Ovde ću objavljivati neke moje stare, uglavnom nezavršene, "sirove" tekstove. Većinom se odnose na mitologiju, alternativnu istoriju i srodne teme. Ništa ozbiljno ali možda nekome budu zanimjivi. Odavno nisam u mogućnosti da nastavim sa čitanjem i pisanjem pa neka ova tema posluži kao podsetnik i arhiva. Da ponovim, tekstovi su "rani nacrt" te očigledno nisu nekog kvaliteta.
Vraćamo se tematski na početak, odnosno objašnjenju porekla imena Borej. Drugo, manje poznato objašnjenje je da potiče od glagola borao (proždirati, jesti); uporedimo sa latinskim vorare odakle je sufiks -vore. Borej se ponekad pojavljuje u obliku oblaka, oluje, magle, rekli bismo skladno njegovoj funkciji, međutim, ovde etimologija nudi još zanimljivih opcija za razmatranje. Druga reč za maglu, dim, oblak, jeste vapor, koja je slična srpskoj reči vepar, a koja je na engleskom boar; Genon boar povezuje preko korena var sa Borejom ali i grčkim Uranom, odnosno Vranom/Varanom i indijskim Varahom, belim veprom i trećim avatarom Višnua za ne samo ovu Mahajugu već celu Kalpu, što će reći kompletan ciklus manifestacija ovog sveta. Drugim rečima, vepar, varaha, simbol je Hiperboreje, rajske polarne zemlje, i zato je simbol druida, drvovidaca, odevenih u belo, svešteničke kaste prisutne širom starog sveta, ne samo kod Kelta, već i Skita, Helena, Iranaca, Tračana pa i Slovena. To su raznorazni orfeji, elurijani, bardi, žreci i magi protiv kojih su, u istorijski neodređenom periodu ustale kšatrijske sile simbolizovane medvedom, preciznije medvedicom jer taj akt revolta jeste izraz lunarnog, femininog karaktera. Upravo tu leži, opet prema Genonu, misterija uparenih reči boar/bear. Taj revolt je mitološki opisan, između ostalog, u lovu na kalidonskog vepra - Kaledonija je stari naziv za Škotsku, zemlju druida - kome prvi udarac zadaje junakinja Atalanta, koju je odgojila medvedica, a čije ime jasno asocira Atlantidu, tradicionalni centar koji zamenjuje onaj prvobitni, hiperborejski. Recimo, atlantiđanska Tula (koju su pamtili Tolteci) je samo prenesena prvobitna, polarna Tula.
O značenju var/vir može se još mnogo toga napisati ali ćemo se ovde dotaći samo nekoliko kratkih zapažanja. Varenje je povezano sa procesom hranjenja, što nas vraća na glagol borao i Boreja. Odnosi se i na toplotu, preko glagola variti, značenja grejati, ključati, istovremeno i širiti. Keltski Borvo (Bormanus) je stoga bog vrućih izvora (galski boruo - termalni izvor, protokeltski berw, kuvati, ključati). Bog stvoritelj starih Inka zvao se Virakoča, i povezivan je sa morem. Dodajmo još jednu notu za kraj ovog dela: u demonologiji, Vepar je i ime palog angela personifikovanog kao sirena zmijskog ili ribljeg donjeg dela tela, koji priziva oluje i razara brodove.
Nordijska praiskonska božanstva su Buri i Bor, Vodanovi deda i otac. Buri je navodno od protoindoevropskog (ili kako volim da ga nazivam, hiperborejskog) *bher, to bear, nositi (to bear arms), a označava i stanje trudnoće. Odatle je i naš glagol brati. Istovremeno, bear označava i medveda i sličnost sa rečju boar, ponovo po Genonu, nije slučajna. Burija je lizanjem leda "rodila", ili je bolje reći oslobodila praiskonska krava Audumbla iz čijeg vimena teku četiri reke mleka (četiri reke Edena). Međutim, mislim da je etimologija imena Buri isto u vezi sa proto-ie *BhUh značenja nastati, postati, odn. na slovenskom - biti, bivati, budi. Zanimljivo, od istog korena izvodi se i protogermanski buraz (mesto stanovanja, prebivalište, boravište) dok kod nas označava brata, osobu sa kojom delimo boravište?
Burijev sin je Bor i zvanično to i jeste značenje njegovog imena - sin. Etimologija kaže da pie *B(h)or označava četinarsku šumu. Protogermanski *barwaz, pregermanski *borwoz. Zanimljivo, odavde je izvedena i reč "broj", značenja mnoštvo. Sabrati se, sabor, sakupljanje većeg broja ljudi. Naziv četinar (četa, skupina) možda i aludira na to.
U Iranu postoji planinski lanac Alborz sa najvišim vrhom Damavandom. Alborz je sveta planina avestanske tradicije i odraz je polarne planine Hara Baraziti (te odatle Halborz - Alborz) oko koje kruže zvezde i sva vaseljena. Ime Hara Baraziti je od protoiranskog hara brzati, gde je hara izvedeno od indoevropskog korena ser - braniti, čuvati, a brzati od prideva brzant, visok. Visok bedem? Slovensko poreklo reči brz, kao preko poljskog barzo, znači i "veoma", "živahno", što se može dovesti u vezu sa značenjem visoko. Ime najvišeg vrha Evrope, kavkaskog Elbrusa, planine na kojoj je okovan Prometej[10], istovetnog je značenja kao i Alborz, a mene je zanimalo ima li ono "bor" ili iransko borz, u imenu neke uopštene veze sa hiperborejskom temom ovog teksta. Ispostavilo se da su u 19. veku pojedini islandski stručnjaci kao što je Finur Magnuson koketirali sa, moram priznati, veoma zanimljivom idejom da nordijski primordijalni Bor predstavlja ništa drugo do Kavkaz, iranski Borz, kao planinu-kolevku kavkaske rase. Primordijalni Buri i Bor proizašli su iz leda a misli se na Potop i zaleđenu vodu, možda čak u vezi sa krajem ledenog doba i otapanjem leda? Kao što znamo prema predanju upravo se na Kavkazu po Potopu nasukala i Nojeva barka.
Ima tu još nešto zanimljivo. Na prototurskom bori je vuk, mada postoje tvrdnje da je reč zapravo iranskog porekla. Turkijski narodi, slično rimskom mitu o Romulu i Remu, imaju mit o majci vučici.
I ponovimo da je u demonologiji Vepar i naziv jednog od palih angela koji se zapravo javlja u ženskom obliku, i to kao - sirena i ima sposobnost izazivanja oluje i potapanja brodova. Da li je time cela priča konačno zaokružena?
[1] Poznata u starini kao Mount Haemus ili Haemus Mons. Po legendi tu je Zevs vodio bitku protiv silnog Tifona čija je krv (haima) obojila planinu u crveno, otud ime ne samo planine već i čitavog poluostrva koje su stari Grci zvali Hemsko poluostrvo. Po drugoj legendi, Hem je bio sujetni sin Boreja kojeg su bogovi kaznili pretvorivši ga u planinu Hem.
[2] S tim u vezi, englesko giant, div, gigant, istog je značenja: sin Gaje, Gaia - giant.
[3] U istom tom Saisu, na severu Egipta, Solon je čuo priču o Atlantidi koju potom prepričava Platon. Koreni drevne grčke civilizacije, pored severnih hiperborejskih uticaja, mnogo duguju i Egiptu, svojevrsnom nasledniku atlantinđanske civilizacije. Pitagora je iniciran upravo u Egiptu, odakle je preneo mnoga tajna znanja nazad u Grčku, kombinujući ih sa arhaičnim tračkim misticizmom, zapravo Orfizmom.
[4] Najpoznatiji grčki mit o potopu, iako po mnogo čemu sličan biblijskom, sasvim se sigurno odnosi na neki kasniji, lokalizovani potop. Isto tako, sudeći po Genonu, kasniji je i od potopa koji je uništio Atlantidu.
[5] Ladon znači “jak tok”, te se pretpostavlja da hesperidski zmaj personifikuje opasne morske struje. Postojanje istoimene reke na Peloponezu (Arkadiji) navodi na mišljenje da je prvobitan vrt Hesperida bio tu (ili barem njegov preneseni, simbolični centar). Ipak, nemoguće je odupreti se ideji da se “jak tok” zapravo odnosi na cirkularan pokret zmaja obmotanog oko čudesnog drveta sa zlatnim jabukama, budući da astrološki predstavlja sazvežđe zmaja koje kruži oko Polarisa, mitski predstavljeno u vidu zmaja ili zmije obmotane oko drveta sveta, axis mundi, centralne ose oko koje kruži čitav kosmos.
[6] I ovde nalazimo motiv autohtonog postanka; zmaj Piton takođe je dete Gaje a proročište u Delfima prvobitno je nazivano Pytho. U dobro poznatom mitu, Apolon ubija Pitona i preuzima njegovo proročište, preimenovavši ga u Delfe. Etimološki se i zmaj i zmija povezuju sa zemljom, odnosno Gajom, navodeći neke na mišljenje da je zmijolika priroda mitskih karaktera, poput Kekropa, Erihtonija i drugih, simbolična predstava njihovog htonskog porekla. Spomenimo i da po drugoj verziji proročište dobija naziv od Delfine, zapravo drugog naziva za Pitona, s tom razlikom što je ženskog roda i koju Apolodor iz Atine opisuje kao devojku zmijskog donjeg dela tela, odgovarajući zapravo opisu Ehidne.
[7] Kao potvrdu teze o paralelnosti ta dva mita, dodajmo da je među sogdijanskim muralima u Pedžikentu, današnjem Tadžikistanu, oslikana borba Rustama sa zmajem a stvorenje je prikazano istovetno ehidni, odnosno sa ljudskim ženskim gornjim delom tela.
[8] U ovom pogledu, kineska legenda o Fusiju i Nuvi svakako zaslužuje pomen. Dotaći ćemo se samo najbitnijih elemenata: Fusi i Nuva prikazani su kao ljudska bića zmijskog donjeg dela tela, često upleteni jedno oko drugog, čineći spiralu. Nuva se javlja kao majka čovečanstva, stvorivši ljude nakon poplave od žute gline, prvo rukom i pažljivim radom, čime nastaje plemstvo, a potom mehanički, oruđem, čime je nastao ostatak čovečanstva. Ovde nalazimo pored opšteg genealoškog aspekta, objašnjenje postojanja striktne društvene hijerarhije, odnosno kasti, gde Nuva ima istu ulogu kao i nordijski Rig/Heimdal. Nuva se, potom, javlja kao popravljač nebeskog zida nakon velike katastrofe, povezavši se sa mitom o potopu, spasivši svet od uništenja. Smatra se i osnivačem braka (sa Fusijem), gde nalazimo paralelu sa atinskim Kekropom. U svakom slučaju, mit o Nuvi i Fusiju objedinjuje u sebi više poznatih narativa - o katastrofalnom potopu, prvobitnom ljudskom paru, stvaranju ljudi itd. Opet, treba obratiti pažnju na sličnost u njenom imenu sa Nojem (Nu/No), Manuom i Oanesom, koji imaju sličnu, ako ne istu ulogu u sopstvenim verzijama mita. Drugi oblik njenog imena, Nugua, podseća na nage, zmijorepe devojke Indije. I još nešto: svetska katastrofa opisana u priči o Nuvi, gde se lome stubovi sveta i samo nebo, podseća na hipotetičnu katastrofu odgovornu za inklinaciju Zemljine ose, okončavši legendarno zlatno doba koje je trajalo dok je Zemlja bila pod pravim uglom u odnosu na Sunce.
[9] U mitosu o Melusini i Rejmondu često se spominju veprovi i lov na iste. Kao što je navedeno, vepar je, navodno, bio simbol Rejmondove (druidske) loze. Bez obzira na istorijsku istinitost mita, divlja svinja tj. vepar jeste bio uopšteno simbol druidske (svešteničke) klase, dok su mnogobrojni evropski mitovi o lovu na vepra, npr. lov na kaledonskog vepra starih Grka odraz ustanka kšatrijske (aristokratske kaste) protiv bramanske odn. svešteničke, a koji se odigrao u nekom istorijski nepoznatom, ali svakako arhaičnom vremenu. I simbol Tribala, vepar ulovljen strelom, odnosi se na isto to. Više o tome u narednom segmentu o Varahi, belom vepru stare Indije i simbolu hiperborejske zemlje.
[10] Slično Prometeju, na Damavandu, okovan sve do kraja vremena leži zli Zahak, poznat i kao Aži Dahaka, odakle je i slovenski naziv aždaja.
*
Borovi i Ljudi Zmije
Arijadnine niti kojima se pokušavam izvući iz mitološko-etimološkog lavirinta u koji sam, upuštajući se u pisanje ovog teksta, sopstvenom krivicom upao, tanke su i nepoverljive. Stoga je ceo ovaj tekst jedno veliko razmatranje - i ništa više, o vezama tih neobičnih, strahovitih stvorenja daleke, najdublje starine, tih ljudi zmija kojima je, nekako, pripala uloga prosvetitelja prvobitnih kultura širom sveta. Paralele nalazimo svuda, a primera je toliko da ih je nemoguće sve navesti u ovom tekstu koji je tek sažeta nota iz koje bi se lako ispisale čitave knjige. Note koje pratim mogu delovati sasvim nekompatibilno a ipak, verujem da uspešnim uklapanjem mogu sačiniti božanstvenu simfoniju. Ljutiti bog severa Borej i vedski beli vepar; zmijorepa, tajanstvena Melusina koju su najveće evropske dinastije smatrale svojom pramajkom; simbolika četinara i svete rimske šišarke; Rustam, skitski Herakle i zavodljive žene zmije Tadžikistana; Kavkaz, kolevka postpotopskih ljudi i nordijski primordijalni bogovi - sve su to fragmenti jedne veće priče, tajne istorije civilizacije, kulture, ili možda duha koji se može nazvati (hiper)borejskim. Ipak, glavni motivi ovog teksta, koji se iznova javljaju, jesu čudne spone između reči bor, bilo da se radi o bogovima ili drveću, i serpentinskim bićima koja imaju genealošku ulogu, drugim rečima, ulogu osnivanja naroda ili plemićkih dinastija. Zmija i drvo stari su arhetipski polovi, a ovde ih pokušavamo interpretirati u ruhu hiperborejske tradicije razlivene širom severne hemisfere, i tokom bezbrojnih vekova ispoljavanja ljudske duhovne prirode.
I - Borej i Kekrop. Grčko-egipatske veze.
Starogrčki bog severnog vetra, Borej, sin je zvezdanog titana Astreja i Eoje, boginje praskozorja. Personifikovan je u mitu kao robusni, bradati muškarac sa krilima i po katkad zmijskim donjim delom tela. Sa atinskom princezom Oritijom, koju je oteo i odveo na Staru Planinu u Trakiji, gde beše njegov dom[1], imao je dva sina - Zeta i Kaleja, poznatije kao Boreade i koji od oca naslediše krila i sposobnost letenja. Ta su braća najpoznatija po tome što behu članovi slavnih Argonauta. Za Borejevo ime nalazimo da se javljalo i kao Bori-ais i Bor, te je možda slovensko ime navodno bugarskog porekla, Boris, odavde izvedeno. Na Jadranu jak severni vetar je bura (ili bora), a stoji da je naziv od slovenskog burja, oluja, odakle je glagol buriti se, odnosno srditi se, gneviti.
Iako se zvanično smatra da slovensko bura/burja nije u etimološkoj vezi sa bora/borej, ipak postoje neke određene, barem simbolične veze. Borej je, rekli smo, bog vetra, silnog i olujnog, a temperamentom potpuno odgovara datoj mu ulozi neobuzdanog, božanskog severnog predatora. O drugom objašnjenju porekla njegovog imena govorićemo nešto kasnije, u poglavlju o belom vepru Hiperboreje, Varahi.
Otmica i silovanje atinske princeze Oritije jedan je od glavnih činova borejskog mitosa. Iz tog braka osim pomenutih, pseudoangelskih junaka Boreada, proizašle su i dve ćerke: Kleopatra i Hiona. Kleopatra beše prva žena Feneja, tračanskog kralja kojeg su Argonauti, igrom sudbine, spasili od harpija dok je Hiona postala boginjom snega. Sama Oritijina kasnija apoteoza uzdigla ju je do panteona manje poznatih božanstava, postavši boginjom hladnog planinskog vetra.
Boreja su zbog braka sa Oritijom Atinjani posebno poštovali, smatravši ga zaštitnikom grada. Zaista, kada su Persijanci velikom flotom napali Atinu, ovi su uspešno uputili molitve Boreju i Oritiji za spas. Persijski brodovi tad silno nastradaše u velikoj oluji i Grci odneše pobedu. Skrenimo sada pažnju na Oritijino poreklo koje je vredno pomena. Naime, kao ćerka Erehteja, mitskog atinskog kralja, ona se dovodi u direktnu vezu sa Erihtonijem, kojeg rani grčki izvori poistovećuju sa samim Erehtejom. Erihtonije je autohton, odnosno od zemlje rođen, od semena Hefestovog nakon neuspelog nasrtaja na boginju Atinu koja ga je potom usvojila i odgajila. Atina je, tek rođenog Erihtonija, predodredila za budućeg kralja Atine, te ga je iz tog razloga stavila u drvenu kutiju i dala ćerkama atinskog kralja Kekropa, pod uslovom da kutiju ne otvaraju. Kako to obično biva, radoznalost nadvlada kćeri Kekropove i one otvore kutiju, ugledavši, na njihovu užas, novorođenče čija je donja polovina tela ne ljudska, već zmijska. U ovoj priči nalazimo element tabua koji se ponavlja i u kasnijim, srednjevekovnim mitovima, kao što je taj o sireni Melusini; videti mitsko, poluzmijsko biće, u ovom slučaju Erihtonija, predstavljalo je tabu i po pravilu dovodilo do tragedije. Kekropove kćeri, Herza, Aglaura i Pandroza, od ludila skočiše sa Akropolja i smrtno nastradaše. U drugoj verziji, pretvorile su se u kamen.
Kekrop je legendarni prvi kralj Atine, takođe prikazan sa donjim zmijskim telom (ređe ribljim). Kao i Erehtej/Erihton, autohton je, odnosno sin Gaje[2], Majke Zemlje. Po svemu sudeći, Kekrop je došao iz neke strane zemlje, a iako to neki osporavaju, smatralo se da je Egipćanin, iz Saisa[3]. Smatra se prosvetiteljom atinskog društva, osnivačem braka, mnogih zakona, a ukinuo je i krvnu žrtvu bogovima. Presudio je u korist Atine tokom njenog nadmetanja sa Posejdonom oko toga ko će imati vlast nad tom zemljom, smatravši plodonosno maslinovo drvo vrednijm darom od Posejdonovog izvora morske vode. Živeo je u periodu neposredno pre Deukalionovog potopa[4]. Povodom Kekropa možda je zanimljivo podsetiti se i egipatskog Keka, pripadnika hermopoljske ogdoade koji je u najstarijim zapisima, kao bog primordijalne tame, opisan kao čovek sa glavom zmije.
Nastavljajući priču o Boreju, spomenimo i njegovu drugu ljubav, gorsku nimfu Pitis (Pytis) čije ime znači bor, drvo u koje se, tragično, i sama na kraju pretvorila bežeći od pohotnog Boreja. Lepa Borka beše kćer rečnog boga Ladona iz Arkadije mada isto ime deli i daleko poznatiji zmaj Ladon, čuvar vrta Hesperida na dalekom zapadu[5]. Samo ime Pitis podseća na ime, zapravo titulu proročice iz Delfa, Pitije, apolonove sveštenice a koje dolazi od Pitona (Python)[6], zmaja čuvara ovog, po stare Grke, izuzetno svetog mesta, podno Parnasa. Stari Grci su mnogo cenili dar proricanja a delfsko je proročište bilo najcenjenije. Isto tako, umetnost proricanja se često dovodila u vezu sa htonskim, demonskim elementima. Klasičan primer nalazimo u nordijskoj Voluspi (Proroštvu Proročice) gde Odin priziva duh mrtve proročice ne bi li saznao sudbinu sveta.
Najzad, ovaj mali podsetnik o ljudsko-zmijskim hibridinm bićima stare Grčke ne možemo završiti bez spominjanja Ehidne, majke čitave galerije monstruoznih bića a koja je sa Herakleom, vele pontski Grci, izrodila tri sina: Skita, Gelona i Agatirsa, od kojih nastaše Skiti, Geloni (koji se nastaniše među Budinima sa centrom u Gelonu) i Agatirsi, povezani sa Tračanima i naseljeni u predelu današnje Transilvanije i Banata.
Iako se zvanično smatra da slovensko bura/burja nije u etimološkoj vezi sa bora/borej, ipak postoje neke određene, barem simbolične veze. Borej je, rekli smo, bog vetra, silnog i olujnog, a temperamentom potpuno odgovara datoj mu ulozi neobuzdanog, božanskog severnog predatora. O drugom objašnjenju porekla njegovog imena govorićemo nešto kasnije, u poglavlju o belom vepru Hiperboreje, Varahi.
Otmica i silovanje atinske princeze Oritije jedan je od glavnih činova borejskog mitosa. Iz tog braka osim pomenutih, pseudoangelskih junaka Boreada, proizašle su i dve ćerke: Kleopatra i Hiona. Kleopatra beše prva žena Feneja, tračanskog kralja kojeg su Argonauti, igrom sudbine, spasili od harpija dok je Hiona postala boginjom snega. Sama Oritijina kasnija apoteoza uzdigla ju je do panteona manje poznatih božanstava, postavši boginjom hladnog planinskog vetra.
Boreja su zbog braka sa Oritijom Atinjani posebno poštovali, smatravši ga zaštitnikom grada. Zaista, kada su Persijanci velikom flotom napali Atinu, ovi su uspešno uputili molitve Boreju i Oritiji za spas. Persijski brodovi tad silno nastradaše u velikoj oluji i Grci odneše pobedu. Skrenimo sada pažnju na Oritijino poreklo koje je vredno pomena. Naime, kao ćerka Erehteja, mitskog atinskog kralja, ona se dovodi u direktnu vezu sa Erihtonijem, kojeg rani grčki izvori poistovećuju sa samim Erehtejom. Erihtonije je autohton, odnosno od zemlje rođen, od semena Hefestovog nakon neuspelog nasrtaja na boginju Atinu koja ga je potom usvojila i odgajila. Atina je, tek rođenog Erihtonija, predodredila za budućeg kralja Atine, te ga je iz tog razloga stavila u drvenu kutiju i dala ćerkama atinskog kralja Kekropa, pod uslovom da kutiju ne otvaraju. Kako to obično biva, radoznalost nadvlada kćeri Kekropove i one otvore kutiju, ugledavši, na njihovu užas, novorođenče čija je donja polovina tela ne ljudska, već zmijska. U ovoj priči nalazimo element tabua koji se ponavlja i u kasnijim, srednjevekovnim mitovima, kao što je taj o sireni Melusini; videti mitsko, poluzmijsko biće, u ovom slučaju Erihtonija, predstavljalo je tabu i po pravilu dovodilo do tragedije. Kekropove kćeri, Herza, Aglaura i Pandroza, od ludila skočiše sa Akropolja i smrtno nastradaše. U drugoj verziji, pretvorile su se u kamen.
Kekrop je legendarni prvi kralj Atine, takođe prikazan sa donjim zmijskim telom (ređe ribljim). Kao i Erehtej/Erihton, autohton je, odnosno sin Gaje[2], Majke Zemlje. Po svemu sudeći, Kekrop je došao iz neke strane zemlje, a iako to neki osporavaju, smatralo se da je Egipćanin, iz Saisa[3]. Smatra se prosvetiteljom atinskog društva, osnivačem braka, mnogih zakona, a ukinuo je i krvnu žrtvu bogovima. Presudio je u korist Atine tokom njenog nadmetanja sa Posejdonom oko toga ko će imati vlast nad tom zemljom, smatravši plodonosno maslinovo drvo vrednijm darom od Posejdonovog izvora morske vode. Živeo je u periodu neposredno pre Deukalionovog potopa[4]. Povodom Kekropa možda je zanimljivo podsetiti se i egipatskog Keka, pripadnika hermopoljske ogdoade koji je u najstarijim zapisima, kao bog primordijalne tame, opisan kao čovek sa glavom zmije.
Nastavljajući priču o Boreju, spomenimo i njegovu drugu ljubav, gorsku nimfu Pitis (Pytis) čije ime znači bor, drvo u koje se, tragično, i sama na kraju pretvorila bežeći od pohotnog Boreja. Lepa Borka beše kćer rečnog boga Ladona iz Arkadije mada isto ime deli i daleko poznatiji zmaj Ladon, čuvar vrta Hesperida na dalekom zapadu[5]. Samo ime Pitis podseća na ime, zapravo titulu proročice iz Delfa, Pitije, apolonove sveštenice a koje dolazi od Pitona (Python)[6], zmaja čuvara ovog, po stare Grke, izuzetno svetog mesta, podno Parnasa. Stari Grci su mnogo cenili dar proricanja a delfsko je proročište bilo najcenjenije. Isto tako, umetnost proricanja se često dovodila u vezu sa htonskim, demonskim elementima. Klasičan primer nalazimo u nordijskoj Voluspi (Proroštvu Proročice) gde Odin priziva duh mrtve proročice ne bi li saznao sudbinu sveta.
Najzad, ovaj mali podsetnik o ljudsko-zmijskim hibridinm bićima stare Grčke ne možemo završiti bez spominjanja Ehidne, majke čitave galerije monstruoznih bića a koja je sa Herakleom, vele pontski Grci, izrodila tri sina: Skita, Gelona i Agatirsa, od kojih nastaše Skiti, Geloni (koji se nastaniše među Budinima sa centrom u Gelonu) i Agatirsi, povezani sa Tračanima i naseljeni u predelu današnje Transilvanije i Banata.
II - Rustam, Skitski Herakle? Skitsko-persijske veze.
Pomenuvši Ehidnu, pravo je vreme da posetimo severne komšije starih Grka, nepokolebljive vladare evroazijskih stepa, Skite. Herodot prenosi nekoliko mitova o njihovom poreklu među kojima je najpoznatiji onaj malopre pomenuti o Herakleu i Ehidni. Ukratko, Herakle na svom putu pronalazi Ehidnu koja je živela u pećini; bila je to prelepa devojka sa telom zmije od struka na dole. Herakle prihvata njen poziv i iz tog susreta rađaju se tri sina, Skit, Gelon i Agatirs, zapravo tri rodonačelnika istoimenih naroda. Nekoliko stvari tu treba razjasniti. Pre svega, naziv ehidna je uobičajen naziv za zmiju, guju, a priča koju Herodot prenosi od pontskih Grka ne mora se striktno odnositi na grčku Ehidnu, koja sa Tifonom rađa Hidru, Kerbera i ostala monstruozna bića grčkih mitova. Isto tako, Herakle ove priče ne mora biti - i sasvim sigurno nije - čuveni Herakle starih Grka. Sasvim je uobičajena praksa starih Grka bila da legende drugih naroda presvuku velom sopstvene mitologije. Tako je i genealoški mit o nastanku Skita, sasvim sigurno, originalno pripadao tom narodu. Trag nas može uputiti ka starom Iranu i najčuvenijem heroju te zemlje: Rustamu. Kao i Heraklov, njegov je život pun legendarnih podviga. Tako je jednom, odmaravši se kraj potoka tokom puta ka Mazandaranu, susreo strašnog zmaja, gospodara pustinje, koji je nameravao da preotme njegovog vernog pastuva, Rakša. Rustam poseče zmaja, nakon čega upoznaje enigmatičnu čarobnicu koja nastoji da ga zavede. Pokraj obližnjeg potoka, nalazilo se mnogo hrane, očito u nameri da zadrži Rustama. Paralele sa Herakleovim mitom su brojne: Rustam, kao i Herakle, odeven je lavljom kožom; ehidna, žena-zmija, ovde je predstavljena razdvojeno, u obliku zmaja i lepe čarobnice[7]. I Ehidna je Heraklea nastojala zadržati za sebe mnogobrojnim darovima.
Zapravo, verovatno je i Rustamova priča odjek još starije, indo-skitske legende. Slične priče nalazimo sve do Indije. U Tadžikistanu zabeležene su folk legende o lepim devojkama koje se mogu sresti pokraj reka, a koje umesto nogu imaju zmijske repove, slično nagama Indije i Tajlanda, vrebajući iz hlada drveća nemarne mladiće. I u Belorusiji se zna za vužalke, zmijorepe devojke duge kose koje provode dane po krošnjama drveća. Jedan od najstarijih balto-slovenskih mitova jeste o braku devojke sa zmijskim carem koji ima sposobnost uzimanja oblika zmije/zmaja i čoveka; uopšteno se smatra da ovaj arhaičan motiv nosi predstavu totemskog pretka naroda, kao što je slučaj sa litvanskom Egle, devojkom koja postaje zmijska kraljica nakon pristanka da se uda za Žilvinisa, zmijskog cara koji u svojoj podvodnoj ili podzemnoj palati ima oblik lepog mladića. Tradicionalno, ovakve se veze završavaju tragično, uvek uključujući element tabua, kršenja prirodnog poretka stvari. Tako i ovde, Žilvinisa srpom ubijaju njena braća (njih ukupno dvanaest), nakon otkrivanja tajne bajalice za njegovo prizivanje od Egline ćerke, Drebule. Egla, u očaju, baca prokletstvo na nju i pretvara je u krhko drvo jasike, dok njena ostala tri sina - koja su odbila da je izdaju - postaju hrast, jasen i breza. Sama Egla postaje smrča/omorika, budući da njeno ime to i označava (ponekad i jela). U smislu geneze ljudskog roda predstavljene mitološkom slikom, ovde nalazimo zanimljiv obrt (ali istog primarnog značenja) u odnosu na klasičan hiperborejski, indoevropski motiv prema kojem je prvobitan ljudski par stvoren od drveta, kao što su na primer Ask i Embla kod Germana ili Mašja i Mašjana starih Iranaca.
Tako i u prenesenom, lokalizovanom značenju sa ljudskog roda na određen narod ili čak kastu, nalazimo da Skiti pronalaze svog praoca u legendarnom sinu velikog junaka i žene zmije; najslavniji od tri sina, Skit, rodonačelnk je kraljevskih Skita/Skolota koji vladaše nad ostalim skitskim narodima[8].
Zapravo, verovatno je i Rustamova priča odjek još starije, indo-skitske legende. Slične priče nalazimo sve do Indije. U Tadžikistanu zabeležene su folk legende o lepim devojkama koje se mogu sresti pokraj reka, a koje umesto nogu imaju zmijske repove, slično nagama Indije i Tajlanda, vrebajući iz hlada drveća nemarne mladiće. I u Belorusiji se zna za vužalke, zmijorepe devojke duge kose koje provode dane po krošnjama drveća. Jedan od najstarijih balto-slovenskih mitova jeste o braku devojke sa zmijskim carem koji ima sposobnost uzimanja oblika zmije/zmaja i čoveka; uopšteno se smatra da ovaj arhaičan motiv nosi predstavu totemskog pretka naroda, kao što je slučaj sa litvanskom Egle, devojkom koja postaje zmijska kraljica nakon pristanka da se uda za Žilvinisa, zmijskog cara koji u svojoj podvodnoj ili podzemnoj palati ima oblik lepog mladića. Tradicionalno, ovakve se veze završavaju tragično, uvek uključujući element tabua, kršenja prirodnog poretka stvari. Tako i ovde, Žilvinisa srpom ubijaju njena braća (njih ukupno dvanaest), nakon otkrivanja tajne bajalice za njegovo prizivanje od Egline ćerke, Drebule. Egla, u očaju, baca prokletstvo na nju i pretvara je u krhko drvo jasike, dok njena ostala tri sina - koja su odbila da je izdaju - postaju hrast, jasen i breza. Sama Egla postaje smrča/omorika, budući da njeno ime to i označava (ponekad i jela). U smislu geneze ljudskog roda predstavljene mitološkom slikom, ovde nalazimo zanimljiv obrt (ali istog primarnog značenja) u odnosu na klasičan hiperborejski, indoevropski motiv prema kojem je prvobitan ljudski par stvoren od drveta, kao što su na primer Ask i Embla kod Germana ili Mašja i Mašjana starih Iranaca.
Tako i u prenesenom, lokalizovanom značenju sa ljudskog roda na određen narod ili čak kastu, nalazimo da Skiti pronalaze svog praoca u legendarnom sinu velikog junaka i žene zmije; najslavniji od tri sina, Skit, rodonačelnk je kraljevskih Skita/Skolota koji vladaše nad ostalim skitskim narodima[8].
III - Melusina i Zmajski Gen
Genealoški aspekt zmijonožnih bića izdvaja se kao jedan od najvažnijih. Na dosadašnjim primerima vidimo da se kod muških to često odnosi na ulogu prosvetitelja, zakondavca ili uopšteno reformatora i kulturnog heroja jednog naroda, dok je, s druge strane, kod ženskih to najčešće uloga rodonačelnika, majke kraljevske dinastije, kaste ili naroda, zapravo, tajne krvne linije. Prvobitni kraljevi Atine behu mudri ljudi-zmije, sinovi Gaje, samorođeni, drugim rečima - tajnog porekla. U Južnoj i Centralnoj Americi svešteničke i kraljevske dinastije smatrale su sebe direktnim sinovima mudre zmije, Kecalkoatla, poznatog i pod raznim drugim imenima, kao Amaru ili Votan, velikog prosvetitelja drevnih američkih naroda koji je došao iz daleke, nepoznate zemlje. Vratimo li se na daleki Sever, nalazimo Boreade, sinove Boreja i snežne Hione, besmrtne divovske sveštenike-kraljeve teokratske Hiperboreje, Boreades Hyperboreoi ili Gigantes Hyperborei.
Francuska plemićka dinastija Lizinjan, najverovatnijeg keltskog porekla, jedna je od najznačajnijih srednjevekovnih porodica koja je, tokom vekova, pored rodne Francuske, držala Kipar, Jerusalim, Jermeniju i Kilikiju. Legenda Lizinjana o mitskom porodičnom rodonačelniku, sireni Melusini, govori o vitezu Rejmondu, jednom od ranih grofova Anžuja, koji se šetajući šumom pronašao kraj čudesne fontane, gde je ugledao Melusinu, toliko lepu da se odmah zaljubio u nju. Devojka je pristala se uda za Rejmonda pod uslovom da joj svake subote podari potpunu privatnost i ostavi samu u svojim odajama. Nakon venčanja, čudesno lepa Melusina je izgradila dvorac nazvavši ga po sopstvenom imenu, Lusinija, kasnije poznat kao zamak Lizinjan, svojevremeno najveći i najveličanstveniji zamak u Francuskoj. Uživali su srećan brak i Melusina izrodi Rejmondu brojne sinove junake. Grof je, ipak, podlegao radoznalosti i jedne subote provirio u njenu sobu ugledavši, na svoju užas, umesto Melusininih nogu zmijski rep. Nakon toga, Melusina napušta Rejmonda vraćajući se svom prvobitnom domu.
U ovom nadasve sažetom iznošenju mita o Melusini, a koji je vremenom zadobio brojne verzije, vidimo zapadnoevropsku verziju dobro poznate priče o natprirodnom, zmijskom začetniku važne, aristokratske loze. Nekoliko detalja je potrebno naglasiti. Prvo, njeno ime je, po nekima, značenja Majka Lizinjana (Mere Lusine - Maleusine), što bi zapravo značilo da se radi o tituli a ne imenu. Melusinina fontana koja se nalazila u srcu anžujske šume zvala se Lusina, značenja Lučonoša, nalazeći svakako paralelu sa Luciferom Lučonošom. Sličnu paralelu nalazimo i između keltskog boga svetlosti Luga/Luža kojeg su već rani britanski teolozi poistovetili sa Luciferom. Drugo navodno ime beše joj Melouziana de Scythes, označavjući skitsko poreklo. Melusina je nimfa fontane, dvorepa sirena zmijskog ili ribljeg donjeg dela tela (u tom smislu istovetna grčkoj Ehidni), krilata zmija, zmajska princeza, čarobnica podzemlja. Živopisani rukopis iz 15. veka sa slikom dvorca Lizinjana prikazuje zmaja na vrhu kule, zmaja koji predstavlja Melusinu, graditeljku i zaštitnicu doma same dinastije. U pseudoistorijskom narativu, Melusina je kćer Elinasa, kralja južnih pikta, rođena oko 690. godine; princeza čiji je totem zmaj (odatle i čudesna ikonografija vezana za nju), udata za grofa Rejmonda čiji je porodični amblem bio Plavi Vepar[9], druidski simbol i sa kim je imala sina Mila (ili Milon, Maelo), zapovednikom vojske Karla Velikog i brata paladina Rolanda. Ovo je sve, ponavljamo, legendarna istorija, budući da se istorija Lizinjana može dokumentovati tek do ranog 10. Veka. Ipak, značaj ovog mita sastoji se, pre svega, u tome što se preko loze Lizinjana i njene kasnije veze sa lozama Plantageneta i drugih evropskih dinastija, Melusina može smatrati majkom gotovo celokupnog evropskog kraljevskog plemstva.
S tim u vezi treba dodati i podatak o sličnom legendarnom poreklu loze Merovinga: kinotaur, čudesno neptunijansko biće gornjeg dela tela poput bika, donjeg poput ribe, napada i siluje ženu kralja Hlodiona, koja potom rađa Meroveha, osnivača Merovinga. Ovde odmah nalazimo paralelu u ranijem mitu o otmici Evrope, feničanske princeze, od
strane Zevsa u obliku belog bika. Princeza Evropa bila je unuka Posejdona/Neptuna, a u darivanju imena čitavom kontinentu krije se, možda, još dublja simbolika Evrope, odnosno Zapada, kao zemlje bika.
Kako god odlučili da prihvatimo mit o Melusini, bilo kao o legendarnoj sireni ili piktskoj (skitskoj) princezi, njena uloga u stvaranju tajne krvne linije koja će se razgranati na celokupno plemstvo zaadnog sveta, ne može se zanemariti. Skitski element isto tako, pre svega ako se podsetimo ranijeg dela o poreklu kraljevskih Skita, a koji su dugo u ranoj istoriografiji smatrani precima Kelta. S druge strane, Merovinzi su sami tvrdili sikambrijsko odnosno skitsko poreklo. Na kraju krajeva, univerzalni mit o zmajskoj kraljevskoj liniji postoji i danas, u nešto izmenjenom obliku, u konspirativnim teorijama o Anunakijima i reptilijanskim elitama gde, shodno savremenom duhu, imaju vanzemaljsko poreklo, što je samo drugi, prilagođeni izraz za onostrano, natprirodno. Zapravo, mnoge savremene teorije zavera poput ravne Zemlje, postojanje divova i slično samo su reciklirani drevni koncepti, stvarnosti i kosmogonije prepakovane u naučno-pozitivistički jezik 21. veka, odnosno religijsko-psihološki motivi koji su uvek prisutni i ispoljeni jer čine sastavni, ako ne temeljni sloj čovekovog bića, pa čak iako ih on, kao što je to danas čest slučaj, nije svestan.
Francuska plemićka dinastija Lizinjan, najverovatnijeg keltskog porekla, jedna je od najznačajnijih srednjevekovnih porodica koja je, tokom vekova, pored rodne Francuske, držala Kipar, Jerusalim, Jermeniju i Kilikiju. Legenda Lizinjana o mitskom porodičnom rodonačelniku, sireni Melusini, govori o vitezu Rejmondu, jednom od ranih grofova Anžuja, koji se šetajući šumom pronašao kraj čudesne fontane, gde je ugledao Melusinu, toliko lepu da se odmah zaljubio u nju. Devojka je pristala se uda za Rejmonda pod uslovom da joj svake subote podari potpunu privatnost i ostavi samu u svojim odajama. Nakon venčanja, čudesno lepa Melusina je izgradila dvorac nazvavši ga po sopstvenom imenu, Lusinija, kasnije poznat kao zamak Lizinjan, svojevremeno najveći i najveličanstveniji zamak u Francuskoj. Uživali su srećan brak i Melusina izrodi Rejmondu brojne sinove junake. Grof je, ipak, podlegao radoznalosti i jedne subote provirio u njenu sobu ugledavši, na svoju užas, umesto Melusininih nogu zmijski rep. Nakon toga, Melusina napušta Rejmonda vraćajući se svom prvobitnom domu.
U ovom nadasve sažetom iznošenju mita o Melusini, a koji je vremenom zadobio brojne verzije, vidimo zapadnoevropsku verziju dobro poznate priče o natprirodnom, zmijskom začetniku važne, aristokratske loze. Nekoliko detalja je potrebno naglasiti. Prvo, njeno ime je, po nekima, značenja Majka Lizinjana (Mere Lusine - Maleusine), što bi zapravo značilo da se radi o tituli a ne imenu. Melusinina fontana koja se nalazila u srcu anžujske šume zvala se Lusina, značenja Lučonoša, nalazeći svakako paralelu sa Luciferom Lučonošom. Sličnu paralelu nalazimo i između keltskog boga svetlosti Luga/Luža kojeg su već rani britanski teolozi poistovetili sa Luciferom. Drugo navodno ime beše joj Melouziana de Scythes, označavjući skitsko poreklo. Melusina je nimfa fontane, dvorepa sirena zmijskog ili ribljeg donjeg dela tela (u tom smislu istovetna grčkoj Ehidni), krilata zmija, zmajska princeza, čarobnica podzemlja. Živopisani rukopis iz 15. veka sa slikom dvorca Lizinjana prikazuje zmaja na vrhu kule, zmaja koji predstavlja Melusinu, graditeljku i zaštitnicu doma same dinastije. U pseudoistorijskom narativu, Melusina je kćer Elinasa, kralja južnih pikta, rođena oko 690. godine; princeza čiji je totem zmaj (odatle i čudesna ikonografija vezana za nju), udata za grofa Rejmonda čiji je porodični amblem bio Plavi Vepar[9], druidski simbol i sa kim je imala sina Mila (ili Milon, Maelo), zapovednikom vojske Karla Velikog i brata paladina Rolanda. Ovo je sve, ponavljamo, legendarna istorija, budući da se istorija Lizinjana može dokumentovati tek do ranog 10. Veka. Ipak, značaj ovog mita sastoji se, pre svega, u tome što se preko loze Lizinjana i njene kasnije veze sa lozama Plantageneta i drugih evropskih dinastija, Melusina može smatrati majkom gotovo celokupnog evropskog kraljevskog plemstva.
S tim u vezi treba dodati i podatak o sličnom legendarnom poreklu loze Merovinga: kinotaur, čudesno neptunijansko biće gornjeg dela tela poput bika, donjeg poput ribe, napada i siluje ženu kralja Hlodiona, koja potom rađa Meroveha, osnivača Merovinga. Ovde odmah nalazimo paralelu u ranijem mitu o otmici Evrope, feničanske princeze, od
strane Zevsa u obliku belog bika. Princeza Evropa bila je unuka Posejdona/Neptuna, a u darivanju imena čitavom kontinentu krije se, možda, još dublja simbolika Evrope, odnosno Zapada, kao zemlje bika.
Kako god odlučili da prihvatimo mit o Melusini, bilo kao o legendarnoj sireni ili piktskoj (skitskoj) princezi, njena uloga u stvaranju tajne krvne linije koja će se razgranati na celokupno plemstvo zaadnog sveta, ne može se zanemariti. Skitski element isto tako, pre svega ako se podsetimo ranijeg dela o poreklu kraljevskih Skita, a koji su dugo u ranoj istoriografiji smatrani precima Kelta. S druge strane, Merovinzi su sami tvrdili sikambrijsko odnosno skitsko poreklo. Na kraju krajeva, univerzalni mit o zmajskoj kraljevskoj liniji postoji i danas, u nešto izmenjenom obliku, u konspirativnim teorijama o Anunakijima i reptilijanskim elitama gde, shodno savremenom duhu, imaju vanzemaljsko poreklo, što je samo drugi, prilagođeni izraz za onostrano, natprirodno. Zapravo, mnoge savremene teorije zavera poput ravne Zemlje, postojanje divova i slično samo su reciklirani drevni koncepti, stvarnosti i kosmogonije prepakovane u naučno-pozitivistički jezik 21. veka, odnosno religijsko-psihološki motivi koji su uvek prisutni i ispoljeni jer čine sastavni, ako ne temeljni sloj čovekovog bića, pa čak iako ih on, kao što je to danas čest slučaj, nije svestan.
IV - Beli Vepar Ovoga Sveta
Vraćamo se tematski na početak, odnosno objašnjenju porekla imena Borej. Drugo, manje poznato objašnjenje je da potiče od glagola borao (proždirati, jesti); uporedimo sa latinskim vorare odakle je sufiks -vore. Borej se ponekad pojavljuje u obliku oblaka, oluje, magle, rekli bismo skladno njegovoj funkciji, međutim, ovde etimologija nudi još zanimljivih opcija za razmatranje. Druga reč za maglu, dim, oblak, jeste vapor, koja je slična srpskoj reči vepar, a koja je na engleskom boar; Genon boar povezuje preko korena var sa Borejom ali i grčkim Uranom, odnosno Vranom/Varanom i indijskim Varahom, belim veprom i trećim avatarom Višnua za ne samo ovu Mahajugu već celu Kalpu, što će reći kompletan ciklus manifestacija ovog sveta. Drugim rečima, vepar, varaha, simbol je Hiperboreje, rajske polarne zemlje, i zato je simbol druida, drvovidaca, odevenih u belo, svešteničke kaste prisutne širom starog sveta, ne samo kod Kelta, već i Skita, Helena, Iranaca, Tračana pa i Slovena. To su raznorazni orfeji, elurijani, bardi, žreci i magi protiv kojih su, u istorijski neodređenom periodu ustale kšatrijske sile simbolizovane medvedom, preciznije medvedicom jer taj akt revolta jeste izraz lunarnog, femininog karaktera. Upravo tu leži, opet prema Genonu, misterija uparenih reči boar/bear. Taj revolt je mitološki opisan, između ostalog, u lovu na kalidonskog vepra - Kaledonija je stari naziv za Škotsku, zemlju druida - kome prvi udarac zadaje junakinja Atalanta, koju je odgojila medvedica, a čije ime jasno asocira Atlantidu, tradicionalni centar koji zamenjuje onaj prvobitni, hiperborejski. Recimo, atlantiđanska Tula (koju su pamtili Tolteci) je samo prenesena prvobitna, polarna Tula.
O značenju var/vir može se još mnogo toga napisati ali ćemo se ovde dotaći samo nekoliko kratkih zapažanja. Varenje je povezano sa procesom hranjenja, što nas vraća na glagol borao i Boreja. Odnosi se i na toplotu, preko glagola variti, značenja grejati, ključati, istovremeno i širiti. Keltski Borvo (Bormanus) je stoga bog vrućih izvora (galski boruo - termalni izvor, protokeltski berw, kuvati, ključati). Bog stvoritelj starih Inka zvao se Virakoča, i povezivan je sa morem. Dodajmo još jednu notu za kraj ovog dela: u demonologiji, Vepar je i ime palog angela personifikovanog kao sirena zmijskog ili ribljeg donjeg dela tela, koji priziva oluje i razara brodove.
V - Primordijalni Burazi. Kavkaske Note.
Nordijska praiskonska božanstva su Buri i Bor, Vodanovi deda i otac. Buri je navodno od protoindoevropskog (ili kako volim da ga nazivam, hiperborejskog) *bher, to bear, nositi (to bear arms), a označava i stanje trudnoće. Odatle je i naš glagol brati. Istovremeno, bear označava i medveda i sličnost sa rečju boar, ponovo po Genonu, nije slučajna. Burija je lizanjem leda "rodila", ili je bolje reći oslobodila praiskonska krava Audumbla iz čijeg vimena teku četiri reke mleka (četiri reke Edena). Međutim, mislim da je etimologija imena Buri isto u vezi sa proto-ie *BhUh značenja nastati, postati, odn. na slovenskom - biti, bivati, budi. Zanimljivo, od istog korena izvodi se i protogermanski buraz (mesto stanovanja, prebivalište, boravište) dok kod nas označava brata, osobu sa kojom delimo boravište?
Burijev sin je Bor i zvanično to i jeste značenje njegovog imena - sin. Etimologija kaže da pie *B(h)or označava četinarsku šumu. Protogermanski *barwaz, pregermanski *borwoz. Zanimljivo, odavde je izvedena i reč "broj", značenja mnoštvo. Sabrati se, sabor, sakupljanje većeg broja ljudi. Naziv četinar (četa, skupina) možda i aludira na to.
U Iranu postoji planinski lanac Alborz sa najvišim vrhom Damavandom. Alborz je sveta planina avestanske tradicije i odraz je polarne planine Hara Baraziti (te odatle Halborz - Alborz) oko koje kruže zvezde i sva vaseljena. Ime Hara Baraziti je od protoiranskog hara brzati, gde je hara izvedeno od indoevropskog korena ser - braniti, čuvati, a brzati od prideva brzant, visok. Visok bedem? Slovensko poreklo reči brz, kao preko poljskog barzo, znači i "veoma", "živahno", što se može dovesti u vezu sa značenjem visoko. Ime najvišeg vrha Evrope, kavkaskog Elbrusa, planine na kojoj je okovan Prometej[10], istovetnog je značenja kao i Alborz, a mene je zanimalo ima li ono "bor" ili iransko borz, u imenu neke uopštene veze sa hiperborejskom temom ovog teksta. Ispostavilo se da su u 19. veku pojedini islandski stručnjaci kao što je Finur Magnuson koketirali sa, moram priznati, veoma zanimljivom idejom da nordijski primordijalni Bor predstavlja ništa drugo do Kavkaz, iranski Borz, kao planinu-kolevku kavkaske rase. Primordijalni Buri i Bor proizašli su iz leda a misli se na Potop i zaleđenu vodu, možda čak u vezi sa krajem ledenog doba i otapanjem leda? Kao što znamo prema predanju upravo se na Kavkazu po Potopu nasukala i Nojeva barka.
Ima tu još nešto zanimljivo. Na prototurskom bori je vuk, mada postoje tvrdnje da je reč zapravo iranskog porekla. Turkijski narodi, slično rimskom mitu o Romulu i Remu, imaju mit o majci vučici.
I ponovimo da je u demonologiji Vepar i naziv jednog od palih angela koji se zapravo javlja u ženskom obliku, i to kao - sirena i ima sposobnost izazivanja oluje i potapanja brodova. Da li je time cela priča konačno zaokružena?
VI - Zabranjena Šišarka
Rimljani su izgradili kolosalnu bronzanu statuu šišarke za koju jedna legenda kaže da je krasila sam vrh rimskog Panteona, a koja je jedno vreme takođe služila kao fontana pokraj Izidinog hrama. Statua se zove - pigna, kako i danas italijani zovu šišarku.
Pig (pig) je naravno naziv za svinju i čitajući o etimologiji te reči pronašao sam da ono dolazi od picbred, označavajući svinjsku hranu - žir. Žir je naravno seme hrasta ili bukve dok šišarka, koja raste na četinarima, služi da zaštiti seme drveta (to je otprilike jedina veza koju pronalazim između njih). Još jedno od ponuđenih značenja reči pig je rasti, gojiti se (i tu je moguća veza sa engl. big) najverovatnije u vezi sa poznatom proždrljivošću ove životinje koja je i postala sinonim za proždrljivost i gojaznost. Spomenuo sam ranije istu vezu povodom vepra, boar, koje se izvodi iz -vore. Na staroirskom, borr ima isto značenje - debeo, naduvan.
Što se tiče etimologije četinara - pine, stvar je naizgled dosta jasnija. Reč pin znači igla, aludirajući na oštro igličasto lišće, ali dalje se napominje da ono dolazi od protoindoevropskog *PeyH označavajući smolu, sok ali i - mast i mleko. Dalje, *PoyH se odnosi na davanje a ako je verovati zvaničnoj etimologiji, odavde je izvedeno slovensko pitati značenja - nahraniti (pita?), utoliti žeđ (piti?), a ja bih dodao i: napojiti, što još više odgovara pie *PoyH. Setimo se svih onih mitova o prvobitnom biću, rodonačelniku koji se napaja mlekom vučice ili krave.
Postoji, naime, legenda da je zabranjena voćka koju su Adam i Eva okusili u edenskom vrtu, zapravo, šišarka. Pravi identitet zabranjenog voća je ionako ostavljen po strani, te je svašta moguće a ovo bi objasnilo sveprisutnost motiva šišarke širom sveta, njenu enigmatičnu sakralnu ulogu kao i često sparivanje sa zmijom. Bronzana statua šišarke, pigna, i danas je izložena u Vatikanu. Papino žezlo ima motiv šišarke kao i Ozirisovo žezlo koje još ima i dve obmotane zmije. U Indiji Šiva je prikazan sa šišarkom oko koje je obmotana zmija. Dionis takođe nosi žezlo sa šišarkom na vrhu, naziva Tirs (thyrsus). Poreklo imena Tirs je nepoznato ali mene veoma podseća na nordijsku runu Turisaz (Thurs) koja znači - trn, igla, i u ovom slučaju bi se odnosilo na drvo bor i već pomenuto igličasto lišće, pin/pine. U Asiriji postoje prikazi krilatih božanstava sa šišarkama u rukama dok praše kosmičko drvo života. Zimzeleno drveće, četinari a tamo gde ga ima i zimzeleni hrast, simbolizuju večnost, besmrtnost, pre svega u obliku drveta života, što je i glavno značenje novogodišnje jelke. Ova večnost predstavljena je i trećim okom, koja se u Indiji, gde krasi i Šivino čelo, naziva urna. Danas je treće oko popularno i - poistovećeno - sa epifizom odnosno pinealnom žlezdom koja je tako nazvana jer oblikom i podseća na šišarku. Kod nekih reptila, žaba i riba, fotoreceptor povezan sa pinealnom žlezdom, i koje se i naziva treće oko, nalazi se na samom vrhu glave (za razliku od čoveka gde se nalazi dosta dublje).
U svakom slučaju, šišarka od davnina simbolizuje prosvetljenje, iluminaciju. Pomenuta rimska fontana oblika šišarke je upravo to i predstavljala - fontane (a u kojima obitavaju magične nimfe/sirene ribljeg ili zmijskog donjeg dela tela) su izvori života/vode, kao i legenda da je bronzana šišarka krasila sam vrh rimskog Panteona.
Za kraj nekoliko opštih misli. Bor je, pored hrasta, najsvetije drvo Srba, pod njim i u njegovo ime se zaklinjalo i saborovalo. Bor je takođe jedan od najstarijih biljnih rodova. Pančićeva omorika, na primer, smatra se živim fosilom jer potiče od Tercijara i praktično se može reći da je svedok dinosaurusa. Iako simbolizuje život i prosvetljenje, mene domaći nazivi kao što su smrča ili omorika, asociraju na smrt, umiranje. Engleski arhaizam pine away, zapravo, na to se i odnosi: istrošiti se, umreti, nestati. Jedna od slika koja ostavlja na mene najveći utisak je Ostrvo Smrti Arnolda Beklina, ostrvce načičkano visokim, tamnim čempresima koji se tradicionalno sade po grobljima. I na lokalnom seoskom groblju uvek mi je pažnju privlačio jedan senoviti čempres koji kao da personifikuje svu melanholiju prolaznosti života, usamljen, tik pored gusto poređanih grobova. Ne naziva se džabe treće oko i simbol večnosti - urna. Neizbežnost smrti koja vodi besmrtnosti, paradoks i različitost sjedinjeni u simbolici bora.
Pig (pig) je naravno naziv za svinju i čitajući o etimologiji te reči pronašao sam da ono dolazi od picbred, označavajući svinjsku hranu - žir. Žir je naravno seme hrasta ili bukve dok šišarka, koja raste na četinarima, služi da zaštiti seme drveta (to je otprilike jedina veza koju pronalazim između njih). Još jedno od ponuđenih značenja reči pig je rasti, gojiti se (i tu je moguća veza sa engl. big) najverovatnije u vezi sa poznatom proždrljivošću ove životinje koja je i postala sinonim za proždrljivost i gojaznost. Spomenuo sam ranije istu vezu povodom vepra, boar, koje se izvodi iz -vore. Na staroirskom, borr ima isto značenje - debeo, naduvan.
Što se tiče etimologije četinara - pine, stvar je naizgled dosta jasnija. Reč pin znači igla, aludirajući na oštro igličasto lišće, ali dalje se napominje da ono dolazi od protoindoevropskog *PeyH označavajući smolu, sok ali i - mast i mleko. Dalje, *PoyH se odnosi na davanje a ako je verovati zvaničnoj etimologiji, odavde je izvedeno slovensko pitati značenja - nahraniti (pita?), utoliti žeđ (piti?), a ja bih dodao i: napojiti, što još više odgovara pie *PoyH. Setimo se svih onih mitova o prvobitnom biću, rodonačelniku koji se napaja mlekom vučice ili krave.
Postoji, naime, legenda da je zabranjena voćka koju su Adam i Eva okusili u edenskom vrtu, zapravo, šišarka. Pravi identitet zabranjenog voća je ionako ostavljen po strani, te je svašta moguće a ovo bi objasnilo sveprisutnost motiva šišarke širom sveta, njenu enigmatičnu sakralnu ulogu kao i često sparivanje sa zmijom. Bronzana statua šišarke, pigna, i danas je izložena u Vatikanu. Papino žezlo ima motiv šišarke kao i Ozirisovo žezlo koje još ima i dve obmotane zmije. U Indiji Šiva je prikazan sa šišarkom oko koje je obmotana zmija. Dionis takođe nosi žezlo sa šišarkom na vrhu, naziva Tirs (thyrsus). Poreklo imena Tirs je nepoznato ali mene veoma podseća na nordijsku runu Turisaz (Thurs) koja znači - trn, igla, i u ovom slučaju bi se odnosilo na drvo bor i već pomenuto igličasto lišće, pin/pine. U Asiriji postoje prikazi krilatih božanstava sa šišarkama u rukama dok praše kosmičko drvo života. Zimzeleno drveće, četinari a tamo gde ga ima i zimzeleni hrast, simbolizuju večnost, besmrtnost, pre svega u obliku drveta života, što je i glavno značenje novogodišnje jelke. Ova večnost predstavljena je i trećim okom, koja se u Indiji, gde krasi i Šivino čelo, naziva urna. Danas je treće oko popularno i - poistovećeno - sa epifizom odnosno pinealnom žlezdom koja je tako nazvana jer oblikom i podseća na šišarku. Kod nekih reptila, žaba i riba, fotoreceptor povezan sa pinealnom žlezdom, i koje se i naziva treće oko, nalazi se na samom vrhu glave (za razliku od čoveka gde se nalazi dosta dublje).
U svakom slučaju, šišarka od davnina simbolizuje prosvetljenje, iluminaciju. Pomenuta rimska fontana oblika šišarke je upravo to i predstavljala - fontane (a u kojima obitavaju magične nimfe/sirene ribljeg ili zmijskog donjeg dela tela) su izvori života/vode, kao i legenda da je bronzana šišarka krasila sam vrh rimskog Panteona.
Za kraj nekoliko opštih misli. Bor je, pored hrasta, najsvetije drvo Srba, pod njim i u njegovo ime se zaklinjalo i saborovalo. Bor je takođe jedan od najstarijih biljnih rodova. Pančićeva omorika, na primer, smatra se živim fosilom jer potiče od Tercijara i praktično se može reći da je svedok dinosaurusa. Iako simbolizuje život i prosvetljenje, mene domaći nazivi kao što su smrča ili omorika, asociraju na smrt, umiranje. Engleski arhaizam pine away, zapravo, na to se i odnosi: istrošiti se, umreti, nestati. Jedna od slika koja ostavlja na mene najveći utisak je Ostrvo Smrti Arnolda Beklina, ostrvce načičkano visokim, tamnim čempresima koji se tradicionalno sade po grobljima. I na lokalnom seoskom groblju uvek mi je pažnju privlačio jedan senoviti čempres koji kao da personifikuje svu melanholiju prolaznosti života, usamljen, tik pored gusto poređanih grobova. Ne naziva se džabe treće oko i simbol večnosti - urna. Neizbežnost smrti koja vodi besmrtnosti, paradoks i različitost sjedinjeni u simbolici bora.
BELEŠKE
[1] Poznata u starini kao Mount Haemus ili Haemus Mons. Po legendi tu je Zevs vodio bitku protiv silnog Tifona čija je krv (haima) obojila planinu u crveno, otud ime ne samo planine već i čitavog poluostrva koje su stari Grci zvali Hemsko poluostrvo. Po drugoj legendi, Hem je bio sujetni sin Boreja kojeg su bogovi kaznili pretvorivši ga u planinu Hem.
[2] S tim u vezi, englesko giant, div, gigant, istog je značenja: sin Gaje, Gaia - giant.
[3] U istom tom Saisu, na severu Egipta, Solon je čuo priču o Atlantidi koju potom prepričava Platon. Koreni drevne grčke civilizacije, pored severnih hiperborejskih uticaja, mnogo duguju i Egiptu, svojevrsnom nasledniku atlantinđanske civilizacije. Pitagora je iniciran upravo u Egiptu, odakle je preneo mnoga tajna znanja nazad u Grčku, kombinujući ih sa arhaičnim tračkim misticizmom, zapravo Orfizmom.
[4] Najpoznatiji grčki mit o potopu, iako po mnogo čemu sličan biblijskom, sasvim se sigurno odnosi na neki kasniji, lokalizovani potop. Isto tako, sudeći po Genonu, kasniji je i od potopa koji je uništio Atlantidu.
[5] Ladon znači “jak tok”, te se pretpostavlja da hesperidski zmaj personifikuje opasne morske struje. Postojanje istoimene reke na Peloponezu (Arkadiji) navodi na mišljenje da je prvobitan vrt Hesperida bio tu (ili barem njegov preneseni, simbolični centar). Ipak, nemoguće je odupreti se ideji da se “jak tok” zapravo odnosi na cirkularan pokret zmaja obmotanog oko čudesnog drveta sa zlatnim jabukama, budući da astrološki predstavlja sazvežđe zmaja koje kruži oko Polarisa, mitski predstavljeno u vidu zmaja ili zmije obmotane oko drveta sveta, axis mundi, centralne ose oko koje kruži čitav kosmos.
[6] I ovde nalazimo motiv autohtonog postanka; zmaj Piton takođe je dete Gaje a proročište u Delfima prvobitno je nazivano Pytho. U dobro poznatom mitu, Apolon ubija Pitona i preuzima njegovo proročište, preimenovavši ga u Delfe. Etimološki se i zmaj i zmija povezuju sa zemljom, odnosno Gajom, navodeći neke na mišljenje da je zmijolika priroda mitskih karaktera, poput Kekropa, Erihtonija i drugih, simbolična predstava njihovog htonskog porekla. Spomenimo i da po drugoj verziji proročište dobija naziv od Delfine, zapravo drugog naziva za Pitona, s tom razlikom što je ženskog roda i koju Apolodor iz Atine opisuje kao devojku zmijskog donjeg dela tela, odgovarajući zapravo opisu Ehidne.
[7] Kao potvrdu teze o paralelnosti ta dva mita, dodajmo da je među sogdijanskim muralima u Pedžikentu, današnjem Tadžikistanu, oslikana borba Rustama sa zmajem a stvorenje je prikazano istovetno ehidni, odnosno sa ljudskim ženskim gornjim delom tela.
[8] U ovom pogledu, kineska legenda o Fusiju i Nuvi svakako zaslužuje pomen. Dotaći ćemo se samo najbitnijih elemenata: Fusi i Nuva prikazani su kao ljudska bića zmijskog donjeg dela tela, često upleteni jedno oko drugog, čineći spiralu. Nuva se javlja kao majka čovečanstva, stvorivši ljude nakon poplave od žute gline, prvo rukom i pažljivim radom, čime nastaje plemstvo, a potom mehanički, oruđem, čime je nastao ostatak čovečanstva. Ovde nalazimo pored opšteg genealoškog aspekta, objašnjenje postojanja striktne društvene hijerarhije, odnosno kasti, gde Nuva ima istu ulogu kao i nordijski Rig/Heimdal. Nuva se, potom, javlja kao popravljač nebeskog zida nakon velike katastrofe, povezavši se sa mitom o potopu, spasivši svet od uništenja. Smatra se i osnivačem braka (sa Fusijem), gde nalazimo paralelu sa atinskim Kekropom. U svakom slučaju, mit o Nuvi i Fusiju objedinjuje u sebi više poznatih narativa - o katastrofalnom potopu, prvobitnom ljudskom paru, stvaranju ljudi itd. Opet, treba obratiti pažnju na sličnost u njenom imenu sa Nojem (Nu/No), Manuom i Oanesom, koji imaju sličnu, ako ne istu ulogu u sopstvenim verzijama mita. Drugi oblik njenog imena, Nugua, podseća na nage, zmijorepe devojke Indije. I još nešto: svetska katastrofa opisana u priči o Nuvi, gde se lome stubovi sveta i samo nebo, podseća na hipotetičnu katastrofu odgovornu za inklinaciju Zemljine ose, okončavši legendarno zlatno doba koje je trajalo dok je Zemlja bila pod pravim uglom u odnosu na Sunce.
[9] U mitosu o Melusini i Rejmondu često se spominju veprovi i lov na iste. Kao što je navedeno, vepar je, navodno, bio simbol Rejmondove (druidske) loze. Bez obzira na istorijsku istinitost mita, divlja svinja tj. vepar jeste bio uopšteno simbol druidske (svešteničke) klase, dok su mnogobrojni evropski mitovi o lovu na vepra, npr. lov na kaledonskog vepra starih Grka odraz ustanka kšatrijske (aristokratske kaste) protiv bramanske odn. svešteničke, a koji se odigrao u nekom istorijski nepoznatom, ali svakako arhaičnom vremenu. I simbol Tribala, vepar ulovljen strelom, odnosi se na isto to. Više o tome u narednom segmentu o Varahi, belom vepru stare Indije i simbolu hiperborejske zemlje.
[10] Slično Prometeju, na Damavandu, okovan sve do kraja vremena leži zli Zahak, poznat i kao Aži Dahaka, odakle je i slovenski naziv aždaja.
*
).