Srbi koji su se razvijali pod uticajem Vizantije nisu imali grbove se do pred kraj srednjeg veka. Prvi srpski vladar koji ima grb je despot Stefan Lazarević i dobiće onda kada bude priznao vrhovnu vlast Ugarske i postao njen vazal. Taj grb će biti dvoglavi srebrni orlovi.
U hrišćanskoj tradiciji, orao se smatra i simbolom Hrista, a u širem smislu pravednika, odnosno hrišćanskih vrlina vere, srčanosti i velikodušnosti. Takođe, orao predstavlja simbol Svetog jevanđeliste Jovana.
Motiv orla je u srpsku sredinu dospeo je pod uticajem Vizantije. U doba vladavine dinastije Komnina dvoglavi orao se sve češće sreće kao simbol. Dvoglavost ukazuje na prevlast carstva nad istokom i zapadom.
Prvi prikaz dvoglavog orla kod Srba nalazi se na ktitorskoj kompoziciji humskog kneza Miroslava, brata velikog župana Stefana Nemanje, u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla u Bijelom Polju, a potiče iz druge polovine XII veka. Knez Miroslav je predstavljen inače kako drži model svoje zadužbine u ruci, u širokom crvenom ogrtaču koji je ornamentisan zlatnim dvoglavim orlovima, između čijih glava se nalazi trolist, a uokvireni su zlatnim krugovima.. Prikaz dvoglavih orlova podseća na simbolično tumačenje ovog motiva u vizantijskoj tradiciji. Smatra se da jedna glava predstavlja cara, druga patrijarha, a trolist između glava Sveto Trojstvo, odnosno cara i patrijarha na liturgiji u crkvi. I to je jedan od jasnih pokazatelj vizantijskog uticaja. Rep je u obliku krina koji je simbol Bogorodice.
Početkom XIII veka motiv dvoglavog orla u Raškoj se javlja u Žiči, Mileševi i Studenici, u Radoslavljevoj priprati.
U Žiči su oslikane 20-ih godina XIII veka, najkasnije do 1228. godine, kralj Stefan Prvovenčani i njegov njegov najstariji sin i naslednik Radoslav. Na istočnom zidu kule, do vrata koja vode u pripratu, prikazan je kralj Stefan, sa desne strane, a njegov sin Radoslav, sa leve strane. Oni su ogrnuti crvenim hlamidama koje su ukrašene zlatnim dvoglavim orlovima upisanim u zlatne krugove, čiji međuprostor popunjavaju biseri. Vizantijska civilizacija je crvenu boju smatrala izvorom carske vlasti, božanskog porekla i dostojanstva.
Zlatni dvoglavi orlovi u kolastim azdijama sačuvani su i u Mileševi. Deo su dekoracije na odeždama članova vladarske porodice koji su naslikani na severnom zidu priprate. Ova kompozicija je nastala između 1222. i 1228. godine. Dvoglavi orlovi se nalaze na crvenim hlamidama Vladislava, koji je predstavljen kao princ i ktitor, njegovog brata i naslednika prestola Radoslava i kralja Stefana Prvovenčanog. Dvoglavi orlovi su zlatni, sa zlatnim koncentričnim krugovima oko njih.
U Studenici u Radoslavljevoj priprati, sagrađene i oslikane 30-ih godina XIII veka, najkasnije do 1234. godine u svakom slučaju nakon slikanja Žiče i Mileševe. Motiv kolaste azdije javlja se samo na odeždi vladara, kralja Radoslava i njegove supruge Ane, čiji je otac bio epirski despot Teodor I Anđeo (1215-1230).
Dvoglavi orlovi će se sačuvati kao simbol. Tako npr. na Ilovičkom prepisu Zakonopravila Sv. Save, iz 1262. godine, na koricama se kružno raspoređeno nalaze šest dvoglavih orlova, a u sredini sedmi.
Nakon Mileševe, u XIII veku više nema prikaza motiva dvoglavog orla na freskama. Tek ženidbom kralj Milutina sa Simonidom dolazi ponovo do upotrebe dvoglavih orlova kod Srba.Kralj Milutin mnogo češće koristio dvoglave orlove nego svi njegovi prethodnici, zajedno.
Dvoglavog orla koristio je kao dekorativni elemenat i to u crkvi Sv. Petra i Pavla u Bijelom Polju, Bogorodice Ljeviške u Prizrenu i Svetog Spasa u Žiči, koju je obnovio i u Starom Nagoričanu.
Dvoglavi orlovi počinju da se javljaju i na drugim predmetima. Npr. na prstenu kraljice Teodore, majke cara Dušana. Zatim, na amvonu u manastiru Banji kod Priboja, poznatom i kao Sv. Nikole u Dabru, koji je obnovio Stefan Dečanski. Dvoglavih orlova ima i na dečanskoj kamenoj plastici.
Najveći broj predstava dvoglavog orla je iz doba vladavine Stefana Dušana.
U Dušanovo vreme dvoglavi zlatni orao se koristi kao carski amblem ali koji je više karakterističan za carevu okolinu nego za samoga cara. Na osnovu Pseudo-Kodina i njegovog dela Traktat o službama iz XIV veka saznajemo da su zlatni ili crveni dvoglavi orlovi predstavljali i simbol despota, sevastokratora i kesara. Zlatni dvoglavio orao na crvenom polju, se nalazi na zastavi Trapezuntskog carstva.
Heraldička obeležja u kojima je dvoglavi orao grb srpske zemlje pouzdano se javljaju u doba despota Stefana Lazarevića. Ugarsko vazalstvo, od 1404. godine, obavezalo ga je da i on kao i svo plemstvo u ugarskoj dobija svoj grb. Najbolje očuvani prikaz kako je izgledala njegova kolasta azdija, zlatni orlovi u zlatnom krugu, vidi se na fresci u Manasiji tu se i njegovo odelo koje ide do kože i plaš, rukavi imaju na sebi zlatne orlove.
( sa bloga filoz.fakulteta )
Mada fizički možda i ne odgovara baš...
