Ljubo Čupić
Na početku rata u Jugoslaviji Ljubo je sa ostalim članovima svoje porodice prinuđen da beži iz Metohije u Nikšić pred zločinima albanskih fašista i nacionalista koji su ubili njegovog oca Sava. Kada su posle napada Nemačke na Sovjetski Savez 22 juna 1941 pogoršani odnosi između fašista i komunista, počela su hapšenja komunista pa je Ljubo bio prinuđen da početkom jula 1941 pobegne iz Nikšića i pridruži se komunističkim formacijama. Ubrzo je postao komesar Nikšićkog partizanskog odreda koji je prerastao u bataljon "Đuro Đaković", jedan od udarnih komunističkih bataljona u Crnoj Gori zaduženih za kaznene ekspedicije protiv klasnih neprijatelja komunističke partije u drugoj fazi komunističke revolucije.
Zbog ubistva troje civila u periodu crvenog terora u Crnoj Gori uhapšen je i streljan 9 maja 1942 u Nikšiću. Nekoliko komunističkih rukovodilaca koji su zbog zločina koje su počinili u isto vreme i od istog suda bili osuđeni na smrt su uspeli da pobegnu iz zatvora pre streljanja i pridruže se komunističkim naoružanim odredima. Ubili su ih komunisti jer su dozvolili da budu zarobljeni živi.
Suđenje Ljubu Čupiću i njegovo streljanje je kontroverzno. Pojedini izvori i izjave očevidaca okrivljuju komuniste za njegovu smrt motivisanu unutarpartijskim čistkama, ističući da je KPJ obezbedila svedoke koji će svedočiti o ubistvima koje je počinio Čupić, podvlačeći da je i predsednik sudskog veća došao iz partizanskih redova. Druga grupa izvora demantuje ovakve tvrdnje.
Odlukom Josipa Broza Tita donetom 1953 je Čupić proglašen narodnim herojem. Posle rata je pronađena i objavljena fotografija na kojoj se Čupić osmehuje neposredno posle presude i koja je doprinela da Čupić, posle inicijalnog zanemarivanja, postane poznat i slavan godinama posle svoje smrti. Ova fotografija Ljube Čupića je naknadno korišćena kao jedan od simbola komunističke revolucije u Crnoj Gori koja se u periodu posle pada berlinskog zida uglavnom naziva antifašističkm borbom. Nakon osamostaljivanja Crne Gore fotografija i spomenik Čupiću se često zloupotrebljavaju za raspirivanje sukoba u Crnoj Gori.
Dobri odnosi između komunista i fašista koji su na početku drugog svetskog rata trajali skoro dve godine, prekinuti su 22. juna 1941. zbog napada Hitlera na Sovjetski Savez. Tada je počelo hapšenje komunista pa je Ljubo bio prinuđen da početkom jula 1941. pobegne iz okupiranog Nikšića.[19] Potom je pristupio Nikšićkoj partizanskoj četi koja je od oktobra 1941 nosila ime Đuro Đaković[20] u kojoj je bio politički komesar.
Čupić se posebno isticao u borbama koje je ova jedinica vodila u okolini Nikšića naročito nakon što je početkom marta 1942. njegova jedinica postala deo udarnih partizanskih bataljona.[21] Udarne bataljone u Crnoj Gori su njihovi štabovi koristili za kaznene ekspedicije.[22] Pojedini izvori ističu da je Čupić pripadao grupi direktnih nalogodavaca i izvršilaca zločina crvenog terora u Crnoj Gori, koji su kasnije proglašeni "narodnim herojima".[23] U toku perioda "crvenog terora" eufimistički nazvanog "levim skretanjima" komunističke oružane formacije su ubile stotine ljudi u Crnoj Gori i spalile mnoga sela među kojima i Ozriniće i Zagarač u okolini Nikšića.[24][25] Pojedini izvori tvrde da je Čupić učestvovao u masakru civila u Ozrinićima 27. marta 1942. tokom kojeg su komunisti ubili 41 civila, od kojih je Ljubo lično ubio trojicu: Raša Mijuškovića, Vladimira i Mitra Đukića.
Uhapšenim komunistima, uključujući i Čupića, koji su bili osumnjičeni da su počinili zločine sudio je Narodni Vojni Sud u Nikšiću sastavljen od pravnih stručnjaka[27] koji je bio formiran u okviru nikšićkog četničkog odreda. Ovaj sud je bio nadležan za teritoriju Nikšićkog sreza i sudio je po jugoslovenskom Zakonu o zaštiti javne bezbijednosti i poretka u državi.[28] Pojedini izvori i očevici suđenja su isticali da je sudskim većem koje je izreklo kaznu Ljubu Čupiću predsedavao Blažo Bajović, predratni pravnik koji je pobegao iz partizana, dok su drugi izvori ovu informaciju opovrgavali.
Grupa od četvorice zarobljenih komunista uspela je da pobegne iz zatvora uz pomoć jednog zatvorskog stražara, i pridruži se partizanima u Mojkovcu. Među njima su bila dvojica komunističkih rukovodilaca, Radomir Jovančević i Milorad Ćulafić, koji su od strane KPJ osuđeni na smrt i ubijeni jer "kao rukovodeći komunisti nijesu smjeli pasti živi u ruke klasnog neprijatelja".[30] Jedan od uhapšenih je bio i Ljubomir Kosović, čije su beleške objavljene 2013 pod nazivom "Svjedočenja". Kosović je bio u Nikšićkom zatvoru zajedno sa Ljubovim bratom Martinom. Martin je zajedno sa grupom komunističkih ilegalaca krajem 1941 ubio Franju Košaka, oficira nikšićke žandarmerije, zbog čega je bio uhapšen. Identitet svedoka koji su svedočili o ubistvima civila koje je počinio Čupić nikada nije objavljen. Pojedini izvori podvlače da je u svojim beleškama Kosović istakao da je Ljubu Čupiću presuđeno na osnovu svedočenja svedoka komunista koji su svedočili o ubistvima koje je počinio da bi ga streljanjem odstranili u okviru unutarpartijskih obračuna koji su bili veoma česti među komunističkim rukovodiocima. Shodno ovim izvorima, Čupićev brat Martin se po izlasku iz zatvora, razočaran u komuniste zbog svedočenja protiv njegovog brata, pridružio četnicima.[31] Jedna grupa izvora navodi da su Martina ubili komunisti u Zidanom Mostu u Sloveniji. Druga grupa izvora navodi da je Martin zahvaljujući slavi svoje braće i sestara, a uz podršku tadašnjeg komunističkog funkcionera Blaža Jovanovića, emigrirao u Australiju u kojoj je živeo pod lažnim imenom sve dok tokom Olimpijskih igara u Melburnu 1956 nije otkrio svoj identitet jugoslovenskim sportistima, posle čega je stradao u saobraćajnoj nesreći pod misterioznim okolnostima.[32]
Čuvena fotografija na kojoj se Čupić osmehuje je snimljena 7 ili 8 maja 1942, dok su italijanski vojnici sprovodili u zatvor vezanog Ljuba od sudnice improvizovane u zgradi predratnog niškićkog pozorišta. Prilikom prolaska pored "malog magazina" Ljubo je ugledao svoju majku koja ga je gledala sa prozora kuće Jovana Perkića, osmehnuo joj se a zatim i pozdravio podižući vezane ruke.
Pojedini izvori navode da je Čupić odbio da bude pričešćen pre streljanja, usput šutirajući pehar pravoslavnog sveštenika koji mu je prišao. Istoričar Jovan Markuš je smatrao da je u pitanju smišljena neistina i isticao, koristeći izvornu istorijsku dokumentaciju, da su i Ljubo Čupić i Joka Baletić ispoveđeni i pričešćeni pre streljanja.[34]
Shodno pojedinim izvorima, jedan pripadnik streljačkog voda koji je odbio da puca na nenaoružanog mladog Čupića je bio pretučen od strane okupatora.[35] Neposredno pre streljanja je uzviknuo "Živjela slavna komunistička partija!". Streljanju Ljuba Čupića nije prisustvovao niko od članova njegove uže porodice. Braća i sestre nisu bili u Nikšiću, a majka nije želela da prisustvuje streljanju. Streljanju su prisustvovali uglavnom italijanski vojnici i oficiri.[36] Tvrdnje pojedinih izvora o tome da je komandir streljačkog voda bio četnik koji je nakon streljanja pucao u glavu Čupiću iz pištolja su naknadno demantovali svedoci koji su bili članovi KPJ.[37]
Istog dana je streljana i Joka Baletić, devetnaestogodišnja partizanka iz Broćanca, koja je zarobljena zajedno sa Čupićem.[38] Po nekim izvorima, smrtna kazna nad Baletićevom je izvršena vešanjem tokom kojeg je Baletićeva sama sebi stavila omču oko vrata.
