Pumpaj Dinstanović
Zaslužan član
- Poruka
- 104.579
Siprijen Rober van svake sumnje jedna je od najneobičnijh, da ne kažem po neim karakteristikama i najfascinantijih, ličnosti iz moderne istorije. Ovaj veliki prijatelj slovenskih naroda, uključiv i dakako posebno Srba, koji je i otac slavistike u Francuskoj, nepravedno spada u ličnosti koje je istorija — no, u ovom slučaju, najvećim delom upravo zahvaljujući samom Roberu — zaboravila. Upoznajmo čoveka; vrlo siromašnog korena, čudne prirode i još čudnijeg života, od njegovih klerikalnih filozofskih korena preko širokogrude slavofilije do alter ega koji je stvorio nakon što je pobegao od svog starog života i stvorio novi identitet. Veliki patriota, francuski imperijalista između sveslovenstva i svelatinizma.
OD ANŽEA DO PARIZA I RIMA GRADA
Rođen je 1. februara 1807. godine u uličici Sen Oubin u francuskom gradiću Anžer (u dolini Loare, istorijska prestonica Anžujske dinastije), u vrlo siromašnoj porodici, seljačkog porekla, originalno iz Sen Leonara; još u vreme Napoleonskih ratova. Ima je jednog brata, a otac mu je preminuo vrlo rano, što je presudilo da će i odrasti sa svojom samohranom majkom u vrlo oskudnim uslovima. Verovatno su teški životni uslovi i pomogli u stvaranju pesničkog duha; još kao klinac, zavoleo je poeziju i počeo vrlo rado da piše stihove. Započeo je svešteničko obrazovanje, upisavši je tamošnju rimokatoličku školu (Bopre). Kolege su ga hvalile da je uprkos imovinskom stanju bio vrlo vredan đak. Po rečima sugrađanina i rođenog brata Siprijenovog najboljeg prijatelja:
Potom se preselio u Pariz, gde je nastavio više studije, upisavši jezike i književnost. Da bi se izdržavao u Parizu, pošto nije bog zna šta mogao očekivati od svoje jadne majke koja je u Francuskoj prve polovine XIX stoleća morala sastavljati kao udovica kraj sa krajem, bavio se prevođenjem. Za vreme studija pripadao je grupi intelektualaca pod voćstvom sveštenika Felisita Robera de Lamenea, uglednog reformartora socijalnih i liberalnih ideja katolicizma, te velikog promotera ideja galikanizma.
Studije je nastavio u Rimu; u tadašnjoj Papskoj državi, upisavši tamo umetnost, temeljno se upoznajući sa radovima legendarnih Mikelanđela i Rafaela. U ovom periodu sazrevanja, Siprijen je otkrio svoj veliki avanturistički duh. Obožavao je da putuje širom sveta; smatra se da je proputovao nemačke i italijanske zemlje, kao i skoro celu istočnu Evropu, ali i delove zapadne Azije. Kao pravi pustolov koji već u ovo vreme otkriva određene antisocijalne sklonosti, nije bio zainteresovan previše za ljude i naseljena mesta, koliko za prirodu. Prema poznatim pričama, voleo je da spava u divljini, a ne u naseobinama; pentrajući se po drveću. Tako nam je ostao podatak kako je tačno prespavao na Karpatima, strahujući od divljih životinja:
Sa svojih velikih putovanja, na kojima je upoznao i slovenske narode, donosio je natrag svoju beležnicu u kojima je pravio skice. Pojedine priče i crteže, objavljivaće posle 1842. godine u francuskom časopisu Pregled dva sveta. Međutim, kako je velika većina putešestvija ostala u formi anegdota specifičnih za prijatelje, koje je Siprijen odbijao da objavljuje i priča drugima, ali i zbog pojedinih hvalisavih postupaka u kasnijem životu, vrlo je izvesno da je Siprijen barem u izvesnoj meri preuveličavao svoja putovanja i puštao mašti na volju, posebno ukoliko imamo na umu da nije bio imućan čovek koji bi dugačka i velika putovanja mogao priuštiti. Verovatno je mašta pesničkog duha jednog mladića popunjavala praznine radi večernje razonode.
U Minhenu sastavio je svoje prvo delo, Esej filozofije umetnosti. Uvod u proučavanje novih hrišćana. Objavio ga je 1836. godine i na opšte čuđenje, svih 1500 primeraka tiraža bilo je vrlo brzo rasprodato. Delo, puno nadahnuća nemačke filozofije i katoličkog religijskog žara, našlo je veliko zainteresovano čitalaštvo.
U SLUŽBI POLJSKE EMIGRACIJE
Još dok je pripadao Lamneovoj grupi, susreo se sa brojnim revnosnim klerikalcima, koji su imali velike simpatije prema svojoj katoličkoj sabraći u Poljskoj, pritešnjenoj između protestantskih Nemaca i pravoslavnih Rusa. Ideja o samostalnoj Poljskoj, na kojoj su i radili Francuzi Napoleonove epohe, osnovna je bila vodilja ovoj grupi koja je smatrala da mora doći kraj ruskoj okupaciji i da u tu svrhu, otpora i germanskim protestantima i pravoslavcima sa daljeg istoka, treba izvršiti mobilizaciju katolika slovenskih jezika. Za upoznavanje sa ovim idejama za Siprijana bio je ključan dolazak kneza Adama Čartoriskog u Francusku 1831. godine. Ideološka zamisao ove klike doživljavala je ruski imperijalizam kao glavnu pretnju Poljaka i slovenskih naroda uopšteno. Tu politiku sažeto objašnjava sam Čartoriski:
Adam Čartoriski:
U sklopu ovih deja pravoslavlje velikog dela Južnih Slovena u izvesnoj meri predstavljalo je problem, kao podložno tle za rusofiliju i prodor ruskog uticaja na Balkansko poluostrvo. Za ovu ekipu rešenje je bilo sekularizacija uz prihvatanje zapadnjačkih ideja, ali i formiranje južnoslovenske državne zajednice sa zapadnom sabraćom latinske vere, čime bi kapaciteti Petrograta na Balkanu na taj način bili ograničeni. U tu svrhu, Siprijenov brat Luj postao je i izaslanik kneza Čartoriskog u Stambolu, a František Zah doći će u Srbiju sa sličnom misijom. Jedan od strateških ciljeva ove ekipe bio je i obaranje dinastije Obrenović 1842. godine, kako bi se u tadašnjoj Kneževini Srbiji mogle ostvariti ove panslavističke zamisli.
PUTOPISAC, PROFEOSOR, SLAVISTA
Godine 1842. godine, Rober je objavio svoj prvi članak o slovenskom življu pod habzburškom i osmanlijskom vlašću, naslovljen Sloveni u Turskoj. Srbijanci, Crnogorci, Bošnjaci, Albanci i Bugari. Njihovi resursi, trendovi i politički razvitak. Kao jedan od prvih opisa koji su tadašnjoj francuskoj široj javnosti izgledali u nekoj meri skoro kao pa Indijanci udaljenih krajeva evropskog kontinenta, ovaj članak je izazvao posebno veliki interes. Zahvaljujući uticaju svojih drugova iz poljske emigracije, Siprijen Rober preuzima 1845. godine Katedru za slovenski jezik i književnost na Kolež de Frons od Adama Mickijeviča koji je upravo bio otpušten. Godine 1846. objavio je i Dva panslavizma; pokušaj da se u francuskoj javnosti suzbije stereotip da postoji samo proruski panslavizam, kao oružje ruskog imperijalizma. Siprijen oštro napada Zapad za te zablude i objašnjava da sami Sloveni, pritešnjeni između Velikih sila pate na taj način, ali i da silni slovenski narodi bez svojih nacionalnih država mogu biti i vredan saveznik u borbi protiv Rusa.
Svoja dela ponovo će objaviti 1852. godine i dodati im dugački novi Uvod u kojem temeljno razmatra razvoj političke situacije u poslednjih nekoliko godina. Zamisli poljske emigracije i kružoka panslavista su posle revolutivne 1848/9. godine doživele epohalni krah, usled čega Siprijen zaokružuje svoje stanovište, smatrajući da je 1848. godina bila jedna prekretnica usled koje Rusija više definitivno nema pozitivnu ulogu na Balkanu i menja svoje mesto sa Turskom, koja postaje zaštitnik potlačenih naroda i faktor stabilnosti, te poslednja brana prodoru ruske dominacije u krajeve jugoistočne Evrope. U skladu sa političkim težnjama, ali i određenom praksom tadašnjih slavista, Siprijen Rober je smatrao da postoje svega četiri slovenska jezika: ruski, poljski, češki i ilirski.
ETNIČKO I POLITIČKO JEDINSTVO SLOVENA SA ALBANCIMA I GRCIMA
U svojim političkim spisima i delima publicističke prirode, Siprijen Rober je izražavao verovanje da nije bilo doseljavanja Slovena na Balkansko poluostrvo u VI i VII stoleću, što je bilo tada (kao što je i danas) dominantno stanovište naučne zajednice, kako francuske tako i šire. Njegova zamisao bila je da treba tragati o zajedničkoj pradomovini slovenskih naroda sa Albancima i Grcima, te da su se u davna antička vremena ta tri naroda razdvojila na tri različite grane negde u podnožju albanskog gorja. U svojoj viziji budućnosti Balkana, Siprijen Rober je hteo da to tzv. Grčko-slovensko poluostrvo formira samostalnu federalnu zajednicu koja bi bila pod francuskim patronatom. Ove zamisli, između ostalog, bile su na tragu rezervne ideje ukoliko dođe do propasti sveslovenskog pokreta, kao sredstvo borbe protiv što ruskog što nemačkog uticaja, ali i kao svojevrsnu francusku alternativu za engleski prodor na Balkan grčkim putem. U zamišljenom etničko i političko jedinstvo Južnih Slovena i Grka trebalo je ključno mesto imala je Srbija, dok bi Francuska preuzela po povlačenju Turaka patronat nad čitavim poluostravom.
Ovi stavovi Siprijena Robera, koje izvan domena političkih ideja nisu ni autorovom željom prešli u sfere nauke ili potreba dokazivanja, usled čega je pravo pitanje je li potpuno iskreno u njih bio i uveren, neće ostaviti odjeka na standardna istoriografska i etnografska uverenja o demografskoj strukturi stanovništva Balkanskog poluostrva i njegovog porekla, ali će dospeti zahvaljujući kompatibilnosti tih izjava preko srpskih autohtonista tipa Olge Luković Pjanović u pojedina dela. Siprijen Rober će u celosti uglavnom pasti u zaborav, izuzev par rečenica čije će sećanje čuvati južnoslovenski novoromantičari.
dostupno je preko Google Books.
