SREMSKI FRONT, POLEMIKA: Najveća ratna pobeda ili nepotrebna klanica u trenutku kada je rat već bio završen?
Malo je koji događaj iz perioda Drugog svetskog rata na prostoru nekadašnje Jugoslavije postao mesto tako žestokih i dugih sporenja u Srbiji, kao što je to slučaj sa Sremskim frontom...
Sremski front je i posle sedam decenija još uvek otvoren. I dok ga pripadnici partizanskog pokreta predstavljaju ga kao
„najveću oslobodilačku bitku i najveću pobedu naše armije u II svetskom ratu“, dotle njihovi oponenti odgovaraju da je to bilo veliko i nepotrebno stradanje, te da je ova ratna operacija u stvari bila „klanica“ na koju je
Tito smišljeno poslao desetine hiljada neobučenih srpskih mladića da izginu.
Istoričari navode da su Nemci formirali front u sremskoj ravnici posle oslobođenja Beograda s namerom da
zaustave prodor partizanskih i sovjetskih snaga prema zapadu, odnosno da svojim snagama sa juga omoguće izvlačenje kroz Bosnu, severno od Save.
Prva greška: Gerila koja je krenula u frontalnu borbu
Borbe na Sremskom frontu vođene su
172 dana, od 21. oktobra 1944. do 13. aprila 1945. godine. Na tom bojištu sudarilo se oko
250.000 vojnika, a na strani Jugoslovenske armije u jednom periodu učestvovale su jedinice
Crvene i Bugarske armije, kao i brigada
„Italija“.
Većinu sastava 11 partizanskih divizija koje su duže ili kraće vreme ratovale na Sremskom frontu činili su regruti iz Srbije. Radi se o mladićima mobilisanim u jesen 1944. i početkom 1945. godine.
Dok partizanska istoriografija ističe da je ova operacija protiv Nemaca bila nužna, istoričar,
dr Bojan Dimitrijević, smatra da arhivski podaci upućuju na drugačiji zaključak.
-Partizanska vojska je u Srbiju ušla kao gerilska formacija, a na Sremskom frontu je pokušala da se
taktički i strategijski ponaša kao stajaća vojska, što u tom trenutku nije bila. Analizirajući borbe na Sremskom frontu, bio sam iznenađen kada sam pre nekoliko godina pronašao dokumenta koja su ukazivala da je partizansko rukovodstvo olako shvatalo taj zadatak. Vrhovni štab je računao da već u decembru može da izvrši proboj fronta, sa idejom da se krene prema Zagrebu.
To je bilo eklatantno nepoznavanje nemačkih snaga. Kada čitate dokumenta, vidite i da nisu poznavali ni mogućnosti svojih snaga, niti su raspolagali podacima o načinu protivoklopne i rovovske borbe, odnosno svih elemenata potrebnih za razumevanje frontalnog sukoba - kaže Dimitrijević.
"Završio sam tek sedmi razred gimnazije i nisam imao 18 godina. U Prvoj beogradskoj gimnaziji podelili su nam puške i peške sproveli na Sremski front...", kaže ratni vojni invalid Ljubinko Počeković
Već decenijama se iznose različite verzije o mobilizaciji i odlasku srpskih regruta na front. Po jednoj, najveći broj mladih ljudi je oduševljeno krenuo u rat i priključio se borbi za oslobođenje zemlje.
- Mobilizacija je vršena po propisima Kraljevine Jugoslavije, a regrutovani su mladići koji su napunili 18 godina - tvrdi pukovnik
Jovan Radovanović, učesnik Sremskog fronta i nekadašnji borac 21. Srpske divizije.
Druga verzija, međutim, iznosi da je bilo dosta onih koji su se tamo obreli nevoljno i uz prisilu, a među njima su se našli i mlađi od 18 godina.
Druga greška: Mobilizacija neobučene omladine
Ratni vojni invalid
Ljubinko Počeković kaže:
„Završio sam tek sedmi razred gimnazije i nisam imao 18 godina. U Prvoj beogradskoj gimnaziji podelili su nam puške i peške sproveli na Sremski front...“
Dramski pisac
Dušan Kovačević navodi da je njegov otac sa nepunih 18 godina odveden iz šabačke srednje škole na front, gde je bio ranjen.
-Na Sremskom frontu su se našli i jedni i drugi. Bilo je onih koji su voljno išli u rat i učestvuju u oslobođenju zemlje i pobedi, ali je bilo i mladića koji su to osećali kao teret-iznosi Dimitrijević.
Koplja se lome i oko pripremljenosti mobilisanih mladića za ratovanje, a pre svega za frontovsku borbu. Pukovnik
Radovanović tvrdi da nije tačno da su regruti posle mobilizacije odmah upućivani na front.
-Svi novi borci koji su dolazili u našu jedinicu(21. Srpsku diviziju) morali su da prođu obuku, koja je trajala sedam do deset dana. Osnovno pravilo je bilo da oni ne mogu na ratište bez osnovne pripreme. To je zapravo bila naredba koja je morala da se poštuje - kaže Radovanović.
Partizani su u Srbiju ušli kao gerilci, a na frontu su pokušali da se taktički ponašaju kao stajaća vojska, što u tom trenutku nisu bili
Bojan Dimitrijević, međutim, ističe da se obuka razlikovala od jedinice do jedinice.
-Snage koje su posle oslobođenja Beograda kenule prve na Sremski front nisu imale vremena za obuku. To su činile one potonje, ali su imale malo vremena da uvojniče mladiće koji do tada nisu imali nikakva iskustva sa vojskom.
Posledice su bile teške - smatra istoričar.
Treća greška: Neadekvatno naoružanje
Partizanskom rukovodstvu se posebno zamera što što je bez adekvatnog, teškog naoružanja i opreme krenulo u frontalni sukob sa iskusnom i još dobro opremljenom nemačkom armijom.
To se jasno vidi iz
izveštaja štaba 21. divizije od 4. novembra 1944. godine u kojem, između ostalog, stoji:
"Naše je mišljenje da se neprijatelj ne može izbaciti iz sadašnjih utvrđenja bez izdašne artiljerijsle pripreme i tenkovskih jedinica...Dalji napad sa ovim sredstvima i ovakvom pomoći u artiljeriji bio bi uzaludan i mogle bi se dati samo još veće žrtve. Neprijatelj se na ovom sektoru pripremao da će dobiti udare moderno naoružane vojske, pa su prema tome njegova sredstva i utvrđenja isuviše jake za naša sredstva".
-
Upadljivo je da partizanske snage na Sremskom frontu ne koriste tenkove ni teško naoružanje sve dok iz Sovjetskog Saveza nije stigla jedna tenkovska brigada, formirana od našeg ljudstva. Ona je u Beograd stigla 27. marta 1945., a 12. aprila učestvovala u proboju nemačkih linija u Sremu i severnoj Bosni-navodi Dimitrijević.
Sremski front je najmanje Titova osveta. U suštini je to osveta srpskih komunista koji su 1941. bili proterani iz Srbije
Titova ili osveta srpskih komunista?
Nisu retki oni koji mobilizaciju i Sremski front doživljavaju kao zaveru protiv Srbije.
-Za mene je to više bila
nebriga partizanskog vrha prema žrtvama, nego zavera. U njihovoj ideološkoj borbi žrtve nemaju onu cenu koju bi realno trebalo da imaju. To se jasno vidi iz njihovih naređenja. Oni ne pridaju mnogo pažnje klasičnim metodama za smanjenje gubitaka, nego široko koriste
“ljudski materijal”. Taj sistem ratovanja ovde je donela Crvena armija- napominje istoričar Dimitrijević.
On se ne slaže da tezom da je slanje srpskih mladića na Sremski front rezultat
Titove osvete.
- Najmanje je Titova osveta. U suštini je to osveta srpskih komunista koji su 1941. i početkom 1942. bili proterani iz Srbije, kao i njihovih kadrova koji su ovde preživeli okupaciju-uveren je Dimitrijević.
Takmičenje sa Rusima
Još se čeka i odgovor na pitanje
da li su bile neophodne tolike žrtve kada je slom nacističke Nemačke bio sasvim blizu i ishod rata izvestan.
Za to
Dimitrijević ima objašnjenje:
-Partizansko rukovodstvo je imalo
stalnu želju za takmičenje sa Sovjetima, od kako je prvi borac Crvene armije zakoračio na jugoslovensku teritoriju. Ono je insitiralo na tome da
partizanski borci moraju da budu jednaki sovjetskim ratnicima, odnosno da pokažu svojoj ruskoj braću da su im veoma blizu po borbenim kvalitetima i kapacitetima. Ta frustracija je rasla sa sovjetskim nastojanjem da partizanima stave do znanja da nisu jednaki. To je jedan od važnih momenata koji pomaže da se shvati zašto partizansko rukovodstvo insistira na produženju intenzivne borbe protiv Nemaca- navodi
Dimitrijević.
Partizansko vođstvo je imalo stalnu želju za takmičenje sa Sovjetima, od kako je prvi borac Crvene armije zakoračio na našu teritoriju
PROBOJ I OSLOBOĐENJE ZEMLJE
U proboj Sremskog fronta jugoslovenske snage krenule su u zoru 12 aprila 1945 godine.
Ofanziva je počela artiljerijskom pripremom od 15 minuta iz 120 topova i dejstvima iz 50 aviona. Posle toga u juriš su krenule jedinice iz prvog ešalona i osvojile glavne odbrambene linije Nemaca.
Trećeg dana decembra 1944. četiri partizanske i dve sovjetske divizije probile su dve nemačke linije odbrane, prodrle na zapad u dubini od 20 do 40 kilometara i oslobodile brojna mesta. Nemci su u međuvremenu doveli pojačanja, naneli velike gubitke partizanskim jedinicama i posle dvonedeljnih borbi zaustavili ofanzivu. Nemačka pešadija, podržavana tenkovima, prešla je u napad na celom frontu 3. januara 1945, ali je uvođenjem elitnih partizanskih jedinica protivudar zaustavljen posle tri dana. Posle toga front se stabilizovao i nije bilo ozbiljnihjih borbi do aprilskog proboja fronta.
Istoričari ističu da je da su posle proboja Sremskog fronta partizanske snage za nepunih mesec dana oslobodile celu zemlju i da je nekoliko jedinica stiglo i do Trsta.
BROJ ŽRTAVA UMANJEN I PRIKRIVEN
Ne smiruju se ni polemike oko broja žrtava na Sremskom frontu. Partizanska istoriografija navodi da je na ovom ratištu poginulo
14.826 boraca, uz napomenu da taj spisak nije konačan. Na istom bojištu život je izgubilo 1.100 boraca Crvene armije, 623 pripadnika bugarske armije i 163 borca brigade “Italija”. Po istom izvoru, nemački gubici iznosili su 30.000 poginulih.
Nasuprot ovim podacima, iznose se
tvrdnje da je broj žrtava bio najmanje dvostruko veći i da je na Sremskom frontu poginulo najmanje 30.000 ljudi iz sastava partizanskih jedinica. Čak se pominju cifre koje dosežu do
80.000.
Istoričari se slažu da ta tačan broj poginulih još nije utvrđen, ali da je daleko od onoga što navode protivnici partizanskog tumačenja ovog ratnog događaja.
POGINULO VIŠE LJUDI NEGO U SVIM OFANZIVAMA ZAJEDNO
Prema istoriografiji bivše Jugoslavije, u Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, poznatoj kao Bitka za ranjenike (Bitka na Neretvi), na strani partizana bilo je 8.000 mrtvih i 2.000 zarobljenih.
U Petoj ofanzivi, u kojoj je ključna bila bitka na Sutjesci, broj poginulih partizana iznosi 7.454 boraca. Tri partizanske divizije izgubile su više od trećine ljudstva, a 7. divizija gotovo 53. odsto.
Prema konačnoj računici, u svim neprijateljskim ofanzivama tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije poginulo je manje ljudi nego što je poginulo samo na Sremskom frontu.
