Pumpaj Dinstanović
Zaslužan član
- Poruka
- 103.515
O ovoj nesumnjivo relevantnoj istorijskoj ličnosti, jako se malo govorilo na forumu, iako je često pominjana. Njena biografija je, ako izuzmemo pojedine teorije zavere, svedena goovo isključivo na nivo male napomene kojom mu se pripisuju osnovne zasluge za stvaranje sintagme Vizantijsko carstvo, što je univerzalno najpoznatiji podatak o njemu koji je prisutan danas u gotovo svakoj enciklopedijskoj odrednici i praktično bilo čemu gde se Vizantija uopšte pominje. Kao što ćemo videti na ovoj temi, radi se o jednoj (nažalost) naširoko rasprostranjenoj zabludi, jer postoji još celi niz ljudi koji bi iz sličnih ili čak i više razloga mogli poneti oreol tzv. Oca Vizantije, jer niti je Volf uveo taj termin u upotrebu, niti je taj pojam neposredno posle njega postao opšte rasprostranjen, kao što ni Volf ne bi nikada sebe tako okarakterisao, zato što njega Vizantija uopšte nije ni zanimala, niti je o njoj (kao što je i generalno o malo čemu imao) puno lepog da kaže.
Da bi se bilo koja istorijska ličnost razumela, a Jeronim Vuković zasigurno nije bio jedna od manje bitnih, potrebno je pristupiti na holistički način. Potrebno je upoznati njegovu celu biografiju, smeštenu u istorijski kontekts, i — koliko je moguće — čak na neki način i ući u sam mozak te osobe. Volfov životopis je izuzetno zanimljiv, ne samo zbog toga što je živeo u turbulentna vremena, nego i zato što i služi kao jedan od primera koji nam pokazuje koliko stvari mogu biti povezane. Kako se razvije tema (i ako zaživi) videćmo dokle to sve ide, obuhvatajući verske ratove, imperijalizam, tekovine humanizma i renesanse, kolonijalna otkrića i izrabljivanje i trgovinu crnim robljem, sve na ovaj ili onaj način povezano sa Volfom. Otkrićemo čoveka koji je bio u dobroj meri psihički poremećen i koji bi danas dobio barem nekoliko F kod psihijatra. Depresivnog mizantropa za kojeg se nije znalo da li je ujutro kada ustane više prezirao svet. Volf je bio parcijalno čak i narcis koji je stalno gunđao i nikada nije bio zadovoljan ničim; uvek se krajnje mrzovoljno žaleći na svaki zahtev koji bi mu neko poslao i nikada smatrajući da je bio dovoljno plaćen. Sve što je radio, radio vrlo nevoljno i po mogućstvu sa što manje ikakvog kontakta sa drugim ljudima, od fizičkog do verbalnog. Sa rodbinom nije bio u prisnim odnosima (sa izuzetkom pokojne majke), praktično zaboravljajući na njih od dana kada je otišao od kuće, nikakvih prijatelja nikada nije imao. Sa ženom nikada nije bio, pa se tako nikada nije ni ženio, pa ni ostavio ikakvog poroda.
Ko je bio Hijeronim Volf? Da bismo pružili odgovor na to pitanje, moramo poći od Evrope njegovog rođenja. On se rodio 13. avgusta 1516. godine u malenom Etingenu (današnji Etingen-u-Bajernu u švapskom delu Bavarske). Etignen je tada bio zasebna grofovija, direktno kod carskom krunom svetog rimskog imperatora, pod zajedničkom upravom grofa Volfganga I i Johana II (nakon Johanove smrti 1519. godine Volfgang je vladao do sopstvene 1522. godine, samostalno, nakon čega ga je nasledio Ludvig XV). Jeronimov otac je bio u službi etingenškog grofa; sitan plemić (mi bismo možda rekli vlasteličić). Njegova mati, za koju je bio vrlo vezan, preminula je još dok je bio mali klinja. Gubitak majke u tako ključnom periodu bio je jedan od najbitnijih elemenata njegovog života, ostavljajući ga u spirali mentalnih problema (između ostalog i vrlo čestih napada panike) iz koje se do kraja svog života (posebno u svetlu tadašnjih svesti o i metoda lenčenja psihičkih oboljenja) nikada neće izvući.
Sveto Rimsko Carstvo Nemačke narordnosti bilo je jedna podosta složena federalna država, sa jedno tristotinjak konstitutivnih državica. Na vlasti je tada bio car Maksimilijan I (1508-1529), čuveni vladar Čeličnog srca i jedan od poslednjih vitezova Evrope, kako su ga nazivali, a definitivno i jedan od najvećih vladara Svetog rimskog carstva. Za cara Maksimilijana pokrenuti su bili mnogi procesi koji će odrediti sudbinu kasnije istorije. Posle njegove smrti, za cara je bio izabran njegov unuk, slavni Karlo V (1519-1558) koji je vladao „zemljom u kojoj sunce nikada ne zalazi“. Velika teritorija njegovih različitih držaav, koja se prostirala od američkog kontinenta preko Sredozemlja do Filipinskih ostrva, to je bila u neku ruku prva prava globalna imperija u istoriji čovečanstva.
Nešto ranije, u Italiji je cvetao pravi kulturni preporod koji se naziva dobom humanizma i renesanse. To su bili počeci izdvajanja sekularnih ideja iz domena crkvene dogme i epoha ponovnog otkrivanja antike; vraćanja njoj i njenog oživljavanja. Italijani su početli da otkrviaju drevni svet stare Grčke i starog Rima, čemu su svakako doprinele o izvesne mere vizantijske izbeglice koje su odlazile na zapad, pritešnjeni pretnjom Turaka Osmanlija. Frančesko Petrarka piše, a Lorenco Vala dokazuje da je Konstantinova darovnica, temelj papske dominacije, krivotvorina. Te ideje za sobom su donosile i koncepte verske tolerancije. Do XVI stoleća one su prešle Alpe i razivaju ih ličnosti kao Johan Rojhlin (1455-1522) i Filip Melanhton (1497-1560). Učenje hebrejskog i grčkog jezika značilo je i zaobilaženje latinske Vulgate, prevoda Biblije koji je u latinskoj Evropi dominirao i vraćanje izvornim tekstovima, a otkrića kao što je, pre svega, izum Gutenbergove štamparije 1450. godine, omogućili su omasovljenje tih prevda i znanja. Uporedo sa idejom oživljavanja prošlosti, rađala se i ideja proučavanja i oživljavanja Vizantije, države kojoj je 1453. godine car Mehmed II Osvajač (1451-1481) ugasio svetlo.
Turci su još krajem XIV stoleća osvojili Bugarsku, Srbija je konačno pala padom Smedereva 1459. godine, Bosna 1463, Hercegovina 1481, a Zeta 1499. godine. Bitka na Krbavskom polju, ključna za Hrvatsku, odvila se 1493. godine. Posle Skenderbega (1405-1468), sudbina Albanije bila je zapečaćena, a još ranije su pale i Atina i Peloponez. Za vreme još jednog slavnog osvajača, Sulejmana Veličanstvenog (1520-1566), Beograd je pao 1521. godine, a sudbonosna Mohačka bitka koja je prelomila sudbinu Ugarskog kraljevstva, 1526 godine. Turci su stvorili impozantnu flotu za kontrolu Mediteranom, zagospodarili velikim delom severne Afrike, a 1529. godine po prvi put doprli čak i do Beča. Sulejman je bio moderan vladar, sa ambicijama da stvori islamsko Rimsko carstvo. Zeleni polumesec je gospodario svim četiri istočnim patrijaršijama (Aleksandrijom, Jerusalimom, Antiohijom i Carigradom) i delovalo da je da je samo pitanje dana kada će biti, konačno, i u Rimu, po prvi put nakon velikog poraza u Bici kod Poatua u 7 vekova ranije. Bilo je evidentno da Evropa, koja se gloži verskim ratovima, međusobno posvađana, ima u muslimanima (koji ovog puta 1536. godine ulaze sa Francuskom kralja Fransoe I (1515-1547) u ozbiljno i dugotrajno savezništvo, koje će više puta kroz istoriju biti od obostrane koristi). Rađa se ideja da bi zajednički neprijatelj u vidu stranog zavojevača iz Azije mogla biti tačka pomirenja; zamisao o pokretanju krstaškog rata za uništenjem Osmanskog carstva i simpatije prema potlačenim pravoslavnim hrišćanima, koje je trebalo osloboditi.
Oko godinu dana nakon Jeronimovog rođenja zvanično je počela Reformacija, kada je Martin Luter objavio svojih 95 teza, oštro se obrušavajući na Rimokatoličku crkvu, posebno zbog prodaje oproštaja od grehova. Jedna od posledica bio je i Veliki nemački seljački rat (1524-1525) koji je Volf dočekao kao 9-godišnji dečak. Taj seljački ustanak, čiji je ideološki inspirator bio bogoslov Tomas Mincer (1489-1525) bio je najveći koja je Evropa videla do Francuske revolucije krajem XVIII stoleća. Iako je Volf bio klinja, posledice tog rata su se osećale svuda. Na hiljade mrtvih, svirepi masakri, spaljivanja na lomači. Pa opet, to je bila samo nagoveštaj monstrouznih užaša koji će vrlo brzo uslediti, u najužasnijim evropskim ratovima u predmodernoj istoriji. Privremeno primirje sklopljeno pod pretnjom od Sulejmana Veličanstvenog i večito zategnutih odnosa sa Francuskim kraljevstvom omogućilo je verske slobode do stvaranja luteranskog saveza poznati kao Šmalkadenska liga (1532-1547), sa sedištem u Šmalkadenu u Tiringiji. Car Karlo će konačno naći 1546/7. momenat da se surovo obruši na nju.
To je momenat u kojem se Vizantinci javljaju kao potencijalni svedok, medijator u verskim sporovima. Inicijalni protestanti su sa romantičnim preuveličavanjima idealizovali pravoslavca koji živi porobljen od strane omraženog agarjanskog okupatora. Za njih, pravoslavci nekadašnje Vizantije bili su oni koji su očivali čistotu hrišćanske vere, s jedne strane, a sa druge bili potomci Vizantinaca i naslednici antičke civilizacije. Martin Luter je sa divljenjem pisao o njima. Nemački protestanti se angažuju na nabavljaju i publikovanju starih, srednjovekovnih rukopisa. Tako je, na neki način, luteranizam neraskidivo povezan sa razvojem vizantologije.
Konačno, mora se podsetiti, velika geografska otrkića pustolova kao što su bili Kristifor Kolumbo ili Vasko da Gama, sa otkrićem Novog kontinenta i početkom kolonizacije, trajno su promenili istoriju sveta. Velike promene dovele su i do stvaraja novog finansijskog sistema, razvoja banaka, te do veoma imućnih porodica kao što su bili Fugeri. Onoliko koliko su određena uverenja humanizma i renesanse pokrenula ideju tolerancije, može se reći, tada se nalaze i klice ozbiljnijih ideja o rasnoj superiornosti belog čoveka, koliko god to kontradiktorno zvučalo na momenat. Sve je to neraskidivo povezano sa našom pričom, pa tako i činjenica da je kolonijalno izrabljivanje finansiralo ove poduhvate oktrivanja Vizantije.
(nastaviće se...)
Da bi se bilo koja istorijska ličnost razumela, a Jeronim Vuković zasigurno nije bio jedna od manje bitnih, potrebno je pristupiti na holistički način. Potrebno je upoznati njegovu celu biografiju, smeštenu u istorijski kontekts, i — koliko je moguće — čak na neki način i ući u sam mozak te osobe. Volfov životopis je izuzetno zanimljiv, ne samo zbog toga što je živeo u turbulentna vremena, nego i zato što i služi kao jedan od primera koji nam pokazuje koliko stvari mogu biti povezane. Kako se razvije tema (i ako zaživi) videćmo dokle to sve ide, obuhvatajući verske ratove, imperijalizam, tekovine humanizma i renesanse, kolonijalna otkrića i izrabljivanje i trgovinu crnim robljem, sve na ovaj ili onaj način povezano sa Volfom. Otkrićemo čoveka koji je bio u dobroj meri psihički poremećen i koji bi danas dobio barem nekoliko F kod psihijatra. Depresivnog mizantropa za kojeg se nije znalo da li je ujutro kada ustane više prezirao svet. Volf je bio parcijalno čak i narcis koji je stalno gunđao i nikada nije bio zadovoljan ničim; uvek se krajnje mrzovoljno žaleći na svaki zahtev koji bi mu neko poslao i nikada smatrajući da je bio dovoljno plaćen. Sve što je radio, radio vrlo nevoljno i po mogućstvu sa što manje ikakvog kontakta sa drugim ljudima, od fizičkog do verbalnog. Sa rodbinom nije bio u prisnim odnosima (sa izuzetkom pokojne majke), praktično zaboravljajući na njih od dana kada je otišao od kuće, nikakvih prijatelja nikada nije imao. Sa ženom nikada nije bio, pa se tako nikada nije ni ženio, pa ni ostavio ikakvog poroda.
Ova tema je koncipirana kao vrlo ozbljna koja bi raspravila o svim aspektima ličnosti Jeronima Volfa. Nije mesto za paraistorijske diskusije ili ponavljanje davno i mnogo puta pobijenih zabluda kako je Volf bio, tobože, nekakav „jezuita“ koji je, tobože, za „Vatikan“ odradio nekakve zadatke da izmisli Vizantiju, eto, u XVI stoleću. Za takve rasprave već postoje teme.
Ko je bio Hijeronim Volf? Da bismo pružili odgovor na to pitanje, moramo poći od Evrope njegovog rođenja. On se rodio 13. avgusta 1516. godine u malenom Etingenu (današnji Etingen-u-Bajernu u švapskom delu Bavarske). Etignen je tada bio zasebna grofovija, direktno kod carskom krunom svetog rimskog imperatora, pod zajedničkom upravom grofa Volfganga I i Johana II (nakon Johanove smrti 1519. godine Volfgang je vladao do sopstvene 1522. godine, samostalno, nakon čega ga je nasledio Ludvig XV). Jeronimov otac je bio u službi etingenškog grofa; sitan plemić (mi bismo možda rekli vlasteličić). Njegova mati, za koju je bio vrlo vezan, preminula je još dok je bio mali klinja. Gubitak majke u tako ključnom periodu bio je jedan od najbitnijih elemenata njegovog života, ostavljajući ga u spirali mentalnih problema (između ostalog i vrlo čestih napada panike) iz koje se do kraja svog života (posebno u svetlu tadašnjih svesti o i metoda lenčenja psihičkih oboljenja) nikada neće izvući.
Sveto Rimsko Carstvo Nemačke narordnosti bilo je jedna podosta složena federalna država, sa jedno tristotinjak konstitutivnih državica. Na vlasti je tada bio car Maksimilijan I (1508-1529), čuveni vladar Čeličnog srca i jedan od poslednjih vitezova Evrope, kako su ga nazivali, a definitivno i jedan od najvećih vladara Svetog rimskog carstva. Za cara Maksimilijana pokrenuti su bili mnogi procesi koji će odrediti sudbinu kasnije istorije. Posle njegove smrti, za cara je bio izabran njegov unuk, slavni Karlo V (1519-1558) koji je vladao „zemljom u kojoj sunce nikada ne zalazi“. Velika teritorija njegovih različitih držaav, koja se prostirala od američkog kontinenta preko Sredozemlja do Filipinskih ostrva, to je bila u neku ruku prva prava globalna imperija u istoriji čovečanstva.
Nešto ranije, u Italiji je cvetao pravi kulturni preporod koji se naziva dobom humanizma i renesanse. To su bili počeci izdvajanja sekularnih ideja iz domena crkvene dogme i epoha ponovnog otkrivanja antike; vraćanja njoj i njenog oživljavanja. Italijani su početli da otkrviaju drevni svet stare Grčke i starog Rima, čemu su svakako doprinele o izvesne mere vizantijske izbeglice koje su odlazile na zapad, pritešnjeni pretnjom Turaka Osmanlija. Frančesko Petrarka piše, a Lorenco Vala dokazuje da je Konstantinova darovnica, temelj papske dominacije, krivotvorina. Te ideje za sobom su donosile i koncepte verske tolerancije. Do XVI stoleća one su prešle Alpe i razivaju ih ličnosti kao Johan Rojhlin (1455-1522) i Filip Melanhton (1497-1560). Učenje hebrejskog i grčkog jezika značilo je i zaobilaženje latinske Vulgate, prevoda Biblije koji je u latinskoj Evropi dominirao i vraćanje izvornim tekstovima, a otkrića kao što je, pre svega, izum Gutenbergove štamparije 1450. godine, omogućili su omasovljenje tih prevda i znanja. Uporedo sa idejom oživljavanja prošlosti, rađala se i ideja proučavanja i oživljavanja Vizantije, države kojoj je 1453. godine car Mehmed II Osvajač (1451-1481) ugasio svetlo.
Turci su još krajem XIV stoleća osvojili Bugarsku, Srbija je konačno pala padom Smedereva 1459. godine, Bosna 1463, Hercegovina 1481, a Zeta 1499. godine. Bitka na Krbavskom polju, ključna za Hrvatsku, odvila se 1493. godine. Posle Skenderbega (1405-1468), sudbina Albanije bila je zapečaćena, a još ranije su pale i Atina i Peloponez. Za vreme još jednog slavnog osvajača, Sulejmana Veličanstvenog (1520-1566), Beograd je pao 1521. godine, a sudbonosna Mohačka bitka koja je prelomila sudbinu Ugarskog kraljevstva, 1526 godine. Turci su stvorili impozantnu flotu za kontrolu Mediteranom, zagospodarili velikim delom severne Afrike, a 1529. godine po prvi put doprli čak i do Beča. Sulejman je bio moderan vladar, sa ambicijama da stvori islamsko Rimsko carstvo. Zeleni polumesec je gospodario svim četiri istočnim patrijaršijama (Aleksandrijom, Jerusalimom, Antiohijom i Carigradom) i delovalo da je da je samo pitanje dana kada će biti, konačno, i u Rimu, po prvi put nakon velikog poraza u Bici kod Poatua u 7 vekova ranije. Bilo je evidentno da Evropa, koja se gloži verskim ratovima, međusobno posvađana, ima u muslimanima (koji ovog puta 1536. godine ulaze sa Francuskom kralja Fransoe I (1515-1547) u ozbiljno i dugotrajno savezništvo, koje će više puta kroz istoriju biti od obostrane koristi). Rađa se ideja da bi zajednički neprijatelj u vidu stranog zavojevača iz Azije mogla biti tačka pomirenja; zamisao o pokretanju krstaškog rata za uništenjem Osmanskog carstva i simpatije prema potlačenim pravoslavnim hrišćanima, koje je trebalo osloboditi.
Oko godinu dana nakon Jeronimovog rođenja zvanično je počela Reformacija, kada je Martin Luter objavio svojih 95 teza, oštro se obrušavajući na Rimokatoličku crkvu, posebno zbog prodaje oproštaja od grehova. Jedna od posledica bio je i Veliki nemački seljački rat (1524-1525) koji je Volf dočekao kao 9-godišnji dečak. Taj seljački ustanak, čiji je ideološki inspirator bio bogoslov Tomas Mincer (1489-1525) bio je najveći koja je Evropa videla do Francuske revolucije krajem XVIII stoleća. Iako je Volf bio klinja, posledice tog rata su se osećale svuda. Na hiljade mrtvih, svirepi masakri, spaljivanja na lomači. Pa opet, to je bila samo nagoveštaj monstrouznih užaša koji će vrlo brzo uslediti, u najužasnijim evropskim ratovima u predmodernoj istoriji. Privremeno primirje sklopljeno pod pretnjom od Sulejmana Veličanstvenog i večito zategnutih odnosa sa Francuskim kraljevstvom omogućilo je verske slobode do stvaranja luteranskog saveza poznati kao Šmalkadenska liga (1532-1547), sa sedištem u Šmalkadenu u Tiringiji. Car Karlo će konačno naći 1546/7. momenat da se surovo obruši na nju.
To je momenat u kojem se Vizantinci javljaju kao potencijalni svedok, medijator u verskim sporovima. Inicijalni protestanti su sa romantičnim preuveličavanjima idealizovali pravoslavca koji živi porobljen od strane omraženog agarjanskog okupatora. Za njih, pravoslavci nekadašnje Vizantije bili su oni koji su očivali čistotu hrišćanske vere, s jedne strane, a sa druge bili potomci Vizantinaca i naslednici antičke civilizacije. Martin Luter je sa divljenjem pisao o njima. Nemački protestanti se angažuju na nabavljaju i publikovanju starih, srednjovekovnih rukopisa. Tako je, na neki način, luteranizam neraskidivo povezan sa razvojem vizantologije.
Konačno, mora se podsetiti, velika geografska otrkića pustolova kao što su bili Kristifor Kolumbo ili Vasko da Gama, sa otkrićem Novog kontinenta i početkom kolonizacije, trajno su promenili istoriju sveta. Velike promene dovele su i do stvaraja novog finansijskog sistema, razvoja banaka, te do veoma imućnih porodica kao što su bili Fugeri. Onoliko koliko su određena uverenja humanizma i renesanse pokrenula ideju tolerancije, može se reći, tada se nalaze i klice ozbiljnijih ideja o rasnoj superiornosti belog čoveka, koliko god to kontradiktorno zvučalo na momenat. Sve je to neraskidivo povezano sa našom pričom, pa tako i činjenica da je kolonijalno izrabljivanje finansiralo ove poduhvate oktrivanja Vizantije.
(nastaviće se...)
