БЕОГРАД

БЕОГРАД
Prestonica Srbije i Jugoslavije

Započeta intenzivna izgradnja Beograda po njegovom definitivnom oslobođenju od Turaka, nastavljena je i u prvim godinama XX veka. Izgradnja Železničke stanice i Pristaništa na Savi dovode do premeštanja težišta grada i raniji tursko-istočnjački deo zvani Dorćol počinje da gubi od svog značaja. Ipak, smetnju daljem razvoju predstavljala je činjenica da je Beograd bio pogranični grad prema Austriji i predstavljao je prepreku njenoj osvajačkoj politici prema Balkanu.
U planovima austrijskog i nemačkog prodiranja na Balkan tražen je povod da se vojno napadne Srbija. Nađen je u atentatu u Sarajevu, 28. juna 1914. godine na austro-ugarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda. Ultimatumom, a potom i napadom na Srbiju otpočeo je Prvi svetski rat. Tokom četvoromesečnog bombardovanja prethodnice austrijske vojske ušle su u Beograd 2. decembra 1914. godine, ali u njemu ostaju samo do 15. decembra. Okupator se morao povući zbog osnažene pozicije Srbije posle pobede u Kolubarskoj bici. Novi napad je usledio između 6. i 7. oktobra 1915. godine, pod vođstvom feldmaršala Mekenzena i trajao je punih 7 dana i 7 noći. I pored 9731 ranjenog i mrtvog vojnika, austrijska vojska je uspela da uđe u grad. Agonija Beograda trajala je tri godine. Probojem Solunskog fronta Srpska vojska i delovi savezničke vojske oslobodili su Beograd 1. novembra 1918. godine. Tokom Prvog svetskog rata, Srbija je izgubila 28% celokupnog stanovništva, a Beograd je među gradovima koji su najviše stradali.

Odmah po oslobođenju Beograd je postao prestonica novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, što mu je dalo još veći impuls za bržu izgradnju. Uvećan za Zemun, Beograd prestaje da bude pogranični grad i brzo se razvija. Osim naglog širenja prema Avali, Košutnjaku, Čukarici i Dunavu, i unutar starog gradskog jezgra podignut je veliki broj objekata i građevina, čime Beograd dobija oblike evropskog grada. Ali, posle ubistva kralja Aleksandra I Karađorđevića, jačale su snage koje su iskazivale sve veće simpatije za nosioce novog svetskog poretka - Hitlera i Musolinija. To je rezultiralo pristupanjem Trojnom paktu 25. marta 1941. godine, da bi dva dana kasnije došlo do državnog udara, smenjivanja Vlade i velikih narodnih demonstracija.

Samo nekoliko dana posle toga Beograd je postao meta strahovitih bombardovanja i razaranja. U naletu nemačke avijacije 6. i 7. aprila 1941. godine na slobodan grad, od bombardovanja je poginulo 2274 lica, a broj ranjenih je bio nekoliko puta veći. Lakše ili teže je oštećeno nekoliko hiljada zgrada, a od kulturno-istorijskih spomenika potpuno je spaljena Narodna biblioteka. Bio je to uvod u četvorogodišnji život grada pod okupacijom. Nemačke jedinice su ušle u Beograd bez ikakvog otpora 12. aprila 1941. godine. Uz sve progone i patnje koje su nanosili nemački okupatori, građani Beograda su morali da podnesu i znatne žrtve zbog savezničkog bombardovanja posebno u proleće i jesen 1944. godine. Porušeni su bili mnogi objekti, stambene zgrade, srušeni svi mostovi na Savi i Dunavu, a život je izgubilo oko 1160 građana. Tokom Drugog svetskog rata Beograd je izgubio oko 50.000 stanovnika i pretrpeo neprocenjive štete i razaranja. Beograd su oslobodile jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije 20. oktobra 1944. godine.

Nove komunističke vlasti hapse i likvidiraju političke protivnike, a beogradsku omladinu mobilišu za odlazak na Sremski front. Uprkos ogromnim razaranjima i opštoj nemaštini, Beograd je lagano počeo da se oporavlja od teških posledica rata i okupacije. Obnavljaju se porušeni privredni objekti i grade novi, naročito industrijski kapaciteti (pre svega u oblasti metalne, hemijske i elektro industrije), razvija se saobraćaj, obnavljaju se i proširuju kulturne i prosvetne institucije. Na političkom planu, donošenjem Deklaracije o proglašenju FNRJ kao savezne države republičkog oblika, 29. novembra 1945. godine, ukinut je monarhijski oblik vladavine u Jugoslaviji i zvanično započela komunistička vladavina Josipa Broza Tita. Proglašenjem Ustava FNRJ 31. januara 1946. godine, ustanovljena je socijalistička državna zajednica jugoslovenskih naroda i započela nacionalizacija imovine predratnih industrijalaca.

Zahvaljujući specifičnoj politici Jugoslavije pod vođstvom Josipa Broza, Beograd je postao značajan međunarodni, politički, kulturni, sportski i privredni centar. U njemu su održani važni međunarodni skupovi: Prva konferencija šefova i vlada nesvrstanih zemalja, 1961. godine, zatim Konferencija o evropskoj bezbednosti i saradnji (KEBS), Konferencija UNESKA, Godišnja skupština banke i Međunarodnog monetarnog fonda, Šesti UNKTAD, kao i niz kulturnih, sportskih i drugih manifestacija.

Da na unutrašnjem planu ima problema pokazali su studentski nemiri 1968. godine (usmereni protiv nerealnih socijalnih razlika i samovolje birokratskog aparata), a zatim i nacionalni momenat 1974. godine. Donošenjem Ustava iste godine država je krenula putem konfederacije. Nerešeni nacionalni, etnički, politički, ekonomski i drugi problemi u zemlji, doveli su do raspada Jugoslavije 1991. čime je okončan najduži period mira na Balkanu u XX veku. Od 1992. godine Beograd je prestonica SR Jugoslavije, koju čine Republika Srbija i Republika Crna Gora, a od februara 2003. Beograd je glavni grad Državne zajednice Srbija i Crna Gora. Maja 2006. Crna Gora proglašava samostalnost i od tada je Beograd glavni grad samostalne države Republike Srbije.