Moćni zet vizantinskug cara, muž pesmom i freskom opevane lepe Simonide za 40 godina svoje vladavine podiže u Srbiji i van nje 40 zadužbina - divnih manastira, svaki lepši od prethodnog.
Zidao je praunuk svetoga Simeona i u Hilandaru, Carigradu, Solunu, Jerusalimu, po Makedoniji; verovatno - i da bi se pred Bogom bar malo iskupio za surovo činodejstvo svog ognja i mača.
Gradio je ovaj vladar svetilista, pa su ih onda zivopisali njegovi najbolji slikari - vizantinski. Jer nisu samo španski i francuski kraljevi imali svoje dvorske slikare; imao ih je i nas kralj.
Kralj Milutin je bio najveći mecena umetnosti koga smo ikada imali.
Jedini, od svih naših krunisanih glava, imao je svoju slikarsku školu; grupu zografa koji behu u njegovoj sluzbi punih 25 godina, i koji za vjek i vjekova utisnuše pečat na naše - vizantinski plavim i zlatnim nadahnuto, fresko slikarstvo.
Predvodnici te radionice behu Mihajlo i Eutihije, koji za razliku od većine svojih savremenika, potpisivahu svoje zivopise.
Slikajući zajedno preko 30 godina, ova dva monaha sa pomoćnicima, islikaše vascele zidove manastira na Svetoj Gori, u Ohridu, Prizrenu, Ziči, Studenici, Nagoričanu i Gračanici.
U Milutinovoj nisci od bisera, jedna od najraskošnijih riznica našeg srednjovekovnog slikarstva je - manastirska crkva sv. Djordja u Starom Nagoričanu.
Beh letos u Skoplju, pa iskoristih priliku.
A dan bese bistar i lep - k’o porucen. . .
. . . te tako; pokraj užurbanog Vardara, pa ispod srednjovekovne tvrdjave, pa preko starog kamenog mosta, dosta brzo prodješ Skoplje - ziv, pitoreskan grad, slovenski i po malo orijentalan.
Od Skoplja do Kumanova za pola sata auto-putem. Uz drum - pitom krajolik, bogat i znan; milina ga gledati.
Pejsaž izatkan voćkama, arabeskama bostana i obiljem povrća. Naokolo bogat čilim makedonskih oranica; daju cesto dvostruke žetve.
Dogadja se da žito radja nad zlatnim prstenjem i grivnama, groždje nad peharima, mak nad mozaicima, a jabuke iz ruku Venera. Makedonija je puna tih susreta u vremenu. Susreta praistorije ili srednjeg veka sa sadašnjicom, susreta aveti sa životom.
Od Kumanova do Starog Nagoričana je nekoliko kilometara, uz samu granicu prema Srbiji. Put duz duvanskih polja, dosta dobar i pust.
U samom centru sela, malo manastirsko domačinstvo ogradjeno kamenim zidom. Crkva je u osnovi oblika krsta, na krovu - jedna centralna kupola i 4 manje, ugaone. Zidana je do pola tesanim kamenom; to su ostaci starog hrama iz XI veka, koga je kralj Milutin 1318. obnovio i dozidao, u kombinaciji kamena i opeke.
A kad udjes. . .
. . . dok se oči navikavaju na vekovni polumrak, pred zabezeknutim posmatračem počnu, kao na filmu, da se redjaju ciklusi sa scenama iz žitija, stradanja i čuda Hrista, sv. Djordja - patrona crkve, sv. Nikole i lokalnog sveca sv. Prohora Pčinskog.
Na freskama je predstavljeno mnoštvo likova u živom pokretu, a sve priče obiluju dramatičnim nabojem.
Ne znaš gde da gledaš i po kojem redu; sa zidova i polukružnih svodova sve se otima u isti mah o tvoj pogled.
Već u priprati crkve, susrešče te andjeo bez ruku i nogu, koji svojim blagim pogledom kao da ti nudi sve što mu je preostalo - svoja krila.
Sa obe strane prastarog kamenog ikonostasa crkve iz XI veka, su ikone sv. Djordja i Presvete Bogorodice. Unikatne su to ikone - jedine radjene u fresko tehnici.
U oltaru, najsvetijem delu hrama, u ktitorskoj pozi i prirodnoj velicini - kralj Milutin i kraljica Simonida.
Kralj ne trazi svete pretke koji bi posredovali izmedju njega i bozanstva. Ne, on sa njima komunicira lično. I kao sto mu u Gračanici Hristos, po andjelima šalje krunu, tako ovde u Nagoričanu dobija pobednički mač od svetog Djordja.
U tom blistavom mnoštvu fresaka uzvišene lepote, sigurno jedna od najdramatičnijih je - “Ruganje Hristu”.
I gledajući Isusa kako smerno korača kroz gomilu razuzdanih ljudi i musave dece, sa nevericom čuh kako crkvom resko odjeknuše zvuci roga i timpana, pomešani sa zamorom svetine i cikom dece.
I uplaših se upečatljivosti dozivljaja.
Ceo crkveni zivopis imponuje lepotom kombinacija zlata i ultramarina lapis lazulija, harmonijom najredjih tonova okera, sive i ljubičaste; finim, čistim crtezom i rafiniranošću izraza likova, kao i plahovitim sukobom svetlosti i sene, kojim bi i sam Karavadjo, chiaro-scuro čarobnjak bio nadahnut.
Zbog svega toga, i ostalog što videh a ne znam rečima da iskazem, smatra se da su Mihajlo i Eutihije u Nagoričanu, dostigli vrhunac svog slikarskog izraza, izravnavši se sa najslavnijim majstorima gotike toga doba.
I tako, dok pobozno stojiš pred ovom čudesnom povorkom bogova i ljudi, koji te sa manastirskih zidova mirno posmatraju; i dok silna skrušenost i skromnost obuzima tvoje biće, kao da iz kamena čujes šapat:
- “Da je delo veće od imena! ”.
Tada izadjoh. . . i spopade me jara i graja - ovozemaljska.
I olaksanje.
Jer na sreču, nisu mi se maločas u crkvi prividjali zvuci dogadjaja na fresci; - ne, behu to meštani sela, koji tu, u manastirskom dvorištu veselo proslavljahu praznik, Petrov-dan.
U povratku, u saobračajnom zastoju pred Skopljem, setih se onog andjela i pomislih;
da uprkos bledilu njegovih krila - na njima se jos uvek može leteti.
Al’ tad beše kasno. . .
Zidao je praunuk svetoga Simeona i u Hilandaru, Carigradu, Solunu, Jerusalimu, po Makedoniji; verovatno - i da bi se pred Bogom bar malo iskupio za surovo činodejstvo svog ognja i mača.
Gradio je ovaj vladar svetilista, pa su ih onda zivopisali njegovi najbolji slikari - vizantinski. Jer nisu samo španski i francuski kraljevi imali svoje dvorske slikare; imao ih je i nas kralj.
Kralj Milutin je bio najveći mecena umetnosti koga smo ikada imali.
Jedini, od svih naših krunisanih glava, imao je svoju slikarsku školu; grupu zografa koji behu u njegovoj sluzbi punih 25 godina, i koji za vjek i vjekova utisnuše pečat na naše - vizantinski plavim i zlatnim nadahnuto, fresko slikarstvo.
Predvodnici te radionice behu Mihajlo i Eutihije, koji za razliku od većine svojih savremenika, potpisivahu svoje zivopise.
Slikajući zajedno preko 30 godina, ova dva monaha sa pomoćnicima, islikaše vascele zidove manastira na Svetoj Gori, u Ohridu, Prizrenu, Ziči, Studenici, Nagoričanu i Gračanici.
U Milutinovoj nisci od bisera, jedna od najraskošnijih riznica našeg srednjovekovnog slikarstva je - manastirska crkva sv. Djordja u Starom Nagoričanu.
Beh letos u Skoplju, pa iskoristih priliku.
A dan bese bistar i lep - k’o porucen. . .
. . . te tako; pokraj užurbanog Vardara, pa ispod srednjovekovne tvrdjave, pa preko starog kamenog mosta, dosta brzo prodješ Skoplje - ziv, pitoreskan grad, slovenski i po malo orijentalan.
Od Skoplja do Kumanova za pola sata auto-putem. Uz drum - pitom krajolik, bogat i znan; milina ga gledati.
Pejsaž izatkan voćkama, arabeskama bostana i obiljem povrća. Naokolo bogat čilim makedonskih oranica; daju cesto dvostruke žetve.
Dogadja se da žito radja nad zlatnim prstenjem i grivnama, groždje nad peharima, mak nad mozaicima, a jabuke iz ruku Venera. Makedonija je puna tih susreta u vremenu. Susreta praistorije ili srednjeg veka sa sadašnjicom, susreta aveti sa životom.
Od Kumanova do Starog Nagoričana je nekoliko kilometara, uz samu granicu prema Srbiji. Put duz duvanskih polja, dosta dobar i pust.
U samom centru sela, malo manastirsko domačinstvo ogradjeno kamenim zidom. Crkva je u osnovi oblika krsta, na krovu - jedna centralna kupola i 4 manje, ugaone. Zidana je do pola tesanim kamenom; to su ostaci starog hrama iz XI veka, koga je kralj Milutin 1318. obnovio i dozidao, u kombinaciji kamena i opeke.
A kad udjes. . .
. . . dok se oči navikavaju na vekovni polumrak, pred zabezeknutim posmatračem počnu, kao na filmu, da se redjaju ciklusi sa scenama iz žitija, stradanja i čuda Hrista, sv. Djordja - patrona crkve, sv. Nikole i lokalnog sveca sv. Prohora Pčinskog.
Na freskama je predstavljeno mnoštvo likova u živom pokretu, a sve priče obiluju dramatičnim nabojem.
Ne znaš gde da gledaš i po kojem redu; sa zidova i polukružnih svodova sve se otima u isti mah o tvoj pogled.
Već u priprati crkve, susrešče te andjeo bez ruku i nogu, koji svojim blagim pogledom kao da ti nudi sve što mu je preostalo - svoja krila.
Sa obe strane prastarog kamenog ikonostasa crkve iz XI veka, su ikone sv. Djordja i Presvete Bogorodice. Unikatne su to ikone - jedine radjene u fresko tehnici.
U oltaru, najsvetijem delu hrama, u ktitorskoj pozi i prirodnoj velicini - kralj Milutin i kraljica Simonida.
Kralj ne trazi svete pretke koji bi posredovali izmedju njega i bozanstva. Ne, on sa njima komunicira lično. I kao sto mu u Gračanici Hristos, po andjelima šalje krunu, tako ovde u Nagoričanu dobija pobednički mač od svetog Djordja.
U tom blistavom mnoštvu fresaka uzvišene lepote, sigurno jedna od najdramatičnijih je - “Ruganje Hristu”.
I gledajući Isusa kako smerno korača kroz gomilu razuzdanih ljudi i musave dece, sa nevericom čuh kako crkvom resko odjeknuše zvuci roga i timpana, pomešani sa zamorom svetine i cikom dece.
I uplaših se upečatljivosti dozivljaja.
Ceo crkveni zivopis imponuje lepotom kombinacija zlata i ultramarina lapis lazulija, harmonijom najredjih tonova okera, sive i ljubičaste; finim, čistim crtezom i rafiniranošću izraza likova, kao i plahovitim sukobom svetlosti i sene, kojim bi i sam Karavadjo, chiaro-scuro čarobnjak bio nadahnut.
Zbog svega toga, i ostalog što videh a ne znam rečima da iskazem, smatra se da su Mihajlo i Eutihije u Nagoričanu, dostigli vrhunac svog slikarskog izraza, izravnavši se sa najslavnijim majstorima gotike toga doba.
I tako, dok pobozno stojiš pred ovom čudesnom povorkom bogova i ljudi, koji te sa manastirskih zidova mirno posmatraju; i dok silna skrušenost i skromnost obuzima tvoje biće, kao da iz kamena čujes šapat:
- “Da je delo veće od imena! ”.
Tada izadjoh. . . i spopade me jara i graja - ovozemaljska.
I olaksanje.
Jer na sreču, nisu mi se maločas u crkvi prividjali zvuci dogadjaja na fresci; - ne, behu to meštani sela, koji tu, u manastirskom dvorištu veselo proslavljahu praznik, Petrov-dan.
U povratku, u saobračajnom zastoju pred Skopljem, setih se onog andjela i pomislih;
da uprkos bledilu njegovih krila - na njima se jos uvek može leteti.
Al’ tad beše kasno. . .
