- Poruka
- 131.089
Narodna biblioteka Srbije je matična biblioteka i centar bibliotečko-informacionog sistema Republike Srbije. Jedan od osnovnih zadataka Narodne biblioteke Srbije je prikupljanje i čuvanje štampane građe sa teritorije Republike Srbije, kao i prikupljanje dela objavljenih u inostranstvu koja pripadaju ili se bave našom kulturom. Fond Narodne biblioteke Srbije predstavlja u celini kulturno dobro koje se trajno čuva i sadrži oko pet miliona primeraka raznog bibliotečkog materijala, sa prosečnim godišnjim prilivom od oko 20.000 naslova.
U pregledima istorije Narodne biblioteke Srbije pomenuto je da je put Biblioteke od njenog osnivanja do danas odražavao i pratio istoriju same države. Nastala u vreme obnove novovekovne srpske državnosti u prvoj polovini 19. veka, bila je decenijama u neprikladnom smeštaju, bez dovoljno novčanih sredstava, ugrožavana siromaštvom, grubo uništavana u svetskim ratovima, da bi se potom ubrzano razvijala u istorijski povoljnijim okolnostima kao što je vreme obnove posle Drugog svetskog rata. Pomenuti period neprekinutog razvoja nakon 1945. bio je ujedno najduži period prosperiteta, krunisan izgradnjom namenske i funkcionalne zgrade Biblioteke 1972.
Osnovana je u vreme kada su sa radom započele prva knjižara Gligorija Vozarovića i prva državna štamparija, u današnjoj ulici Kralja Petra, u blizini Saborne crkve. U knjižari Vozarovića Biblioteka je bila smeštena samo godinu dana, od 1832. do 1833. godine, da bi potom bila smeštena u zgradi Državne štamparije koja se nalazila preko puta.
Knjižara Gligorija Vozarovića bila je mesto gde su se okupljali obrazovani ljudi tog vremena i gde je rođena ideja o osnivanju Biblioteke. Prve knjige bile su poklon knjižara Vozarovića i učenih ljudi iz raznih krajeva Srbije i Austrije koji su darivali knjige iz svojih biblioteka, a knez Miloš je naredio da tek osnovana štamparija od svake odštampane knjige odvaja primerak za Biblioteku.
Bez formalnog pisanog akta o osnivanju i ozvaničenog naziva i prebivališta, Biblioteka se ipak održala u narednim godinama zahvaljujući društvenoj svesti o potrebi njenog postojanja. Od depozita poklonjenih knjiga, preko biblioteke u sastavu Knjažeske tipografije i kasnije Popečiteljstva prosveštenija, objedinjavanjem biblioteka više javnih i državnih nadleštava i otkupljivanjem značajnih privatnih biblioteka, vremenom je izrasla u pravu nacionalnu biblioteku.
Prvi period njenog razvoja od 1832. do 1853. obeležen je neprestanom borbom za obezbeđenje minimalnih uslova za smeštaj i rad: preseljavana je po Beogradu, zatim do Kragujevca i nazad u Beograd, bez stalnog stručnog kadra, ali pod stalnim staranjem najznačajnijih predstavnika javnog i kulturnog života Srbije onoga vremena.
U proleće 1842. godine, zajedno sa Popečiteljstvom prelazi u zgradu Učiteljske škole (današnja zgrada Akademije primenjenih umetnosti u Ulici Kralja Petra). Sledeća lokacija bila je Tobdžijska kasarna na uglu Sarajevske i Nemanjine ulice, gde Biblioteka dobija zasebnu sobu i svog prvog upravnika dr Milovana Spasića. On je prvi sredio njen knjižni fond i izradio autorski katalog po jezicima 1845. godine. Tada je Biblioteka posedovala 1421 delo u 2283 sveske.
Od 1853. godine kada je dobila prvog „pravitelstvenog“ bibliotekara Filipa Nikolića, sa kojim zapravo i počinje srpsko bibliotekarstvo kao posebna delatnost, Narodna biblioteka doživljava dane brzog i permanentnog uspona. On je stručno uredio Biblioteku, izdvojio osnovne i posebne fondove, izradio inventare, autorski i stručni katalog, kao i prva Pravila za Biblioteku. Posle njega, za bibliotekara je došao Đura Daničić (1856 – 1859). On je utvrdio koncepciju nabavne politike, započeo izradu tekuće godišnje nacionalne bibliografije i ozvaničio naziv Narodna biblioteka.
Dalji uspon Biblioteka doživljava u vreme kada su bibliotekari bili Janko Šafarik (1861–1869) i Stojan Novaković (1869–1874). Šafarik je uspeo da Biblioteku preseli 1863. u Kapetan-Mišino zdanje, gde je imala daleko povoljnije uslove za rad. Povećao je njeno osoblje, organizovao plansko prikupljanje starih srpskih rukopisa i stare štampane knjige, i uveo savremeni smeštaj fonda po formatu i tekućem broju.
U levom prizemlju dobila je tri velike sobe i jednu manju za službenike. Još dve sobe biblioteka dobija kada se iz Kapetan-Mišinog zdanja iselila Beogradska gimnazija; te prostorije su uređene kao naučna i opšta čitaonica. Električno osvetljenje Biblioteka dobija 1901. godine.
Pored unapređenja stručnog rada i proširivanja materijalne osnove, Novaković je u pravom smislu bio zakonodavac Biblioteke. On je uspeo da se Zakonom o pečatnji iz 1870. obezbede za Biblioteku po tri besplatna primerka svakog štampanog spisa, zatim da se budžetom iz 1871. izdvoje Biblioteka i Muzej iz sastava Ministarstva prosvete i crkvenih poslova i postanu samostalne ustanove; začetnik je izdavačke delatnosti NB i nastavljač Daničićevog rada na tekućoj nacionalnoj bibliografiji.
Posle Novakovića, bibliotekari su bili Jovan Bošković (1875–1880), Nićifor Dučić (1880–1886), Milan Đ. Milićević (1886–1897), i do 1903. Dragiša Stanojević, Stojan Protić i Ljubomir Jovanović. Bile su to sve veoma istaknute ličnosti javnog i kulturnog života Srbije. U ovom periodu značajno je odvajanje Biblioteke od Muzeja 1881, donošenje Zakona o Srpskoj kraljevskoj akademiji nauka 1886, kojim je ovoj ustanovi dato pravo nadzora nad radom NB i ona će to pravo vršiti sve do 1944, kao i donošenje Zakona o Narodnoj biblioteci 1901. godine. Tim Zakonom određeni su osnovni zadaci Biblioteke: a) da pomaže negovanje nauke u Srbiji, b) da olakša širenje narodnog obrazovanja i v) da sredi dotadašnju srpsku bibliografiju i jedne i druge azbuke, a da novu objavljuje svake godine.
Godinu dana ranije, 1900, donet je i Pravilnik o unutrašnjem uređenju i radu u Narodnoj biblioteci.
Foto: Blic
Posle Tomića, upravnici su bili Miloš Zečević (1927–1935) i Dragoslav Ilić (1935–1941). Na osnovu Zakona o štampi i Zakona o Narodnoj biblioteci iz 1919. godine, Biblioteka je postala centralna državna biblioteka i stekla je pravo na obavezni primerak sa cele teritorije Jugoslavije. Od 1928. u Biblioteci se izrađuje tekuća godišnja bibliografija Jugoslavije, ali je objavljen samo Jugoslovenski bibliografski godišnjak za 1933. godinu, a od 1940. se izdaje časopis Glasnik Narodne biblioteke sa tekućom bibliografijom Jugoslavije, od kojeg je izašlo 10 brojeva. Biblioteka je 1938. usvojila kataloški listić međunarodnog formata. Rukopisni fond inventarisao je Svetozar Matić, ali je njegov opis rukopisa NB štampan tek 1952. godine.
U prvom naletu nemačkih bombardera, 6. aprila 1941. godine pogođena je zapaljivim bombama zgrada Biblioteke koja je tom prilikom izgorela do temelja. Uništen je knjižni fond od 500.000 svezaka, zbirka od 1424 ćirilskih rukopisa i povelja od 12. do 17. veka, kartografska i grafička zbirka od 1500 brojeva, zbirke od 4000 naslova časopisa i 1800 naslova novina, značajna i nedovoljno proučena zbirka turskih dokumenata o Srbiji, inkunabule i stare štampane knjige i celokupna prepiska značajnih ličnosti iz kulture i političke istorije Srbije i Jugoslavije. Nestali su svi inventari i katalozi NB.
Akcija za obnavljanje spaljenog fonda započeta je još u toku rata kada je v. d. upravnika bio Đorđe Sp. Radojičić (1941–1943). Ono malo neoštećenih knjiga, i knjiga koje su bile na čitanju i u magacinu u Kosmajskoj ulici, preneto je i smešteno u zgradu Državne štamparije. Opet je počelo seljakanje, tako da je prve ratne godine Biblioteka smeštena u zgradu Ferijalnog saveza u Francuskoj ulici. Nakon toga su za smeštaj određeni magacini u Višnjićevoj ulici, u kojima je ranije čuvano voće i povrće, gde je biblioteka dočekala i kraj rata.
Mnogi znani i neznani, pojedinci i ustanove darivali su NB veliki broj značajnih i retkih knjiga i drugih publikacija. Kraj rata je dočekala sa preko 5000 knjiga i drugog bibliotečkog materijala.
Posle oslobođenja Beograda 1944. godine, u novom društvenom uređenju socijalističke države, počinje period intenzivne rekonstitucije uništenog fonda i ubrzanog razvoja Biblioteke. Razvitak kulture prepoznat je kao jedan od uslova opšteg razvitka novog socijalističkog društva.
Srpska kruna
Aprila 1946, Biblioteka dobija zgradu bivšeg hotela „Srpska kruna“ na kraju Knez Mihailove ulice, a Ministarstvo prosvete NRS donosi odluku da se sve retkosti rejonskih biblioteka ustupe NB. Posebnom odlukom dodeljene su joj Dvorska biblioteka (20709 knjiga), Biblioteka Senata, deo Biblioteke Narodne skupštine i Biblioteka Društva Svetog Save. Otkupljene su mnoge privatne biblioteke. Od posebnog su značaja bili pokloni raznih ustanova, organizacija i privatnih lica, među kojima i značajni legati Tihomira Đorđevića (18.301 knjiga i druge građe) i Milana Rakića (3611 knjiga).
Narodna biblioteka Srbije počela je sa redovnim radom 20. aprila 1947, kada je svoja vrata otvorila publici. Formiraju se i uređuju katalozi: Autorski 1947. i Predmetni 1948. godine. Biblioteka preuzima usmeravanje razvoja čitave bibliotečke mreže u Srbiji i staranje o usavršavanju bibliotečkih stručnjaka.
Godine 1953. osnovan je Bibliotečki centar, kasnije Odeljenje za unapređenje bibliotečke delatnosti. Novi Statut koji reguliše uređenje i upravljanje bibliotekom donet je 1956. Napredak se ogleda u osnivanju novih odeljenja i obnavljanju izdavačke delatnosti. Godine 1960. formirano je Bibliografsko odeljenje sa osnovnim ciljem izrade srpske retrospektivne bibliografije i Arheografsko odeljenje sa zadatkom da opisuje i registruje južnoslovenske ćirilske rukopise i izvrši rekonstituciju rukopisnog fonda. Stvorena je i Konzervatorska laboratorija za zaštitu bibliotečkog materijala i naučno eksperimentalna ispitivanja knjige i papira.
U pregledima istorije Narodne biblioteke Srbije pomenuto je da je put Biblioteke od njenog osnivanja do danas odražavao i pratio istoriju same države. Nastala u vreme obnove novovekovne srpske državnosti u prvoj polovini 19. veka, bila je decenijama u neprikladnom smeštaju, bez dovoljno novčanih sredstava, ugrožavana siromaštvom, grubo uništavana u svetskim ratovima, da bi se potom ubrzano razvijala u istorijski povoljnijim okolnostima kao što je vreme obnove posle Drugog svetskog rata. Pomenuti period neprekinutog razvoja nakon 1945. bio je ujedno najduži period prosperiteta, krunisan izgradnjom namenske i funkcionalne zgrade Biblioteke 1972.
Osnivanje Narodne biblioteke Srbije
Narodna biblioteka Srbije osnovana je 28. februara 1832. godine voljom kneza Miloša Obrenovića i zalaganjem uskog kruga njegovih saradnika i učenih ljudi, kao prva ustanova kulture u još uvek ne sasvim oslobođenoj Srbiji.Osnovana je u vreme kada su sa radom započele prva knjižara Gligorija Vozarovića i prva državna štamparija, u današnjoj ulici Kralja Petra, u blizini Saborne crkve. U knjižari Vozarovića Biblioteka je bila smeštena samo godinu dana, od 1832. do 1833. godine, da bi potom bila smeštena u zgradi Državne štamparije koja se nalazila preko puta.
Knjižara Gligorija Vozarovića bila je mesto gde su se okupljali obrazovani ljudi tog vremena i gde je rođena ideja o osnivanju Biblioteke. Prve knjige bile su poklon knjižara Vozarovića i učenih ljudi iz raznih krajeva Srbije i Austrije koji su darivali knjige iz svojih biblioteka, a knez Miloš je naredio da tek osnovana štamparija od svake odštampane knjige odvaja primerak za Biblioteku.
Bez formalnog pisanog akta o osnivanju i ozvaničenog naziva i prebivališta, Biblioteka se ipak održala u narednim godinama zahvaljujući društvenoj svesti o potrebi njenog postojanja. Od depozita poklonjenih knjiga, preko biblioteke u sastavu Knjažeske tipografije i kasnije Popečiteljstva prosveštenija, objedinjavanjem biblioteka više javnih i državnih nadleštava i otkupljivanjem značajnih privatnih biblioteka, vremenom je izrasla u pravu nacionalnu biblioteku.
Prvi period njenog razvoja od 1832. do 1853. obeležen je neprestanom borbom za obezbeđenje minimalnih uslova za smeštaj i rad: preseljavana je po Beogradu, zatim do Kragujevca i nazad u Beograd, bez stalnog stručnog kadra, ali pod stalnim staranjem najznačajnijih predstavnika javnog i kulturnog života Srbije onoga vremena.
U proleće 1842. godine, zajedno sa Popečiteljstvom prelazi u zgradu Učiteljske škole (današnja zgrada Akademije primenjenih umetnosti u Ulici Kralja Petra). Sledeća lokacija bila je Tobdžijska kasarna na uglu Sarajevske i Nemanjine ulice, gde Biblioteka dobija zasebnu sobu i svog prvog upravnika dr Milovana Spasića. On je prvi sredio njen knjižni fond i izradio autorski katalog po jezicima 1845. godine. Tada je Biblioteka posedovala 1421 delo u 2283 sveske.
Od 1853. godine kada je dobila prvog „pravitelstvenog“ bibliotekara Filipa Nikolića, sa kojim zapravo i počinje srpsko bibliotekarstvo kao posebna delatnost, Narodna biblioteka doživljava dane brzog i permanentnog uspona. On je stručno uredio Biblioteku, izdvojio osnovne i posebne fondove, izradio inventare, autorski i stručni katalog, kao i prva Pravila za Biblioteku. Posle njega, za bibliotekara je došao Đura Daničić (1856 – 1859). On je utvrdio koncepciju nabavne politike, započeo izradu tekuće godišnje nacionalne bibliografije i ozvaničio naziv Narodna biblioteka.
Dalji uspon Biblioteka doživljava u vreme kada su bibliotekari bili Janko Šafarik (1861–1869) i Stojan Novaković (1869–1874). Šafarik je uspeo da Biblioteku preseli 1863. u Kapetan-Mišino zdanje, gde je imala daleko povoljnije uslove za rad. Povećao je njeno osoblje, organizovao plansko prikupljanje starih srpskih rukopisa i stare štampane knjige, i uveo savremeni smeštaj fonda po formatu i tekućem broju.
U levom prizemlju dobila je tri velike sobe i jednu manju za službenike. Još dve sobe biblioteka dobija kada se iz Kapetan-Mišinog zdanja iselila Beogradska gimnazija; te prostorije su uređene kao naučna i opšta čitaonica. Električno osvetljenje Biblioteka dobija 1901. godine.
Pored unapređenja stručnog rada i proširivanja materijalne osnove, Novaković je u pravom smislu bio zakonodavac Biblioteke. On je uspeo da se Zakonom o pečatnji iz 1870. obezbede za Biblioteku po tri besplatna primerka svakog štampanog spisa, zatim da se budžetom iz 1871. izdvoje Biblioteka i Muzej iz sastava Ministarstva prosvete i crkvenih poslova i postanu samostalne ustanove; začetnik je izdavačke delatnosti NB i nastavljač Daničićevog rada na tekućoj nacionalnoj bibliografiji.
Posle Novakovića, bibliotekari su bili Jovan Bošković (1875–1880), Nićifor Dučić (1880–1886), Milan Đ. Milićević (1886–1897), i do 1903. Dragiša Stanojević, Stojan Protić i Ljubomir Jovanović. Bile su to sve veoma istaknute ličnosti javnog i kulturnog života Srbije. U ovom periodu značajno je odvajanje Biblioteke od Muzeja 1881, donošenje Zakona o Srpskoj kraljevskoj akademiji nauka 1886, kojim je ovoj ustanovi dato pravo nadzora nad radom NB i ona će to pravo vršiti sve do 1944, kao i donošenje Zakona o Narodnoj biblioteci 1901. godine. Tim Zakonom određeni su osnovni zadaci Biblioteke: a) da pomaže negovanje nauke u Srbiji, b) da olakša širenje narodnog obrazovanja i v) da sredi dotadašnju srpsku bibliografiju i jedne i druge azbuke, a da novu objavljuje svake godine.
Godinu dana ranije, 1900, donet je i Pravilnik o unutrašnjem uređenju i radu u Narodnoj biblioteci.
- da pomaže negovanje nauke u Srbiji,
- da olakša širenje narodnog obrazovanja
- da sredi dotadašnju srpsku bibliografiju i jedne i druge azbuke, a da novu objavljuje svake godine.
Rušenje i obnova Biblioteke
Od 1903. do 1927. bibliotekar je bio Jovan Tomić. U prvom svetskom ratu, koji je dočekala u Kapetan-Mišinom zdanju, Biblioteka je teško stradala. Bombardovanjem je uništen deo njenog knjižnog fonda, inventari i katalozi, a radi spašavanja, preostali fond je preseljen na više mesta u Beogradu. Najdragoceniji delovi fonda (rukopisi, stare štampane knjige, novine i časopisi) evakuisani su u Niš i Kosovsku Mitrovicu gde su pali u ruke bugarskih okupatora koji su ih preneli u Sofiju. Upornim zalaganjem tadašnjeg upravnika Tomića, posle rata, ovaj deo je uglavnom vraćen u Beograd. Međutim, nestalo je 56 starih rukopisa, među kojima i neki iz 13. veka, na pergamentu (nekoliko je pronađeno u Nemačkoj i otkupljeno tek 1972), zatim 3132 knjige, 4117 svezaka časopisa, gotovo sve novine iz 1914–1915. i 138 značajnih pisama. Biblioteka je ostala i bez svojih prostorija. Tek 1920. otkupljena je za njen smeštaj bivša „Kartonaža Milana Vape“ na Kosančićevom vencu. Tako je Biblioteka, prvi put, dobila svoju zgradu, mada još uvek neadekvatnu njenim potrebama. Otvorena je za publiku 1925. godine.
Posle Tomića, upravnici su bili Miloš Zečević (1927–1935) i Dragoslav Ilić (1935–1941). Na osnovu Zakona o štampi i Zakona o Narodnoj biblioteci iz 1919. godine, Biblioteka je postala centralna državna biblioteka i stekla je pravo na obavezni primerak sa cele teritorije Jugoslavije. Od 1928. u Biblioteci se izrađuje tekuća godišnja bibliografija Jugoslavije, ali je objavljen samo Jugoslovenski bibliografski godišnjak za 1933. godinu, a od 1940. se izdaje časopis Glasnik Narodne biblioteke sa tekućom bibliografijom Jugoslavije, od kojeg je izašlo 10 brojeva. Biblioteka je 1938. usvojila kataloški listić međunarodnog formata. Rukopisni fond inventarisao je Svetozar Matić, ali je njegov opis rukopisa NB štampan tek 1952. godine.
U prvom naletu nemačkih bombardera, 6. aprila 1941. godine pogođena je zapaljivim bombama zgrada Biblioteke koja je tom prilikom izgorela do temelja. Uništen je knjižni fond od 500.000 svezaka, zbirka od 1424 ćirilskih rukopisa i povelja od 12. do 17. veka, kartografska i grafička zbirka od 1500 brojeva, zbirke od 4000 naslova časopisa i 1800 naslova novina, značajna i nedovoljno proučena zbirka turskih dokumenata o Srbiji, inkunabule i stare štampane knjige i celokupna prepiska značajnih ličnosti iz kulture i političke istorije Srbije i Jugoslavije. Nestali su svi inventari i katalozi NB.
Akcija za obnavljanje spaljenog fonda započeta je još u toku rata kada je v. d. upravnika bio Đorđe Sp. Radojičić (1941–1943). Ono malo neoštećenih knjiga, i knjiga koje su bile na čitanju i u magacinu u Kosmajskoj ulici, preneto je i smešteno u zgradu Državne štamparije. Opet je počelo seljakanje, tako da je prve ratne godine Biblioteka smeštena u zgradu Ferijalnog saveza u Francuskoj ulici. Nakon toga su za smeštaj određeni magacini u Višnjićevoj ulici, u kojima je ranije čuvano voće i povrće, gde je biblioteka dočekala i kraj rata.
Mnogi znani i neznani, pojedinci i ustanove darivali su NB veliki broj značajnih i retkih knjiga i drugih publikacija. Kraj rata je dočekala sa preko 5000 knjiga i drugog bibliotečkog materijala.
Posle oslobođenja Beograda 1944. godine, u novom društvenom uređenju socijalističke države, počinje period intenzivne rekonstitucije uništenog fonda i ubrzanog razvoja Biblioteke. Razvitak kulture prepoznat je kao jedan od uslova opšteg razvitka novog socijalističkog društva.
Aprila 1946, Biblioteka dobija zgradu bivšeg hotela „Srpska kruna“ na kraju Knez Mihailove ulice, a Ministarstvo prosvete NRS donosi odluku da se sve retkosti rejonskih biblioteka ustupe NB. Posebnom odlukom dodeljene su joj Dvorska biblioteka (20709 knjiga), Biblioteka Senata, deo Biblioteke Narodne skupštine i Biblioteka Društva Svetog Save. Otkupljene su mnoge privatne biblioteke. Od posebnog su značaja bili pokloni raznih ustanova, organizacija i privatnih lica, među kojima i značajni legati Tihomira Đorđevića (18.301 knjiga i druge građe) i Milana Rakića (3611 knjiga).
Narodna biblioteka Srbije počela je sa redovnim radom 20. aprila 1947, kada je svoja vrata otvorila publici. Formiraju se i uređuju katalozi: Autorski 1947. i Predmetni 1948. godine. Biblioteka preuzima usmeravanje razvoja čitave bibliotečke mreže u Srbiji i staranje o usavršavanju bibliotečkih stručnjaka.
Godine 1953. osnovan je Bibliotečki centar, kasnije Odeljenje za unapređenje bibliotečke delatnosti. Novi Statut koji reguliše uređenje i upravljanje bibliotekom donet je 1956. Napredak se ogleda u osnivanju novih odeljenja i obnavljanju izdavačke delatnosti. Godine 1960. formirano je Bibliografsko odeljenje sa osnovnim ciljem izrade srpske retrospektivne bibliografije i Arheografsko odeljenje sa zadatkom da opisuje i registruje južnoslovenske ćirilske rukopise i izvrši rekonstituciju rukopisnog fonda. Stvorena je i Konzervatorska laboratorija za zaštitu bibliotečkog materijala i naučno eksperimentalna ispitivanja knjige i papira.
