Adrienne Rich (1929-2012.) je američka pjesnikinja i teoretičarka čija su socijalno osviještena djela utjecala na čitavu generaciju feministkinja, antiratnih aktivista i boraca za prava manjina. Diplomirala je na Radcliffe koledžu, a potom predavala na univerzitetima: Columbia, Harvard, Stanford i dr. Objavila je više od dvadeset knjiga poezije i eseja. Za zbirku poezije “Ronjenje kroz olupine” 1974. godine je dobila Nacionalnu književnu nagradu SAD, a 2004. godine za zbirku “Škola među ruševinama” Nagradu nacionalnog kruga književnih kritičara. Nacionalnu medalju za umjetnost odbila je primiti 1997. godine, uz obrazloženje: “Nisam mogla prihvatiti takvu nagradu od predsjednika Clintona ili Bijele kuće, jer je značenje umjetnosti, kako ga ja razumijem, nespojivo s ciničnom politikom njihove administracije. (…) Umjetnost ne znači ništa ukoliko samo dekorira stol za večeru onim momcima (političkim moćnicima) koji je drže kao svog taoca. ”
Poezija i društveni aktivizam
Pjesnički razvoj Adrianne Rich kretao se kroz nekoliko faza: od imitacije tradicionalnog muškog pisma do perioda revolta i traganja za “ženskim izrazom” te konačno, do vizije utjelovljenja koje nadrasta patrijarhalno shvaćene pojmove seksualne polarnosti i razlike. Njena poezija podriva nasilnu hijerarhiju unutar jezičkih i egzistencijalnih binarnih opozicija i frojdovskog i lakanovskog shvatanja identiteta, zasnovanog na odsustvu, gubitku i/ili razdvajanju.
Prvu zbirku “Promjena svijeta” objavila je 1951. godine u prestižnoj ediciji za mlade pjesnike univerziteta Yale. WH Auden, predsjednik žirija, u predgovoru je naveo spisateljičinu elegantanu tehniku, isklesani formalizam i suzdržani emocionalni sadržaj. 1953. godine Adrienne se udala za Alfreda Conrada i preselila se u Massachusetts, gdje je rodila tri sina u narednih pet godina. Iz njenih dnevnika saznajemo da je to bilo teško razdoblje za nju, budući da je bila rastrgana između tradicionalnog poimanja uloge majke/supruge i umjetničke kreativne uloge.
Knjiga “Isječci iz albuma jedne snahe”, objavljena 1963., smatra se prekretnicom u njenom pjesničkom razvoju. Po prvi put, u jeziku slobodnija i intimnija, govori o granicama, otporu i bijegu. U pjesmi “Pokretni krov” kaže: ”Život nisam birala, izabrao je on mene..”
1966. razvodi se od muža i seli u New York gdje aktivno sudjeluje u radikalnim društvenom poretima. Turbulentna socijalno-politička dešavanja, u kojima je bila sudionik, utječu i na njen stil pisanja (koristi savremene ritmove i postmodernu tehniku kolaža). Zbirke “Leci” (1969), “Želim promjene” (1971), i “Ronjenje u olupine” (1973) pokazuju progresivnu pustoš patrijarhata.
Eseji Adrienne Rich ukazuju na načine na koje su žene brisane iz historije i kako su negativno predstavljane u literaturi. Njen najpoznatiji doprinos lezbejskim studijama je kontraverzni esej “rinudna heteroseksualnost i lezbejska egzistencija” iz 1980. godine, u kojem, između ostalog, iznosi stav da bi žene mogle da nađu snagu, lično ispunjenje i na kraju oslobađanje kroz povezivanje sa ženama.
U zbirci “Dvadeset i jedna ljubavna pjesma” Rich govori o svojoj strasti prema ženi opisujući “darežljive butine” ljubavnice, “među kojima je moje čelo lice svršavalo i svršavalo”, a na kraju poentira “šta god da se desi, ovo jeste”. U sabranim esejima “Krv, kruh i poezija” Adrienne propituje savremeni feminizam te artikulira niz podtema, naročito žensku povijest, žene i književnost i akademske ženske studije. Poziva žene da budu “nelojalne” onome što falocentrično društvo očekuje od njih, ističući važnost aktivizma: “Laganje se postiže riječima, ali i šutnjom.” Poeziju Adrienne Rich odlikuje kritika ustaljenih poimanja (hetero)seksualnosti, ženstvenosti i majčinstva kao opresivnih za žene i ona ove kategorije općenito vidi više kao politička nego prirodna stanja za ženu. U izražavanju seksualne politike, govoreći iz pozicije Jevrejke, lezbejke i majke, njen rad pokušava da razdvoji tradicionalne suprotnosti između umjetnosti i politike, ličnog i političkog, sebe i svijeta.
“Poezija ima sposobnost da nas podsjeti na nešto što nam je zabranjeno da vidimo. Zaboravljenu budućnost: još uvijek nepostojeći prostor čija je moralna arhitektura zasnovana ne na vlasništvu i obespravljenju, podređivanju žena, izopćenih i manjina, već na kontinuiranom redefiniranju slobode – riječi koju retorika ‘slobodnog’ tržišta sada drži u kućnom pritvoru”
