Kazarski, bači u smeće te falsifikate
Prvi pomen Crnogoraca u ruskim izvorima
Riječ o autoru
Jurij Jevgenjevič Bičkov rođen je 1948. godine u ruskom gradu Orel. Diplomirani je istoričar i sprecijalista za međunarodne odnose. Doktor je istorijskih nauka. Na Diplomatskoj akademiji MID SSSR 1988. godine odbranio je doktorsku disertaciju na temu jugoslovensko-američkih odnosa u poslijetitovskom periodu. Jedno vrijeme radio je i u Moldaviji na sređivanju prednestrovskog konflikta. Oktobra 2000. godine postao je generalni konzul Ruske Federacije u Podgorici. Ima diplomatski status punomoćnog poslanika Ruske Federacije. Knjiga iz koje prenosimo jedno poglavlje predstavlja, takoreći, malu enciklopediju istorije Crne Gore i rusko-crnogorskih odnosa. Radeći na knjizi autor je koristio obimnu istorijsku građu, kao i novija ruska, srpska i crnogorska dokumenta. Čitalac će naići na mišljenja autora koja su različita o nekim pitanjima crnogorske istorije. No, autor smatra da će materijal koji je predstavljen u knjizi dati čitaocu mogućnost da stekne samostalno mišljenje.
"Crnu Goru je moguće proputovati za jedan dan, ali da se upozna potreban je cijeli život" - smatra Jurij Bičkov.
JURIJ BIČKOV: RUSKO-CRNOGORSKI ODNOSI - ISTORIJA I SAVREMENOST
Tokom dugog perioda, zemlje, smještene na Balkanskom poluostrvu, predstavljale su arenu sukoba svjetskih civilizacija. Suparništvo je dostizalo najveću oštrinu u duhovnoj sferi, koju su predstavljale dvije svjetske religije: hrišćanstvo i islam. Religiozna netrpeljivost i jednih i drugih, tokom niza vjekova, na kraju je dovela do formiranja posebnog tipa konfrontativne svijesti.
Petar Veliki piše Vladici
Kada je u XIV-XV vijeku islamska ekspanzija počela da se širi na Balkansko poluostrvo, istočno-hrišćanska civilizacija, koju je u to vrijeme u regionu predstavljala onemoćala Vizantija, prolazila je kroz period daljeg slabljenja. Njeni pokušaji da organizuje otpor muslimanskoj ekspanziji, nijesu dali rezultate, a nade na pomoć država zapadne Evrope ispostavile su se kao iluzorne. Od XVI do XVIII vijeka ekspanzionistički interesi Osmanske imperije sudarili su se sa rastućim otporom južnoslovenskih naroda, koji su se ujedinjavali pod okriljem pravoslavlja. Ono je, tačnije pravoslavna civilizacija, prema riječima mitropolita Kirila, naslijedilo «najbolje duhovne, filosofske, državne i pravne ideje Grčke, Rima, Vizantije». Kao najjača karika pravoslavlja u to vrijeme bila je Ruska pravoslavna crkva.
Rusko pravoslavlje, koje se oslanjalo na podršku sve jače ruske države, postaje u XVII vijeku gotovo jedini bastion istočno-hrišćanske civilizacije, pojavljuje se kao garant oslobođenja balkanskih naroda od nasilne islamizacije, od osmanskog jarma. Svoje nade na pomoć balkanskih naroda, potčinjenih Turskoj, u svom suprotstavljanju njoj, polagala je i Rusija. Na taj način, fundamentalnu idejnu osnovu odnosa Rusije, posebno sa Crnom Gorom, predstavljalo je njihovo duhovno zajedništvo i podudaranje nacionalno-oslobodilačkih težnji ugnjetenih naroda i ciljeva ruske politike u Istočnom pitanju.
Crnogorci su slobodni ljudi
Prvo pominjanje Crne Gore u ruskim izvorima datira iz 1698. godine, kada je istaknuti državnik Petrove epohe, P. A. Tolstoj, koji je na putu za Italiju posjetio Bokokotorski zaliv, zapisao u svom «Dnevniku sa putovanja»:
«Blizu pomenutih mjesta Katoro i Perast žive ljudi slobodni, koji se Crnogorcima nazivaju. Ljudi su to vjere hrišćanske, jezika slovenskoga, a nema ih malo; nikome ne služe, povremeno ukrštaju sablje sa Turcima, a povremeno ratuju sa Venecijom».
U toku svog boravka u Boki, P.A.Tolstoj je posjetio mlade ruske kneževe, koji su se tamo obučavali vještini moreplovstva: D.Golicina (budući general-gubernator), A.Repnjina (budući general-feldmaršal), I. Gagina, J. Hilkova, B. Kurakina (budući diplomata), N.Buturlina (budući komandant divizije) i dr. Njihova obuka odvijala se u Perastu, u pomorskoj školi kapetana M. Martinovića.
U vezi sa širokim programom izgradnje ruske flote, koji je sprovodio Petar I, uporedo sa obukom ruske omladine pomorskom zanatu u inostranstvu, praktikovano je takođe i primanje u službu oficira i mornara iz slovenskih oblasti na Jadranu. Oni su bili zanimljivi ne samo zbog svog iskustva i umijeća, već i zbog etničke i jezičke bliskosti, što je olakšavalo njihove kontakte s ruskim pomorcima. Rođeni Peraštanin M. Zmajević postao je vice-admiral ruske flote.
U ruskoj armiji i u floti bilo je ukupno 30 generala i admirala, doseljenika iz Crne Gore.
Ruski interesi na Balkanu dobili su zvaničan prizvuk u toku Karlovačkog kongresa (1698-1699. godine), koji je sazvan radi zaključenja mira među članicama «Svete alijanse» (Austrija, Venecija, Poljska, Rusija) i Osmanske imperije, koja je pretrpjela poraz u ratovima od 1683-1699. godine. Rusija je tada zatražila da Srbima, Bugarima, Grcima i drugim hrišćanskim narodima, koji žive u Osmanskoj imperiji, bude dozvoljena sloboda vjeroispovijesti, i da se oni ne podvrgavaju porezima većim od onih koji su bili obavezni za vladajuću naciju. Karlovačkim mirovnim sporazumom Austrija, Venecija i Poljska ozvaničile su svoja teritorijalna proširenja. Sa Rusijom je, pak, bilo sklopljeno primirje, koje je 1700. godine zamijenjeno Konstantinopoljskim mirovnim sporazumom.
Ruska misija stiže u Crnu Goru
Plašeći se spoljnopolitičkog uticaja Rusije, koji je za vrijeme Petra Velikog ubrzano jačao, Francuska i Poljska su Švedskoj pomagale da protiv nje vodi ratna djejstva, i na to isto su podsticale Tursku. Godine 1710. Porta je raskinula Konstantinopoljski sporazum i novembra iste godine objavila je rat Rusiji.
Petar Veliki je, prilikom organizovanja otpora protiv Turaka, računao da će na svoju stranu privući balkanske hrišćane i dići ih na ustanak protiv progonitelja «crkve Hristove i pravoslavnog naroda». U tom cilju, on je uputio svoje predstavnike na Balkan; u Crnu Goru su stigli potpukovnik M. Miloradović, rodom iz Hercegovine (za ovu misiju on je dobio zvanje pukovnika) i kapetan I. Lukačević iz Podgorice. U pismu od 3. marta 1711. godine, koje su oni uručili vladiki Danilu, car je pozivao jedinovjerce «da prevaziđu strah i teškoće» i da ustanu u boj protiv Turaka, obećavajući pritom «milost i nagradu».
Pada u oči da u ovom dokumentu ruski imperator, obraćajući se rukovodstvu i žiteljima «Srbije, Slavonije, Makedonije, Ercegovine i Crne Gore», naziva ih:
«Crnogorci, Nikšići, Banjani, Pivljani, Drobnjaci, Gačani, Trebinjani, Hrvati i ostali hristoljubivi», koristeći u većini slučajeva nazive upravo crnogorskih plemena.
Poslanica Petra Velikog
Poslanica je naišla na veliki odjek kod Crnogoraca. Vladika Danilo, koji je tim povodom sazvao skupštinu plemenskih glavara, izjavio je na tom skupu:
«Mi smo čuli da postoji hrišćanski car u sjevernom dijelu svijeta, Bog zna, kako daleko... Ali, kako smo mi u ovim brdima zatvoreni sa sviju strana... činilo nam se da on o nama, kao o šačici malog naroda, sakrivenog između zmija i škorpiona, ne može ništa da zna... Ali, evo danas, hvala Bogu, mi vidimo njegove poslanike i imamo u rukama njegovu carsku gramotu... Mi hoćemo da se Rusima, a Rusi nama, s Božjom pomoću približimo, da ne bismo jedni od drugih bili tako daleko. I Rusi i mi smo iste krvi i istog jezika. Dakle, naoružajte se, braćo moja, Crnogorci. Spreman sam i ja, ne žaleći ni imanje ni život svoj, da pođem s vama u službu caru hrišćanskome i našem otačestvu».
(Prevod za potrebe ovog feljtona iziskivao je ubrzan rad, pa je ovaj citat prenesen prema navođenju autora; prim. prev)
U suštini, od tada se u Crnoj Gori pojavljuje i počinje da se razvija kult Rusije Petra Velikog.
U ljeto 1718. godine osokoljeni Crnogorci započeli su ratna dejstva, koja su se isprva razvijala uspješno i primorali su Turke da se u panici povuku u pogranična utvrđenja Spuž, Podgorica i Žabljak. Umnoženo carsko pismo prenošeno je iz plemena u pleme, budeći nadu u skoro oslobođenje od Osmanlija, zahvaljujući savezu sa moćnom Rusijom. Ali, nade se nijesu ispunile.
M. Miloradović je referisao iz Crne Gore da je entuzijazam hrišćana veliki i da se oni svuda dižu protiv Turaka i da su «...svi ovi ratnici dobri, ali ubogi: topova i ostalih ratnih zaliha nemaju» .
Ustanak nije dobio potreban zamah, usljed podrivačke aktivnosti turskih agenata, arhiepiskopa Bara i venecijanskih ubjeđivanja. Pretrpjele su poraz od Turaka kod rijeke Prut i ruske trupe, nakon čega je Petar I obavijestio vladiku Danila o tome da je prinuđen da sklopi s Turcima mir i savjetovao mu da se neko vrijeme skloni.
-----
* Značaj ruske crkve je porastao nakon 1448. godine, kada je ona dobila autokefalnost od Konstantinopoljske patrijaršije. Poslije osvajanja Konstantinopolja od strane Turaka 1452. godine, u Rusiju se postepeno premiješta centar pravoslavlja.
