- Poruka
- 388.720
Razvoj ove ulice počinje u drugoj polovini 19. veka, paralelno sa rekonstrukcijom Varoši u Šancu, i sa širenjem granica rejona grada prema istoku. Do 1867. godine, Krunska je bila opisivana kao sokak uz dvor, i prostirala se od dvora do današnje Beogradske ulice. U okviru ovog dela poteza nalazili su se pojedinačni placevi u vlasništvu kneza Aleksandra Karađorđevića. Objekti na ovim placevima bili su dati na korišćenje rodbini kneza Aleksandra i kneginje Perside, pa je ulica, koja je nosila i ime Kneginje Perside funkcionisala kao neformalni produžetak dvorskog kompleksa.
Produžetak Krunske sa druge strane Beogradske ulice, i širenje naselja, bilo je omogućeno zahvaljujući Edvardu Maksvelu Grantu i Frensisu Mekenziju. Frensis Mekenzi posedovao je površinu koju danas omeđuju Mekenzijeva, Beogradska, Njegoševa i Kneginje Zorke, dok je Grant posedovao placeve između Njegoševe i Krunske ulice, od Beogradske do Molerove. U trenutku nastanka, ova naselja su se nalazila izvan grada.
Urbanistički razvoj Mekenzijevog „Englezovca“ i Grantovog „Grantovca“ karakterističan je po prosecanju ulica u ortogonalnom sistemu, po uzoru na engleske gradove, pa su tako formirani gradski blokovi manje površine, koji se u urbanom tkivu mogu i danas primetiti. Iako na početku razvoja Beograda van Šanca ova naselja nisu bila deo varoši, na urbanističkom planu Beograda iz 1898. godine, po nacrtu Stevana Zarića, „Grantovac“ i „Englezovac“ postaju deo Beograda.
Izgradnja porodičnih vila u „Grantovcu“ rezultat je parcelacije zemljišta na 106 placeva, koji su prodavani za izgradnju novog stambenog fonda. Osnovna parcelacija nadovezivala se na ortogonalnu matricu „Englezovca“, pa su blokovi bili gotovo potpuno pravilnog pravougaonog oblika.
Regulacija Krunske ulice bila je određena Građevinskim zakonom donetim na prelasku u 20. vek. Prema ovom zakonu, gradske vile su mogle da budu „…prizemne ili spratne, sa obaveznim povlačenjem od ulične regulacione linije, sa uličnim vrtom i prozirnom ogradom.“ Potpuno trasiranje Krunske, i probijanje poprečnih ulica realizovano je 1906. godine, po planu arhitekte Save Dimitrijevića, čime Krunska, Kičevska, Molerova i Kneginje Zorke dobijaju oblik koji postoji i danas.
Centralni drvored, po kome je Krunska ulica prepoznatljiva, formiran je 1906. godine, zbog čega ulica, prema nekim autorima, dobija karakteristike zelenog bulevara po uzoru na ulice u Parizu, Beču i Budimpešti. Zbog prijatne atmosfere koju su stvarali široki trotoari i drvoredi, sama ulica je bila, prema sećanjima Mate Miloševića, centar društvenog života ovog dela grada u međuratnom periodu.
Vile koje i danas postoje u izvornom stanju, podignute su upravo u međuratnom periodu, i predstavljaju neka od najznačajnijih arhitektonskih ostvarenja ovog vremena, ali i simbol promene urbanističke politike Beograda. Krunska ulica trebalo je da služi kao svojevrsni prototip po kome bi se dalje razvijala naselja za „nov, udobniji način stanovanja“.
Najpoznatija vila u Krunskoj svakako je Genčićeva vila, odnosno današnji Muzej Nikole Tesle, realizovana po projektu Dragiše Brašovana 1929. godine za trgovca i ministra u penziji Đorđa Genčića. U današnjoj strukturi ulice, upravo šetnjom od ove vile, pa sve do Baba Višnjine ulice, može se doživeti duh starog Beograda.
Na istoj strani ulice, nalazi se i vila na broju 77, koju je 1925. godine projektovao češki arhitekta Matija Bleh za profesora Beogradskog univerziteta Dušana Tomića i njegovu suprugu Vukosavu Tomić-Marjanović, koja je bila prva žena doktor nauka u Srbiji. Iako većina kuća nema adekvatno obeležje, iz nekoliko objekata koji imaju table sa podacima o objektu, može se naslutiti i koja je bila društvena struktura stanovnika Krunske.
Neke vile i kafane koje su se nalazile u Krunskoj ulici srušene su tokom Drugog svetskog rata, i na njihovom mestu izgrađeni su objekti namenjeni višeporodičnom stanovanju. Iako su potpuni kontrast međuratnim vilama, ovi objekti se mogu prepoznati kao primeri drugačije politike urbanog razvoja. Ipak, i objekti nastali nakon Drugog svetskog rata, kada se ulica zvala Proleterskih brigada, poštovali su regulaciju predratne Krunske.
Stambeni kompleks izgrađen 1947. godine po projektu arhitekte Branislava Marinkovića na uglu Proleterskih brigada (Krunske) i Alekse Nenadovića sa povučenom regulacijom i modernističkim fasadnim detaljima, izuzev spratnosti, gotovo u potpunosti poštuje urbanističku strukturu svog okruženja. Ovaj objekat u Krunskoj 54 dobio je svoje mesto i u popularnoj kulturi Beograda, kao zgrada u kojoj je živeo Bane Bumbar u seriji „Grlom u jagode“.
I objekti koji nisu planirani tako da se uklope u sliku Krunske ulice danas predstavljaju jedan vid nezaobilaznih činilaca njenog izgleda, pa tako objekat u Krunskoj 53-55, arhitekte Milorada Macure predstavlja jedan od prepoznatljivih primera beogradske moderne iz pedesetih godina 20. veka. Uprkos želji za odstupanjem od izgleda ulice, arhitekta je i spratnošću i povlačenjem sa regulacije stvorio zgradu koja uprkos težnji autora da se ne uklopi, u potpunosti pripada frontu Krunske ulice.
Savremeni razvoj ulice može se primetiti na njenom samom kraju u blokovima između Koče Kapetana i Baba Višnjine, sa obe strane Krunske. I u ovom slučaju, objekti se nadovezuju na regulaciju, visinu ili estetiku objekata, i svojom naseljenošću ne opterećuju infrastrukturu.
Ako se celina ne zaštiti?
Krunska i okolne ulice dovedene su u opasnost kroz novi Plan detaljne regulacije između ulica Kneginje Zorke, Njegoševe, Krunske i Smiljanićeve. Plan predviđa rušenje niza vila u Krunskoj, i izgradnju sedmospratnih objekata. Pored potpunog uništavanja slike Krunske ulice koja je dobro koje uživa prethodnu zaštitu, uvođenje velikog broja stanara na ovu lokaciju u potpunosti bi opteretilo infrastrukturu (prvenstveno saobraćajnu mrežu i parkiranje).
Iako je trenutno izrada ovog plana obustavljena, do prepoznavanja Krunske kao kulturnog dobra i kulturno-istorijske celine moguće je da će se ovakvi planovi ponovo praviti, a možda i realizovati. Šetnjom Krunskom prema Kalenićevoj pijaci mogu se doživeti različiti ambijenti i kontinuitet urbanističkog razvoja grada, međutim nove, megalomanske urbanističke intervencije možda bi posmatraču upravo ukazale i na diskontinuitet i destruktivnost savremenog urbanizma Beograda.
(izvor:Gradnja)
