U svom književnom stvaralaštvu, Velimirović često pominje
Jevreje kao ubice Hrista i satanski narod koji je izdao Boga. U najkontroverznijoj
Velimirovićevoj knjizi Reči srpskom narodu kroz tamnički prozor,
koju je napisao u završnim godinama II svetskog rata, on kaže da su
Jevereji osudili i ubili Hrista 'zadahnuti smradnim duhom Satane', i tvrdi:
‘Oni su se pokazali gori protivnici Božji negoli neznabožac Pilat, jer
su u jarosti zlobe svoje izrekli onu strašnu reč: Krv Njegova na nas i
našu decu! Tako je nevina krv postala bič koji ih goni kao stoku kroz
vekove iz zemlje u zemlju, i kao oganj koji sagoreva sva njihova
slagališta spletki protiv Hrista. Jer tako ih uči đavo, otac njihov;
Đavo ih je naučio kako da ustanu protiv Sina Božjeg Isusa Hrista.
Đavo ih je učio kroz sve vekove do sada kako da se bore protiv
sinova Hristovih, protiv dece svetlosti, protiv sledbenika jevanđelja
i života večnoga (Velimirović, 1998, str. 193).
Slične, mada uglavnom manje grube, optužbe na račun Jevreja
kao Hristoubica i neprijatelja hrišćanstva, pojavljuju se i u drugim
njegovim delima, kao što su Nove besede pod gorom, Ohridski prolog, Indijska
pisma, i alegorična propoved Priča o vuku i jagnjetu koja je 1928. godine,
kada je prvi put objavljena, izazvala oštru reakciju beogradskog rabina,
doktora Isaka Alkalaja (Vreme, 15 januar, 1928, str. 3).
Antijevrejske pogrde su, u Velimirovićevim delima, ugrađene u
njegov širi antizapadnjački i antimodernistički pogled. Velimirović smatra
da iza modernizma i sekularnih evropskih vrednosti tog vremena, koje on
anatemiše, stoji satanska zavera Jevreja čiji je cilj da 'na presto Hristov
stave svog jevrejskog mesiju' (1998, str. 194). Delo Indijska pisma, za koje se
tvrdi da ga je Nikolaj napisao za vreme boravka u Ljubostinji između jula
1941. i decembra 1942. godine, sadrži i alegoričnu priču u kojoj je Satana
predstavljen u liku zle Jevrejke 'Rebeke Natan', zavodnice i predvodnika
komunističkog ustanka. Lik Jevrejke simbolizuje ono što Velimirović
sagledava kao destruktivnu, nemoralnu, antireligijsku i revolucionarnu
stranu zapadne kulture i civilizacije (Janić, 1999). Slično tome, u delu Reči
srpskom narodu kroz tamnički prozor, vladika Nikolaj tvrdi:
'[Evropa] ništa ne zna osim onoga što joj Židovi pruže kao znanje.
Ona ništa ne veruje osim onog što joj Židovi zapovede da veruje.
Ona ne ume ništa da ceni kao vrednost dok joj Židovi ne postave
svoj kantar za meru vrednosti… Sva moderna gesla evropska
sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i
socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu
revoluciju, i kapitalizam, i komunizam. Sve su to izumi Židova,
odnosno oca njihova đavola' (Velimirović, 1998, str. 194).
Drugi sporni aspekt Velimirovićeve biografije, koji njegovi kritičari
ne propuštaju da istaknu, odnosi se na činjenicu da ga je 1935. godine
nemački kancelar Adolf Hitler odlikovao civilnim ordenom, u znak
zahvalnosti Nemačke za njegov doprinos obnovi nemačkog vojnog groblja
iz I svetskog rata u makedonskom gradu Bitolju 1926. godine. Kao što
to Velimirovićeve pristalice s pravom ističu, njemu je ovo odlikovanje dodeljeno
za 'plemenito' delo i čin hrišćanskog milosrđa, i samo po sebi ne
ukazuje ni na kakvu ideološku ili političku vezu između Velimirovića i
nacista (npr. Atanasije Jevtić, 'Povodom napada na vladiku Nikolаja',
Pravoslavlje, 1. septembar 1986, str. 11). Štaviše, u pokušaju da umanje
značaj ove epizode, Velimirovićevi sledbenici tvrde da je vladiki bilo vrlo
neprijatno što je ovo odlikovanje uopšte dobio i da ga nikada nikome nije
pokazivao. Na primer, u pismu upućenom dnevnom listu Danas Branislav
Skrobonja, urednik časopisa Glasnik Kosova i Metohije tvrdi da je ‘Vladika
Nikolaj, kada je počeo Drugi svetski rat, u znak protesta vratio odlikovanje’
('Poveli ste se za mišljenjem Filipa Koena', Danas, 27. jul 2002). Ova
i slične tvrdnje su netačne, jer su se neki od Velimirovićevih saradnika
pozvali na orden trudeći se da odobrovolje Nemce posle vladikinog hapšenja
jula 1941. godine. Uz to, ovakve pokušaje distanciranja opovrgava i
činjenica da je, pošto mu je nemački ambasador u Beogradu uručio odlikovanje
(na velikoj svečanosti kojoj je prisustvovao i patrijarh Varnava),
Velimirović nedugo zatim javno izjavio da je nacistička Nemačka na putu
da ostvari njegov sopstveni nacionalistički ideal. U govoru naslovljenom
Nacionalizam svetog Save, Velimirović hvali Hitlera i čak ga po značaju
poredi s osnivačem Srpske crkve, svetim Savom. Govoreći o Hitlerovoj
želji da navodno stvori nacionalnu crkvu, vladika Nikolaj kaže:
'Ipak se mora odati poštovanje sadašnjem nemačkom Vođi, koji je
kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez
vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u
XX veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u
svom narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju,
geniju i heroju' (Velimirović, 2001, str. 36).
ne , on je sveti antisemita i sveti nacista....
