Galerija srpskih princeza kroz vekove
Lepe i umne ponos roda svog
| | One su kneginje, lekarke, slikarke, pesnikinje, ratnici... One su bile patriotkinje koje su sav svoj život posvetile dobrobiti naroda svog. Neke od njih znane su široj javnosti, o nekima se baš malo zna. Da bi narod saznao nešto više o ovim vilama pobrinuli su se Mile Nedeljković i Vanja Kraut. Lepotom kalendara bavio se Bole Miloradović a štampan je kod preduzeća "Stojkov" u Novom Sadu |
CARICA MILICA
Kneginja, ili, kako je narodna pesma naziva, carica Milica, pripada svetorodnoj lozi Nemanjića, potomak je Nemanjinog najstarijeg sina Vukana, a praunuka Vukanovog sina Dimitrija, koga pod monaškim imenom David Srpska crkva svetkuje kao svetitelja 7. oktobra, i kći je kneza Vratka, u narodnoj tradiciji poznatog kao Jug Bogdan. Rođena oko 1335. godine, udata je oko 1353. za kneza Lazara Hrebeljanovića, a istorij-ski je vidljiva u najstrašnijem trenutku srpske istorije - posle kosovske pogibije, kada je odlučno i mudro vodila državne poslove umesto maloletnih sinova Stefana i Vuka. Za nju je u Pohvalnom slovu knezu Lazaru zapisano da "ničim nije izostala u dobroti iza svoga supruga". Po kneževoj smrti se zamonašila i dobila ime Jevgenija, a pred kraj života je primila veliku shimnu i dobila ime Jefrosinija. Velikoshimnicu Jefrosiniju, zajedno sa despotom Stefanom, Srpska pravoslavna crkva svetkuje 19. jula (1. avgusta). U srpskoj istoriji je kneginja Milica prva žena koja je, sa Jefimijom, udovicom despota Uglješe, bila diplomatski posrednik, kada je kod sultana Bajazita 1398. godine delovala po pitanjima svoga sina Stefana Lazarevića i izdejstvovala prenos moštiju Svete Petke iz Vidina u Beograd.
Kneginja Milica (monahinja Jevgenija) je ostavila trag i u srpskoj književnosti (Molitva matere i Udovstvu mojemu ženik), pa se s razlogom smatra da su od nje književni dar nasledila deca joj kneginja Jelena Balšićka i umni pesnik Despot Stefan.
Umrla je 11. novembra po starom kalendaru 1405. godine. Sahranjena je u svojoj zadužbini manastiru Ljubostinji.
KATARINA IVANOVIĆ
Iako kao slikar nije bitno uticala na tokove razvoja srpskog slikarstva 19. veka, jer je živela i stvarala u Stonom Beogradu, ipak je Katarina Ivanović, svojim delima, ostavila trag u srpskoj kulturi kao prva žena slikar. Rođena u Stonom Beogradu 1817, kći građevinskog preduzimača, već kao dete pokazuje slikarski dar pa je trgovac Đ. Stanković, o svom trošku, šalje u Peštu, u atelje Jozefa Peškog, gde slika svoj prvi "Autoportret" sa stilskim odlikama ranog bidermajera. Tu je zapaža mađarska grofica Čaki i omogućuje joj da se 1835. upiše na Bečku umetničku akademiju, ali kao vanredan student, jer u to vreme žene nisu imale pristup toj školi. Mada nije znala maternji jezik, Srbi u Beču je toplo primaju, a S. Milutinović Sarajlija joj 1837. posvećuje spev "Trojesestarstvo". Katarina u Beograd dolazi 1846. i ostaje do kraja 1947. NJene ambicije i nada da će u zemlji svojih predaka po naruybini slikati velike istorijske kompozicije, nisu se ispunile. Izradila je, međutim, izvestan broj portreta tada poznatih ličnosti koji spadaju u naj-značajnija ostvarenja srpskog bidermajerskog slikarstva, među kojima su: "Kneginja Persida Karađorđević", "Stevan Knićanin", "Deca savetnika Stanišića" i dr. Iz Beograda odlazi na kratko u Zagreb, a zatim se vraća u svoje rodno mesto gde je živela i radila do smrti. Slikala je uglavnom žanr-kompozicije ("Dečak sa sokolom"), mrtve prirode ("Korpa sa grožđem"), dela koja svedoče o njenoj slikarskoj veštini i stilskoj bidermajerskoj orijentaciji. Za člana Srpskog učenog društva izabrana je 1876.
Preminula je u Stonom Beogradu, 22. septembra 1882, a njeni posmrtni ostaci preneti su u Beograd 1967. godine.
MILICA STOJADINOVIĆ SRPKINJA
Rodoljub i pesnik, zarana proslavljena kao pesmotvorka, Milica Stojadinović Srpkinja je prozvana Vrdničkom vilom. U tom vremenu, kada su pismene žene bile retkost, Milica je svojim romantičarskim sastavima izazivala divljenje, predstavljajući vesnika ne samo zastupljenosti žena u našoj književnosti već i u nacionalnom preporodu.
Rođena 1830. godine u sremskom selu Bukovcu, Milica Stojadinović Srpkinja je prvu pesmu napisala kao trinaestogodišnja devojčica, a svoje radove je objavljivala, od sedamnaeste godine do smrti, u mnogim listovima i književnim časopisima. Zahvaljujući neprekidnom samoobrazovanju, postala je jedna od najobrazovanijih ličnosti svoga doba, zbog čega je bila visoko cenjena u književnim i političkim krugovima. Prijateljevala je sa Vukom Karayićem i njegovom kćerkom Minom, sa kojima je sačuvana prepiska od stotinak pisama, a u mladosti su joj, između ostalih, ukazivali poštovanje LJubomir P. Nenadović, Đorđe Rajković, knez Mihailo i Jovan Subotić. Slavu je stekla zbirkama "Pesme", koje su izašle 1850, 1855. i 1869. godine. Pravu riznicu za poznavanje prilika, shvatanja i običaja toga doba čini njen lirski dnevnik "U Fruškoj gori", štampan u tri knjige 1861 (I), 1862 (II) i 1866 (III) u Novom Sadu i Zemunu. Pred kraj života, napustivši Vrdnik, prelazi u Beograd, gde je umrla 25. jula 1878. godine.
DRAGA LJOČIĆ
Kod nas ne samo da su zapostavljeni nego su tako potisnuti da su bezmalo nevidljivi upravo oni na koje je padao najveći teret svih srpskih ratovanja za opstanak i slobodu, a to su - žene. Jedna od njih je i znamenita Draga LJočić, prva žena lekar u Srbiji.
Draga je rođena 1855. godine u Šapcu. Završila je Višu žensku školu u Beogradu, a na Velikoj školi je probavila godinu dana na prirodnjačkom odseku, posle čega je otišla u Cirih na studije medicine, koje je završila 1879. godine.
Učestvovala je u svim ratovima koje je Srbija vodila od 1876. do 1915. godine - u dva Srpsko-turska rata (prvi od 30. juna 1876. do 1. novembra 1877. godine, a drugi od 13. decembra 1877. do 31. januara 1878. godine), u Srpsko-bugarskom ratu (od 14. do 28. novembra 1885. godine), Prvom balkanskom ratu (od 17. oktobra do 3. novembra 1912. godine), Drugom balkanskom ratu (29. juna do 10. avgusta 1913) i Prvom svetskom ratu (od 28. jula 1914. do 24. novembra 1915. godine i u povlačenju srpske vojske na Krf). Odlikovana je visokim vojnim odlikovanjima.
U vreme Srpsko-bugarskog rata (1885. godine) Draga LJočić je bila jedini lekar u Državnoj bolnici u Beogradu. Kasnije je u Beogradu radila kao lekar u upravi Monopola i kao privatni lekar. Jedan je od osnivača Materinskog udruženja. Povodom sedamdesetogodišnjice života, Dragoj LJočić je, kao svojoj slavnoj prethodnici, Društvo ženskih lekara priredilo svečanu akademiju u Beogradu 1925. godine. Umrla je u Beogradu 1937. godine.
NADEŽDA PETROVIĆ
Istoričari umetnosti ocenjuju da je Nadežda Petrović stvaralac izuzetnog slikarskog temperamenta i snage, i osobenog karaktera, začetnik modernog slikarstva u nas i jedna od najznačajnijih ličnosti u razvoju srpske i jugoslovenske umetnosti 20. veka. Prva je postigla autonomiju boje, prva uskladila široko obojene mase, prva finoći suprotstavlja snagu, idealu - stvarnost a naraciji - plastičnu transformaciju. NJu je srpska sredina prvobitno odbacila, da bi se danas ponosila njenim delima. Rodila se u Čačku, 12. oktobra 1873, u nadarenoj umetničkoj porodici. Slikarsko obrazovanje sticala je u ateljeu D. Krstića, Đ. Andrejevića i u Kutlikovoj školi u Beogradu, i, kasnije, u školi Antona Aybea u Minhenu. Postala je 1893. učitelj crtanja na Višoj ženskoj školi u Beogradu, koju je i sama zavr-šila 1890. Prvu samostalnu izložbu otvorila je u prostorijama Velike škole u Beogradu 1900, a izlaže i na jugoslovenskim izložbama u Beogradu, Sofiji i na drugim smotrama. Jedan je od osnivača "Kola srpskih sestara", "Lade", umetničke kolonije u Sićevu i Srpskog umetničkog društva. U Balkanskim ratovima učestvuje kao dobrovoljna bolničarka, a početkom Prvog svetskog rata je dobrovoljna bolničarka Dunavske divizije sa kojom učestvuje u borbama na Mačkovom kamenu. Umr-la je u Valjevu 3. aprila 1915, od tifusa, kao bolničarka Infektivne vojne bolnice. Sačuvano je više od 200 njenih dela, a neka su joj osigurala naj-istaknutije mesto u modernoj srpskoj umetnosti. U njenu čast, u Čačku se od 1960. svake druge godine održava likovna smotra pod nazivom "Memorijal Nadežde Petrović".
ISIDORA SEKULIĆ
Do kraja, i bez ostatka, posvećena lepoti smislene reči, književnica Isidora Sekulić je za života stekla uvaženje kao najobrazovanija i naj-umnija Srpkinja svoga vremena. Znalac više jezika, i poznavalac više kultura i područja umetničkog izražavanja, Isidora Sekulić je kao pisac, prevodilac i tumač književnih dela ponirala u samu suštinu srpskog narodnog govora i njegovog umetničkog izraza, smatrajući govor i jezik kulturnom smotrom naroda. Rođena je 16. februara 1877. godine podno Titelskog brega, u bačkom selu Mošorinu kod Žablja, detinjstvo je provela u Zemunu, Rumi i Novom Sadu. Školovala se u Novom Sadu (Viša devojačka škola), Somboru (Srpska preparandija) i Budimpešti (Pedagogijum). Radila kao nastavnica u Pančevu, Šapcu i Beogradu.
Penzionisana je 1931. godine, a za akademika izabrana 1950. godine. Umrla je 5. aprila 1958. godine u Beogradu.
U pola veka književnog rada u više oblika umetničkog iskazivanja i rasuđivanja - objavila je pripovednu vrstu intimnog dnevnika (Saputnici, 1913), putopis (Pisma iz Norveške, 1914), roman (Đakon Bogorodičine crkve, 1920), pripovetke (Kronika palanačkog groblja, 1940), Zapisi (1941) i eseje (Analitički trenuci i Teme, 1941; Knjiga duboke odanosti NJegošu, 1951; Govor i jezik kulturna smotra naroda, 1956).
Duboko promišljen i umetnički istančan njen književni, prevodilački i kritički izraz je praznik naše pisane reči.
MILUNKA SAVIĆ
U našem narodu su solunci sinonim za predane rodoljube, postojane stradalnike i hrabre ratnike. Drugim rečima, to su proslavljeni veterani našeg slobodarstva. U tome, naravno, nisu zaostajale ni žene-solunci, a među njima se naročito isticala tiha i neustrašiva Milunka Savić. Rođena 1888. godine u selu Koprivnici kod Raške, Milunka Savić se u Balkanskim ratovima 1912. i 1913. godine borila kao dobrovoljac. U dobrovoljačku jedinicu je primljena zahvaljujući lukavstvu - odsekavši kosu, stavivši šajkaču i preobučena u muškarca. U sastavu Drinske divizije je, između ostalog, učestvovala u borbama oko opsednutog Skadra (zauzet 22. aprila 1913. godine) i u Bregalničkoj bici (30. juna do 8. jula 1913. godine). Na Bregalnici je dobila kaplarski čin i prvu medalju za hrabrost. No tu je ranjena i u bolnici je otkriveno da je - žena.
U Prvom svetskom ratu se Milunka Savić naročito istakla kao bombaš u Kolubarskoj bici. Tu je, za višestruko herojstvo, dobila Karađorđevu zvezdu sa mačevima. Premda je prilikom povlačenja srpske vojske 1915. godine teško ranjena, ona je, preneta kroz Albaniju, dospela na Krf i, posle lečenja i oporavka u Bizerti, ponovo staje u prve borbene redove srpske vojske, u kojoj se i danas ističe hrabrošću. U bici na Crnoj reci zarobila je 23 bugarska vojnika... Dobila je mnoga, i najviša, odlikovanja, među kojima i dva Francuska ordena Legije časti i medalju "Miloš Obilić". Umrla je u Beogradu 5. oktobra 1973. godine, zapostavljena, kao i svi solunci. Ali njenu legendu ne može ništa da zatamni.
SESTRE JANKOVIĆ
Tokovi naše kulture, isprekidani mnogim seobama i čestim ratovima, nisu bili naklonjeni porodičnom i generacijskom ustrajavanju. To se ogleda u činjenici da su malobrojne porodice u kojima se više članova, a pogotovu u više generacija, bavilo određenom umetničkom delatnošću. Izuzetak su dom Jove Ilića, kuća Nastasijevića, delatnost braće Đorđevića. U te izuzetke se ubrajaju i sestre Janković - LJubica i Danica, utemeljivači naše etnokoreologije i etnomuzikologije. Sestre Janković - LJubica (Aleksinac, 14. jun 1894 - Beograd, 3. maj 1974) i Danica (Lešnica, 7. maj 1898 - Beograd, 18. april 1960) - decenijama su prikupljale i proučavale narodne igre, melodije i pesme, kao i običaje vezane uz njih. Na području Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, Hrvatske i dela Slovenije skupile su oko 900 narodnih igara sa melodijama. Napisale su mnogo stručnih članaka i priloga, štampanih u više časopisa i listova, kako naših tako i stranih. Zasnovale su našu nauku o narodnim igrama, a njihovo glavno, zajedničko delo su Narodne igre, izašle u sedam tomova od 1934. do 1952.
Posebna vrednost njihovog stručnog i naučnog doprinosa u oblastima kojima su se bavile sastoji se, po oceni akademika Dragoslava Antonijevića, u originalnom sistemu zapisivanja narodnih igara, bez koga bi kompleksno proučavanje ovog vida našeg folklornog nasleđa i umetničkog bogatstva bilo vrlo otežano.
DESANKA MAKSIMOVIĆ
U veku koji je u našem pesništvu i poetici imao neviđeno mnogo stilova i prevrata izdvajalo se, po prevashodstvu, ime Desanke Maksimović, čije je pesničko kazivanje nalazilo put do tako različitih njenih savremenika. NJene pesme su čitale, volele i pamtile generacije čitalaca.
Od prve zbirke (Pesme, 1924) do zbirke njenog zrelog doba (Tražim pomilovanje, 1963) živela je svoju poeziju i pesmovala svoju svakodnevicu na jedinstveno prijemčiv i umetnički upečatljiv način.
Desanka Maksimović (Rabrovica kod Valjeva, 16. maja 1898 - Beograd, 11. februara 1993), ponikla u valjevskoj pitomini, u prirodnoj sredini koju je zanavek ponela i tako prisno utkivala u svoju liriku, stvorila je u zavičajnoj Brankovini, gde je, po sopstvenoj želji, sahranjena, malo pesničko svetilište. U Valjevu joj je, što je kod nas divan izuzetak, za života podignut spomenik u centru grada. Smeštena u kraju porte brankovačke crkve, zadužbine Nenadovića, njena humka, podinuta po uzoru na skromna i prosta seoska grobišta, postala je mesto hodočašća mnogih pesnika, umetnika, kulturnih radnika i poklonika njenog pesništva. Pesme Desanke Maksimović su zastupljene u mnogim antologijama, pa i u njima se, pogotovu ljubavne, refleksivne i rodoljubive pesme, izdvajaju naročitošću lirskih sazvučja i duboke ljudske intime. Ako bi se u našem pesništvu, tako razuđenom i sudbinama neujednačenom, birali dostojanstvenici ovog poziva, Desanka Maksimović bi bila, ma sa kog kraja prilazili tome, jedno od čelnih imena.
SVETA PETKA
Sveta Petka, koja je u crkvi poznata kao prepodobna mati Paraskeva, poreklom je Srpkinja. Rođena je krajem desetog veka u selu Epivatu, kod grada Kalikratije u Trakiji. Po smrti roditelja se zamonašuje i odlazi u Jordansku pustinju, gde je, odolevši svim iskušenjima, živela isposničkim životom. Mnogo godina kasnije, kako u njenom žitiju stoji, po promisli Božjoj se vraća u otaybinu, gde u neprestanoj molitvi i postu služi pri crkvi Svetih apostola. Posle dve godine, ne kazavši se nikom ko je, umire u rodnom mestu u prvoj polovini jedanaestog veka. Na njenom grobu su se dešavala mnoga čudesa, te je stoga uvrštena među svetitelje. NJene mošti je bugarski car Asen preneo 1238. godine u grad Trnov, odakle su, po Bajazitovom zauzeću Trnova, sklonjene u Vlašku. Na zauzimanje srpske kneginje Milice, mošti ove svetiteljke su pred turskom navalom prenete 1398. godine iz Vidana u Beograd. Po turskom zauzeću Beograda 1521. godine, sultan Sulejman II je preneo njene mošti u Carigrad, odakle su prebačene 1641. godine u rumunski grad Jaši, gde se i sada nalaze.
U narodu se ova svetica najčešće naziva Petka, Petkovica ili Petkovača, a njen dan Pejčinim danom. Zbog porekla se naziva još i Sveta Petka Srpkinja, a po mestima prenosa moštiju Sveta Petka Trnovska i Sveta Petka Beogradska.
Sveta Petka, prva Srpkinja koja je proglašena za sveticu, praznuje se 27. oktobra. Mnoge porodice su je uzele za krsnu slavu, a naselja za svoju mesnu svetkovinu (zavetine, litije, preslave). NJen pomen je neizostavan u mnogim molitvama, a naročito su je poštovale žene, koje su joj održavale i sedmodnevni post. U kapeli Svete Petke, kraj Crkve Ružice u Beogradskoj tvrđavi na Kalemegdanu, nalazi se voda (zvana agijazma) koja, po verovanju, ima čudotvornu isceliteljsku moć.
LJUBINKA BOBIĆ
U prošlom veku koji je, kao vreme nacionalnog buđenja i preporoda, bio vek pozorišta, pojavilo se na nebu boginje Talije mnogo samosvojnih glumaca, vrsnih tragičara i neponovljivo dobrih komičara. Na samom koncu tog veka rođena je LJubinka Bobić (Kruševac 1900 - Beograd 1977), dramski umetnik koji je nastavljač slavne plejade beogradskog glumišta pretkumanovske Srbije i osvedočena veličina posle Drugog svetskog rata, kada Beograd i njegova pozorišta imaju nove, modernije težnje i umetnička nastojanja.
Članica Narodnog pozorišta u Beogradu od 1920. godine, LJubinka Bobić se, pripadajući celim bićem pozorišnoj umetnosti, ogledala i kao pisac (komedije Naši maniri, Otmeno društvo, Rista sportista, Porodica Blo). Jedna od prvih uloga LJubinke Bobić je u Nušićevoj komediji Gospođa ministarka, u kojoj tumači lik ministarkinog sina Rake, da bi kasnije briljirala u naslovnom liku - gopođe ministarke. Njenu ministarku Živku, a u toj ulozi su se ogledale najistaknutije umetnice u pozorišnom, filmskom i televizijskom stvaralaštvu, nisu premašila sva potonja ostvarenja drugih glumica. Proslavljena sa neprevaziđenim likom ministarke Živke, LJubinka Bobić je ostvarila upečatljivu galeriju likova u svom punom i dugom glumačkom veku - Puk u Šekspirovom Snu letnje noći, Hedviga u Ibzenovim Divljim patkama, Marija u Šekspirovoj Bogojavljenskoj noći, gospa Mica u Nušićevoj Vlasti, Stana u Jakšićevom Stanoju Glavašu, Kata u Stankovićevoj Koštani...
Ako je pozorište upućeno samo na svoje savremenike, onda su oni u umetnosti Ljubinke Bobić imali ponajboljeg tumača. I više, a i trajnije od toga.
MILENA PAVLOVIĆ BARILI
Kao razvijena intelektualna ličnost, Milena Pavlović-Barili je u sebi "sjedinila nekoliko različitih kultura, pre svega, patrijarhalno srpsku i poetsko-mediteransku, prihvatila zračenje španske romantičnosti, nemačke morbidnosti i francuskog racionalizma" (L. Trifunović). Bila je umenik celim svojim bićem, a ubraja se među stvaraoce ovog podneblja koji su dali značajan doprinos i američkoj kulturi. Rođena je u Požarevcu, 5. novembra 1909, kao jedino dete Danice Pavlović i Bruna Barilija, italijanskog kompozitora, muzičkog kritičara i pesnika. Slikarstvo je studirala u Beogradu i Minhenu. Svoju prvu izložbu priredila je u Beogradu, a zatim slede njene izložbe u Požarevcu, Londonu, Parizu, Rimu, NJujorku i izlaganja na izložbama "Lade". Prve stihove objavljuje 1934. u italijanskom listu "Kvadrino". Od 1939. živi u Americi i, kao ilustrator, sarađuje u mnogim časopisima - Vog, Taun end kontri, Šarm, Glamur i dr. Umire iznenada 6. marta 1945. u NJujorku, usled povrede kičme posle pada sa konja. Urna sa njenim pepelom pohranjena je 1945. na groblju Festačio u Rimu. U Požarevcu, u njenoj rodnoj kući, otvorena je 1962. Spomen galerija "Milena Pavlović-Barili", u kojoj se čuva oko 800 njenih umetničkih radova. U organizaciji te Galerije održavaju se bijenalno dve značajne likovne manifestacije jugoslovenskog karaktera: "San i mašta" i "U svetlosti Milene".
