Što se zna o samom oslobođenju Beograda 1789. godine? Gdje su se vodile bitke,koji su bili sastavi vojska, kakve su imali taktike i strategije? Tko je odigrao presudnu ulogu? Kako na taj događaj gleda prosječan Srbin i što kažu srpski istoričari?
Ukratko:
Početkom septembra 1789. su krenule operacije. Frajkori su 9. septembra 1789. godine zauzeli Ostružnicu i sproveli teror u bližem okolišju gradskih zidina, zatvarajući Turke unutra, u tri različita dejstva (u jednom od tih čarkanja se, inače, borio i Đorđe Petrović - docnije poznatiji dosta kao Karađorđe). Potom je carska habzburška vojska 11. septembra pod vođstvom feldmaršala Fon Laudona krenula u napad, podijeljena u tri smjera - dva su segmenta prešla rijeku Savu kod Zabrežja i Ostružnice, a, docnije je, posljednji dio vojske prešao Dunav kod Višnjice.
Potom je krenula sljedeća faza, a to je bio rovovski rat sa pomjeranjem šančeva iz dana u dan i opreznim postepenim kopanjem, kako bi se vojska približila nešto bliže gradskim utvrđenjima i u domet vatrenog oružja. Taj tehnički posao obavljali su ljudi vanredno novačeni iz okolnjih krajeva, u Sremu, Banatu i po Turskoj Srbiji; kopanja, dovođenja građe i podizanja, tako da su oni u fazi opsade na austrijskoj strani najviše stradali. Postepeno pibližavanje gradskim zidinama i držanje Turaka pod vatrom, dovelo je do njihovog povlačenja dublje u grad, u sklop Tvrđave. Turska posada nije se htjela predati iako je bila mnogo puta nadjačana, jer je očekivala dolazak pojačanja iz Niša pod vođstvom Abdi-paše, zbog čega je Fon Laudon već 30. septembra naredio opšti napad na grad; kroz rupe u zidinama lako su habzburške snage provalile i frajkori su zauzeli samu beogradsku varoš. Turci su se zatvorili u tvrđavu i njihov zapovjednik Osman-paša, očekujući i dalje lažne nade sa jugoistoka, odbio je ponudu da se preda, nakon čega je uslijedilo strahovito bombardovanje tvrđave, jer su habzburške snage svu svoju artiljeriju bile pozicionirale - i ne samo sa juga, već je sada bila dovučena artiljerija i do ušća rijeke Save u Dunav, kao i na Ratno ostrvo, tako da se Kalemegdan našao pod danonoćnim neprekidnim bombama. Laudon je želio određenu opomenu pružiti Osman-paši, pa je odbio njegovu ponudu da se potpiše primirje i nastavio da tuče još jače, pristavši tek 8. oktobra na uslove predaje, jer je bila potreba da se, zbog političkih okolnosti i borbi na jugu, ubrza zauzeće Beograda - turske najznačajnije tvrđave u Evropi. Dogovor je bio da se svi zarobljenici oslobode, kao predaju dezerteri koji su bili prešli na tursku stranu i cjelokupno teško naoružanje. Sami Turci su se evakuisali sa svojim porodicama, ukrcani na čamce, da otplove prema Oršavi.
Sažeto - Pitanje je kako je tačno izgledala vojska koju je predvodio Fon Laudon; nisam siguran da li je potpuno precizne podatke moguće pronaći. Borbe su se vodile u Ostružnici, ispod zidina i potom u samoj varoši. Presudnu ulogu je odigrala artiljerija (kao i skoro uvijek), odnosno činjenica da Turci bili vatreno nadjačani.
Prosječni Srbin ne gleda puno o tome jer ni ne zna nešto preciznije o zauzeću Beograda 1789. godine. Srpski istoričari kažu manje-više ovo, mada potenciraju na značaju frajkora, koji su unutrašnjost grada poznavali i tako dobri bili za borbe po njegovim ulicama za vrijeme juriša na grad, kao i za junačko isticanje u prvoj fazi, prilikom podizanja opsade i zauzimanja Ostružnice. Posebno se podvlači Karađorđe, koji će docnije biti i vođa Srba, a samim time stavlja i akcenat na učešće Srba - npr. često se priča o njihovoj ulozi u odbijanju turskih pojačanja koja su dolazila iz smjera Užica, sa jugozapada.
Evo jedne slikovite predstave:
Raspolažemo nešto preciznijim podacima u slučaju frajkora - bilo ih je oko 5.000 pešadinaca i 300 konjanika pod vođstvom Mihaila Mihaljevića.
