Nikita Kulganov
Buduća legenda
- Poruka
- 37.589
Katolici dobrovoljno presli u pravoslavlje, da napakoste drugim Katolicima...sve je bilo moguce u Austro -Ugarskoj....
Jedan od najneobičnijih događaja u crkvenom životu šireg somborskog okruženja, koji je u svoje vreme imao ogroman odjek u srpskoj i mađarskoj javnosti i štampi, dogodio se krajem zime 1899. godine. Tada je 1.177 šokačkih žitelja sela Santova, javno i svečano, prešlo iz rimokatoličke u pravoslavnu veroispovest.
Neposredan povod za ovaj nesvakidašnji događaj bio je postupak santovačkog rimokatoličkog župnika Janoša Batorija, inače pomađarenog Bunjevca Ivana Burnaća, poreklom iz stare somborske bunjevačke porodice preseljene u obližnje selo Čonoplju. On je, u vremenu javljanja bunjevačkog nacionalnog romantizma, početkom 1880-ih u Somboru pokrenuo list „Bunjevac“, na narodnom govoru ovdašnjih Bunjevaca, ali se ubrzo mađarizovao, promenio ime i stupio u rimokatoličku svešteničku službu (od 1883. do 1886. g. bio je veroučitelj u somborskoj Centralnoj školi). Kako je to čest slučaj kod konvertita, i Batori je postao radikalan u svom novom nacionalnom opredeljenju. Godine 1894. postavljen je za sveštenika u selu Santovu, gde je, uskoro, počeo da, za račun mađarskog, zanemaruje i istiskuje šokački govor u crkvenim propovedima. Santovački Šokci su i ranije bili osetljivi na doseljavanje Mađara i upotrebu mađarskog jezika u crkvenom životu, pa su predlagali da doseljeni Mađari sagrade sebi crkvu, a da se u njihovoj crkvi i dalje koristi šokački govor. Neposredan povod za proteste ovdašnjeg šokačkog stanovništva bila je odluka župnika da se mađarski jezik, umesto svake treće, uvodi u crkveni život i službu svake druge nedelje, što je izazvalo gnev i bučne proteste Šokaca u samoj crkvi, a potom je došlo i do pokušaja fizičkog obračuna sa mađarizovanim sveštenikom, koga je spasavala policija. Burne reakcije santovačkih Šokaca nisu su smirivale i usledio je bojkot seoskog župnika (samim tim i crkvenog života od strane većeg dela santovačkih Šokaca), pa su njihovi predvodnici pokušali da spor reše žalbama na višem nivou. Obraćali su se više puta kaločkom nadbiskupu Đerđu Časki, mađarskom kardinalu Kološu Vasariju u Budimpešti, pa i samom papskom nunciju u Beču, sa zahtevom da im se vrati pravo na redovnu upotrebu narodnog jezika u crkvi. Sve žalbe pokazale su se kao bezuspešne, pa je kod dela santovačkih Šokaca već 1897. g. počela da sazreva misao o prelasku u pravoslavlje. Među njima su se, kao predvodnici, isticali ovdašnji ratari Jaša Prodanov, Šandor Andrin i Živko Velin.
Jedinstvena fotografija čina prelaska santovačkih Šokaca u pravoslavlje, načinjena u Santovu, 28. februara (12. marta) 1899. god.
Ni uklanjanje sveštenika Batorija iz Santova (1897), kao ni poseta selu kaločkog nadbiskupa Đerđa Časke, nisu promenili na bolje situaciju sa upotrebom šokačkog govora u crkvenom životu, a ulje na vatru dolio je Đula Varoši, kanonik nadbiskupa Časke (kasnije će i sam postati nadbiskup), koji se, prilikom posete nadbiskupa Časke, obratio Santovčanima rečima: „A što se vi toliko džapate za vaš šokački jezik, kad ionako morate podleći Mađarima?“. Nakon toga, veći deo ovdašnjih Šokaca (blizu dve trećine), već 1897. g. doneo je odluku da pređe u „srpsku viru“, odnosno u pravoslavlje. Skoro dve godine trajali su pokušaji Santovčana da sa opreznim, pa i neodlučnim srpskim crkvenim vlastima Karlovačke patrijaršije i Bačke episkopije dogovore svoje pristupanje pravoslavlju. Vidan pomak dogodio se tek kada je celu stvar u svoje ruke preuzeo somborski advokat dr Petar Cvetković, koji je pravnim putem, u okviru Zakona o slobodi veroispovesti, sproveo sve neophodne pravne radnje za prelazak iz rimokatoličke u pravoslavnu veroispovest. Napisano je preko hiljadu odjava santovačkih Šokaca nadležnom rimokatoličkom parohu, koje su, potom, ozvaničene u sreskom načelstva u gradu Baji. Zatim je sresko načelstvo, po slovu zakona, moralo njihove prijave o pristupanju pravoslavnoj veroispovesti da prosledi Konzistoriji pravoslavne Eparhije bačke u Novom Sadu. Srpske crkvene vlasti nisu se odmah snašle, pa tek kada su se uverile da u samom postupku prelaska Santovčana u pravoslavlje nema ničeg nezakonitog, određen je somborski prota Ljubomir Kupusarević da, sa beležnikom Konzistorije sinđelom Georgijem Vidickim (kasnije koviljskim arhimandritom), obavi zvaničan crkveni obred prelaska u pravoslavnu veru. Pre samog svečanog čina, u Santovo je, dobrovoljno, otišao mladi somborski učitelj (kasnije arhimandrit) Stefan Ilkić, koji je šokačke žitelje Santova pripremio za čin prelaska u pravoslavlje.
Na sredini prostora sa okupljenim Santovčanima nalazio se, pred oltarom, ograđen deo, u koji je stupilo 1.177 santovčakih Šokaca. Na dat znak, svi Santovčani su klekli na zemlju, a dvojica sveštenika držali su iznad njih otvoreno jevanđelje. Prota Kupusarević istovremeno je čitao molitvu za prijem u veru (u tom trenutku oglasilo se smrtno zvono sa santovačke rimokatoličke crkve, simbolično oplakujući svoje vernike, koji su od tog časa bili mrtvi za katoličku crkvu). Posle protine molitve, sveštenstvo i svi Santovčani su polako, reč po reč, izgovorili Nikejsko-carigardski Simvol Vere (pravoslavno „Vjeruju“), nakon čega je usledio blagoslov sveštenstva za sve prisutne Santovčane, čime je ozvaničen njihov prelazak u pravoslavnu veroispovest. Usledilo je masovno pričešćivanje novih vernika iz pet putira, koje je trajalo tri četvrt časa, kao i miropomazanje šokačke dece koja još nisu bila miropomazana, odnosno krizmana (pravoslavna crkva priznavala je rimokatoličko krštenje i miropomazanje ili krizmanje, ali su, za razliku od pravoslavne crkve, deca u katoličkoj crkvi krizmana po prvi put tek oko svoje 14. godine). Krštena su i dva nedavno rođena deteta, ranije nekrštena u katoličkoj crkvi. Nakon zvaničnog prelaska u pravoslavlje, govor je novim vernicima i gostima održao i srbobranski sveštenik Đura Strajnić, koji je upravo bio postavljen za bečkerečkog protu. Na osnovu dobrovoljnih priloga sakupljeno je, među prisutnim gostima, za potrebe izgradnje pravoslavne crkve i škole u Santovu, preko dve hiljade forinti (Srbin iz Vukovara Aleksa Paunović, sa sinom Radivojem, sam je priložio hiljadu forinti, a novosadski knjižar Arsa Pajević priložio je 200 forinti).
Poslanica patrijarha Georgija Brankovića Santovčanima, na naslovnoj strani lista “Srpski Sion” iz marta 1899. god
Žitelji Santova i gosti potom su se razišli po selu, a priređen je i svečani ručak za sveštenstvo i pojce u kući Jaše Prodanova. Prota Ljubomir Kupusarević posebno je tom prilikom nazdravio somborskom advokatu dr Petru Cvetkoviću, kao najzaslužnijem za uspeli prelaz Santovčana u pravoslavlje. Posle podne je priređeno veliko narodno veselje, tokom koga su santovački šokački momci i devojke, uz svirku gajdi, pevali svoje tradicionalne pesme i igrali kolo.
Pravoslavna crkva u Santovu početkom 20. veka, nakon 1905. god. (na slici je i santovački pravoslavni sveštenik Nikola Midić)
https://www.ravnoplov.rs/prelazak-santovackih-sokaca-u-pravoslavlje-1899-godine/
Jedan od najneobičnijih događaja u crkvenom životu šireg somborskog okruženja, koji je u svoje vreme imao ogroman odjek u srpskoj i mađarskoj javnosti i štampi, dogodio se krajem zime 1899. godine. Tada je 1.177 šokačkih žitelja sela Santova, javno i svečano, prešlo iz rimokatoličke u pravoslavnu veroispovest.
Neposredan povod za ovaj nesvakidašnji događaj bio je postupak santovačkog rimokatoličkog župnika Janoša Batorija, inače pomađarenog Bunjevca Ivana Burnaća, poreklom iz stare somborske bunjevačke porodice preseljene u obližnje selo Čonoplju. On je, u vremenu javljanja bunjevačkog nacionalnog romantizma, početkom 1880-ih u Somboru pokrenuo list „Bunjevac“, na narodnom govoru ovdašnjih Bunjevaca, ali se ubrzo mađarizovao, promenio ime i stupio u rimokatoličku svešteničku službu (od 1883. do 1886. g. bio je veroučitelj u somborskoj Centralnoj školi). Kako je to čest slučaj kod konvertita, i Batori je postao radikalan u svom novom nacionalnom opredeljenju. Godine 1894. postavljen je za sveštenika u selu Santovu, gde je, uskoro, počeo da, za račun mađarskog, zanemaruje i istiskuje šokački govor u crkvenim propovedima. Santovački Šokci su i ranije bili osetljivi na doseljavanje Mađara i upotrebu mađarskog jezika u crkvenom životu, pa su predlagali da doseljeni Mađari sagrade sebi crkvu, a da se u njihovoj crkvi i dalje koristi šokački govor. Neposredan povod za proteste ovdašnjeg šokačkog stanovništva bila je odluka župnika da se mađarski jezik, umesto svake treće, uvodi u crkveni život i službu svake druge nedelje, što je izazvalo gnev i bučne proteste Šokaca u samoj crkvi, a potom je došlo i do pokušaja fizičkog obračuna sa mađarizovanim sveštenikom, koga je spasavala policija. Burne reakcije santovačkih Šokaca nisu su smirivale i usledio je bojkot seoskog župnika (samim tim i crkvenog života od strane većeg dela santovačkih Šokaca), pa su njihovi predvodnici pokušali da spor reše žalbama na višem nivou. Obraćali su se više puta kaločkom nadbiskupu Đerđu Časki, mađarskom kardinalu Kološu Vasariju u Budimpešti, pa i samom papskom nunciju u Beču, sa zahtevom da im se vrati pravo na redovnu upotrebu narodnog jezika u crkvi. Sve žalbe pokazale su se kao bezuspešne, pa je kod dela santovačkih Šokaca već 1897. g. počela da sazreva misao o prelasku u pravoslavlje. Među njima su se, kao predvodnici, isticali ovdašnji ratari Jaša Prodanov, Šandor Andrin i Živko Velin.
Jedinstvena fotografija čina prelaska santovačkih Šokaca u pravoslavlje, načinjena u Santovu, 28. februara (12. marta) 1899. god.
Ni uklanjanje sveštenika Batorija iz Santova (1897), kao ni poseta selu kaločkog nadbiskupa Đerđa Časke, nisu promenili na bolje situaciju sa upotrebom šokačkog govora u crkvenom životu, a ulje na vatru dolio je Đula Varoši, kanonik nadbiskupa Časke (kasnije će i sam postati nadbiskup), koji se, prilikom posete nadbiskupa Časke, obratio Santovčanima rečima: „A što se vi toliko džapate za vaš šokački jezik, kad ionako morate podleći Mađarima?“. Nakon toga, veći deo ovdašnjih Šokaca (blizu dve trećine), već 1897. g. doneo je odluku da pređe u „srpsku viru“, odnosno u pravoslavlje. Skoro dve godine trajali su pokušaji Santovčana da sa opreznim, pa i neodlučnim srpskim crkvenim vlastima Karlovačke patrijaršije i Bačke episkopije dogovore svoje pristupanje pravoslavlju. Vidan pomak dogodio se tek kada je celu stvar u svoje ruke preuzeo somborski advokat dr Petar Cvetković, koji je pravnim putem, u okviru Zakona o slobodi veroispovesti, sproveo sve neophodne pravne radnje za prelazak iz rimokatoličke u pravoslavnu veroispovest. Napisano je preko hiljadu odjava santovačkih Šokaca nadležnom rimokatoličkom parohu, koje su, potom, ozvaničene u sreskom načelstva u gradu Baji. Zatim je sresko načelstvo, po slovu zakona, moralo njihove prijave o pristupanju pravoslavnoj veroispovesti da prosledi Konzistoriji pravoslavne Eparhije bačke u Novom Sadu. Srpske crkvene vlasti nisu se odmah snašle, pa tek kada su se uverile da u samom postupku prelaska Santovčana u pravoslavlje nema ničeg nezakonitog, određen je somborski prota Ljubomir Kupusarević da, sa beležnikom Konzistorije sinđelom Georgijem Vidickim (kasnije koviljskim arhimandritom), obavi zvaničan crkveni obred prelaska u pravoslavnu veru. Pre samog svečanog čina, u Santovo je, dobrovoljno, otišao mladi somborski učitelj (kasnije arhimandrit) Stefan Ilkić, koji je šokačke žitelje Santova pripremio za čin prelaska u pravoslavlje.
Na sredini prostora sa okupljenim Santovčanima nalazio se, pred oltarom, ograđen deo, u koji je stupilo 1.177 santovčakih Šokaca. Na dat znak, svi Santovčani su klekli na zemlju, a dvojica sveštenika držali su iznad njih otvoreno jevanđelje. Prota Kupusarević istovremeno je čitao molitvu za prijem u veru (u tom trenutku oglasilo se smrtno zvono sa santovačke rimokatoličke crkve, simbolično oplakujući svoje vernike, koji su od tog časa bili mrtvi za katoličku crkvu). Posle protine molitve, sveštenstvo i svi Santovčani su polako, reč po reč, izgovorili Nikejsko-carigardski Simvol Vere (pravoslavno „Vjeruju“), nakon čega je usledio blagoslov sveštenstva za sve prisutne Santovčane, čime je ozvaničen njihov prelazak u pravoslavnu veroispovest. Usledilo je masovno pričešćivanje novih vernika iz pet putira, koje je trajalo tri četvrt časa, kao i miropomazanje šokačke dece koja još nisu bila miropomazana, odnosno krizmana (pravoslavna crkva priznavala je rimokatoličko krštenje i miropomazanje ili krizmanje, ali su, za razliku od pravoslavne crkve, deca u katoličkoj crkvi krizmana po prvi put tek oko svoje 14. godine). Krštena su i dva nedavno rođena deteta, ranije nekrštena u katoličkoj crkvi. Nakon zvaničnog prelaska u pravoslavlje, govor je novim vernicima i gostima održao i srbobranski sveštenik Đura Strajnić, koji je upravo bio postavljen za bečkerečkog protu. Na osnovu dobrovoljnih priloga sakupljeno je, među prisutnim gostima, za potrebe izgradnje pravoslavne crkve i škole u Santovu, preko dve hiljade forinti (Srbin iz Vukovara Aleksa Paunović, sa sinom Radivojem, sam je priložio hiljadu forinti, a novosadski knjižar Arsa Pajević priložio je 200 forinti).
Poslanica patrijarha Georgija Brankovića Santovčanima, na naslovnoj strani lista “Srpski Sion” iz marta 1899. god
Žitelji Santova i gosti potom su se razišli po selu, a priređen je i svečani ručak za sveštenstvo i pojce u kući Jaše Prodanova. Prota Ljubomir Kupusarević posebno je tom prilikom nazdravio somborskom advokatu dr Petru Cvetkoviću, kao najzaslužnijem za uspeli prelaz Santovčana u pravoslavlje. Posle podne je priređeno veliko narodno veselje, tokom koga su santovački šokački momci i devojke, uz svirku gajdi, pevali svoje tradicionalne pesme i igrali kolo.
Pravoslavna crkva u Santovu početkom 20. veka, nakon 1905. god. (na slici je i santovački pravoslavni sveštenik Nikola Midić)
https://www.ravnoplov.rs/prelazak-santovackih-sokaca-u-pravoslavlje-1899-godine/
