Mara Branković: sultanija koja se nije odrekla svoje hrišćanske vjere

[Neno]

Mara je bila ćerka despota Đurađa Brankovića, žena sultana i maćeha glasovitog osvajača koji je od Carigrada napravio Stambol, a od crkve Svete Sofije – džamiju.
Umrla je 14. septembra 1487, a sahranjena je u manastiru Kosinici.

Životi djece često su, po riječima velikog srednjoevropskog pisca, nastavak života roditelja, na način na koji je kretanje bilijarske kugle po stolu nastavak kretanja ruke igrača. Životnu sudbinu Mare Branković u dobroj mjeri je odredila politička sudbina njenog oca, Đurađa Brankovića.

I njen otac i ona rođeni su na Kosovu: on u Prištini 1377, a ona u Vučitrnu oko 1416. Đurađ Branković je bio sin Vuka Brankovića i Mare, ćerke kneza Lazara Hrebeljanovića. Između istorijskog Vuka Brankovića i onog iz legende i epske pjesme nema previše podudarnosti. Nema istorijskih izvora o Brankovićevoj „izdaji“. Naprotiv, u istoriji je zabilježeno da je u prve dvije godine poslije Kosovske bitke (1389) Branković jedini među preživjelom srpskom vlastelom koji pruža otpor Turcima. Ipak, nakon što Turci zauzmu Skoplje i nakon što umre kralj Tvrtko Kotromanić, Vuk Branković nema izbora do da formalno postane Bajazitov vazal. Ni ta „kombinacija“, međutim, nije dugo potrajala. Branković najprije odbija da se pridruži Turcima u bici na Rovinama, za razliku od Marka Mrnjavčevića, mitskog Kraljevića Marka, koji će tamo da pogine. (Posebna je priča ta čudna paralela između Vuka i Marka, gdje jedan u epu dobiva oreol koji nije imao u životu, dok onaj koji je u životu taj oreol imao, u epu ga gubi.) Poslije bitke kod Nikopolja, Turci odlučuju da se obračunaju s Brankovićem, pa ga vode u zarobljeništvo gdje će i da umre, 1397. godine, kad njegov sin Đurađ, dakle, ima dvadeset godina. Nekoliko godina kasnije, kad Mongoli napadnu Tursko carstvo, to daje posljednji dah života već odavno iscrpljenoj Vizantiji. U toj situaciji, Vizantinci postaju svojevrsni „mentori“ despota Stefana Lazarevića, sina kneza Lazara i kneginje Milice, dok Turci imaju sličnu ulogu u životu Đurađa Brankovića. Između njih dvojice se razvija rivalitet o kome ovdje nemamo prostora detaljnije da pišemo.

Bilo kako bilo, 1414. Đurađ stupa u brak sa Jerinom Kantakuzin, a tri godine kasnije rađa im se ćerka Mara. Kad Mara bude imala deset godina, Stefan Lazarević, koji nema svoje djece, bira Đurađa za nasljednika. Stefana sahranjuju u manastiru Manasija, njegovoj zadužbini, a Đurađ, poput nekog Fortinbrasa, odmah ima vladarsko „vatreno krštenje“. Turci su neposredno prije osvojili Niš i Kruševac, a sada su se ostrvili na Novo Brdo, odnosno najveći rudnik tadašnje Srbije. Đurađ je uspio da sačuva Novo Brdo, dok je na sjeveru sačuvao Mačvu od teritorijalnih aspiracija Mađara.

Jasno je, međutim, da na potezu od Male Azije do Srednje Evrope, Osmansko carstvo polako postaje hegemon. Kako mu ćerka Mara dorasta za udaju, Đurađ Branković pregovara s Portom da je vjenča za sultana Murata II. S devetnaest godina, 1435, odlazi u harem u kojem je pored nje bilo još oko tri stotine žena.

Njenu važnost na dvoru i u tadašnjoj političkoj situaciji potvrđuju i zvanična istorija i današnja popularna kultura. Nakon što Murat II umre, njegov nasljednik, čuveni Mehmed II zvani Fatih ili Osvajač, dopušta joj da se vrati u Srbiju i predaje joj na upravljanje oblast oko Dubočice i Leskovca.

Nakon povratka, stiče i imanje na mjestu današnjeg grčkog sela Dafni. To je mjesto na putu iz Srbije za Svetu goru. Putnici ka Atosu po pravilu su navraćali do nje, a ona se brinula za svoju brojnu rodbinu. Makar fizički odsutna iz Carigrada, njen uticaj nije jenjavao, pa je ostalo zabilježeno da je presudno uticala na izbor nekoliko patrijarha.

Umrla je 14. septembra 1487, a sahranjena je u manastiru Kosinici. O njoj je napisan čitav niz romana i popularnih studija koje potpisuju, između ostalih, Dušan Baranin, Vojislava Latković, Nikola Giljen i Nadežda Pavlović.

Istoričar mlađe-srednje generacije Mihailo St. Popović (rođen u Beču 1978) doktorirao je 2005. na temu Mare Branković disertacijom napisanom na njemačkom jeziku. Njen prevod iz pera Branke Rajlić objavila je novosadska Akademska knjiga. Ističe se kako monografija Mihaila Popovića „obuhvata različite kulture i narode, a život Mare Branković izlaže na osnovu velikog broja pisanih izvora, vizantijskih, srpskih, turskih i latinskih“. Po riječima Svetlane Tomin „autor je posebnu pažnju posvetio istraživanju mesta i uloge žena u strukturi pojedinih društava srednjeg veka, tako da je ova knjiga izuzetno značajna i za različite aspekte rodnih studija, o čemu donosi iscrpnu literaturu“.

Dobro je svakako da se u domaćoj istoriji bolje istraži život i sudbina ove žene koja je bila ćerka despota, žena sultana i maćeha glasovitog osvajača koji je od Carigrada napravio Stambol, a od crkve Svete Sofije – džamiju.

P-portal, net

 

[Neno]

Istorijska dokumentarna drama "Uspon Otomanske imperije" osvetljava lik i delo srpske princeze Mare Branković, kćerke despota Đurđa Brankovića.

U ovom TV ostvarenju u prvoj sezoni se prikazuje osvajanje Konstantinopolja od strane Mehmeda II Osvajača, dok u drugom delu ove serije se prikazuje borba turskog sultana protiv Vlada Cepeša, a pored glavnog junaka, kog tumači mladi glumac Džem Igit Uzumoglu, jedna od glavnih uloga dodeljena je pripadnici srpske vladarske porodice, a rola je poverena glumici Tubi Bujukustun.


Mehmed II jedan je od najpoznatijih i najuticajnijih vojskovođa i vladara u istoriji muslimanskog, ali i čitavog sveta. Smatra se da je jedan od ključnih sultana koje je Osmansko carstvo imalo.

Oživljavanje "jedne od glavnih ličnosti 15. veka"​

Mara Branković u istoriji je ostala upamćena kao druga srpska princeza koja je bila udata za turskog sultana. Prva je bila princeza Olivera Lazarević, kćerka kneza Lazara i kneginje Milice. Mara je bila venčana za sultana Murata II. Nakon njegove smrti ona je ključna ličnost u donošenju političkih i privatnih odluka svog pastorka Mehmeda II.

- Mehmed je imao problema sa ocem. Mara ga je zasigurno uzela pod svoje, uvek ju je zvao majko - reči su Mariosa Filipidesa, jednog od istoričara, koji svojim izlaganjem prati ovu dokumentarnu dramu. Ovaj profesor emeritus sa Katedre za klasiku na Univerzitetu u Masačusets u Amherstu još naglašava:

- Mara Branković jedna je od glavnih ličnosti 15. veka. Mehmed II ju je izuzetno poštovao. Bila je ključna. Posvuda je imala veze. Bila je u kontaktu sa vladarskim porodicama iz Konstantinopolja, vladarskim porodicama iz Srbije i imala je puno kontakata na Zapadu. Bila je poveznica između slovenskog sveta, grčkog, osmanskog i zapadnog sveta - zaključuje on.

- Uprkos tome što se nakon Muratove smrti mogla povući, Mara Branković postala je vrlo važna savetnica na Mehmedovom dvoru - naglašava još jedan od govornika ovo TV ostvarenja, Majkl Talbot, profesor osmanske istorije na londonskog Univerzitetu u Griniču.

Srbi u popularnoj turskoj seriji​

Tuba Bujukustun koja tumači srpsku princezu u jednoj od epizoda zapevaće čak i na srpskom jeziku čuvenu izvornu pesmu "Gusta mi magla padnala"

View this content on Instagram

View this content on Instagram

U seriji "Uspon Otomanske imperije" gledaoci imaju priliku i da vide još poznatih Srba tog vremena. Radnja se u nekoliko navrata smešta u Smederevo, gde stoluje i deluje despot Đurađ Branković. Mehmedu II će tokom osvajanja Konstantinopolja pomoći srpski rudari, a u drugoj sezoni, u borbi protiv Vlada Cepeša Drakule, sultanu će pomagati Adni Mahmud-paša Abogović (Anđelović) koji je bio je turski državnik, vojskovođa, pesnik, mecena i veliki vezir. Takođe, publika je u prilici da u nekoliko scena vidi srpskog pisca i janičara, Konstantina Mihailovića, autora "Janičarovih uspomena".

Ko je bila Mara Branković?​

Mara Branković bila je ćerka despota Đurađa Brankovića i jedna od žena turskog sultana Murata II. Različiti izvori navode drugačije godine rođenja srpske princeze, stoga se ne za sa sigurnošću u kom trenutku između 1412. i 1418. godine se to desilo u Vučitrnu.

Podaci o najranijim godinama njenog života su jako šturi, i sem narodnog predanja koje kazuje da je manastir Devič dobio ime u znak zahvalnosti njenog oca - koji je bio i ktitor - za ozdravljenje ćerke device od teške bolesti, sve ostalo je predmet nagađanja.

Mnogo precizniji podaci o njenom životu su zabeleženi po stupanju despota Đurađa na presto 1427. godine. On se tada našao u nezavidnoj situaciji, a kako bi obezbedio mir morao je da održava dobre odnose i sa Turcima, ali i sa Ugarima. Kako bi to postigao rešio je da ćerku Katarinu uda za grofa Ulriha Celjskog, dok je Mari ugovorio brak sa sultanom Muratom II.

Istorijski izvori beleže da je despot još 1433. godine sklopio dogovor oko miraza koji je obećao sultanu predavši mu deo teritorije. Međutim, on je svoju ćerku na dvor u Jedrene poslao tek nakon dve godine, kada ga je despotica Irina na to nagovorila. Pored teritorija, on je prema navodima nekih istoričara morao da da miraz od 600.000 dukata, dok mu je zauzvrat garantovan mir.

Zajedno sa svojom braćom Grgurom i Stefanom 4. septembra 1435. godine, Mara je iz Smedereva otišla u harem. U narednim mesecima organizovano je venčanje po muslimanskim običajima kada je Mara postala sultanova žena, dok je Grguru dozvoljeno da se vrati u Srbiju, a Stefan je zadržan kao talac.

Uvažavana princeza​

Sultan je prema procenama, bio 13 do 16 godina stariji od Mare. Izvori njihov odnos opisuju kao skladan, barem u delu koji se tiče poštovanja njenih želja. Zabeleženo je da je sultan cenio njeno mišljenje i da je smatrao veoma obrazovanom. Zbog toga je nakon nekog vremena stekla ugled na dvoru. Istoričari sugerišu da je ona imala određene priviliegije, kao i da je ostala verna svojoj hišćanskoj veri. Jedna od anegdota spominje kako se zarekla da se više neće udavati ako se izvuče iz neverničkog ropstva. Tokom vremena je postala posrednik između svog oca i supruga.

***

 

[Neno]

Međutim, stvari su se velikom brzinom zakomplikovale nakon smrti ugarskog kralja Žigmunda. Murat je molio Maru da nagovori oca da prekine odnose sa Ugarima, kako bi on mogao neometano da krene u pohod kroz Srbiju. Kako Đurađ nije hteo da usliši molbe, skoro cela Srbija je 1439. godine pala pod tursku vlast. A Murat je rešio da mu se osveti preko njegove dece.

Godine 1441. naredio je da se Grgur i Stefan oslepe, a u celu priču je bila upletena i Mara. Ona nije uspela da ih spasi, ali prema nekim izvorima, sultan je u jednom trenutku želeo da usliši njenu molbu i naredio je da se kazna ne izvrši. Prema navodima, glasnik je zakasnio, a dželat koji je požurio sa izvršenjem je takođe kažnjen na isti način.

Voljena maćeha Mehmeda II Osvajača​

Zajedničke dece sa sultanom nije imala, ali je ostalo zabeleženo kako je bila neka vrsta učitelja i dadilje Muratovom sinu kog je dobio sa robinjom grčkog porekla Mehmedu II Osvajaču. Zato ne čude redovi napisani u "Karlovačkom rodoslovu" prema kom je car Mehmed poštovao Maru kao rođenu majku, otuda je u pomenutoj seriji naziva "majko Maro".

Posle Muratove smrti, 1451. godine, Mehmed je dopustio maćehi da se vrati u Srbiju, darujući je njenim mirazom, oblastima Toplice i Dubočice. Ubrzo po povratku ona je dobila i bračnu ponudu od vizantijskog cara Konstantina XI Paleologa, koju je odbila i ostala verna datom obećanju da se više neće udavati.

Njen boravak u Srbiji nije bio dugog veka jer se ubrzo posvađala sa prougarski nastrojenim bratom despotom Lazarom, nakon čega je potražila utočište kod svog posinka. On je darovao imanjem i okolnim selima u blizini Sera - odakle je mogla da ubira prihode, a koje se nalazilo na putu koji je iz Srbije vodio na Svetu goru. Okrenula se crkvi, a ostalo je zabeleženo da je bila i veliki ktitor. Njeno imanje je bilo utočište za mnoge hrišćane, kao i za njenu sestru Katarinu koja joj se pridružila nakon smrti supruga i zajedno sa njom postala posrednik između Istoka i Zapada u diplomatskim krugovima.

Smatrana je zaštitnicom Hilandara, ali i manastira svetog Pavla koji je njen otac darivao. Sve do 14. septembra 1487. godine kada je umrla, a njene telo sahranjeno u manastiru Bogorodice Ikoifinise u Kosinici.

SD

 

[Neno]

 

[Khal Drogo]

 

[Khal Drogo]

Кроз мађарску историјску серију Rise of the Raven (може се погледати са српским преводом овдје) кроз коју су обрађени лик и чињења Јаноша Хуњадија те догађаји у првој половини XV вијкека, обрађен је и лик Маре Бранковић.
У серији је Мара у младим даним велика љубав Јаноша Хуњадија. Мару Бранковић је утјелотворила мађарска глумица Франциска Торошчик.