Grčko pozorište, drama

[Lada]

Poznato je da je forma drame izrasla iz religioznih ceremonija na otvorenom. Ceremonije posvećene Dionisu bile su propraćene plesom i pesmom hora. Smatra se da je njihov preobražaj u dramsku radnju započeo u VI veku pre nove ere, kada je Tespis, nasuprot horu, izdvojio horovođu (korifeja) kao glumca (protagonistu). Dijalog između glumca i hora predstavlja začetak drame. U V veku pre nove ere Eshil uvodi drugog glumca (deuteragonista), Sofokle trećeg (tritagonista), a broj pripadnika hora, koreuta, ustaljuje se na 12 do 16. U to vreme pozorišne predstave poprimaju organizovani oblik.

Pozoriste u Delfima

Uporedo sa razvojem dramske strukture razvija se i njen okvir – pozorišna građevina. Prvenstveno, prostor za prikaz dramske radnje bio je jednostavan kružni prostor sa žrtvenikom, timelom, u središtu, gde bi na početku predstave Dionisov sveštenik prinosio žrtvu. Uz timelu su stajali glumci, a oko njih, u polukrugu, hor. Kružni oblik mesta prikazivanja bio je uslovljen cikličkim kretanjem hora za vreme predstave. Gledalište još nije postojalo; u prvo vreme posmatrači su stajali, a kasnije sedeli na drvenim klupama postavljenim oko kružnog prostora za izvođače. Klasično pozorište nastalo je iz ovog rudimentarnog oblika u trenutku kada se prostor raščlanio na tri osnovna dela – teatron ili gledalište, orkestru ili pozornicu i skene, pozadinu pozornice sa garderobama za glumce.

 

[Lada]

Arhitektonska forma klasičnog pozorišta vremenom se razvijala i obogaćivala, ali je njegova trodelna koncepcija sa podelom na teatron, skene i orkestru uvek ostajala nepromenjena. Isti ovi nazivi, ali drugačijeg značenja, prisutni su i u savremenom pozorištu.

Kada danas proučavamo ostatke drevnih pozorišta, najimpresivniji prizor predstavljaju koncentrični redovi njihovih gledališta. Posebnost grčkog pozorišta ogledala se u tome što je gledalište moglo da primi gotovo čitavo stanovništvo jednog polisa, što dovoljno govori o važnosti pozorišta u to doba. Prva gledališta bila su na drvenoj potkonstrukciji. Izvori pominju kako se 498. godine pre nove ere jedna takva konstrukcija srušila, usmrtivši pritom nekoliko gledalaca. Od tada se gledališta grade na čvrstim, kamenim temeljima. Kako je prosečno gledalište bilo predviđeno za 10 do 20 hiljada gledalaca, pozorišta se podižu na padinama brežuljaka gde konfiguracija terena bitno olakšava građenje. Gledalište je zauzimalo otprilike 7/12 kruga i bilo je radijalno razdeljeno stubištima. U ovako formiranim segmentima gledaoci su zauzimali mesto ne prema klasnoj, nego prema teritorijalnoj pripadnosti u polisu. Samo je prvi red uz orkestru – proedria, bio rezervisan za Dionisove sveštenike, ugledne goste i poslanike iz drugih gradova.

 

[Lada]

 

[Lada]

Koncentrični redovi sedišta bili su podeljeni širokim prolazom na gornju i donju zonu. U pozorištu u Epidauru koje je između 360. i 330. godine pre nove ere sagradio arhitekta Poliklet Mlađi, u donjoj zoni bilo je 34, a u gornjoj 21 red sedišta. Ove brojeve prepoznajemo kao deo Fibonačijevog niza koji je povezan sa zlatnim presekom. Oni nisu slučajni jer, iako je malo toga poznato o samoj gradnji pozorišta, Vitruvije u svom delu Deset knjiga o arhitekturi daje precizan način geometrijske konstrukcije grčkog pozorišta sa svim njegovim delovima.

Orkestra, središnji deo pozorišta, imala je, kako je već rečeno, pravilan oblik kruga prečnika 20 do 30 metara sa žrtvenikom u sredini. Naziv orkestra izvorno znači prostor za ples, orchesis. Prvobitno, orkestra je bila samo ravna nepopločana površina, da bi vremenom postala čvrsta konstrukcija podignuta na niskim kamenim potpornim zidovima. Šest kamenova potpornog zida orkestre Dionisovog pozorišta u Atini, koje se smatra prvim klasičnim pozorištem, danas su jedini ostatak njegovog prvobitnog izgleda iz vremena Eshila i Sofokla.

U IV veku pre nove ere menja se izgled orkestre koja gubi oblik punog kruga i transformiše se u njegov potkovasti segment. Ovakva forma raščlanjuje se na dva dela, samu orkestru koja je namenjena horu i na uzvišeni prostor iza nje – logheion, odnosno mesto gde su se nalazili glumci. Razdvajanje glumaca i hora bila je prva naznaka postupnog nestajanja klasičnog grčkog pozorišta. Kada su konačno Rimljani preuzeli osnovni oblik grčkog pozorišta, prostor orkestre je sasvim izgubio ulogu pozornice i postao je mesto rezervisano za sedišta uglednih ljudi.

 

[Lada]

Treći osnovni deo pozorišta, skene, takođe je kroz vekove doživljavao različite transformacije. Najstarija sačuvana drama koja koristi skene je Eshilova Orestija. Skene je bila garderoba glumaca i u početku je to drvena montažna građevina, a tokom IV veka pre nove ere, kada se po čitavoj Grčkoj podižu reprezentativna pozorišta, skene je čvrsta, jednospratna zgrada s aravnim krovom. Njen prednji zid – proskenijum, služio je kao izlaz na pozornicu, najpre kroz jedna, a zatim kroz troja vrata. Do pojave skene glumci i hor na pozornicu su izlazili preko dve rampe koje su se nazivale eisodos. Glumci su mogli da se kreću i po skeni i po orkestri, ali hor nikada nije ulazio u skenu.

Uvođenje skene dovelo je do bitne promene u pozorišnoj praksi i semiotici prostora. Osim troja vrata za izlazak glumaca na scenu, skene dobija i niz stubova u pročelju. Između stubova su se umetale oslikane ploče, pinakes, pomoću kojih je skene poprimala oblik palate, hrama, kolibe ili pećine. Tu je verovatno korišćen neki oblik perspektivnog slikarstva kao naznaka tipa građevine koju je zahtevalo pojedino dramsko delo, ali je takva scenografija pre bila simboličkog nego iluzionističkog tipa na kakav smo navikli u današnjem pozorištu. Kada se vremenom javila potreba za menjanjem scenografije tokom dramske predstave, uvedeni su tzv. periaktoi, trostrane prizme čija je svaka strana imala naslikan drugačiji prizor. Prizme su se slagale u dva niza i postavljale na oba kraja pozornice. Kod izmene scenografije postojale su određene konvencije, pa je tako okretanje samo desnog niza prizmi značilo da se prizor odvija na novoj lokaciji, ali u istom gradu. Prema jednom drugom pravilu, podrazumevalo se da glumci koji ulaze na pozornicu zdesna dolaze iz grada ili luke, a oni koji ulaze sa leve strane dolaze iz sela.

 

[Antigon@]

E, Ledo, a ovaj kružni oblik scene je po nekima nastao na osnovu prvobitnog izvođenja rituala u čast Dionisu.
U slavu Dionisa se izvodio ditiramb, horska pesma koju su pevali jedan solista (on je predstavljao Dionisa i bio je u sredini) i 50 kružno postavljenih horskih pevača koji su okruživali solistu (predsatvljali su satire, Dionisove pratioce). Oni su se nadpevavali. Dionis nešto otpeva, pa mu odgovara hor i to su začeci dijaloga. Vremenom se smanjivao broj članova hora, a povećavao se broj solista od kojih su kasnije nastali glumci. Hor je kasnije u razvoju drame zadržan na sceni i imao je funkciju da rastumači ono što se iz samog dijaloga ne može videti.

 

[Lada]

E, Ledo, a ovaj kružni oblik scene je po nekima nastao na osnovu prvobitnog izvođenja rituala u čast Dionisu.
U slavu Dionisa se izvodio ditiramb, horska pesma koju su pevali jedan solista (on je predstavljao Dionisa i bio je u sredini) i 50 kružno postavljenih horskih pevača koji su okruživali solistu (predsatvljali su satire, Dionisove pratioce). Oni su se nadpevavali. Dionis nešto otpeva, pa mu odgovara hor i to su začeci dijaloga. Vremenom se smanjivao broj članova hora, a povećavao se broj solista od kojih su kasnije nastali glumci. Hor je kasnije u razvoju drame zadržan na sceni i imao je funkciju da rastumači ono što se iz samog dijaloga ne može videti.

Hvala sto si prosirila moje saznanje,a verujem i onih koji dolaze i citaju teme

 

[Antigon@]

Hvala sto si prosirila moje saznanje,a verujem i onih koji dolaze i citaju teme

Članovi hora su bili kostimirani budući da su imitirali pojavu satira koji su po mitologiji gornjom polovinom ljudi, a donjom jarci. Na sebe su stavljali jareću kožu, a kako se jarac na grčkom kaže tragos, a pesma se kaže oda, spajanjem ta dva termina nastala je reć tragedija.

 

[Lada]

Članovi hora su bili kostimirani budući da su imitirali pojavu satira koji su po mitologiji gornjom polovinom ljudi, a donjom jarci. Na sebe su stavljali jareću kožu, a kako se jarac na grčkom kaže tragos, a pesma se kaže oda, spajanjem ta dva termina nastala je reć tragedija.

Odusevljena sam tvojim poznavanjem,cista edukacuja ili do edukacuja

 

[Antigon@]

Odusevljena sam tvojim poznavanjem,cista edukacuja ili do edukacuja

Ne zezaj i ne laskaj mi, to su osnovna znanja.
A ovo možda ne znaš.

Postojale su za prestupnike tri osnovne teške kazne.

najteža - progonstvo
lakša - kazna zabrane odlaska u pozorište
još lakša - smrtna kazna

Mnogo su voleli pozorište jer im je svest bila na novou dece.
Radovali su se, plakali, navijali za svoje junake potpuno saživljeni sa onim što se odigravalo pred njihovim očima na sceni.
Zabeleženo je da kad se pojavio glumac sa maskom Erinije, boginje osvete, dve trudne žene iz prvog reda gledališta su pobacile plod, neki su pali u nesvest, a neki su povraćali.


Inače su svi glumci bili muškarci, na nogama su imali koturne - cipele sa visokim potpeticama, a na licima maske.

 

[Lada]

Ne zezaj i ne laskaj mi, to su osnovna znanja.
A ovo možda ne znaš.

Postojale su za prestupnike tri osnovne teške kazne.

najteža - progonstvo
lakša - kazna zabrane odlaska u pozorište
još lakša - smrtna kazna

Mnogo su voleli pozorište jer im je svest bila na novou dece.
Radovali su se, plakali, navijali za svoje junake potpuno saživljeni sa onim što se odigravalo pred njihovim očima na sceni.
Zabeleženo je da kad se pojavio glumac sa maskom Erinije, boginje osvete, dve trudne žene iz prvog reda gledališta su pobacile plod, neki su pali u nesvest, a neki su povraćali.


Inače su svi glumci bili muškarci, na nogama su imali koturne - cipele sa visokim potpeticama, a na licima maske.

Kao u Sekspirovo vreme,mnogo godina kasnije...