosno potčinjava Carigradskoj patrijaršiji. "Od sada se ukida i samo ime Pećke patrijaršije", a ne dozvoljava se ni pod kojim uslovom njena obnova u budućnosti. Posle samo godinu dana, ista sudbina je snašla i Ohridsku arhiepiskopiju. Ovakvo stanje trajalo je u Srpskoj crkvi sve do 1920. godine, kada je vraćeno dostojanstvo patrijaršije.
Nakon ukidanja patrijaršije, svi Srbi episkoli su uklonjeni. Za episkope su u Srbiju dovedeni Grci fanarioti, koji uglavnom nisu imali mnogo razumevanja za Srbe. Mnogi od njih, iako su po više godina proveli u Srbiji, nisu znali ni srpski jezik.Na Balkanu, termin „fanarioti“ se koristi u negativnom smislu - odnosi se na saradnju sa Osmanlijama za vreme osmanskog ropstva.
Od 1920. godine termin „fanarioti“ se obično odnosi na upravu Vaseljenske patrijaršije.
Fanariotski patrijarh Samuil Carigradski (1763-1768), glavni vinovnik ukidanja Srpske patrijaršije (1766) i Ohridske arhiepiskopije (1767)
(wikipedija)
Posredstvom patrijaršije u Carigradu, fanariotska zajednica je takođe vršila znatan uticaj na vođenje poslova u ostalim pomesnim crkvama na području Osmanskog carstva. Fanariotsko uplitanje u poslove ostalih istočnih patrijaršija (Antiohija, Jerusalim, Aleksandrija, Peć) dovelo je do postepenog narušavanja kanonskog položaja tih drevnih crkava. Na drugoj strani, fanariotska politika je izdejstvovala potpuno ukidanje Srpske patrijaršije (1766) i Ohridske arhiepiskopije (1767), što je dovelo do teških posledica po pravoslavne Srbe i druge Slovene u Osmanskom carstvu.
Okosnicu fanariotske ideologije činio je panhelenizam, koji se nije ogledao samo u plemenitim težnjama ka oslobođenju pravoslavnih Grka od turske vlasti, već je u isto vreme obuhvatao i šire zamisli o postepenom prevođenju negrčkih pravoslavaca u grčki nacionalni korpus. Takve težnje su bile prvenstveno usmerene prema pravoslavnim Slovenima u Osmanskom carstvu, koje je prema fanariotskim zamisima trebalo pogrčiti, putem nametanja grčke jerarhije, grčke liturgije i grčkog jezika u crkvenoj upravi. Takva fanariotska politika dovela je do teškog narušavanja grčko-slovenskih odnosa u mnogim oblastima, a najveći raskol se dogodio 1870. godine, u vreme stvaranja Bugarskog egzarhata.
Formiranje fanariotske zajednice je započelo nakon turskog osvajanja Carigrada (1453). U novonastalim okolnostima, znatan deo grčkih prvaka, kako svetovnih tako i crkvenih, usredsredio je svoje napore ka obezbeđivanju neophodnih preduslova za opstanak grčke pravoslavne zajednice, ne samo u Carigradu, već i širom Osmanskog carstva. Prvi korak ka tom cilju učinjen je regulisanjem položaja Carigradske patrijaršije kod novih vlasti, čime je stvoren model koji je opstao sve do početka 20. veka.
Fanarioti potiču iz klase bogatih grčkih trgovaca, od kojih je većina tvrdila da vuče poreklo od plemenitih vizantijskih porodica. Imali su veliki uticaj na upravu u Osmanskom carstvu na području Balkana od 18. veka. Uglavnom su kupovali ili gradili kuće u četvrti Fanar u kojoj je rezidenciju imao Vaseljenski patrijarh koji je, po osmanskom upravnom sistemu, bio smatran verskim i svetovnim vođom svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu. Fanarioti su prvenstveno nastojali ući u uži krug Patrijarhovih saradnika i na taj način postati uticajni u društvu.
Gradsko naselje Fanar u Carigradu, oko 1900. godine
Pojedini članovi fanariotskih porodica uspeli su sakupiti veliko bogatstvo i uticaj već tokom 17. veka, dobivši visoka mesta u osmanskoj upravnoj hijerarhiji. Od 1669. godine, pa sve do Grčkog rata za nezavisnost 1821, fanarioti su činili većinu osoblja na Visokoj porti i u osmanskim diplomatskim predstavništima. To je bilo delimično i zbog dobrog obrazovanja, koje je bilo znatno više nego kod ostalog osmanskog stanovništva.
Između 1711-1716. godine i 1821. godine, dobar deo njih dočepao se titula; gospodara, vojvoda ili knezova u dunavskim kneževinama (Moldavija i Vlaška). Ovo razdoblje često se zove i Fanariotsko razdoblje u rumunskoj istoriji.Ciljevi fanariota bili su obnova Vizantijskog carstva kroz postepeno prisvajanje osmanske vlasti. Zalagali su se za očuvanje carstva i kontrolu nad negrčkim pravoslavnim stanovništvom od strane Patrijaršije.
Nakon Velike seobe Srba 1690. godine, srpski patrijarsi su morali da pobegnu u Austriju. Turci su izgubili svako poverenje u srpsko sveštenstvo. Takvo stanje iskoristili su fanarioti. Kada se patrijarh Arsenije IV Šakabenta iselio u Austriju, Grci fanarioti iz Carigrada uticali su na tursku Portu da za patrijarhe u Peći dovodi isključivo Grke. Tako je doveden Joanikije Karadža (1739-1746). Za kratko vreme, u Peći se od 1752. do 1765. godine promenilo osam patrijaraha, od kojih su petorica bili Grci. U Carigradu su se gomilali i uvećavali dugovi Pećke patrijaršije, koje nije imao ko da vrati. Poslednji patrijarh Srbin pred ukidanje Patrijaršije bio je Vasilije Brkić (1763-1765), ali je proteran na Kipar, kao neprijatelj Turaka. Nasledio ga je Kalinik II (1765-1766), takođe Grk. On je učinio jedan neprimeren gest: podneo je ostavku na mesto pećkog patrijarha i sa još pet episkopa priložio molbu u kojoj je tražio od carigradskog patrijarha Samuila Hancerisa da se ukine Pećka patrijaršija. Kao razlog naveo je velike dugove. Patrijarh Samuilo je u to ubedio sultana, pa je 11. septembra 1766. godine sultan izdao ferman kojim se Pećka patrijaršija ukida i stavlja, odnosno potčinjava Carigradskoj patrijaršiji. "Od sada se ukida i samo ime Pećke patrijaršije", a ne dozvoljava se ni pod kojim uslovom njena obnova u budućnosti. Posle samo godinu dana, ista sudbina je snašla i Ohridsku arhiepiskopiju. Ovakvo stanje trajalo je u Srpskoj crkvi sve do 1920. godine, kada je vraćeno dostojanstvo patrijaršije.
Nakon ukidanja patrijaršije, svi Srbi episkoli su uklonjeni. Za episkope su u Srbiju dovedeni Grci fanarioti, koji uglavnom nisu imali mnogo razumevanja za Srbe. Mnogi od njih, iako su po više godina proveli u Srbiji, nisu znali ni srpski jezik.Na Balkanu, termin „fanarioti“ se koristi u negativnom smislu - odnosi se na saradnju sa Osmanlijama za vreme osmanskog ropstva.
Od 1920. godine termin „fanarioti“ se obično odnosi na upravu Vaseljenske patrijaršije.
Fanariotski patrijarh Samuil Carigradski (1763-1768), glavni vinovnik ukidanja Srpske patrijaršije (1766) i Ohridske arhiepiskopije (1767)
(wikipedija)
