Koristite zastareli pregledač. Možda neće pravilno prikazivati ove ili druge veb strane. Trebalo bi da ga nadogradite ili koristite alternativni pregledač.
Raški stil u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka, obuhvata vremenski period od sedme decenije XII do kraja XIII veka, dok se kao granični primeri uzimaju Nemanjini Đurđevi Stupovi (oko 1170) za početak epohe odnosno Dragutinova crkva svetog Ahilija u Arilju (oko 1296). Međutim ova granica je samo okvirna pošto ima sakralnih objekata koji vremenski pripadaju nekom drugom stilu, ali su arhitektonski građene u Raškom stilu, kakve su na primer manastirske crkve u Dečanima i Banjskoj, koje su podignute u prvoj polovini XIV veka odnosno u vreme kada dominira Vardarski stil. Sam stil je dobio naziv po reci Raški, oko koje je gravitirala tadašnja država. Raški stil je dobio poseban naziv i originalni je domet srpskih arhitekata koji su stvorili promenu u arhitekturi crkvenih objekata što je rezultovalo u uspostavljanjem posebnog originalnog stila u sakralnoj arhitekturi po kome su postali poznati u svetu.
Karakteristike stila
Osnovna karakteristika ovog stila je jednobrodna zasvedena građevina sa jednim kubetom. Sa zapadne strane se obično nalazi priprata, dok se sa južne i severne nalaze niža odeljenja, obično pevnički transepti i paraklisi. Spoljašnja obrada crkvenih građevina je izvršena u romanskom stilu, što ukazuje na direktne veze sa Primorjem odnosno majstorima iz gradova sa istočne obale Jadrana (Kotor, Dubrovnik i drugi) koja se nalazila pod kontrolom Nemanjića. Za ovu epohu u arhitekturi je vezano i tzv. zlatno doba srpskog slikarstva koje počinje sa živopisanjem Đurđevih Stupova oko 1175. godine i završava se sa Gradcem oko 1275. godine, a svoj vrhunac dostiže u Sopoćanima. Posle ovog perioda, nastupio je tzv. Vardarski stil sa svojim freskoslikarstvom, koji se razvija pod uticajem Renesanse Paleologa.
Najznačajniji arhitektonski spomenici Raškog stila su:
Manastir Studenica
Manastir Hilandar (prvobitna Nemanjina građevina koje danas nema)
Srpsko-vizantijski stil ili Srpsko-vizantijska škola ili Vardarski stil (Vizantijski stil) u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka obuhvata vremenski period od kraja XIII veka do kraja XIV veka i geografski prostor Metohije, Kosova i severne Makedonije.
Sam stil se naziva Vizantijski zbog činjenice da su za uzor uzimane vizantijske građevine, kao i to da je nastao pod uticajem Renesanse Paleologa.
Istorijat
Kao početak epohe se mogu uzeti Milutinove crkve Svetog Nikite na Skopskoj Crnoj Gori (podignuta pre 1307) i Bogorodice Ljeviške u Prizrenu (podignuta 1307), dok se kao njen kraj mogu uzeti crkve u Andrejašu(podignuta 1389), Dragobrilji (podignuta 1395) i Crkolezu (1395). Međutim ove granice su samo okvirne pošto ima sakralnih objekata koji vremenski ili geografski pripadaju nekom drugom stilu, ali su arhitektonski građene u Srpsko-vizantijskom stilu.
Osnovnu osobenost ovog stila predstavlja osnova u obliku upisanoga krsta sa jednim ili pet kubeta, dok se sa zapadne strane obično nalazi priprata. Spoljašnja obrada crkvenih građevina je izvršena u vizantijskom stilu, što se manifestuje upotrebom sivog ili žućkastog kamenja i crvene opeke koji su obično tako poređani, da stvaraju ukrasne šare na fasadi. Za razliku od Raškog stila i originalnog freskoslikarstva koje ga je pratilo, građevine Vardarskog stila su ukrašene freskama koje su rađene po uzoru na vizantijske rađene u tom periodu.
Pred kraj epohe srpsko-vizantijskog stila u severnim delovima nekadašnjeg Srpskog carstva počeo je da se razvija tzv. Moravski stil koji se preplitao sa srpsko-vizantijskim stilom u poslednjoj četvrtini XIV veka.
Najvažniji spomenici stila
Najreprezentativniji arhitektonski spomenici rađeni u srpsko-vizantijskom stilu su:
Moravski stil u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka, obuhvata vremenski period od sedme decenije XIV (često se kao prelomni događaj uzima Marička bitka 1371) do 1459. godine odnosno do pada Srbije pod osmanlijsku vlast, dok simbolički početak epohe označava Lazarevo podizanje Ravanice (1375—1377) i Lazarice (1377—1388).
Sam stil je naziv dobio po reci Moravi u čijem slivu su podizani sakralni objekti. Osnovnu karakteristiku ovog stila predstavlja osnova crkve u obliku trolista odnosno trikonhosa koja je zapravo crkva sa osnovom upisanog krsta (normalnog i sažetog), kao u Vardarskom stilu, kojoj su, uz oltarsku, pridodate dve pevničke apside sa južne i severne strane po uzoru na svetogorske manastire. Kod normalne osnove crkve, unutrašnjost je ista kao kod Vardarskog stila, dok kod sažete osnove postoje neke razlike. Po svojoj spoljašnjoj obradi građevine Moravskog stila su veoma slične onima iz Vardarskog stila, jer koriste sivo ili žućkasto kamenje i crvene opeke, mada ima i onih sa malterisanim fasadama (Ravanica). Međutim, za razliku od Vardarskog stila u kome nisu uvek kamenje i opeke ugrađivani tako da formiraju ukrasne šare, u Moravskom je to obaveza, pogotovo najvišeg pojasa. Pored toga, vrlo čest slučaj je i upotreba kamenih rozeta, kao i reljefa koji pokrivaju sve okvire portala, prozora, lukove.
Stil, sam po sebi, predstavlja autentični srpski stil, za razliku od Raškog i Vardarskog koji su nastajali pod direktnim uticajem Romanike odnosno arhitekture u Vizantiji. Isto važi i za polje freskoslikarstva na kome je razvijen novi srpski stil za koji David Talbot Rajs kaže da je prisan osećajan, možda efemiziran, ali dopadljiv. Tokom ovog perioda, razvijala se i fortifikaciona arhitektura u sklopu koje su nastale dve najveće tvrđave na tlu Srbije. Tokom prve četvrtine XV veka je despot Stefan podigao Beogradsku tvrđavu, da bi tokom druge despot Đurađ podigao Smederevski Grad.
Najznačajniji arhitektonski spomenici Moravskog stila su:
U idealno zamišljenoj slici srpskih zemalja u srednjem veku jako bi se isticale tvr đave, verovatno više od svega drugog što je bilo podignuto ljudskom rukom. Zidane su najčešće u kamenu, krupnih razmera, zatvorenih masa, postavljene na mestima koja su u strategijskom smislu pažljivo odabrana, pa su stoga svakom putniku bile lako uočljive. Podizane su na dominantnim visovima, na ulazima u klisure, na rubovima plodnih ravnica ili uz važne vodene tokove, štiteći najvrednija ljudska staništa. Beli kameni bedemi zatvarali su gradska naselja, kuće ili palate nosilaca lokalne ili oblasne vlasti, vladarske dvorce, velike manastire ili su kao prava utvr đenja namenjena profesionalnim vojnicima, čuvali važnije trgove i rudnike
U ratovima na srpskoj teritoriji srednjovekovne tvr đave su jako stradale, bilo usled neposrednih razaranja bilo stoga što su napuštene, pa ostavljene da propadnu. Otud se neizbežno današnja predstava o njima gradi prema tvr đavama koje su se očuvale u nešto većem obimu. U viševekovnoj istoriji od ranog srednjeg veka do sredine ili kraja 15. veka, do pada svih srpskih zemalja pod Turke - menjao se način građenja tvrđava, menjale su se ili nestajale pojedine tvrđave i nastajale nove, ali su ta markantna zdanja ostala obeležja države, njenog trajanja i određenog vida njene civilizacije.
Po bitnim odrednicama - prirodi potrebe za utvr đenjem, najčešćim razmerama, u odre đenoj meri i načinu gra đenja - i po opštoj slici, tvrđave su bile slične onome što se zbivalo na vizantijskom području. Osobena su obeležja celina koje čine primorska gradska naselja, zajedno sa svojim utvr đenjima.
Stara Budva privlači pažnju svojim položajem na grebenu, na severnom vrhu pitomog zaliva. Postojeća utvr đenja - iz vremena mletačke vlasti - samo podsećaju na srednjovekovnu tvr đavu, a u temeljima su im ostaci helenističkih i srednjovekovnih zidova. Kotor, u dnu zaliva pod planinskom gromadom, od davnina privlači pažnju svojim izgledom. Sagra đen na ravnom zemljištu uz obalu, oslonjen je na oštro stenovito brdo, koje se odvaja od planinskog zale đa i u celini uokviren snažnim bedemima. Karakterističnu sliku grada, koja se u varijantama javlja na likovnim predstavama od najstarijih vremena, obrazuju naselje u pojasu uz obalu i brdo iznad njega, obeleženo po rubu bedemom i tvr đavom na vrhu. Gradski bedem, sa snažnim bastionima na karakterističnim mestima, dug oko pet hiljada metara, ima oblik koji potiče iz vremena mletačke vlasti, ali i bedemi i bastioni sadrže u svojoj masi srednjovekovni zid ojačan kulama. Kao grad i sedište episkopije pominje se prvi put krajem 8. veka, a skorašnji arheološki nalazi govore da potiče iz antičkih vremena. Značajno političko, privredno, kulturno i crkveno središte u srednjem veku, Bar - danas u geografskom smislu poznat kao Stari Bar - sagrađen je na nekoliko kilometara od obale na stenovitom terenu koji je nešto povišen u odnosu prema pitomoj ravnici barskog zaliva. napušten i delimično razrušen, sačuvao je snažne bedeme, s bastionima, takođe iz vremena mletačke vlasti. Venecijanski bedemi su prekrili srednjovekovni odbrambeni zid, pa se može zaključiti da se opšti izgled grada nije bitno izmenio. Stoga možemo lako rekonstruisati prvobitnu sliku primorskog mediteranskog gradskog naselja, koje je, u živopisnom pejzažu, čvrsto uokvireno moćnim bedemom, ojačanim kulama. Najstariji pisani podaci o gradovima u srpskim zemljama potiču od vizantijskog cara pisca Konstantina Porfirogenita (oko sredine 10. veka). Pored gradova u zapadnim krajevima, on pominje, kao najjužniji, Dostinik, danas Drsnik u Metohiji. O izgledu tih gradova nismo obavešteni. U tom pogledu bi mogao pomoći grad nedaleko od antičke Duklje, kod gradića Spuža (u Crnoj Gori), koji nosi samo neodre đen naziv Gradina. Na kamenom grebenu iznad zetske ravnice čini ga bedem ojačan polukružnim i četvrtastim kulama, koji zatvara nepravilnu ovalnu površinu zemljišta. U sredini, na najvišem delu terena, stajala je skupina zgrada, raspore đenih približno po rubu pravougaonika, s ostacima snažne kule na jednom uglu. Bila je to, očigledno, palata. Ukupna zamisao grada naslanja se na kasnoantičku tradiciju, pa će se naći paralele u oblastima u kojima je ta tradicija bila jaka. Taj grad je možda Lontodokla Konstantina Porfirogenita.
Manastirska utvrđenja mogla bi se po svojoj prirodi svrstati u širok raspon različitih rešenja, od neizbežnih pojedinačnih građevina za osnovnu zaštitu do raskošnih rešenja, u kojim se ostvaruju bilo vizije idealno zamišljenih celina bilo prave tvr đave. Manastirka utvrđenja imaju svoju istoriju. Iako im počeci u Srbiji nisu sasvim jasni, najstarija me đu delimično očuvanim celinama, kao što je Sv. Nikola kod Kuršumlije, imaju moćnu kulu radi zaštite, po ugledu na vizantijske pirgove. Kod jednog od najstarijih spomenika Raške škole, ður đevih stupova u Rasu, može se rekonstruisati zamisao svojstvena vizantijskoj praksi. Površina namenjena manastiru, nepravilnog ovalnog oblika, zatvorena je odbrambenim zidom, uz koji su podizane odgovarajuće zgrade. Crkva je u sredini, a celini je dodana kula, kroz koju se ulazilo u manastir. Reprezentativno rešenje te vrste ostvareno je u Hilandaru, a potom u Banjskoj i Dečanima. Naročite pažnje je vredan prvi vizantijski pirg u Banjskoj, potpuno sličan hilandarskim pirgovima. Izuzetnu celinu predstavljao je manastir Studenica.
U srednjem veku nadaleko čuveno Novo Brdo, po rudnom bogatstvu, bilo se razvilo u znatno naselje, nad čijim se, samo delimično ispitanim ostacima, uzdižu preostali delovi snažne citadele. Osnove u nepravilnom lepezastom obliku, srazmerno male površine, sastojala se od šest masovnih i snažnih kula, me đusobno povezanih bedemom. Po spoljnom obimu nalazila se niskim bedemom zaštićena staza, što kao zamisao sklopa odbrane nesumnjivo potiče od vizantijskih utvr đenja. Valja se podsetiti toga sistema razvijenog u krupnim razmerama u carigradskom kopnenom bedemu. Novobrdskim kulama, pravougaone osnove, gra đenim od lomljenog kamena belosive boje, karakteristično obeležje daju krupni blokovi tamnocrvene breče, kojima su ozidani uglovi kula i okvir ulaza u citadelu. Bedemom je bilo zaštićeno i gradsko naselje.
O gradovima-tvr đavama vodećih vladarskih ličnosti veoma malo znamo, jer su temeljito razoreni. O tome u odre đenoj meri mogu nešto reći očuvana sedišta oblasnih gospodara. Sedište kralja Marka - legendarne ličnosti srpskih narodnih pesama - Prilep čuva srazmerno znatne ostatke srednjovekovnog utvr đenja. Na stenovitom grebenu izgra đeni su snažni bedemi, ojačani kulama četvrtaste forme, prema običajima u vizantijskom svetu. Ispod utvr đenja obrazovalo se gradsko naselje.
Prestonica kneza Lazara, Kruševac, arheološki je razjašnjena u novije vreme. Na raskrsnici puteva, na domaku reke Morave, sagra đen je dobro utvr đeni dvor. Uz pridvornu crkvu Lazaricu, danas su vidljivi ostaci palate, bedema i velike i snažne kule.
Po svom opštem izgledu, razmerama i dosledno sprovedenom sistemu odbrane, naročito je pažnje vredno Smederevo. Najpre je izgra đen utvr đeni dvor despota ður đa Brankovića (1428-1430) a zatim je bedemom zaštićena veća površina, na kojoj se obrazovalo gradsko naselje. Smederevo je poslednje veliko delo srpske srednjovekovne fortifikacione arhitekture. Bio je to izuzetan graditeljski poduhvat: tvr đava je velikih razmera, a podignuta je za srazmerno kratko vreme. Pod nadzorom Dimitrija Kantakuzina, Vizantinca, brata despotice Jerine, sagra đena je tvr đava u kojoj su dosledno uvažavani načela i praksa vizantijske fortifikacione arhitekture. Na ravnom zemljištu, na ušću Jezave u Dunav postavljena je u geometrijskom smislu pravilna trougaona osnova. Njen manji deo, u vrhu, uz samo rečno ušće, pripadao je dvoru, čija je kula na uglu bila najveća i potpuno zatvorena, poput vizantijskih pirgova. Tvr đavu čine bedem, sa stazom i zaštitnim zupcima po vrhu, i ritmično postavljene veoma visoke kule, otvorene na unutrašnjoj strani. U detaljima u Smederevu, kao i u nekoliko drugih tvr đava iz tog vremena, održala se vizantijska praksa: zidanje u lomljenom kamenu i krečnom malteru, s mestimičnim ukrasom u opeci - u Smederevu i Ravanici to su natpisi izvedeni u opeci. Po vrhu zidova i kula su zaštitni zupci i zaštićeni odbrambeni balkoni (mašikule). Iako se u vreme zidanja Smedereva već koristi vatreno oružje, ni na smederevskim, kao ni na drugim onovremenim utvr đenjima, nema znakova bilo kakvog prilago đavanja novom oružju. Ipak, Turci srpske gradove osvajaju uz veliki trud. Za primer navedimo Novo Brdo. Osvaja ga (1456) vojska Mehmeda II, posle pada Carigrada U ruševinama novobrdskih bedema nađene su kamene topovske kugle izuzetno velikih dimenzija.
Privremena utvrđenja, koje podiže vojska tokom pohoda (najčešće noću) da bi se zaštitila utvrđeni logor.
Poluprivremena utvrđenja, koje podiže vojska tokom pohoda da bi zaštitila određeno mesto ili ojačala svoj položaj za predstojeći sukob sa neprijateljem.
Stalna utvrđenja, koje se podižu sa ciljem trajne zaštite određene oblasti, trga, rudnika, raskršća ili kakvog drugog strateški važnog mesta.
odnosno prema materijalu koji je korišćen na:
Drvene tvrđave, koje su podignute od drvenog kolja ili trupaca palisade.
Kamene tvrđave, koje su većim delom podignute od čvrstog materijala koji ne gori (kamen, cigla, ...).
Podela prema nameni
Vojne tvrđave
Utvrđenje Golubac
Vojne tvrđave su građene na karavanskim putevima, uskim prolazima ili mostovima. U njihovoj unutrašnjosti su bile smeštene samo zgrade neophodne za normalan život i rad vojne posade u utvrđenju. U njima je bila smeštena samo vojna postava, kao i nešto malo civilnog ljudstva neophodnog za rad postave. (videti Golubac)
Maglič
Vlastelinske tvrđave[uredi]
Vlastelinske tvrđave su služile velmožama da u njima žive i da iz njih upravljaju svojom oblastima. Ispred ili oko samog utvrđenja se obično nalazilo selo ili trg, u zavisnosti od velmožine snage. U samom utvrđenju su pored zgrada za vojnu postavu, bile i zgrade neophodne za normalan rad domaćinstva i dvor, ili pak samo jača kula ( Donžon kula) u kojoj je boravio velmoža. Pored jače vojne postave u utvrđenju su boravili velmoža sa porodicom, dvorski službenici (logotet, protovestijar, pisar, ...) i članovi domaćinstva. (videti Maglič)
Gradske tvrđave
Gradske tvrđave su svojim sistemom kula i bedema obuhvatale velika naselja (odnosno naselja u kojima je veći deo kuća izgrađen od kamena). Obično su građene oko velikih luka, na mestima ukrštanja karavanskih puteva ili oko velikih trgova. Unutar gradskih bedema nalazile su se kako stambene zgrade (kuće i dvorci), tako i sudovi, većnice, veće crkve (katedrale), magacini, krčme, itd. Česti su u primorju (Kotor, Budva), gde je skoro svaki grad bio utvrđen, dok su na kopnu kod nas vrlo retki (Smederevo, Beogradska tvrđava za vreme despota Stefana), ali ih je bilo po Evropi gde su najčešće bili slobodni gradovi tj. gradovi-republike. (videti Smederevska tvrđava)
Manastirske tvrđave
Manastirske tvrđave su služile da odbrane i zaštite monahe, crkava i crkvenog blaga, od pljačkaša. U njihovom središtu se nalazila crkva sa konakom. (videti Manastir Manasija)
Specifične vrste tvrđava
Slovensko gradište
Gradište je posebna vrsta utvrđenog naselja karakteristična za Slovene koji žive u rodovskoj zajednici i opstala je među njima do 8. veka, kada se usled pojave prvih država javlja potreba za većim i jačim utvđenjem. Gradište se obično nalazilo daleko od puteva i staza sakriveno močvarama, ritovima i šumama. Najčešće je zaštićeno poluprirodnim šancem ispunjenim vodom, preko koga se prelazilo drvenim mostom. Naredni nivo odbrane sačinjavao je zemljani bedem, u koga je ka spolja pobijeno zašiljeno kolje, na čijem se vrhu najčešće nalazila drvena palisada. Unutar bedema se nalazilo naselje sastavljeno od drvenih kućica, među kojima se obično po veličini izdvajao stan rodovskog vođe odnosno poglavice koji je ponekad bio i pravi drveni Donžon. Gradišta su običnom imala osnovu nepravilnog kruga, a pošto nisu pravljena da traju dugo već da se prave lako i brzo danas nema nikakvih ostataka, osim vrlo malo arheoloških lokaliteta. za gradište je u prošlosti korišćen i izraz „grad“ (gradina, gradište), ali on u današnje vreme ima potpuno drugačije značenje i pored toga da označava neka naselja koja su stara i preko 9.000 godina kao i današnje urbanizovane velike aglomeracije.
Utvrđene kule
Utvrđene kule nisu imale bedeme, već se ceo utvrđeni kompleks sastojao od ojačane kule (Donžon Kule) uz koju su se nalazile zgrade za domaćinstvo, a neretko i selo. U takvoj kuli živeo je velmoža sa porodicom (Todorova kula) ili vojna posada (Vršačka kula) zbog čega su one imale status utvrđenja. Mogle su se naći i u blizini naselja (Senjska kula) i u njih se stanovništvo sklanjalo pred pljačkašima. (Vršačka kula)
Koncentrične tvrđave
Koncentrične tvrđave su imale dva ili više linija odbrana odnosno bedema koji su se nalazili jedan unutar drugog i nisu međusobno povezane. Ima ih po Evropi, dok je kod nas jedini takav primer lokalitet Draškova kutina nedaleko od Niša, koji je opisao Feliks Kanic, ali danas nema nikakvih ostataka.
Vodene ili ostrvske tvrđave
Vodene (ostrvske) tvrđave su građene na ostrvima i sa svih strana su okružene prirodnim vodenim površinama (jezero, reka, more) i pristup im je bio moguć samo preko mostova, a treba istaći da je ova vrsta utvrđenja vrlo retka u unutrašnjosti kopna.(Skadarski Žabljak)
Treba imati u vidu da u ovu grupu ne spadaju tvrđave koje su sa svih strana opkoljene veštačkim šancem ispunjenim vodom. Najbliža su im utvrđenja podignuta na poluostrvima odnosno rtovima koje su sa kopnene strane imala veštački šanac ispunjen vodom. (Smederevski Grad (rečno poluostrvo), Tvrđava Kostur (rt u jezeru), Carigradski bedemi (morski rt))
Manastir Kalenić
Kalenić je zadužbina protovestijara Bogdana, uglednog velmože despota Stefana Lazarevića. Crkva je sagrađena i oslikana između 1407. i 1413. godine. Opusteo krajem 17. veka; obnovili sredinom 18. veka monasi iz Morače. Starešina manastira u periodu 1817-1820 bio je arhimandrit Samuilo Jakovljević koji je 1820. otišao u Carigrad kao član deputacije kneza Miloša.
Osnova manastira je trikonhos sažetog tipa s jednom kupolom; poseduje pripratu sa slepim kubetom. Za Kalenić se kaže da je najraskošniji manastir moravskog stila koji odlikuje bogata arhitektonska kamena plastika i naizmenično ređanje kamena i opeke. Što se tiče zidnih dekoracija i fresaka, zastupljeni su uobičajeni motivi kao što su veliki praznici, zemaljski život Hristov i njegova Čuda, kao i ciklus apokrifnog žitija Bogorodice u priprati, u kojoj se nalazi i ktitorska kompozicija - protovestijar Bogdan zajedno sa ženom Milicom i bratom Petrom prilazi despotu Stefanu.
Manastir Manasija ili Resava, je jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj Moravskoj školi.
Manastir Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića počeo je da se zida 1407, a gradnja je okončana 1418. godine. Manastirska crkva je posvećena Svetoj Trojici, a osveštena je o prazniku Svetog duha. Ceo kompleks je opasan velikim zidovima koji su služili za odbranu. To je bila utvrđena celina koja se sastojala od ukupno 11 kula, od kojih se isticala donžon kula, poznatija kao Despotova kula.
Istorija manastira
Manastir je podigao despot Stefan Lazarević, poznat i kao Visoki Stefan, čije se mošti, po mišljenju nekih stručnjaka, nalaze u južnom delu crkve, ispod bele mermerne ploče. O osnivanju manastira nije sačuvana povelja a takođe ni letopisi nisu zabeležili podatke o tome kada je počela njegova gradnja. Despotov savrmenik i biograf Konstantin Filozof jedini je ostavio podatke o tome kada je manastir sagrađen.
„...obilažaše gore i polja i pustinje, tražeći gde bi mogao podići željenu obitelj, stan za ćutanje. Našavši najprikladnije i najbolje, gde je trebalo da bude dom, pomolivši se pristupi delu, i položi osnov u ime Svete trojice svedržavnoga božanstva”
Konstantin Filozof dalje kaže da je manastir počeo da se zida 1407. godine. Gradnja je trajala više od deset godina, a sudeći po letopisima manastir Manasija je sazidan 1418. godine i te godine u njega su se uselili monasi. Manastirska crkva je posvećena Svetoj Trojici, a osveštena je o prazniku Svetog Duha. Ovom činu prisustvovali su tadašnji Patrijarh srpski Kirilo I uz pratnju sabora srpskih prvosveštenika, igumana i vlastelina.
Arhitektura
Izgled manastirskog kompleksa odredile su dosta nesigurne prilike u Srbiji u to doba. Dosta se u to vreme razmišljalo o odbrani i zaštiti. Ceo kompleks je opasan velikim zidovima koji su služili za odbranu. To je bila moćna celina koja se sastojala od 11 kula, a od njih se isticala donžon kula, poznatija kao Despotova kula. Glavni objekat manastirskog kompleksa je crkva Svete Trojice koja prema svom prostornom sklopu i arhitektonskom rešenju spada među najlepše crkve moravskog stila. Osim crkve, trpezarija i veliki broj drugih objekata je sada u ruševinama. Manastirska trpezarija koja je sada u ruševinama pored arhitektonske vrednosti ima i kulturno-istorijski značaj, jer je u njoj radila resavska prepisivačka škola.
Manastirsko utvrđenje
Utvrđenje predstavlja posebnost manastira Manasije koja spada u vrhunska ostvarenja srpske arhitekture kasnog srednjeg veka. Manastir okružuju jedanaest kula, a razmaci među kulama su veći na istočnoj, a manji na zapadnoj strani zbog lakše odbrane od napada neprijatelja. Kule su povezane odbrambenim zidovima da bi branioci mogli da se kreću. Jedino je Donžon kula izuzetak, jer se u nju ne može ući sa bedema. Na udaljenosti od dva metara, oko čitavog utvrđenja podignut je još jedan odbrambeni zid. On je omogućavao dvostepenost odbrane manastira. Kasnije je ovakav način primenjen i prilikom gradnje Smederevske tvrđave.
Oko samog utvrđenja nalazio se rov koji je bio širok oko 17 metara i on se spuštao sve do Malog grada. „Mali grad“ je bio istureni deo tvrđave veličine 20х60 metara u severoistočnom delu manastira. Pretpostavlja se da se preko rova nalazio drveni most koji je vodio do prve kapije u spoljnom odbrambenom zidu, a odatle do druge kapije kako bi se ušlo u manastirsko dvorište. Kapija se nalazila između dve kule, a iznad same kapije se nalazila dvojna mašikula.
Kule su po svojim arhitektonskim rešenjima istovetne, a razlike postoje samo u osnovi. Dve kule imaju oblik nepravilnog šestougaonika, dok ostale kule imaju izduženu četvorougaonu osnovu. Kule su bile podeljene na spratove, svaka je imala prizemlje i šest spratova. Sa četvrtog sprata moglo se ići na bedem. Svaka kula imala je isturene mašikule. Na šestougaonim bilo je pet mašikula, a na četvorougaonim šest. Na celom utvrđenju bilo je ukupno 104 mašikule. Kule su bile pokrivene olovnim limom, a same kule su isključivo služile za odbranu i nisu služile za smeštaj ljudi i stanovanje.
Odbrambeni zidovi bili su visoki 12 metara i široki oko 3,20 metara. Na svakom bedemu bile su 2 ili tri mašikule. Kula koja se izdvaja od ostalih je Donžon kula. Osnova je kvadratnog oblika, a veličina strane je oko 14,5 metara. Ukupna površina kule koja ima prizmelje, pet spratova i šetnu stazu je 360 m². Imala je jedan ulaz, a na petoj etaži se nalazilo 19 mašikula.
Manastirska crkva
Manastirska crkva Svete Trojice
Crkva koja se nalazi u manastirskom naselju posvećena je Svetoj Trojici. Jedna je od najznačajnih arhitektonskih spomenika Moravskog stila u Srbiji. Po karakteru fasadnih dekoracija ona se veoma razlikuje od drugih crkava ove epohe. Crkva se sastoji iz dva odvojena dela, naosa na istoku i priprate na zapadu. Gornju svodnu konstrukciju nose četiri visoka stuba sa po četiri polukolonete koji su prislonjeni na uglove stopa. U sredini naosa uzdiže se kupola. Zidovi su sa spoljašnje strane ozidani precizno klesanim blokovima peščara čija dužina ponekad prelazi i jedan metar, složenim u pravilne redove.
Naos ima četiri vrata, dva se nalaze u zapadnom zidu, a po jedna u pevničkim apsidama. Sva vrata su iste jednostavne konstrukcije. Prozori su postavljeni u dve zone osim na zapadnom zidu, ali su samo delimično očuvani. Priprata manastirske crkve nalazi se zapadno od naosa. Njena osnova je kvadratna i odgovara širini naosa. Gornja svodna konsturkcija je u obliku razvijenog upisanog krsta, identična kao u naosu.
Priprata je pokrivena visokim dvoslivnim krovom. Severna fasada priprate je dobro očuvana, a izgrađena je od kvadera peščara u pravilnim redovima. Lice južnog zida je oštećeno da se na njemu ništa ne može raspoznati. Zapadni zid je izveden od sekundarno upotrebljenih blokova peščara. U priprati od tri vrata sačuvana su samo jedna u severnom zidu. Sačuvan je delimično kameni pod od belog mermera, zelene serpetinske breče i crvenog krečnjaka u priprati. Današnji izgled priprata je dobila nakon obnove u XVIII i 19. veku
Po svojoj zamisli i izvođenju unutrašnjeg prostora, po tipu osnove pripada moravskoj grupi spomenika. Međutim za razliku od tada uobičajenog arhitektonskog sklopa, u Manasiji je ostvareno arhitektonsko delo koje se dosta razlikuje od drugih crkava ove epohe. Izbor gradiva, diskretna primena kamenog ukrasa pokazuje da se dosta odstupilo od do tada ustaljenih rešenja. Fasada obložena kamenim tesanicima brižljive obrade, fasade sa smišljenom i oskudnom plastičnom dekoracijom deluju više monumentalno nego živopisno. Pojedini dekorativni elementi kao što je na primer horizontalni venac sa lučnim frizom koje nose profilisane konzole i mali kapiteli sa kolonetama na apsidama vode poreklo iz primorja. Unutrašnjost crkve skriva nenametljivu harmoniju koju potencira pod oblikovan u vidu mozaika što predstavlja retku i originalnu tvorevinu u srpskoj srednjevekovnoj arhitekturi.
Manastir Svetog Nikole u Kuršumliji je najstarija zadužbina Stefana Nemanje ((1166)1168—1196), koju je, zajedno sa obližnjim manastirom posvećenom Bogorodici, podigao između 1159. i 1166. godine. Nalazi se na uzvišenju koje se uzdiže nad gradom, iznad ušća Banjske u Toplicu.
Manastirska crkva je danas obnovljena (osim jednog zvonika), a u planu je obnova kompletnog manastirskog kompleksa koji se od 1979. godine nalazi pod zaštitom države kao spomenik kulture od izuzetnog značaja[1].
U načinu gradnje su primetni vizantijski uticaji (javljaju se sličnosti sa nikejskom crkvom svete Sofije, carigradskim crkvama i Vlahernskom kapijom u sklopu gradskih bedema), ali i prisustvo romaničkih elemenata iz primorja (priprata sa dve kule zvonare, poput crkve svetog Trifuna u Kotoru), što predstavlja svojevrsnu najavu Raškog stila u arhitekturi, koji će nastati svega nekoliko godina kasnije. U unutrašnjosti crkve su otkriveni fragmenti živopisa iz XIV veka, a sam manastir je bio prvi prepisivački centar Nemanjićke Srbije.
