Panđelina kuća

[Nina]

Na mestu koje Beograđani popularno zovu "parkić kod Skupštine", nekada se nalazila jedna od najpoznatijih beogradskih palata. Počev od ’70-tih godina 19. veka, jednospratnica u ono vreme pomalo strogog izgleda neprikosnoveno je gospodarila Starim gradom.

Ubedljivo je to s kraja 19. veka bila jedna od najukrašenijih beogradskih fasada – otuda je spram ostalih kuća svima privlačila pažnju. Cela varoš je znala i da u njoj živi jedan od najuglednijih njihovih sugrađana. Čak i onda kada je kraj nje izgrađena Narodna skupština, i dalje je bila poput kompasa koji je označavao da se u blizini nalazi ustanova od državnog značaja. Beograđani su joj nadenuli ime koje je potom godinama nosila, pa je i danas ostala poznata kao Panđelina kuća.

Iako o njoj danas svedoče mahom stare fotografije, beleži se da je i Panđelina kuća među prvima svedočila ondašnjoj urbanizaciji prestonice. U drugoj polovini 19. veka, mnogi su imućni žitelji Beograda dizali svoje reprezentativne vile. Jedan od njih bio je i Jovan Panđela, Cincar iz Makedonije koji je već s polovine veka stekao zavidan imetak.

Panđela se u trgovačkim poslovima obreo uz još trojicu svoje braće. Kako je jednom ispričao hroničar Beograda, Živan Radovanović, i ostali braća su slovili, poput Jovana, za ugledne žitelje varoši. Još dok se turski garnizon 1867. godine nije povukao iz Beograda, Jovan i njegova braća isporučivali su Turcima meso.
Istim poslom bavili su se i nakon konačnog odlaska Turaka. Od tada su mahom snabdevali srpske vojnike, a zbog trgovine na veliko i niskih cena, četvoricu Cincara je u ondašnjoj prestonici svako poznavao.

Godine 1872., Jovan Panđela postao je i stanar jedne od najraskošnijih varoških kuća. Prethodno je pazario imanje izvesnog Stefana Stefanovića – Beograđani su ga zvali Ćosa. Stefanović je na tom mestu imao veliki vinograd s voćnjakom, a zasadio ga umesto nekadašnje starinske krečane, dok se pored nje još uzdizala i Batal džamija.

 

[Nina]

 

[Nina]

Za projekat je bio zadužen inženjer Matija Šnajder. Poreklom je bio Bavarac, a kuća koju je projektovao za cenjenog trgovca kasnije će biti proglašena njegovim najznačajnijim delom. Bila je to prva kuća u Beogradu koja je imala armiranobetonski most koji je u ono vreme predstavljala ozbiljan građevinski iskorak.Otuda je dvospratna vila bila jedinstvena u celoj prestonici, te je još više privlačila pažnju Jovanovih sugrađana.

Poput ostalih beogradskih vila podignutih u drugoj polovini 19. veka, isprva je i Panđelina kuća imala samo prizemlje i sprat. No, u ondašnjoj varoši koja tek beše na pragu urbanizacije, bila je nalik pravoj građanskoj palati. Još dva sprata dobila je 1901. godine, kad je na njoj urađena nadogradnja po uzoru na rešenje inženjera Šnajdera.

Sve do polovine prošlog veka, Beograđanima je nekada najraskošnija fasada ostala neprikosnoveni orijentir. Iako je odolela ratovima, u istoriju će je ubrzo poslati novi talas urbanizacije.

Kako je prestonica početkom ’50-tih godina ponovo počela da raste, tako su polako nestajale starije građanske kuće. Ista sudbina dočekala je i kuću Jovana Panđele – srušena je godine 1955., pre nego što je izgrađen Trg Marksa i Engelsa. Na njenom mestu je napravljen park, koji će dobiti fontanu. Uto je glavni grad počeo da dobija novo lice: raskošne fasade počele su da odlaze u zaborav, a trg je svoj današnji naziv dobio 1997. godine.

 

[Nina]