Stevan Sremac

[Lada]

Stevan Sremac (Senta, 11. novembar 1855. - Sokobanja, 12. avgust 1906.) je bio srpski pisac. Nakon studija jezika i istorije na Beogradskom univerzitetu radio je kao srednjoškolski profesor u Pirotu, Nišu i Beogradu. Kao već istaknuti pisac u naponu snage izabran je za člana Srpske kraljevske akademije.(buduća SANU), no uskoro umire od infekcije. Ondašnja javnost je ispratila Stevana Sremca uz dužne počasti, kao jednoga od najostvarenijih srpskih pripovedača realističkoga smera.

Njegov suvremenik i poznanik, Antun Gustav Matoš opisao ga je ovim rečima: "BIJAŠE visok, zdrav, lijep čovek `bez felera`... Rumen, rano sed, sjerih očiju, brkat, duguljastih obraza, pravilnog, malo zavijenog nosa, krupnih obrva, visokog, belog čela. U govoru je `vrskao`; imao je poteži jezik. Krupan glas, sitni koraci, tip starog garsona, intelektualnog bećara. Samo gologlav u onoj bujnoj kao griva slobodnoj kosi, izdavaše se na prvi pogled artist i intelektualac."

Glavna Sremčeva dela su romani (ili, opsežnije pripovetke koje su obimom nadrasle žanr) "Ivkova slava", 1895., "Pop Ćira i pop Spira", 1898., i "Zona Zamfirova", 1903., te niz pripovesti među kojima se ističu "Vukadin", "Limunacija na selu", Čiča Jordan" i dr. Konzervativnoga svetonazora, rojalist i "nacionalist" u politici, privrženik patrijarhalnih vrijednosti - Sremac je bio zdravohumorni temperament, čovjek koji je prihvatao stvarnost kakva jest. Satirik, no ne gorak i jedak; realistički opisivač, no ne i balzakovski analitik; humorni pripovedač blagonaklonoga stava spram tursko-orijentalne baštine, no bez elegičnosti i sjete, Sremac je poglavito zdravi i jedri majstor svakodnevnoga, dobar opažač životnih trivijalnosti i pitoresknosti. Vlastiti je nedostatak maštalačke imaginacije pretvorio u prednost, pišući realistična djela zasnovana na stvarnim događajima (npr. Ivkova slava) koje je zapisao u svojim bilježnicama, kasnije ih kolažirajući u svoje romane i pripovetke. Opstim je mestom postala tvrdnja da je Stevan Sremac jedini opisao tri regionalna tipa srpskoga društva: beogradsko-varoški, vojvođansko-banatski i južnosrbijansko-niški. Ređe se spominju ostale značajke njegova stvaralaštva: Sremac nije ni pesnik iščezle prošlosti ni naturalistički društveni kritik savremenosti; on nije ni tvorac osobnosti problematiziranoga unutrašnjeg života, niti razglobitelj uzlova međuljudskih odnosa. Njegova snaga je u prihvaćanju burlesknosti, na nižoj razini i banalnosti svakodnevnosti ljudske opstojnosti, te, na paradoksalan način, proslavljanju i posvećivanju običnih i neznatnih sudbina. Dok su u «Popu Ćiri i popu Spiri», pripovetci koja je postala roman, na dobrodušan način ismeani srpski pravoslavni popovi (sam Sremac baše vernikom, i njegova satira nije žučna ni maliciozna), u "Zoni Zamfirovoj" evocirana je atmosfera srbijanskog "orijenta"; roman je životan i zbog piščeve znalačke upotrebe torlačkoga narečja u dijalozima, a velik je uspeh polučila i moderna ekranizacija. Izgleda da su srpski režiseri pronašli pravi mali rudnik u Sremčevim delima što odišu orijentalnom aromom, tako da je režiser Zdravko Šotra 2005. snimio i ekranizaciju Sremčeve pripovesti "Ivkova slava".

 

[Lada]

 

[Lada]

Stevan Sremac – pisac koji nije „izmišljao teme“​

“Ne mrzim čoveka koji zlo kaže, nego čoveka koji zlo misli”, reči su cenjenog srpskog realiste Stevana Sremca, koji je rođen 23. novembra 1855. godine u Senti.

 

[Lada]

Smatra se najizrazitijim predstavnikom srpske humorističke proze, a bio je poznat kao “pisac sa beležnicom”. Sva dela koja je napisao nastala su iz priča koje je prikupio i njegovih zapažanja koje je beležio putujući kroz Srbiju.

Tome svedoče i njegove sledeće reči “što da izmišljam teme kada ih sam život u izobilju nudi i ljude kad ih posve dnevno promatram po ulicama i kafanama”.

Počeo je da piše sa 33 godine i uspeo da kroz humor i satiru prikaže raznovrsan srpski mentalitet. Njegova dela bila su prepuna lokalizama i kako vojvođanskih, tako i južnjačkih običaja. Delo “Ivkova slava” iz 1895. godine donelo mu je književnu slavu.

Usledila su dela “Limuncija na selu” iz 1896. i “Pop Ćira i pop Spira” iz 1898.godine koji je uvršten u najbolje humoristične romane srpske književnosti.

 

[Lada]

Spomenik Sremcu i Kalči iz Ivkove slave

 

[Lada]

Tvorac je i mnogima omiljene “Zone Zamfirove” iz 1903. godine, a iste godine napisao je i delo “Čiča Jordan”.

Zbog visokih dramskih kvaliteta, neka od njegovih dela postala su i kultni filmovi.

Filmovi Zdravka Šotre “Zona Zamfirova” iz 2002. godine i “Ivkova slava” iz 2005. zabeležili su ogroman uspeh. Isto je bilo i sa televizijskom serijom “Pop Ćira i pop Spira” iz 1982.

Sremac potiče iz zanatske porodice. Kako je roditelje izgubio rano, seli se u Beograd kako bi se školovao i 1874. godine završava Prvu beogradsku gimnaziju. Stanovao je kod ujaka Jovana Đorđevića, istoričara i liberala, ministra prosvete. Njegov uticaj odrazio se i na Sremca, koji će upisati studije istorije i filozofije i postati član Liberalne partije.

U njemu su se zato stalno prepirali Stevan političar i građanin i Stevan pisac. Podržavao je vladajuću dinastiju Obrenovića zastupajući konzervativne ideje. Kao pisac, želeo je da sačuva sve ono lepo i patrijahalno koje polako nestaje.

Kao profesor u gimnaziji, radio je u Pirotu, Nišu, Beogradu. Predavao je lepo crtanje, nemački moral, srpsku gramatiku i istoriju, geografiju i opštu istoriju.

Anegdote

Kao veseo i vedar, ali izuzetno inteligentan čovek, poznat je po raznim anegdotama.

Kada je držao predavanje o tome kako su Holanđani izgradili ogroman bedem duž obale kako bi se odbranli od poplava, našalio se na račun svog naroda:

“Da su to bili Srbi, čekali bi da im izrastu škrge pa plivali!”

Nekoliko profesora žalilo se jednom prilikom kako jedino Sremac ima privilegiju da mu časovi počinju od 10 časova ujutru. On se kasnije direktoru pravdao rečima:

“Ja sam učio školu samo da ne bih ustajao rano kao pekar, nego kao gospodin profesor!”

 

[Lada]

Kada izbije nešto hitno, Sremca bi obično pronalazili u beogradskim kafanama Kolarac i Ruski car. Kako nisu uspeli da ga nađu ni u njima ni kod kuće, direktor je prokomentarisao da je on verovatno bio u Tri šešira. Sremac je odgovorio:

“Jesam! Znate, to je moja druga Treća gimnazija.”

Preminuo je 25. avgusta 1906. godine u Sokobanji gde je bio na lečenju.

Njegovo ime nose Prva niška gimnazija i Narodna biblioteka u Nišu. U istom gradu se svakog novembra održava manifestacija “Dani Stevana Sremca” u okviru koje se od 2004. godine dodeljuje nagrada “Stevan Sremac” za najbolju knjigu proze.

Petar Kočić o Stevanu Sremcu (nekrolog iz 1906. godine )
Niko kao on nije znao veličati te, negdje mračne, negdje sjajne dane prohujalog istorijskog života srpskog naroda. To nije bilo literarno, oprostite za izraz, izmotavanje kao kod ogromne većine naših pisaca koji su crpili građu iz prošlosti, nego jedna unutarnja duševna potreba.
Onaj odmjereni, elegantni i kristalni stil sa onim podesnim, mjestimičnim arhaizmima u pričama Iz starostavnih knjiga, ono tečno i kao mlijeko i med slatko pričanje u tim pripovijetkama i legendama zanosilo je i opijalo i ljude od umjetnosti i ljude od srca i duše.